7.10 Propaganda (deel 4)

De Corona Task Force Briefings van Donald Trump in Het Witte Huis, aangevuld met zijn gastoptredens op Fox News en zijn dagelijkse stortvloed op Twitter, waren pure propaganda, bedoeld om de persoonscultus rondom zijn presidentschap te versterken en zijn herverkiezing veilig te stellen. Maar de totale propaganda rondom het coronavirus bestond uit veel meer. Dit derde hoofdstuk in het corona-vierluik gaat over het effect van Trumps propaganda tijdens deze crisis.

Een essentiële rol in de communicatie tussen de president en zijn volgers was weggelegd voor Trumps persoonlijke propagandakanaal Fox News, met een hoofdrol voor presentator Sean Hannity. Trump en Hannity spraken elkaar bijna dagelijks (zie ook hoofdstuk 4.10). Mediakenner en CNN-presentator Brian Stelter legde in zijn boek Hoax¹ uit hoe Trump & Hannity elkaar versterkten in denkbeelden en uitspraken: ‘Trump and Hannity brought out the worst in one another. Trump programmed Hannity’s show and Hannity produced Trump’s presidency. Hannity fed misinformation to Trump and Trump fed it right back to Hannity.’ ² Hannity was Trump’s ‘consiglieri’ volgens Stelter. Een Fox-producer vertelde hem: ‘It’s a powerful thing to be someone’s consiglieri.’³

Een familievriend zei: ‘I hear Trump talk at rallies, and I hear Sean.’ ⁴ Hannity was ook écht letterlijk vaak te horen op de rallies van Trump (de foto dateert uit 2018). Zonder Trump had Hannity niet zulke hoge kijkcijfers behaald, met het bijbehorende miljoenensalaris. Maar zonder de steun van Hannity zou Trump de grip op een deel van zijn base verliezen. De een kon niet meer zonder de ander.

Op 26 maart 2020, na een interview op Hannity’s show belde Trump op met een vraag: ‘How’d we do?’⁵ Brian Stelter schreef in zijn boek: ‘In the midst of a crippling pandemic, on a day when another 393 Americans would die gasping for air without their loved ones by their side, the president wanted to know about his ratings.’

Die kijkcijfers voor Hannity waren in die periode hoger dan gemiddeld, maar dat kwam volgens Stelter niet door Trump, maar door de pandemie. Mensen waren hongerig naar nieuws over het coronavirus.

Toen de president op TV was keken er 5,7 miljoen mensen, wat aan het einde van het gesprek was gedaald tot 5,4 miljoen. Stelter: ‘The truth was, the president was not a huge ratings magnet anymore. Trump had a base, the base was hooked on Fox, and the base wasn’t growing. But Hannity didn’t say any of that to Trump. He put a positive spin on the numbers.’ ⁶

Trump had nog een vraag voor Hannity, schreef Stelter: ‘What about the ratings for his daily briefings?’ Iemand had de president een kopie gegeven van The New York Times met een artikel getiteld: ‘Trump’s Briefings Are a Ratings Hit. Should Networks Cover Them Live?’ Hannity vertelde Trump wat hij wilde horen. Stelter: ‘He told Trump that the briefings were ratings sensations. They were even bigger than his rallies!’ ⁷

Hannity’s connectie met Trump leverde hem enorme inkomsten op, maar de prijs was dat hij ‘burnt out’ was ‘for long stretches of the Trump presidency’, schreef Stelter. Rond Het Witte Huis werd Hannity de ‘shadow’ chief of staff genoemd. Eén van Hannity’s assistenten zei, ‘off off off the record, that Hannity would tell you that Trump is a batshit crazy person.’ Een andere assistent bevestigde dit tegenover Stelter: ‘Hannity has said to me, more than once, ‘he’s crazy.’’ ⁸

Dit waren dus de twee meest invloedrijke opiniebepalers in het Amerikaanse rechtse, Republikeinse universum: batshit crazy Trump & burnt out Hannity. Dit waren de sekteleider en zijn hoofd propaganda. Ruim 40% van de Amerikaanse kiezers lieten hun mening over en hun houding ten opzichte van het coronavirus bepalen door deze twee mannen.

Trump & Hannity waren beslissend voor de volksgezondheid van de 74 miljoen Amerikanen die op 3 november 2020 op Donald Trump zouden stemmen. Maar die verantwoordelijkheid konden zij niet aan.

Stelter concludeerde: ‘In early 2020 this feedback loop had life-and-death consequences. At a political rally in South Carolina on February 28 the president said, “The Democrats are politicizing the coronavirus. You know that, right? Coronavirus. They’re politicizing it.” He likened the Democrats’ conduct to “the impeachment hoax” and said, “this is their new hoax.”’

Stelter constateerde: ‘It was his new favorite word, on the trail and on Twitter: HOAX. He used it almost every day, and so did Hannity. They radicalized each other and their viewers.’⁹ Trump gebruikte het woord in verband met het Rusland-onderzoek en met zijn impeachment. Hij had het woord slechts één keer gebruikt in connectie met de pandemie. Stelter: ‘Hannity used the same frame as Trump on March 9, when he bashed Democrats and members of the media for exaggerating the threat of the virus. “They’re scaring the living hell out of people and I see it again as like, ‘Oh, let’s bludgeon Trump with this new hoax,’” he said.’

Stelter schreef: ‘Hannity used his perch to defend Trump’s mismanagement of the pandemic and every other failure of the Trump presidency.’¹⁰

Zoals gebruikelijk ontkenden zowel Trump als Hannity later wat zij hadden gezegd. ‘We’ve never called the virus a hoax,’ zei Hannity 9 dagen later. Niet letterlijk inderdaad. Erger.

Het zaadje was al geplant. De volgelingen van Trump & Hannity hadden het woord ‘hoax’ al direct overgenomen, dit keer gekoppeld aan het coronavirus. De nieuwe toepassing van het woord was ook Dana Milbank, auteur en columnist voor The Washington Post opgevallen, getuige diens tweet.

Zo krachtig was de propaganda van het duo Trump & Hannity. ‘‘Hoax’ is a potent word, in being an angry and mean one,’ legde linguist John McWhorter uit aan Stelter. ‘It’s the quintessence of Trumpian self-expression.’ McWhorter: ‘‘Hoax’ carries something that ‘fake’ doesn’t. Hoax carries an air of accusation, of transgression. The hoaxer is being accused of deliberately hoodwinking the public … to say HOAX clears away all of that nuance and just calls people out as malevolent.’ ¹¹

Volgens Stelter was het gebruik van het woord ‘hoax’ een ‘logical leap for a pathological president who indulged illogical conspiracy theories and led a war on truth.’¹²

President Trump had in januari 2020 niet alleen besloten om zijn kennis over het nieuwe coronavirus geheim te houden voor het Amerikaanse publiek en hen een aantrekkelijke illusie voor te spiegelen (zie vorig hoofdstuk). Hij had ook besloten om de kwestie politiek in te zetten in zijn herverkiezingscampagne en de Democraten te beschuldigen van het overdrijven van de mogelijke gevaren van het coronavirus.

