4.4 Revolutie (deel 2)

‘Politically, Limbaugh had a larger impact on the national consciousness than any other host by virtue of his near-universal name recognition and his ability to draw headlines.’ Dat concludeerde politiek historicus Brian Rosenwald in zijn boek Talk Radio’s America in 2019.

Aan Trumps revolutie gingen twee eerdere revoluties vooraf die de Republikeinse partij en haar conservatieve aanhang op een ingrijpende manier hadden veranderd. De ene revolutie had het radio-landschap in vuur en vlam gezet, en daarmee de wijze waarop politieke propaganda werd bedreven. De grootste aanstichter van die eerste revolutie was radio-presentator Rush Limbaugh geweest. Hij had het oor gevonden van de conservatieve Amerikaanse middenklasse, de ruggegraat van de Republikeinse partij. Zijn 15 miljoen wekelijkse luisteraars behoorden tot de kern van Trumps achterban in 2016.

De andere revolutie had een lucifer geworpen in het politieke sprokkelhout van het Capitool in Washington in de jaren ‘90. De aanstichter van die tweede revolutie was de Republikeinse volksvertegenwoordiger Newt Gingrich, die het zou schoppen tot Speaker of the House. Gingrich werd de nemesis van president Bill Clinton. Hij had eigenhandig een agressief en giftig proces in werking gezet waardoor de Democraten in 1994 voor het eerst sinds decennia de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden verloren aan de Republikeinen, waarna enige samenwerking tussen de twee partijen bijna onmogelijk werd.

Radicaal rechts nam bezit van de Grand Old Party, door het gecombineerde effect van beide aardverschuivingen. Daarmee werd de weg bereid voor het fenomeen Trump, zijn groepshypnose van conservatief Amerika en zijn sloperswerk in Washington. Kortom: zonder het voorbereidende werk van Limbaugh en Gingrich zou de revolutie van Trump waarschijnlijk zijn mislukt. Zowel Limbaugh als Gingrich werden golfmaatjes, persoonlijke vrienden (voor zover mogelijk) en belangrijke pleitbezorgers van president Donald Trump. Dit hoofdstuk gaat over hun revoluties.

Terwijl Trump zijn eerste rally in Utah hield in maart 2016 riepen honderden anti-Trump demonstranten tegelijkertijd ‘Dump Trump’ en ‘Mr. Hate Out of Our State’. Eén demonstrant zei: ‘I don’t think any Donald Trump supporters can look at themselves with a clear conscience and not think he is a pathological liar. We’re going backwards if we’re not coming together as a nation. Do [people] want a divisive leader or someone who will bring the country together?’¹  Die vraag zou in november 2016 worden beantwoord. De aanhang van Trump stemde met overtuiging voor een ‘divisive leader’. De gevolgen waren te merken in miljoenen families, in vriendengroepen en op straat.

Trump-gelovigen en anti-Trumpers konden tegen die tijd elkaars bloed wel drinken. Ze praatten niet meer met elkaar, ze schreeuwden. Op deze foto uit maart 2016 vocht een Trumpsupporter een ‘shouting match’ uit met een anti-Trump demonstrant in Salt Lake City, tijdens Trumps eerste campagnerally in Utah.²

Amerika viel de afgelopen decennia uiteen in twee helften die niet meer naar elkaar luisterden, en in toenemende mate hun informatie over de wereld ophaalden bij van elkaar gescheiden media. De toegenomen tweespalt in de Amerikaanse samenleving was mede het gevolg van 30 jaar conservatieve ‘talk radio’, een wereld waarin Rush Limbaugh de grootste invloed had gehad op de Republikeinse gemoedstoestand. Donald Trump had ingehaakt op dat sentiment. Brian Rosenwald schreef Talk Radio’s America: ‘Limbaugh is a highly divisive figure, a hero to those who view him as a champion for their beliefs and a villain to those who loathe his ideas, his style, and his impact on society.’³

Rush Limbaugh deed mij denken aan de intrigant uit het gelijknamige Asterix-stripverhaal. Die intrigant is zeer begaafd met woorden en een kenner van de menselijke zwakheden, zoals ijdelheid, begeerte en angst. De intrigant handelt in leugens en misinformatie, om er zelf beter van te worden. Hij kan op uiterst vileine wijze vrienden en collega’s tegen elkaar opzetten, zonder dat mensen doorhebben dat hij als intrigant de bron is van hun ruzies. Dat alles deed Rush Limbaugh ook in zijn radio-uitzendingen. In het briljante Asterixverhaal ontdekt Julius Caesar hoe effectief de intrigant is, waarna hij hem naar het Gallische dorpje van Asterix en Obelix stuurt om daar tweedracht te zaaien, zodat hij het kan veroveren.

Rosenwald begon zijn boek Talk Radio’s America met een datum: 1 augustus 1988. Het was een datum die weinig historici of politieke junkies in hun agenda hadden genoteerd, maar volgens Rosenwald was het toch echt een historisch moment. Dat kwam niet door de verkiezingsrace die toen volop gaande was, maar doordat presentator Rush Limbaugh die dag zijn debuut maakte op de nationale radio, en vanaf dat moment op meer dan 50 stations te horen was, een aantal dat in de loop der jaren uitgebreid zou worden naar meer dan 1000. Vanaf het begin was zijn show ‘brash, entertaining, controversial, and boundary-pushing’. Vóór Limbaugh’s debuut bestond een dergelijk radioprogramma niet buiten de grote steden in Amerika. Rosenwald: ‘Limbaugh is unquestionably a broadcasting visionary and master showman.’ ⁴