Zoals gebruikelijk draaiden Trump en Fox News de feiten volledig om, door Trump als slachtoffer van links af te schilderen. Een vertrouwd thema voor zijn aanhang, dat zich ook graag als slachtoffer beschouwde van de linkse Democraten, de eeuwige vijand die er altijd op uit was het gewone volk te verraden. Maar het volk was in het geval van het coronavirus juist het slachtoffer van Trump. En aanvankelijk werden de Democraten het hardste getroffen door het virus.

De opiniebepalers van Fox News beschuldigden de Democraten er van het coronavirus groter te maken dan het was en te gebruiken om Trump politiek onderuit te halen. Zij wilden hierdoor zijn herverkiezing dwarsbomen. Volgens de Trump-propagandisten gebruikten ook de linkse media, the enemy of the people, het virus als politiek wapen tegen de president. Die boodschap ging er bij hun trouwe kijkers in als koek. Een paar voorbeelden:

Dit was natuurlijk een effectieve manier om de Trump-kiezers tegen de linkse erfvijand op te stoken. Maar het was een uitermate in-effectieve manier om de bevolking mentaal voor te bereiden op de noodzakelijke corona-maatregelen. Het ontmoedigde het voorzichtige gedrag dat nodig was om het coronavirus te bestrijden, zoals social distancing, het vermijden van drukbezochte bijeenkomsten, het handen wassen en het dragen van een mondkapje. Waarom zou je al die moeite nemen als het virus een ‘hoax’ was? Freedom!

Slechts op één punt had Fox News gelijk: de Chinezen deden er inderdaad alles aan om hun verantwoordelijkheid in de coronacrisis onder het tapijt te vegen, wat ik in hoofdstuk 7.8 de Chinese cover-up noemde.

Wat de presentatoren van Fox er echter niet bij vertelden was dat Xi Jinping in eigen persoon Donald Trump al op 6 februari over het virus had ingelicht en dat hun geliefde president zelf inmiddels het 10^de onderdeel was geworden van de Chinese cover-up.

Op 18 maart zei Sean Hannity het volgende, naar aanleiding van de uitwijzing van Amerikaanse journalisten, lees: pottenkijkers, door China. Hannity: ‘The Chinese government tried to cover it up. Recently, they kicked out all American – I have to say so-called because I don’t exactly trust fake news. The New York Times, Washington Post, Wall Street Journal, but I do want them there.’ ¹³

Deze invalshoek van Fox News had een duidelijk doel, in dienst van Trumps politieke einddoel. Als de Chinezen de schuld zouden krijgen van de hele pandemie, zou de Amerikaanse president buiten schot blijven voor zijn eigen mismanagement in de Verenigde Staten. Hannity richtte de aandacht op China om de aandacht van de Amerikanen af te leiden van Trumps eigen cover-up in de coronacrisis.

Bob Woodward schreef in zijn boek Rage: ‘Xi was concealing a lot. So was Trump.’ ¹⁴

Op 24 januari had Trump nog zijn waardering voor de Chinese president getweet, terwijl hij in eigen land de Amerikaanse gouverneurs er op wees dat zij zelf voor hun eigen spullen moesten zorgen. Zijn regering was volgens hem ‘not a shipping clerk’.

Oftewel: veel succes met het coronavirus. Zoek het lekker uit. Ik ben niet verantwoordelijk. You’re on your own. Good luck!

Amerika was geen China, waar de president vrijwel volledige controle kon uitoefenen op de informatievoorziening, op een paar klokkenluiders na. Terwijl president Trump op staatsbezoek was in India deed Dr. Nancy Messonnier, director of the National Center for Immunization and Respitory Diseases, op 25 februari tijdens een persbijeenkomst in Het Witte Huis een eerlijke uitspraak over het coronavirus: ‘It’s not so much of a question of if this will happen anymore but rather more of a question of exactly when this will happen.’

Dat was natuurlijk niet de bedoeling van Trump. Wie ging er nu ineens de waarheid uitspreken over het virus? Was ik niet duidelijk genoeg geweest?

Messonnier zei op een nieuwsbriefing dat steden zich moesten voorbereiden op ‘social distancing measures’, dat meetings en conferenties misschien zouden moeten worden afgelast en dat ondernemingen hun medewerkers van huis uit zouden moeten laten werken. Messonnier: ‘We are asking the American public to work with us to prepare, in the expectation that this could be bad … Disruption to everyday life might be severe.’ ¹⁵ Het was alsof Wall Street op een dergelijke eerlijke mededeling vanuit de regering zat te wachten, want kort na die persbijeenkomst dumpten handelaren hun aandelen en kelderden de koersen.¹⁶

Dit was nou precies waar Trump bang voor was geweest!

Woest werd hij toen hij het hoorde.

De communicatie over het virus kon hij kennelijk niet aan anderen overlaten. In reactie op de koersdalingen zei hij vanuit India, nog altijd in een downplay-modus: ‘You may ask about the coronavirus, which is very well under control in our country. We have very few people with it, and the people that have it are, in all cases, I have not heard anything other – the people are getting better, they’re all getting better.’ ¹⁷

Dat was niet op waarheid gebaseerd. Dat was gewoon pure propaganda die in een dictatuur niet zou misstaan. De volgende dag begon Trump met zijn Coronavirus Task Force Briefings vanuit Het Witte Huis. Messonnier werd het zwijgen opgelegd. Zij verscheen nimmer op een briefing van Trump. Maar vanuit het CDC werd nog wel af en toe iets van haar vernomen. Volgens Wikipedia bleef zij ‘a public source of reliable information on the pandemic.’ ¹⁸ Oftewel: een doorn in het oog van Trump.

Op 26 februari 2020 hield de president zijn allereerste Coronavirus Task Force Briefing in de persruimte van Het Witte Huis. Trump had Pence aangewezen om de leiding op zich te nemen van de Task Force, maar zelf nam hij meer dan de helft van de spreektijd voor zijn rekening. Logisch, de briefing werd live op de nationale televisie uitgezonden. Zo’n kans liet Donald Trump niet aan zich voorbij gaan. Hij was terug in de spotlight.