Talk radio was in 1988 nog partijneutraal en had geen enkele impact op de politiek.⁵ Dat kwam mede door de zogeheten ‘fairness doctrine’, die programmamakers verplichtte om controversiële onderwerpen van meerdere kanten te belichten. In dat jaar werd die doctrine afgeschaft door de Federal Communications Commissions (FCC). Rosenwald concludeerde: ‘In this more permissive environment, Limbaugh would go on to revolutionize the radio-business. Within a decade the broadcast format he inaugurated aired on more than a thousand stations and kept millions company as they commuted, worked, and shouted back at the radio.’⁶

Volgens Rosenwald bestond de opkomst van de conservatieve talk radio eigenlijk uit twee, met elkaar verweven verhalen. Het eerste verhaal was de heruitvinding van radio-programma’s om AM-radio te redden van de ondergang. Rosenwald was ervan overtuigd dat Limbaugh aanvankelijk geen enkele intentie had om verkiezingen of wetgeving te beïnvloeden, en zijn eerste navolgers ook niet: ‘Hosts and their bosses were in business. They wanted to captivate listeners and make money, and they discovered, essentially by accident, that conservative political talk – in the mouth of an entertaining personality – achieved this.’⁷

Het tweede verhaal betrof de transformatie van talk radio, na 1995, naar een volledig conservatief en indoctrinerend medium, dat uitwaaierde naar andere media, de Republikeinse partij overnam, en haar imago veranderde, zowel in de hoofden van zowel presentatoren als luisteraars. Rosenwald: ‘It turned out that talk radio hit a nerve with a segment of the public that was disgusted by what they perceived as the mainstream media’s liberal bias’.⁸

Naarmate de tijd vorderde werd de Republikeinse partij steeds afhankelijker van de rechtse radio entertainers, tot het punt dat die entertainers zelfs essentieel waren geworden voor electoraal succes. Rosenwald: ‘Talk radio and its successors thereby became a more powerful force than the party that cultivated them. Limbaugh, Fox News, and eventually Breitbart News proceeded to hollow out the Republican Party, replacing its moderate and pragmatic factions with hard-right ideologues.’⁹ De toegenomen radicalisering had tot gevolg dat het gematigde conservatieve midden werd gemarginaliseerd.

De extreemrechtse facties beloofden de doelen na te streven die de conservatieve media-persoonlijkheden al enige tijd eisten. Maar natuurlijk konden zij die beloften helemaal niet waarmaken, wat conservatieve media en activisten steeds bozer maakte. Rosenwald: ‘They doubled down, broaching no dissent and severely constraining Republicans’ freedom of action. The consequences are plain to see. Today’s Republican Party is incapable of bipartisan governance.’¹⁰

Volgens Rosenwald had Trump zijn politieke loopbaan vervolgens te danken aan mensen zoals de televisie-presentatoren Sean Hannity en Laura Ingraham van Fox News, en de conservatieve social media: ‘They gave him a platform and, if his rhetoric is any indication, trained him in political oratory. His election is the purest product of the revolution Limbaugh began.’¹¹ Onder invloed van de commerciële drijfveren van talk radio was de Republikeinse partij na enige decennia volgens Rosenwalds analyse ‘ripe for Trump’s takeover’.¹²

Brian Rosenwald stelde in zijn boek dat Rush Limbaugh’s meteoorachtige opkomst op het nationale toneel de belangrijkste katalysator is geweest in de ontwikkeling van talk radio tijdens de jaren ’90. De combinatie van zijn succes en zijn politieke overtuigingen veroorzaakten sommige programmeringsbesluiten die het medium omvormden tot een bijna volledig conservatieve, politieke megafoon. Limbaugh had op die manier heel veel macht. Hij kon een kandidaat maken of breken. Aanvankelijk beschreef Limbaugh Donald Trump als een non-ideologische kandidaat, zonder hem te bekritiseren en zonder hem aan te bevelen: ‘Trump’s not  Republican; he’s not a Democrat. He’s running as a Republican, but he’s way beyond any of this. His definition of conservatism was we’re gonna conserve. We’re gonna conserve our money. We’re gonna conserve whatever… Donald Trump is not an ideological candidate.’

Limbaugh prees Trump wel voor het creëren van een brede, nieuwe coalitie van kiezers en het op zijn kop zetten van het politieke systeem. Dat sprak hem wel aan. Maar zelf zat hij aanvankelijk in het kamp van Ted Cruz, vanwege diens onbetwiste conservatisme. Limbaugh: ‘This is not criticism of Trump. But for those of you that conservatism is the answer and conservatism is the way, you have no choice here. Ted Cruz has got to be your guy. There’s nobody even close. Nobody.’ Limbaugh voegde er aan toe: ‘This [Ted Cruz] is the closest in our lifetimes we have ever been to Ronald Reagan.’ ¹³

Dat zag de radio-presentator verkeerd, maar hij kwam op tijd tot inkeer. Het was pas begin februari 2016 en de voorverkiezingen waren nog maar net begonnen. Cruz had de eerste voorverkiezing in Iowa gewonnen en de tweede verkiezing vond plaats in New Hampshire. Toen Trump daar won werd ook Limbaugh zich bewust van de potentie van deze outsider. In zijn show zei hij tegen zijn luisteraars: ‘Panic has officially set in with the Republican establishment’.¹⁴

Na de tweede voorverkiezing analyseerde Limbaugh: ‘And it’s all because, up until last night, everything was theoretical. But now Trump won, and he outperformed the polling.’ Maar hij was nog niet helemaal overtuigd: ‘I mean, it’s tempting and it’s exciting to think that a revolution’s going on, but I’m not so sure’, aangevend dat Mitt Romney in 2012 een hoger percentage had behaald dan Trump in 2016.

Limbaugh: ‘Does that equal a revolution? If there was a revolution going on, would Trump have not won Iowa? I’m not saying that it’s not real.’ Hij trok nog geen definitieve conclusie: ‘So what you have is a genuine outrage at the Republican Party, but does that mean people out there want to overturn the entire system in a revolutionary was?’¹⁵

Jackson Katz, auteur van het boek The Macho Paradox, Why Some Men Hurt Women (2006), schreef dat ‘Limbaugh’s brash and boorish persona, and his belief that white, male cultural centrality is, to quote the title of Limbaugh’s first book, “the way things ought to be,” paved the way for the political rise of the bombastic media performer currently sitting in the Oval Office. In fact, Limbaugh’s entire career can be seen as an extended prelude to Trump’s climb to the pinnacle of power.’¹⁶

Limbaugh’s aanvankelijke skepsis over de kansen van Trump verdween op een gegeven moment. Katz: ‘when he saw the electricity and excitement of Trump’s rallies, Limbaugh quickly climbed on board. No wonder: The radio personality saw something very familiar in the way Trump connected with supporters.’

Limbaugh, die zichzelf op slimme wijze een persona had aangemeten als outsider en college drop-out, herkende de strategie van Trump. Tegen zijn luisteraars zei hij: ‘Trump can say this as an outsider. He can say this stuff as a nonmember of the elite or the establishment.’  Dat deed Limbaugh zelf ook, zei Katz: ‘Limbaugh’s unparalleled popularity owes a great deal to his willingness to say things – especially misogynist, racist and homophobic things – that more respectable Republicans would never utter in public. Especially those who have to face voters. And for more than 30 years, his legions of fans have loved him for it.’

Vanity Fair vergeleek Limbaugh’s invloed op conservatieven met Oprah’s invloed op vrouwen: ‘They both wield “concentrated and extaordinary power’.¹⁷

Het is interessant om te zien hoe Limbaugh wordt gezien door zijn linkse tegenstanders, vergeleken met het beeld dat zijn fans van hem hebben. Katz: ‘Many progressives see Limbaugh as a pompous and bigoted blowhard, but Limbaugh is revered on the right as a protector by multiculturalism, feminism, the LGBTQ movement and myriad other cultural transformations. Where progressives see a bloated bully who routinely targets individuals and groups with less power, his fans see a man armed only with a very large microphone and the confidence and courage to shovel sand against the rising tides of social change.’

Katz trok uit zijn analyse een heldere conclusie: ‘while the left sees many of Limbaugh’s pronouncements as offensive, the right sees them as defensive. And because he’s defending them, they’re willing to overlook or excuse his more intemperate outbursts. It’s quite similar to how millions of Trump supporters see the reality TV star.’

Aan de rechterkant van het politieke spectrum, zei Katz, verzamel je kiezers door te laten zien dat je bereid bent te vechten tegen de krachten die ‘real Americans’ naar beneden lijken te drukken. Wat Limbaugh en Trump in retorisch opzicht met elkaar gemeen hadden was hoe zij specifieke vijanden identificeerden die het volgens hen moeilijk maakten voor ‘blue collar Americans’ om te floreren.

De woordenstrijd van Limbaugh en Trump tegen de elite die neerkijkt op de gewone man maakte hen geloofwaardig in de ogen van de middle class American, terwijl de objectieve waarheid was dat zij zelf in de bovenlaag van de elite vertoefden.

Katz wees op de vele overeenkomsten tussen Trump en de vijf jaar jongere Limbaugh:  middelbare, heterosexuele, witte mannen van Duits-Amerikaanse afkomst; zonen van autoritaire, sterk patriarchale en zakelijk succesvolle vaders; narcistisch en giftig; voorstanders van agressieve militaire actie, maar zelf in hun jonge jaren handige ontwijkers van militaire dienst in Vietnam;  bekend om hun vrouwonvriendelijke opmerkingen, waar zij zich niet voor verontschuldigen; fervente golfliefhebbers en steenrijk. Beide multimiljonairs hebben meerdere huwelijken achter de rug. Volgens de Palm Beach Post zei Limbaugh dat hij worstelde met de liefde, omdat ‘I’m too much in love with myself’.¹⁸

Limbaugh woonde in een enorme villa van $44 miljoen in Palm Beach (linkerfoto), waar ook Trump woonde (rechterfoto). Hij was in 2006 al honderden miljoenen dollars waard en kreeg in 2008 een contract van acht jaar ter waarde van meer dan $400 miljoen. Zoveel mogelijk geld verdienen was altijd voor beiden misschien wel de belangrijkste drijfveer. Zowel Limbaugh als Trump deden graag voorkomen alsof zij meevoelden met de middenklasse die het moeilijk had. Maar beiden stonden daar in feite mijlenver vanaf. Katz concludeerde: ‘they are both fake populists who have used aggressive rhetoric and bullying to claw their way to cultural and political influence.’¹⁹

Toeschouwers aan de linkerkant van het politieke spectrum, inclusief de linkse media, hebben zich vaak afgevraagd hoe het kwam dat een rijke zakenman als Donald Trump toch zo goed verbinding kon maken met de gemiddelde ‘working class’ Amerikaan. Dominee Al Sharpton, die Trump goed kende, werd daar naar gevraagd in december 2016, een maand na de verkiezingen, in een televisie-interview op de MSNBC-show Morning Joe.

Joe Scarborough: ‘You and Trump know each other for years. Tell me about Donald Trump. I don’t understand how he translated to these working-class poor people.’