De president zag de briefing als een unieke marketing opportunity om zijn produkt te verkopen. Dat produkt was hijzelf, Donald Trump, de leider van het belangrijkste land ter wereld. Als Amerika op nummer 1 stond betekende dat dat hij zelf op nummer 1 stond. Alles was gericht op zijn herverkiezing in november. Trump zei bijvoorbeeld: ‘Johns Hopkins… they did a study, comprehensive: “The Countries Best and Worst Prepared for an Epidemic.” This is a list of the different countries.’ Hij vervolgde met zijn gebruikelijke grootspraak: ‘The United States is rated number one most prepared.’ ¹⁹

Op de foto zien we van links naar rechts: VP Mike Pence, president Trump, Dr. Anne Schuchat, plaatsvervangend directeur van het CDC, Alex Azar, de Health and Human Services Secretary, Dr. Anthony Fauci, directeur van het National Institute of Allergy and Infectious Diseases, Dr. Stephen Hahn, Commissioner van de FDA, the Food and Drug Administration. Ze stonden allemaal veel te dicht op elkaar. Niemand droeg een mondkapje. Hetzelfde gold in de zaal. Elke persbijeenkomst kon een superspreader event zijn, maar eind februari was die term nog niet in zwang.

Op het gebied van social distancing en mondkapjes zou het nog vele maanden duren voordat Trump en zijn mensen op het podium het goede voorbeeld zouden geven.

President Trump zei over de kans op een uitbraak: ‘I don’t think it’s inevitable. It probably will. It possibly will. It could be at a very small level or it could be at a larger level. Whatever happens, we’re totally prepared.’ ²⁰ Dat bleek al snel een leugen te zijn geweest, maar op dat moment waren het woorden die het Amerikaanse volk graag wilde horen. Dat niet alleen. Zij wilden het maar al te graag ook geloven.

De suggestie van een daadkrachtige, competente president, gecreëerd alsof we naar een aflevering van The Apprentice zaten te kijken, werd helaas voor Trump in een luttel aantal afleveringen volledig doorgeprikt. De dagelijkse briefing vertoonde al vrij snel een vertrouwd patroon. Na een aantal mededelingen, altijd een opgeklopt succesverhaal uit de mond van Trump, mochten journalisten vragen stellen aan de president. Regelmatig ontaardde dat in een mondelinge strijd. De pers was immers nog steeds zijn vijand.

Met hun kritische vragen waren zij volgens hem ‘the enemy of the people’ en ‘the most dishonest human beings in the world’. Maar nu was hij mede van hen afhankelijk om zijn blijde boodschap uit te dragen over zijn corona-aanpak. En die aanpak faalde.

Er was namelijk overal een schrijnend tekort aan beschermende kleding, aan testmogelijkheden, aan beademingsapparatuur, aan ziekenhuisbedden en zelfs aan wattenstaafjes om slijm af te nemen. De 50 staten moesten met elkaar concurreren om de juiste spullen te bemachtigen en werden grotendeels aan hun lot overgelaten. Juist op dat punt had de federale regering een belangrijke, coördinerende rol moeten spelen, maar Trump weigerde dat. Hoe meer zijn aanpak tekortschoot hoe meer de kritiek groeide. Terwijl Trump juist vond dat hij lof verdiende, kreeg hij die lof alleen van zijn propagandakanaal Fox News.

In reactie op een uitspraak van Nancy Pelosi dat ‘the president does not know what he is doing regarding the coronavirus’ zei Trump dat ‘she is trying to create a panic’.²¹

Op 26 februari, tijdens die eerste briefing zei Trump in reactie op de eerste Amerikaanse besmettingen: ‘We’re going to be pretty soon at only five people. And we could be at just one or two people over the next short period of time. So we’ve had very good luck.’

Op 27 februari zei Trump tijdens een overleg in Het Witte Huis: ‘It’s going to disappear. One day – it’s like a miracle – it will disappear.’

Op 29 februari, tijdens de tweede officiële Task Force Briefing, beloofde de president dat een vaccin spoedig beschikbaar zou zijn: ‘very quickly’ en ‘very rapidly’. De acties van zijn regering achtte hij ‘the most aggressive taken by any country’. De werkelijkheid was anders.

Op 6 maart bracht Trump een bezoek aan de CDC, de Centers for Disease Control and Prevention in Atlanta. Het werd de zoveelste propaganda-sessie, vergelijkbaar met de bedrijfsbezoeken van Kim Jong-Un. Trump loog bij die gelegenheid: ‘Anybody right now and yesterday, anybody that needs a test gets a test. They’re there. They have the tests and the tests are beautiful.’

Op 7 maart beweerde hij in Mar-a-Lago, staande naast zijn Braziliaanse collega Jair Bolsonaro, één van zijn grootste fans: ‘No, I’m not concerned at all. No, I’m not. No, we’ve done a great job.’ Het was alsof Trump het virus elke dag uit zat te dagen met roekeloos gedrag. Te dichtbij staan, teveel mensen in een kleine ruimte, handen schudden, geen mondkapje dragen.

Daarmee daagde de president overigens niet alleen het virus uit, maar vooral ook de mensen in zijn omgeving om zijn gedrag na te volgen. Het virus negeren werd op die manier een bewijs van loyaliteit aan Trump. Het virus negeren was een politieke daad.

Het virus negeren, doen alsof het er niet was, was de feitelijke boodschap die Donald Trump als leider met zijn foute voorbeeldgedrag uitdroeg. Fuck the virus. Het virus vond het best. Fuck Trump. Drie leden van de Braziliaanse delegatie en een Trump-donor die daar dat weekend aanwezig waren bleken later te zijn besmet.

In plaats van een samenhangend beleid te formuleren, een integraal plan te maken en dat uit te voeren was Trump vooral bezig met het fabriceren van een schijnbeleid, opgebouwd uit een dagelijkse dosis misleidende mededelingen en leugens. Hij creëerde daardoor een fantasiebeeld van zichzelf en een schijnveiligheid, bestemd voor zijn eigen aanhang.

Brian Stelter zette in april 2020 in zijn wekelijkse programma Reliable Sources een selectie misleidende opmerkingen van Trump op een rijtje, waarvan ik er drie laat zien als voorbeeld.

Of het nu ging om sjaals versus mondkapjes, aantal tests, hulpleningen voor ondernemers, het testen van reizigers om medische hulpmiddelen, Trump loog over alles. Al zijn communicatie was propaganda. Trump stelde de zaken consequent gunstiger voor dan ze waren (sounds better, feels better, looks better), zoals hij altijd al had gedaan in zijn leven.