Al Sharpton: ‘Trump is an outer-borough guy who was never accepted by the real estate moguls and downtown barons of that industry. So he always had a chip on his shoulder. He felt that they looked down on him and his father. And you’d have to be a New Yorker to understand an outer-borough status. I had it double because I was from Brooklyn and black. But he felt like that. You didn’t see him at the power breakfasts. He didn’t hang out at the Regency. He wasn’t a member of those clubs. That’s why he wanted to splash his name. And he translated that chip on his shoulder, that resentment, to those blue-collar workers in Appalachia and Kentucky because that was really how he felt. The fact that he was a billionaire, if he is, it was us against them, and he felt that.’

Na de show stapte Sharpton in zijn auto, op weg naar een vergadering. Hij herinnerde zich dat hij tijdens de vergadering werd gebeld: ‘In the middle of the meeting, my phone rings. I look at the number. It ended with 2000. I didn’t know the number. And the voice comes on, “Would you hold on for the president-elect?” And Trump comes on. “Al, I saw you this morning. I was telling my wife, ‘He got me. This guy knows me.’

Trump vervolgde: ‘You’ve got to be a New Yorker to know that. You’re absolutely right. They look down on us, Al. Look at what you did to the black establishment. And can you believe I’m the president of the United States?”’

Sharpton antwoordde: ‘No, I’m having a hard time getting my head around it.’

Waarna hij Trump hard hoorde lachen aan de andere kant van de lijn.²⁰ Noot: de foto is uit 2002.

Als geen andere presidentskandidaat in 2016 kon Donald Trump de connectie maken met de overwegend witte middenklasse in de zogeheten ‘fly-over states’, het Amerikaanse ‘heartland’, waarvan de inwoners het gevoel hadden dat de Democratisch georiënteerde inwoners van de oostkust en westkust op hen neerkeken. Zoals Trump tegen Sharpton zei: ‘They look down on us.’ Met al zijn miljoenen had Trump dat sentiment nooit van zich af kunnen schudden. Als politicus kon hij dat sentiment in zijn voordeel benutten.

Limbaugh had dus al vroeg door dat hij zijn geld beter op Donald Trump dan op Ted Cruz kon zetten, nadat hij had gezien welk effect Trump had op zijn conservatieve luisteraars. Vanaf het moment dat hij vol achter Trump ging staan, ging zijn hele luisterpubliek met hem mee naar kamp Trump. Dat effect op zijn 15 miljoen wekelijkse luisteraars was moeilijk te overschatten. Dat gold ook voor het thema immigranten, Trumps primaire verkiezingsthema.

Victoria DeFrancesco Soto, een politiek wetenschapper en hoogleraar in Texas, zei over Trump en Limbaugh: ‘Since he launched his campaign, he’s run on a restrictive immigration platform. Rush Limbaugh is a very able partner in that. Rush Limbaugh was anti-immigrant before being anti-immigrant was cool.’²¹

Limbaugh was niet alleen anti-immigrant, hij was ook racistisch, vond men, naar aanleiding van zijn opmerkingen in oktober 2003 over de zwarte quarterback van de Philadelphia Eagles, Donovan McNabb. Limbaugh zei dat McNabb ‘was overrated’, en dat de media hem teveel krediet gaven omdat hij African-American was. Voor die en andere opmerkingen had Limbaugh nooit zijn excuses aangeboden. Wel was hij destijds bij ESPN vertrokken vanwege die kwestie.²²

Vier dagen voordat Trump zijn State of the Union speech in 2020 uitsprak, breidde hij zijn op islamitische landen gerichte ‘travel ban’ uit 2017 uit met zes landen, waarvan er vijf grote moslimpopulaties hadden: Eritrea, Kyrgyzstan, Myanmar, Nigerië, Soedan en Tanzania.²³

Op 4 februari 2020 ontving Rush Limbaugh zijn welverdiende beloning van de mede door zijn inspanningen gekozen president. De gelegenheid was de jaarlijkse State of the Union speech, die door Steve Phillips, een burgerrechten-advocaat en auteur van het boek Brown is the New White, als volgt werd gekarakteriseerd: ‘The president … is putting the full force and effect of his office and his status behind an unapologetic effort to make America white again. He’s all in now in this culture war, which is most reminiscent of the efforts to destroy Reconstruction after the Civil War.’²⁴

In die hernieuwde burgeroorlog eerde opperbevelhebber Trump één van zijn meest gewaardeerde generaals: Rush Limbaugh.

President Trump: ‘Almost every American family knows the pain when a loved one is diagnosed with a serious illness’. Zijn opmerking sloeg niet op de duizenden Amerikaanse families die geconfronteerd werden of nog zouden worden met de diagnose COVID-19 voor een van hun dierbaren. Zijn opmerking sloeg op een fanatiek supporter en golfmaatje van Donald Trump zelf. Met die zin begon hij een lofzang op de ultraconservatieve radio talkshow-presentator Rush Limbaugh. Het was een scène in zijn State of the Union speech op 4 februari 2020. Speaker of the House Nancy Pelosi was er niet blij mee en deed alsof ze met andere dingen bezig was.

Trump vervolgde zijn verhaal:  ‘Here tonight is a special man, beloved by millions of Americans, who just received a stage 4 advanced cancer diagnosis. This is not good news, but what is good news is that he is the greatest fighter and winner that you will ever meet. Rush Limbaugh, thank you for your decades of tireless devotion to our country.’

Luid gejuich en een lang applaus was Limbaugh’s deel. Maar dat eerbetoon kwam slechts van één helft van de zaal, bevolkt door Republikeinen. Daar was een reden voor. De andere helft van de aanwezigen, bestaande uit Democraten, was al decennia lang door Limbaugh uitgemaakt voor de grootste vijand en voor alles wat er fout ging in de Verenigde Staten. Hij was degene die voorop had gelopen in het zaaien van haat onder zijn luisteraars tegen zwarte Amerikanen, tegen feminisme, tegen homosexuelen, tegen links en voor de doodstraf. Hij was degene die Trump mede in het zadel had geholpen.

Voor Rush Limbaugh zouden de Democraten nooit applaudiseren. Zij beschouwden Trumps actie als een grove belediging. In het Huis van Afgevaardigden, waar de Democraten sinds de mid-term verkiezingen van 2018 de meerderheid hadden, bezorgde Trump hen de vernedering om machteloos toe te moeten zien hoe Trump ‘hun’ theaterzaal misbruikte voor zijn eigen, partijdige toneelstuk, met een van hun grootste vijanden in de hoofdrol.

Trump richtte zich tot Limbaugh: ‘In recognition of all that you have done for our nation, the millions of people a day that you speak to and inspire, and all of the incredible work that you have done for charity, I am proud to announce tonight that you will be receiving our country’s highest civilian honor, the Presidential Medal of Freedom.’

Applaus! Maar niet van Nancy Pelosi. Zij bleef stuurs naar andere dingen kijken en vertikte het om op te staan voor een Republikeinse held. De kijkers thuis waren al net zo verdeeld. De ene helft was verrukt, de andere ergerde zich groen en geel aan het tafereel. De Verenigde Staten was anno 2020 verdeelder dan ooit. De president deed er alles aan om die verdeeldheid nog verder te vergroten, onder meer door zijn intrigant een medaille te geven.

Trump: ‘I will now ask the First Lady of the United States to present you with the honor, please.’

Melania Trump nam vervolgens de medaille in haar handen en legde die om de nek van de ontroerde Limbaugh. Eindelijk, na al die jaren, werd zijn noeste arbeid op passende wijze beloond door de president, die door vriend en vijand ‘divisive’ was genoemd, net als hijzelf. Een treffender schouwspel was nauwelijks mogelijk geweest. Het tegen elkaar opzetten van Amerikaanse bevolkingsgroepen werd door Trump beloond als een heldendaad.

Dit was theater bedoeld om Trumps eigen achterban een plezier te doen en zijn tegenstanders kwaad te maken. Het was nooit Trumps bedoeling geweest om de president te zijn voor de gehele bevolking, en dat zou in 2020 niet ineens veranderen. Hij kon het onmogelijk opbrengen om boven alle partijen te staan, in woord en daad. Hij was alleen president voor zijn eigen sekteleden.²⁵

In een vorig tijdperk ontleenden de rechtse Republikeinen hun identiteit aan een set normen en waarden die zij belangrijk vonden. Maar de afgelopen decennia is dat veranderd. Tegenwoordig ontlenen zij hun identiteit vooral aan hun gemeenschappelijke afkeer van de linkse Democraten (wat voor Nederlandse begrippen nog helemaal niet zo links is). De Republikeinse politicus Newt Gingrich, een fervent aanhanger van Trump, beschreef in 2017 in zijn boek Understanding Trump dat Donald Trump gedreven werd door een aantal guiding principles, waarvan de belangrijkste was, volgens Gingrich, dat hij ‘anti-Left’ was.²⁶ Gingrich: ‘Trump’s entire life has been a pointed rejection of left-wing values’.

Trump en Gingrich werden goede vrienden en even had Gingrich nog de stille hoop dat hij door Trump zou worden uitverkoren om zijn vice president te worden. Maar die eer zou gaan naar Mike Pence, een noodzakelijk gebaar naar de christelijke achterban van de Republikeinse partij en de staten in het midden van de VS.

Julian Zelizer beschreef in zijn boek Burning Down the House, uitgebracht in 2020, op gloedvolle wijze hoe de opkomst van een ambitieuze, ongeduldige Republikeinse volksvertegenwoordiger uit Georgia een revolutie teweeg had gebracht in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. In menig opzicht leken Newt Gingrich en Donald Trump op elkaar. Beiden hielden graag een lucifer bij een licht ontvlambare situatie, om het vuurtje op te stoken waar zij baat bij hadden.

De lucifer als metafoor was een inspiratiebron voor cover-ontwerpers aan beide kanten van de Atlantische Oceaan, waarvan de eerste bij mijn weten het  stripboek was, gemaakt door Nederlandse stripmakers: Alternative Facts, Trumps werkelijkheid.²⁸

Newton Leroy Gingrich, drie jaar ouder dan Trump, had ontdekt dat hij zijn tegenstanders gemakkelijk in diskrediet kon brengen door hen te beschuldigen van corruptie, zeker als het ging om het ondermijnen van oudere, gevestigde Democratische politici. Het was een klassieke manier om een revolutie te ontketenen tegen de oudere garde: gevestigd = corrupt. Zo kon hij hun jarenlange ervaring en expertise tegen hen gebruiken. Recensent Jennifer Szalai schreef in een recensie in The New York Times: ‘More political experience meant more connections with powerful constituents, which meant more of a chance that some of those connections smelled bad, or could be made to seem that way’.²⁹

Szalai schreef over Gingrich: ‘He preferred the thrill of the fight, and fashioned himself into an egghead brawler, reminding everyone that he was a trained historian at one moment and railing against the infernal intellectual elites the next. During one of his tirades he likened [Speaker of the House Jim] Wright to Mussolini. Gingrich later compared himself to Martin Luther confronting the Diet of Worms.’³⁰

Newt Gingrich’s innovatie, zei Zelizer, was ‘to turn a rhetorical gambit into an actionable weapon’. Het uiteindelijke resultaat van zijn agressieve aanvalstechnieken was het vernietigen van de reputatie van de Democratische Speaker of the House, Jim Wright, en het omver werpen van de Republikeinse establishment. In die rol zou hij er voor zorgen dat hij alle samenwerking met de Democraten zou saboteren, een ‘down-and-dirty government shutdown’ veroorzaken, en uitgroeien tot de aartsvijand van president Bill Clinton. Het bipartijenstelsel in Washington zou vervolgens volledig ontsporen. Julian Zelizer concludeerde: ‘We can date precisely the moment when our toxic political environment was born. Speaker Wright’s downfall in 1989’.³¹

In zekere zin zou je dus kunnen zeggen dat Limbaugh’s talk radio-revolutie begon in 1988, met zijn nationale debuut, en Gingrich’s politieke revolutie in 1989, met het neerhalen van de toenmalige Democratische Speaker. Hun revoluties zouden culmineren in Trumps revolutie, waarvan de start gedateerd kan worden op 16 juni 2015, het moment waarop hij de roltrap afdaalde in Trump Tower. Trumps revolutie had een incubatietijd van 27 jaar gehad.