Maar nu ging het om een vernietigende pandemie en een haperende economie. Wie hem geloofde dacht dat hij het allemaal onder controle had. Als Fox de enige zender in het land geweest zou zijn, zou men niet beter weten. Het dodental zou dan nóg hoger zijn geweest.

Trumps partijdige propaganda vergrootte ondertussen de verdeeldheid in het land, die toch al groter was dan ooit sinds de Civil War. 90% van de Republikeinen geloofde dat president Trump correcte informatie over de pandemie verstrekte. Slechts 14% van de Democraten was dat met hen eens. Daartegenover vertrouwde slechts 13% van de Republikeinen de reguliere nieuwsmedia, tegenover 72% van de Democraten.

Uit een ander onderzoek, gehouden op 21-23 maart 2020, bleek dat het land zich toen al in twee partijdige delen begon te splitsen als het ging om de beoordeling van Trumps aanpak. Op dat ene moment van de pandemie keurde 53% van de bevolking Trumps handelen nog goed. Later  bleek dat ene moment het hoogtepunt te zijn geweest.

Het land had op dat moment ruim 2.500 coronadoden en dagelijks kwamen er ongeveer 400 bij, wat toen nog veel leek, maar later niet meer. Het aantal dagelijkse coronadoden steeg schrikbarend snel, met als gevolg dat de waardering voor Trumps aanpak gestaag begon te dalen. Wie de moeite nam zichzelf enigszins op de hoogte te stellen van de feitelijke ontwikkelingen had daarbij niets aan de dagelijkse reclamespots vanuit Het Witte Huis.

Op een vraag over de achterblijvende testmogelijkheden antwoordde president Trump bijvoorbeeld: ‘I haven’t heard about testing in weeks’.

Presidentiële propaganda, oftewel: Trump-leugens.

De Coronavirus Task Force Briefings die Trump hield vanaf 26 februari in Het Witte Huis duurden aanvankelijk ongeveer een uur. Daarbij nam hij zelf doorgaans ongeveer de helft van de tijd voor zijn rekening, meestal door een introductie aan het begin plus het beantwoorden van vragen aan het eind. Experts mochten in het tussengedeelte hun verhaal doen, mits zij eerst een paar lovende woorden hadden uitgesproken over hun Grote Leider die schuin achter hen stond. Met name Mike Pence was daar heel secuur in. Niemand toonde zich publiekelijk zo loyaal aan de president als zijn tweede man.

Na de eerste twee briefings was president Trump drie keer afwezig, waardoor Pence alle ruimte kreeg als Task Force leider. Maar toen Pence daar (te) goede recensies voor had gekregen kon Trump het niet laten het podium wederom voor zichzelf op te eisen. Het werd een dagelijkse Trump TV-show, die steeds langer duurde. Eind maart, begin april duurden ze zelfs 2 uur of langer. CNN’s Brian Stelter maakte er onderstaande grafiek van. De oranje balken geven de spreektijd van Trump weer. De blauwe stukken werden verzorgd door anderen.²²

Voor Donald Trump ging het allang niet meer om de aanpak van het coronavirus, maar om het verder ontwikkelen van een succesvolle, nationaal goed bekeken televisie-programma, waar hij de hoofdrol in speelde.

Oude Apprentice-tijden herleefden, met extra aandacht voor de kijkcijfers. Trump twitterde dan ook als vanouds triomfantelijk over zijn ‘ratings’. Eind maart bereikte zijn kijkcijfers gemiddeld 8,5 miljoen kijkers op alle kabeltelevisiekanalen, vergelijkbaar met dat van de seizoensfinale van ‘The Bachelor’. De piek was 12,2 miljoen, wat vergelijkbaar met ‘Monday Night Football’. 6,2 miljoen daarvan hadden Trumps briefing gezien op Fox News. Sinds de Golfoorlog in 2003 had Fox niet meer zulke hoge kijkcijfers gehad.²³

De jarenlange inspanningen van Trump om het vertrouwen in de mainstream media te ondermijnen, met uitzondering van Fox News, was niet zonder effect gebleven. Een woordengevecht met de ene of de andere journalist werd bijna een standaardonderdeel van de briefings.

Hij noemde journalisten ‘angry, angry people’. NBC News-verslaggever Peter Alexander vond hij een ‘terrible reporter’, na diens vraag aan de president welke boodschap hij had voor Amerikanen die zich zorgen maakten over het coronavirus. Trumps reactie was volstrekt ongepast, onder meer omdat Alexander de dag tevoren net een collega had verloren aan het virus en miljoenen Amerikanen zich terecht zorgen maakten.

Steeds meer televisiekanalen stopten na enige tijd met het live uitzenden van de briefings, na de breedgedeelde conclusie dat ze meer weg hadden van propaganda-speeches vol onwaarheden en misinformatie. Suzanne Nossel, CEO van PEN America noemde Trumps optredens ‘an appalling daily spectacle and an international embarrassment.’ ²⁴

Naast de briefings vanuit Het Witte Huis was Trump regelmatig te zien op zijn ‘staatszender’ Fox News. Op de foto zien we hem tijdens een interview op 24 maart 2020, waarbij hij ook vragen van Fox-kijkers, zijn base beantwoordde. Dergelijke optredens verzorgde hij niet voor CNN. Dat was de vijand.

Ondertussen had zich elders in het land een concurrerende televisieshow aangediend, die voorafgaand aan Trumps eigen show werd uitgezonden.

Die andere show was ook onder de noemer van corona dagelijks in het hele land live te zien. De hoofdrolspeler in die andere show maakte een veel betere indruk als betrouwbaar en competent leider. Die andere show begon meer en meer aan geloofwaardigheid en populariteit te winnen, terwijl die van Trump in geloofwaardigheid inboette.

De presentator van die andere show was Andrew Cuomo. Cuomo was de Democratische gouverneur van de staat New York, en zoon van de vermaarde, in 2015 overleden gouverneur Mario Cuomo. Op 2 maart 2020 hield Cuomo zijn eerste live uitgezonden coronabriefing, een week na Trumps eerste Task Force Briefing. Zij hielden elkaars media-uitingen nauwlettend in de gaten. Tussen de twee New Yorkers bestond al een jarenlange rivaliteit, maar de coronacrisis noopte beiden tot samenwerking.

Voor het oog van de natie ontspon zich een bijzondere tweestrijd tussen de president van het land en de belangrijkste gouverneur van de 50 staten, die door het lot was aangewezen als leider van het eerste Amerikaanse corona-epicentrum: New York.

Trumps briefing werd bewust na Cuomo’s briefing gepland. Daardoor wist de president wat de gouverneur had gezegd. Met als gevolg dat hij soms geërgerd was door wat hij net had gezien. Eind maart reageerde hij bijvoorbeeld op het verwijt dat er te weinig ventilators richting New York gingen. Trump: ‘We are working very, very hard for the people of New York. We are working a lot with him. Then I watch him on this show complaining.’²⁵

Cuomo schreef een half jaar later in zijn boek American Crisis:²⁶ ‘While we were making this progress at the state level, we were still operating in the absence of federal leadership and coordination, and that day Trump went as far as to tweet, “Just had a very good tele-conference with Nation’s Governors. Went very well. Cuomo of New York has to ‘do more.’

Cuomo schreef daarover in zijn boek: ‘I tweeted right back, “I have to do more? No – YOU have to do something! You’re supposed to be the President.”’ ²⁷

Op 18 maart, ruim twee weken nadat Andrew Cuomo zijn dagelijkse coronabriefing was gestart, was duidelijk dat New York en Washington State de Amerikaanse epicentra waren, en dat de rest van het land nog relatief ongemoeid was. Onderstaande kaart van het land gaf dat met rood helder aan. CNN had zijn scherm voorzien van een continu in beeld gebrachte rechterbalk met de dagelijkse statistiek. In het begin nog aan de linkerkant, daarna standaard aan de rechterkant, waar het langer dan een jaar te zien zou zijn.

De teller liep steeds sneller op, zowel in besmettingen als in coronadoden. Aan het aantal doden in de rechterkolom kon je aflezen hoe ver Amerika zich bevond in de pandemie. Andrew Cuomo groeide al snel uit tot America’s Governor, zoals bij 9/11 Rudy Giuliani was uitgegroeid tot America’s Mayor. Die dynamiek voedde de onderliggende concurrentie met de president, die altijd wilde domineren en altijd wilde winnen. Trump moest en zou de hoogste kijkcijfers hebben.

Cuomo’s briefings waren altijd op hetzelfde uur en opgebouwd in een herkenbaar format, met de dagelijkse update van de cijfers, nieuwe informatie, nieuwe ontwikkelingen, uitleg over het virus, aandacht voor emoties, vragen die bij mensen leefden, aankondiging van maatregelen en uitleg daarvan, en eindigend in een paar woorden of inzichten waar de kijkers hoop of inspiratie uit konden putten. Onderstaande beelden, daterend uit de derde week van maart, geven een impressie.

Inmiddels kregen de Amerikanen dagelijks indringende ziekenhuisbeelden te zien die niet gefilmd waren in China of in Italië, maar nu in hun eigen land. Het viel niet meer te ontkennen.

Al snel zag president Trump schokkende beelden van het Elmhurst ziekenhuis in Queens, de wijk waar hij zelf als kind had gewoond.

Cuomo schreef in zijn boek: ‘COVID was such an all-consuming topic that news stations were open for comment virtually 24 hours per day. So if the best way to communicate with the federal government was through the media, I would do just that. Donald Trump did not have the only microphone. I had one too. And I had something else: credibility.’ ²⁸

Op 21 maart gaf Cuomo aan dat zijn staat in de hele wereld op zoek was naar medische hulpmiddelen. Opnieuw gebruikte hij zijn televisie-optredens om tegen de president te zeggen dat hij zijn hulp nodig had.

Op dezelfde dag, kort nadat Cuomo zijn briefing had afgerond, startte president Trump om 1:00 uur in de middag zijn eigen dagelijkse coronabriefing. Het was wederom één groot succesverhaal, gevuld met ‘incredible’ en ‘tremendous’ prestaties van zijn regering. Trump en Cuomo vochten dagelijks een battle of the briefings met elkaar uit, over de hoofden van de Amerikaanse televisiekijker. Wie zou winnen?

President Trump vertelde zijn succesverhaal, maar de gouverneurs van Californië en New York kondigden hun ‘stay-at-home-orders’ af. Zij klaagden steen en been over de tekorten aan medische hulpmiddelen, testmogelijkheden en het gebrek aan federale steun.

Op 24 maart waarschuwde gouverneur Cuomo dat de ziekenhuizen de toevloed van coronapatiënten al op korte termijn niet meer aankonden. Hij hield een pleidooi voor het activeren van de US Defense Production Act, om bedrijven te dwingen meer medische hulpmiddelen te produceren voor de komende vloedgolf. Hij deed met name een beroep op de federale regering om ‘ventilators’, beademingsmachines, te produceren. New York had er 400, maar Cuomo verwachtte er op de piek wellicht 30.000 nodig te hebben.

Op 25 maart naderde Amerika de eerste mijlpaal van 100 coronadoden. New York was op dat moment duidelijk het zwaarst getroffen, precies zoals Cuomo had gevreesd. De spanning tussen Cuomo en Trump liep verder op en het contrast tussen het leiderschap van beide prominente Amerikanen in crisistijd werd steeds duidelijker zichtbaar voor Amerika en de rest van de wereld.

Het contrast in voorbeeldfunctie tussen Andrew Cuomo aan de ene kant en Donald Trump aan de andere kant kon nauwelijks groter zijn. Cuomo was de propaganda-oorlog aan het winnen. Hij was overduidelijk de betere leider in crisistijd. Er gingen zelfs stemmen op dat hij mee zou moeten doen aan de presidentsverkiezingen, maar dat hield hij categorisch af. Hij bleef in New York.

Op 27 maart hielden Cuomo en Trump wederom hun dagelijkse persbriefing. Bij Cuomo zat iedereen op gepaste afstand van elkaar. Bij Trump niet, noch op het podium noch in de zaal, zie de foto’s rechts, gemaakt in dezelfde week.

Gepaste afstanden en mondkapjes zouden pas later, te laat, ook in de briefings van Het Witte Huis te zien zijn. De mensen die naar Cuomo keken en luisterden, voornamelijk Democraten, volgden zijn goede voorbeeld. De mensen die naar Trump keken en luisterden volgden diens slechte voorbeeld.

Op 28 maart zou je uit de briefing van gouverneur Cuomo kunnen concluderen dat hij de werkelijke oorlogsleider was in Amerika: ‘You go to war with what you have, not with what you need, but before you go to war you make all the preparations you can.’

Terwijl Trumps aanzien en approval ratings na het hoogtepunt rond eind maart gestaag daalden, stegen Cuomo’s aanzien en waarderingscijfers door zijn betrouwbaar ogende leiderschap. Uit peilingen van eind april bleek dat 78% van de kiezers in New York zei dat zij gouverneur Cuomo vertrouwden als het ging om het heropenen van hun staat, vergeleken met slechts 16% van hen die president Trump daarin vertrouwden.²⁹

Die gunstige peilingen waren een direct effect van Cuomo’s aanpak en feitelijke en inspirerende persconferenties. Het verschil in leiderschapsstijl was gigantisch. Tegenover Cuomo’s ‘If you want to blame somebody, blame me’ stond Trumps ‘I’m not responsible’. Als Trump hetzelfde type leiderschap had getoond was hij waarschijnlijk herkozen.