De Democraten hadden al sinds 1954 de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden en Jim Wright was Speaker of the House sinds 1987, maar daar kwam een einde aan in twee stappen. De eerste stap was het aftreden van Wright in 1989, onder druk van een discutabele corruptie-beschuldiging en onverkwikkelijke publiciteitscampagne van Gingrich. De tweede stap was het veroveren van een Republikeinse meerderheid in het Huis van Afgevaardigden, een paar jaar later. Daarbij hielp de inmiddels razend populaire talk radio host Rush Limbaugh de partij een onmisbaar handje.

In 1992 schreef voormalig president en icoon Ronald Reagan een brief aan Rush Limbaugh, waarin Reagan hem ‘the Number One voice for conservatism in our Country’ had genoemd. Hij had er aan toegevoegd: ‘I know the liberals call you the most dangerous man in America, but don’t worry about it, they used to say the same thing about me. Keep up the good work.’

Uit een peiling bleek dat mensen die minstens 10 uur per week naar Limbaugh luisterden drie keer vaker op een Republikein stemden dan op een Democraat. In 1994 werd hij een ‘honorary Republican’. Menig republikein achtte Limbaugh medeverantwoordelijk voor de machtsovername in het Huis van Afgevaardigden. Zijn beloning bestond toen uit een ‘Majority Makers’ speld. Limbaugh’s talk radio had de Republikeinen voor het eerst sinds 40 jaar de meerderheid bezorgd in het Huis van Afgevaardigden, en daarmee Newt Gingrich Speaker of the House gemaakt. TIME magazine bevestigde de status van beide heren, door hen op de cover te zetten: Newt op 9 januari 1995 en Rush op 23 januari 1995.

Bij geen van tweeën ging het om het belang van het Amerikaanse volk. Limbaugh zei ooit tegen zijn biograaf: ‘First and foremost, I’m a businessman. My first goal is to attract the largest possible audience so I can charge confiscatory ad rates. I happen to have great entertainment skills … that enables me to sell airtime.’³²

Roger Stone heeft ooit gezegd: ’Politics is show business for ugly people.’³³ De ‘great entertainment skills’ van Rush Limbaugh hadden de Republikeinse partij van Newt Gingrich de macht bezorgd in 1994. Hun strijd tegen het linkse gevaar zou echter nooit meer eindigen. Vier dagen na de beëdiging van Obama in 2009 had Limbaugh gezegd ‘that the president’s failure was all he wanted.’ ³⁴

De ‘great entertainment skills’ van Donald Trump zouden de Republikeinse partij het presidentschap terugbezorgen in 2016, na acht lange Obama-jaren. Anno 1995 waren Limbaugh en Gingrich jonge, ambiteuze revolutionairen die de gevestigde orde te lijf waren gegaan. 20 jaar later waren zij zelf deel van de gevestigde orde, die een collega-revolutionair hielpen een ander deel van de gevestigde orde te verslaan. De ene elite versloeg de andere elite, met behulp van een miljoenenpubliek dat dacht dat de strijd in hun belang werd gevoerd. Niets was minder waar. Bij Gingrich ging het om macht. Bij Limbaugh ging het om geld. Bij Trump ging het om macht, geld en erkenning.

Anno 2015 was een grote rol in de presidentsverkiezingen weggelegd voor Fox-televisie, die in allerlei opzichten de hoofdrol had overgenomen van talk radio, onder meer doordat Trump zelf een fervent televisiekijker was, die zijn informatie en inspiratie vaak ontleende aan wat hij bij Fox News op televisie zag. Fox News, de meest bekeken Amerikaanse nieuwstelevisiezender, mocht het eerste debat van de Republikeinse voorverkiezingen organiseren.

Dat debat werd gehouden op 6 augustus 2015, in het basketballstadion The Quicken Loans Arena, in Cleveland, Ohio. Van de 17 kandidaten hadden de zeven kandidaten die het laagste in de peilingen stonden het voorprogramma verzorgd, waarna de 10 hoogst scorende kandidaten het hoofdpodium betraden. In het midden stonden Donald Trump, die de peilingen aanvoerde, en Jeb Bush, de favoriet van de Republikeinse partijleiding.

In de begintijd van de presidentscampagne was Fox News nog helemaal niet zo pro-Trump, net zo min als de eigenaren van Fox dat waren, Rupert Murdoch en zijn zonen. Aanvankelijk waren alleen Fox-presentatoren Sean Hannity, Laura Ingraham en Tucker Carlson fan van Donald Trump. Dat veranderde toen bleek dat de overgrote meerderheid van de Fox-kijkers ook fan bleek te zijn van Trump. Ook bij Fox is geld verdienen drijfveer nummer 1.