In zekere zin gedroeg Cuomo zich tijdens de coronacrisis overigens ook als een dictator – hij had een tijdelijke wet doorgevoerd om zijn macht in deze crisistijd te vergroten – maar zijn aanpak en propaganda verried in elk geval enige mate van competentie. Hij leek eigenlijk op een dictator zoals de oude Romeinen het ooit hadden bedoeld. Een leider met een tijdelijk mandaat in crisistijd. In 2021 gingen er als snel stemmen op om Cuomo zijn speciale volmacht weer af te nemen.

Andrew Cuomo schreef al in 2020 een boek over zijn ervaringen met het coronavirus, American Crisis, Leadership Lessons from the COVID-19 Pandemic. Het boek schetste een iets te rooskleurig beeld van de gouverneur, maar bood wel een goed inkijkje in zijn leiderschapsprincipes en zijn strategie om de Amerikaanse inwoners van zijn staat voor te bereiden op de aanstaande ramp, zonder paniek te veroorzaken, om hen vervolgens van zijn strenge corona-aanpak te overtuigen, met maatregelen die sinds de Spaanse griep niet meer waren toegepast. Daarbij moest hij in zijn communicatie opboksen tegen de misinformatie en de ontkenning door Trump en de zijnen.

Cuomo was op 6 februari ingelicht over een cruise schip dat in de haven van New York wilde aanleggen met een aantal passagiers aan boord die positief waren getest. Cuomo: ‘The novel coronavirus … was at that time thought to be largely contained in China, with a few scattered cases in Washington and California. But this was the first case that would come knocking on New York’s door.’ Het schip legde uiteindelijk aan in New Jersey, ‘but the situation gave me the first true sense that we were on a journey to a place we had never been before.’³⁰

Op 1 maart was hij ingelicht over de eerste geregistreerde besmetting in New York: ‘Governor, … New York has its first case of coronavirus – a health-care worker who just returned to New York City from Iran. We believe the incident is isolated.’

Op 12 maart was er nog geen coronadode te betreuren in New York, maar Cuomo kon op televisie zien wat hem te wachten stond: ‘The increase in the number of cases in less than two weeks since the first case was alarming. We were watching the health system in Italy melt down and starting to talk to hospitals about developing surge capacity, increasing ventilator supply, setting up temporary hospitals.’ Voor de Amerikaanse gouverneur van Italiaanse afkomst was de situatie in Italië een doemscenario dat steeds dichterbij kwam.

Cuomo was uitermate kritisch over de federale overheid, waar hij zelf in zijn lange politieke loopbaan jaren in had gewerkt. Hij was verbijsterd: ‘When COVID first hit, it was inconceivable to me that the federal government would abandon its basic role of managing a federal emergency, but that is exactly what would happen as soon as they understood the depth of the problem, the complexity of the solution, and the political pain that needed to be endured in the coming weeks and months.’

Op 14 maart telde New York haar eerste twee coronadoden. De eerste was een 82 jaar oude vrouw in Brooklyn. Op dezelfde dag sloot Cuomo het Capitool van de staat, wegens een aantal positief geteste medewerkers.

De modellen voorspelden dat de staat op het hoogtepunt van de eerste golf tussen de 110.000 en 140.000 hospitaalbedden nodig zou hebben. Er waren er op dat moment slechts 53.000, waarvan 3.000 ICU-bedden. Cuomo: ‘The nightmare scenario was overwhelming the hospital system, and that’s what we were watching on the nightly news in Italy, where people were dying in the street unable to access medical care, morgues were overwhelmed, and coffins were stacked in churches awaiting lonely burials after funerals were declared illegal.’³¹

De gouverneur schreef in zijn boek: ‘I was stunned. I called the president and explained the scenario. He was pleasant enough, but he just didn’t want to hear it. The truth is, I didn’t want to hear it either, but I did.’ ³²

Aanvankelijk probeerde de centrale Amerikaanse bureaucratie controle te krijgen over de uitbraak, maar die poging faalde jammerlijk. Alle testen moesten bijvoorbeeld worden gestuurd naar één laboratorium in Atlanta, ‘a lab that, by the middle of February, had already been known to return faulty results.’ ³² Eén van Cuomo’s eerste doelen was dan ook om de testen op meerdere laboratoria te mogen doen in zijn eigen staat. Op een gegeven moment kwam de gouverneur van New York tot de conclusie dat de federale regering de zaak min of meer had losgelaten en elke staat het maar voor zichzelf uit moest zoeken. Cuomo: ‘it would run from the entire situation’.³⁴

Gelukkig kreeg hij de medewerking van Mike Pence en via hem ontving New York toestemming van de FDA om zelf zijn eigen coronatestlaboratoria te mogen gebruiken, in plaats van alles via Atlanta te moeten doen. Dat was net op tijd voordat zijn staat te maken kreeg met zijn eigen coronabesmettingen. Verderop in de crisis had Cuomo ook gemerkt dat Trump’s schoonzoon Jared Kushner diens invloed positief had aangewend om New York te helpen met ondersteuning vanuit de federale overheid.

De 62-jarige gouverneur was al geen fan van Donald Trump, maar nu was hij in hoge mate afhankelijk van hem. Cuomo: ‘Given the consistent irrationality of the Trump administration, why would anyone think this federal government would act responsibly or competently? I believed he was a salesman who adopted hyper-conservative positions to win as a Republican … Trump had no government experience when he took office, and he was rarely involved in substantive policy once he did.’

Cuomo: ‘Trump, from all evidence, believed the pandemic was just another public relations matter.’ ³⁵ De gouverneur had in de eerste jaren van Trumps presidentschap al de nodige gevechten met hem uitgevochten. Hij had weinig hoop dat de president de coronacrisis goed zou aanpakken. Cuomo: ‘While public health shouldn’t be a political issue, with the Trump administration everything was political.’ ³⁶

Gouverneur Cuomo ontdekte al snel dat hij via zijn televisiebriefings, waarvan hij wist dat die door de president werden bekeken, gedaan kon krijgen wat hij nodig had: ‘He knew what I said on television news shows better than I did; that became the medium for engagement. The only thing he responded to was public pressure, so that’s what I would use.’³⁷

Op 28 maart toonde Cuomo een overzicht van de meest getroffen staten in Amerika. Hij was zich zeer bewust van het feit dat zijn staat New York bovenaan stond. Hij wees er op dat wat zijn staat op dat moment meemaakte het voorland zou zijn voor de rest van het land. Die waarschuwing werd niet door iedereen serieus genomen.