De gunstige peilingen hadden Trump een plek midden tussen de andere kandidaten bezorgd. Tijdens de voorbereidingen had iedereen al volop kunnen speculeren hoe het de beroemde zakenman af zou gaan. Zou hij zegevieren of ten onder gaan? De kijkcijfers waren nog nooit zo hoog geweest voor een eerste debat van de Republikeinse voorverkiezingen. Trump had er zin in.

Dit eerste debat werd vooral bekend om twee redenen: de vijf openingsminuten en de venijnige woordenwisseling met Fox-gespreksleider Megyn Kelly. Beide momenten draaiden om Donald Trump. Hij domineerde het debat, zoals hij ook alle latere debatten zou domineren.

Bij de openingsvraag wie er niet op voorhand wilde beloven dat hij de uiteindelijke kandidaat van de Republikeinen zou steunen, en bij verlies zelf niet als onafhankelijke kandidaat zou meedoen, stak Trump als enige zijn hand op. Die belofte wilde hij niet maken, wat de angst aanwakkerde bij de partijleiding dat zij eventueel te maken zouden krijgen met een onafhankelijke kandidaat, die stemmen bij hen weg zou halen. Dat was een doemscenario. Dat mocht niet gebeuren. Die belofte om zich bij een eventueel verlies van de voorverkiezingen te scharen achter de Republikeinse kandidaat was cruciaal.

Weigeren was ongebruikelijk en ongehoord. Maar Trump deed het toch, wat zijn positie als outsider versterkte in de ogen van zijn aanhang. De partijleiding schrok zich dood, maar de kiezer begon Trump steeds meer in zijn hart te sluiten. Deze man was écht onafhankelijk. Dit was écht nieuw. Deze man had lef. Het onderwerp leidde tot vijf minuten heen en weer vragen. Het was een historisch moment, dat na afloop breed werd uitgemeten in de media.

Het moment was ook relevant voor 2020. Trump herhaalde namelijk zijn antwoord vier jaar later, in een televisie-interview met Fox-verslaggever Chris Wallace. Op de vraag van Wallace in juli 2020 of hij bij een eventueel verlies de uitkomst van de verkiezingen zou accepteren weigerde hij ‘ja’ te zeggen. Trump: ‘I have to see. Look, you – I have to see. No, I’m not going to just say “yes.” I’m not going to say no and I didn’t last time either.” Hij zei dat hij ‘not a good loser’ was en: ‘mail-in voting is going to rig the election’.³⁵ Ik denk dat Wallace Trump de vraag had moeten stellen of Trump de verkiezingsuitslag zou accepteren als hij die met een nipt verschil zou winnen. Dan zou hij zeker ‘ja’ hebben gezegd, denk ik.

Het tweede moment kreeg nog veel meer media-aandacht. Het werd ingeleid door een kritische vraag van Megyn Kelly, prominent presentatrice van Fox News. Kelly vroeg Trump: ‘Mr. Trump, one of the things people love about you is you speak your mind and you don’t use a politician’s filter. However, that is not without its downsides, in particular, when it comes to women. You’ve called women you don’t like “fat pigs, dogs, slobs, and disgusting animals”.’³⁶

Die vraag had Trump niet zien aankomen.

Maar hij reageerde ad rem: ‘Only Rosie O’Donnell’

Iedereen wist dat Trump een jarenlange vete met O’Donnell had uitgevochten in de roddelbladen. Hij kreeg er de lachers in het publiek mee op zijn hand.

Maar Kelly hield aan: ‘Your Twitter account has several disparaging comments about women’s looks. You once told a contestant on Celebrity Apprentice it would be a pretty picture to see her on her knees. Does that sound like the temperament of a man we should elect as president, and how will you answer the charge from Hillary Clinton, who is likely to be the Democratic nominee, that you are part of the war on women?’

Trump greep de kans aan om zijn politieke pitch te maken: ‘I think the problem this country has is being politically correct.’³⁷

Hierop applaudiseerde het publiek luid. Zijn politieke incorrectheid was wat Trump onderscheidde van de andere kandidaten op het podium en het was een belangrijke reden voor zijn aanhangers om op hem te stemmen. Toen het applaus afzwakte vervolgde hij: ‘I’ve been challenged by so many people, and I don’t frankly have time for total political correctness. And to be honest (let op: er komt een leugen aan) with you, this country doesn’t have time either. This country is in big trouble. We don’t win anymore. We lose to China. We lose to Mexico both in trade and at the border. We lose to everybody.’

Vervolgens richtte hij zich tot Kelly, om te doen wat hij al zijn hele leven had gedaan: ‘And frankly, what I say, and oftentimes it’s fun, it’s kidding. We have a good time. What I say is what I say. And honestly (let op: er komt weer een leugen aan) Megyn, if you don’t like it, I’m sorry. I’ve been very nice to you, although I could probably maybe not be, based on the way you have treated me. But I wouldn’t do that.’ Opnieuw volgde applaus, met een paar ‘oohs’.

ABC News noemde het een ‘epic battle’.³⁸

Trumps zelfverklaarde grootste fan, Ann Coulter, schreef in haar boek In Trump We Trust: ‘We were supposed to be appalled that Trump was an ‘entertainer’ … but if he hadn’t been part professional wrestler, he couldn’t say the things he said … Trump is a fighter and doesn’t care that his blunt talk might not be everyone’s cup of tea.’³⁹

Coulter had ook naar het eerste debat gekeken: ‘The Trumpian skill set was illustrated in his exchange with Megyn Kelly about the “war on women” … Not only did Trump get the biggest laugh of the night with his Rosie O’Donnell line, but his point about political correctness struck a gigantic, exposed nerve … No Republican consultant saw it coming. They had no inkling of the pent-up rage against political correctness.’ ⁴⁰

Met het debat was de zaak Trump versus Kelly nog niet afgedaan, want Trump zei in een interview op de avond na het debat tegen CNN’s Don Lemon: ‘I don’t have a lot of respect for Megyn Kelly. She’s a lightweight. She came out there reading her little script and trying to be tough and be sharp. And when you meet her, you realize she’s not very tough and not very smart. I just don’t respect her as a journalist. I think she’s highly over-rated’. ⁴¹ Dat was de vertrouwde reactie van Trump op een kritische journalist. Kelly had zijn eerste debat als presidentskandidaat verstoord. Wat een glorieus televisie-optreden had moeten worden, was door haar van een smet voorzien.

Zijn zwakke plek was zijn omgang met vrouwen. Kelly had aan Trumps flinterdunne laagje beschavingsvernis zitten krabben, waardoor de ware Trump eventjes zichtbaar werd. Op denigrerende wijze, die deed denken aan zijn betuttelende woordenwisseling met journalist Katy Tur, had Trump geprobeerd Megyn Kelly klein te maken, als wraak op haar kritische, maar volkomen terechte vraag. Hij gebruikte woorden als ‘a lightweight’, ‘her little script’ en ‘highly-overrated’. Op die wijze bevestigde hij in feite waar Kelly’s vraag over ging: zijn foute mensbeeld van de vrouw en zijn foute omgang met hen.

In hoofdstuk 4.5 Geheimen (deel 2) zal blijken dat Trumps foute omgang niet beperkt bleef tot woorden. Onder het vernislaagje schuilde een gevaarlijk roofdier, dat altijd op jacht was naar mooie vrouwen, geobsedeerd als hij was door sex. Donald Trump was een ‘sexual predator’, die een keer tegen biograaf Tim O’Brien had gezegd dat het enige waar hij altijd over droomt is ‘getting fucked’. In Trumps interview met Don Lemon, na het eerste debat, was het laatste dat hij over Megyn Kelly zei: ‘You could see there was blood coming out of her eyes. Blood coming out of her wherever’.⁴²

Deze episode kreeg een plek in de film Bombshell, uitgebracht in 2019.

Bombshell gaat over sexueel wangedrag en intimidatie door Roger Ailes, oprichter en baas van het televisiekanaal Fox News, en goed bevriend met Trump. Megyn Kelly, gespeeld door Charlize Theron, is een van de hoofdpersonages in de film en speelt een doorslaggevende rol in het ontslag van Ailes door de familie Murdoch.

Donald Trump kon het niet laten een vete te maken van het incident tijdens het debat, zo vervelend had hij Kelly’s vraag gevonden. Hij bleef er maar over doorgaan in interviews en op Twitter, waardoor hij onbedoeld het punt onderstreepte dat zij had gemaakt met haar vraag naar zijn omgang met en beeld van vrouwen.

Tegen MSNBC zei hij de volgende dag: ‘The fact is she asked me a very inappropriate question, she should really be apologizing to me, you want to know the truth.’ (dat was kennelijk een leugen)

Op Fox News zei hij: ‘I have zero respect voor Megyn Kelly and I don’t think she’s very good at what she does. I think she’s highly over-rated.’

Kelly diende hem van repliek: ‘Donald Trump, who is the frontrunner and he won’t apologize and I certainly won’t apologize for doing good journalism.’

Op Twitter ging hij regelmatig tekeer: ‘The bimbo is back in town. I hope not for long’ en ‘Do you ever notice that lightweight @megynkelly constantly goes after me but when I hit back it is totally sexist. She is highly overrated!’

Kelly’s baas Roger Ailes nam het voor haar op: ‘Donald Trump rarely apologizes, although in this case, he should’.

Trump: ‘It’s a very small element in my life, Megyn Kelly. I don’t care about Megyn Kelly, but no, I would not apologize. She should probably apologize to me, but I just don’t care.’ Dat was een van zijn vele leugens. Donald Trump was geobsedeerd door Kelly en dat was haar ook opgevallen, maar het was niet haar bedoeling.

Kelly: ‘Bizarre, because I became the story. He became so focused on me that I became the story. And you never want to be the story when you’re a news person. You want to be covering the story.’⁴³

Uiteindelijk werd de vete beslecht met een interview tussen Kelly en Trump, en bij een later debat namen de twee een vriendelijkere houding aan. Maar helemaal verdwenen was de kwestie niet. Dat bleek toen Kelly 14 dagen voor de verkiezing de volgende vraag stelde aan Trump-discipel Newt Gingrich tijdens een TV-interview op Fox News.⁴⁴ Inmiddels was meer bekend geworden over sexueel wangedrag van Trump en Kelly bracht dat ter sprake.

Kelly: ‘If Trump is a sexual predator then it’s a big story.’

Gingrich: ‘You are fascinated with sex and you don’t care about public policy!’

Kelly: ‘Me, really?’

Gingrich besloot zijn punt met de woorden: ‘And that’s what I get out of watching you tonight.’

Kelly: ‘You know what, Mr. Speaker, I’m not fascinated by sex, but I am fascinated by the protection of women and understanding what we’re getting in the Oval Office.’⁴⁵

Zelfs Trumps grootste fan Ann Coulter was het tot op zekere hoogte eens met Megyn Kelly. In haar boek schreef Coulter, naar aanleiding van Kelly’s vraag aan Trump over de ‘war on women’: ‘I personally think she’s right. It is well past time the GOP rethink that ill-considered war’.⁴⁶

Maar wat de meeste witte, oudere, conservatieve mannen, zoals Rush Limbaugh, Newt Gingrich en Donald Trump, nog niet doorhadden in 2016, was dat er na hun eigen, witte, mannelijke revoluties in de media en in de politieke arena een nieuwe, sluipende, vrouwelijke contra-revolutie op komst was: #MeToo.