Op 26 april stond de USA op de 22^ste plek van alle landen, gemeten in termen van aantal coronatesten per hoofd van de bevolking. Amerika liep nog altijd achter de feiten aan als het ging om het aantal coronatesten.

Op 6 mei kon Cuomo met droge ogen zeggen dat het virus in zijn staat ‘on the retreat’ was. Het einde van de eerste golf was in zicht. De dodenteller in Amerika stond op dat moment op ruim 71.000. Maar het was nog te vroeg om alles weer open te gooien.

Terwijl in New York en andere Amerikaanse staten de strijd tegen het virus oplaaide vond de president met de ultrakorte attentieboog het al na een paar weken welletjes met de beperkende maatregelen. Hij kon zijn geliefde rallies niet houden zo lang er sprake was van een (gedeeltelijke) lockdown. In zijn Witte Huis voelde hij zich opgesloten. Zijn geduld raakte snel op.

In mijn optiek werd de eerste fase van de Amerikaanse coronacrisis afgesloten op 11 mei 2020, met een persconferentie van president Trump. Het was een soort overwinningsspeech, vergelijkbaar met de speech van president George W. Bush op het vliegdekschip met de tekst MISSION ACCOMPLISHED op 1 mei 2003, waarin hij de Irak-oorlog dacht te hebben beëindigd.³⁸

Die invasie in Irak was gestart in maart 2003. Bush had zich verkeken op de duur van de oorlog. De binnenkomst van Irak bleek mee te vallen. Het vertrek uit Irak kostte jaren. Zo dacht Trump de oorlog tegen het corona-virus ook al in mei te hebben gewonnen. De tekst die hij achter zich op had laten hangen luidde AMERICA LEADS THE WORLD IN TESTING. Trump claimde: ‘We’ve prevailed on testing’.³⁹

Trumps ‘testing tsar’, Dr. Brett Giroir, hield een optimistisch verhaal en liet een grafiek zien waarin de Verenigde Staten ver boven de andere landen uitstak in absolute aantallen coronatesten.

Dat verhaal was een typisch geval van misleidende propaganda, in meerdere opzichten. Ja, de Verenigde Staten had meer dan elk ander land getest, in totaal 9,6 miljoen tests, maar relatief gerekend, in aantallen testen per 1.000 inwoners stond het land zeker niet bovenaan. Vox publiceerde op dezelfde dag de grafiek die Dr. Giroir niet had laten zien, om begrijpelijke redenen.⁴⁰

De USA had volgens andere bronnen rond 11 mei ongeveer 29 testen per 1000 inwoners uitgevoerd, (veel) minder dan bijvoorbeeld Denemarken (53), Spanje (52), Italië (43), Nieuw-Zeeland (39), Duitsland (33) en Canada (30).⁴¹

Dat het oogmerk propaganda was zagen we al in het vorige hoofdstuk toen Trump op een vroeg moment het aantal coronadoden per 100.000 inwoners liet zien, wat er veel gunstiger uitzag dan het totale aantal, maar dat Trump nu liever het totale aantal testen toonde, wat er veel gunstiger uitzag dan het aantal per 1.000 inwoners.

Hier was dezelfde logica leidend als toen Trump als zakenman altijd zijn bezittingen hoger inschatte als hij met banken praatte (doel: hogere lening) en juist lager waardeerde bij zijn belastingopgave (doel: lagere belasting). Het ging niet om de waarheid, maar om het plaatje en het effect. De CDC mocht al gauw niet meer zelfstandig de eigen gegevens publiceren.

In werkelijkheid werd er niet alleen nog steeds veel te weinig getest, de enorme groei werd veroorzaakt doordat Amerika de wereldleider was geworden in het aantal coronabesmettingen en coronadoden. Bush’s mission bleek al snel na zijn speech not nearly accomplished. Zo was het ook met Trump’s missie als ‘war president’ in de oorlog met het virus. Ook die oorlog zou langer dan een paar maanden duren.

President Trump hield zijn verhaal niet op een vliegdekschip, maar in The Rose Garden van Het Witte Huis, waar hij een aantal testapparaten had uitgestald als een reizende vertegenwoordiger die zijn partij stofzuigers moest verkopen bij het scheiden van de markt.

Ondertussen was er nog een andere reden om de briefing in de buitenlucht te houden. Het virus waarde namelijk ook rond in de kantoren van de president zelf. Het Witte Huis is namelijk een krappe bedoening voor de stafmedewerkers en totdantoe was er weinig tot niets aan preventie gedaan om besmetting te voorkomen.

Ondanks alle feitelijke ontwikkelingen en tekenen aan de wand bleef Trump volharden in zijn propagandaverhalen, die vol zaten met misinformatie, leugens, impliciete bedreigingen aan Democratische gouverneurs en burgemeesters en valse beloftes, maar was verstoken van feitelijk juiste informatie en enige vorm van empathie voor de slachtoffers. Een paar voorbeelden.

Welke regeringsleider zegt zoiets? Trump: ‘Our death totals… are really very, very strong’ President Donald J. Trump. De teller van het aantal Amerikaanse coronadoden stond op 11 mei 2020 op 80.000 en daar zou het niet bij blijven.

Na de eerste golf verdween ook de noodzaak voor de dagelijkse coronabriefings van gouverneur Andrew Cuomo. Hij hield zijn laatste dagelijkse briefing op 19 juni 2020. Het was zijn 111^de. In oktober werden zijn televisie-optredens beloond met een Emmy Award, vanwege zijn ‘masterful use of television to inform and calm people around the world.’ De clips hadden tesamen in totaal 59 miljoen kijkers getrokken.⁴²

Cuomo werd beloond met een Emmy in oktober 2020.

Trump niet.

Kennelijk hadden er in de propaganda van de president toch enkele fatale weeffouten gezeten en was hij daar voor afgestraft. Trump had eind maart een ultrakorte populariteitspiek van 55% mogen meemaken, profiterend van een kortstondig positief beeld dat zijn propaganda teweeg had gebracht. In tijden van crisis is de bevolking doorgaans bereid het beste in haar leider te zien. Het publiek ziet wat het graag wíl zien: een sterke, effectieve leider.

Trump bleek niet de sterke, effectieve leider te zijn die het land nodig had. Na maart was het al snel bergafwaarts gegaan met Trumps approval rate, door zijn falende corona-aanpak en onbetrouwbare informatievoorziening. Iedereen die zich buiten Trumps propaganda-bubble bevond had al snel geen enkel vertrouwen meer in de president.

Het voormalige kijkcijferkanon Donald Trump was op zijn eigen terrein verslagen door een gouverneur uit zijn geboortestad. Net als bij een reality TV-show die snel zijn glans verliest als het nieuwe er af is, of waar de doorgestoken kaart te opzichtig in beeld is, haakten veel kijkers al snel af, zonder het hele seizoen van The Trump Show uit te kijken. Alleen de diehard fans bleven kijken.

De sekte van Trump had geen goed woord over voor Cuomo’s Emmy Award, en dat was in dit geval niet geheel onterecht. Met name Fox News’ meteoroloog Janice Dean, al maandenlang een criticus van de gouverneur, zei dat de Emmy Award voor Cuomo haar ‘physically sick’ had gemaakt. Haar schoonmoeder en schoonvader waren namelijk eerder dat jaar overleden aan COVID-19 in een van de New Yorkse rusthuizen. Daar hield zij Cuomo verantwoordelijk voor.

Dean zei in de ochtendshow Fox & Friends: ‘He could start his award-winning speech by saying, “I’m really sorry for your loss.” That’s something we have never heard from this governor at any of his meetings or his PowerPoint presentations.’ In de aanloop naar Thanksgiving zagen zij en haar man op tegen de feestdagen, door het verlies van haar schoonouders.

Dean: ‘So to hear the governor going on a sort of another self-congratulatory award show after his self-congratulatory book tour to accept an award for his, quote-unquote ‘leadership’ where over 34.000 New Yorkers died, including my husband’s parents, it’s just more grief every time we see this governor celebrating himself on television. It’s just a reminder of the people that we lost, partly because of his leadership.’⁴³

Dean had absoluut een punt met haar kritiek. De 14.000 coronaslachtoffers in New Yorkse verpleeghuizen na de eerste 12 maanden (ongeveer net zoveel als het totaal aantal coronadoden in heel Nederland) vormden een extra gevoelig punt voor de gouverneur. Er werd een officieel onderzoek naar ingesteld toen bleek dat Cuomo en zijn team de statistieken daarvan bewust laag hadden gehouden. Zodra een coronapatiënt van een verpleeghuis naar een hospitaal was vervoerd en daar was overleden werd dat niet in de statistiek van het rusthuis opgenomen, maar in de algemene cijfers.

Ook Cuomo had gebruik gemaakt van propaganda in de strijd om de gunst van het volk, inclusief een geheim of leugen als hem dat beter uitkwam. In zijn boek claimde Cuomo dat zijn team passende maatregelen had getroffen in rusthuizen. Cuomo: ‘We were very aware of the deaths in the nursing home in Washington State; early in the outbreak – before a single person had died of COVID in New York – we required our nursing home staff to wear masks, be monitored for symptoms, cohort residents with COVID separate and apart from noninfected residents, and allow no visitors except in possible exigent circumstances.’⁴⁴

Maar daar bleek later dus het nodige op af te dingen. Hij had inderdaad een al te positief beeld van zijn eigen leiderschap geschetst in zijn boek American Crisis.

Uit een artikel van de Financial Times in oktober 2020 bleek dat gouverneur Cuomo een aantal dodelijke fouten had gemaakt. Zo had hij zelf ook te traag gereageerd op de eerste signalen uit China en Europa en de jarenlange vete tussen hem en burgemeester DeBlasio van New York City had voor wrijving en vertraging gezorgd.

Cuomo had het coronavirus net zo onderschat als vele andere leiders. In de eerste week van maart had hij gezegd: ‘Excuse our arrogance as New Yorkers … [but] we don’t even think it’s going to be as bad as it was in other countries.’ ⁴⁵ Dat bleek een gruwelijke misvatting. 34.000 doden voor een staat met 19,5 miljoen inwoners was internationaal gezien absoluut geen goede score. Het dodental had aanmerkelijk lager kunnen zijn bij eerder ingrijpen van Cuomo.

Volgens een analyse van de Columbia University had de door Cuomo dagenlang vertraagde lockdown duizenden mensenlevens gekost. Het FT-artikel sprak van ‘almost 19,000 lives could have been saved between March 15 and May 3 had the same actions been taken a week earlier, it calculated – almost 16 lives an hour.’ Jumaane Williams, New York City’s public advocate was tot dezelfde conclusie gekomen: ‘Days were wasted because [the governor] was afraid of the term ‘shelter-in-place’. It cost people’s lives: 10 to 15 lives an hour.’ ⁴⁶ DeBlasio had een lockdown voor New York City afgekondigd met de beladen titel ‘shelter-in-place’, maar Cuomo had hem teruggefloten en kwam een paar dagen later met een geleidelijker lockdown met de titel ‘New York PAUSE’. Williams concludeerde: ‘We insisted on relearning lessons others had learnt. Our lack of action probably harmed the entire country.’⁴⁷

Bovenstaande foto’s, van corona-begrafenissen in een massagraf op het New Yorkse Hart Island, waren bij een effectievere samenwerking van het duo Cuomo & DeBlasio waarschijnlijk nooit gemaakt hoeven worden. Nee, gouverneur Andrew Cuomo had zeker niet het best mogelijke leiderschap getoond, maar zijn effectieve propaganda had zijn fans blind gemaakt voor zijn fouten.

Ondertussen woedde er in de Verenigde Staten van Amerika ook nog een andere grimmige strijd, een verkiezingsstrijd. Het maakte het virus allemaal niets uit, zolang het zich maar kon vermenigvuldigen.

Columnist Susan Glasser gaf haar artikel in The New Yorker in juni 2020, over de nauwe band tussen Trump en Hannity, het onderschrift ‘Beaten by the pandemic and down in the polls, a President and his propagandist create an alternate reality.’ ⁴⁸ Die ‘alternate reality’ van het duo Trump & Hannity zou desastreus uitpakken.

Met misleidende propaganda was het coronavirus namelijk niet te verslaan, zo was tijdens de eerste golf al gebleken in de blauwe, overwegend Democratische staten aan de oostkust. Het zou opnieuw blijken tijdens de tweede en derde golf, die zich vooral in de rode, overwegend Republikeinse staten zouden voltrekken. Dat waren de staten waar nog altijd miljoenen Trump-aanhangers dachten dat het virus een ‘hoax’ was. Het volgende, tevens laatste hoofdstuk van dit corona-vierluik, gaat over de dodelijke gevolgen van Trumps aanpak voor zijn eigen sekteleden.