4.3 Fanatieke volgers

Het hebben van fanatieke volgers is één van de 15 uitingsvormen van een dictator. Aan fanatieke volgers geen gebrek bij presidentskandidaat Donald Trump. Hij stond in 2015 al snel bovenaan in de peiling van meest populaire kandidaat, tijdens de voorverkiezingen van de Republikeinse Partij. Maar hij stond óók bovenaan de peiling van meest impopulaire kandidaat. Geliefd door het ene deel, gehaat door het andere deel. Zó verdeeld was het electoraat. Exact hetzelfde gaven de peilingen in Nederland te zien tijdens de opkomst van Pim Fortuyn, herinner ik mij. Wie in Nederland dacht dat zo’n Trump-revolutie alleen in Amerika kon gebeuren, is vergeten wat er in 2002 in ons eigen land was gebeurd.

De toenmalige opkomst van een demagoog, met vergelijkbare verkiezingsthema’s als Trump, kan dienen als waargebeurde case study voor diens opkomst. Mij gaat het daarbij om het effect van zo’n leider op de bestaande orde en op de bevolking. Wat gebeurt er als er een charismatische politicus opstaat die miljoenen mensen als een rattenvanger van Hamelen weet te verleiden achter hem aan te lopen?

‘I’m Trump’s biggest fan’, zei Ann Coulter in mei 2016 tegen verslaggever Paul Bond van de Hollywood Reporter. Bond was tot diezelfde conclusie gekomen: ‘Ann Coulter has been arguably Donald Trump’s longest and loudest supporter, dedicating dozens of columns to him and making endless appearances on TV and radio to promote his candidacy for president.’ Met andere woorden: Coulter mogen we gerust beschouwen als onbezoldigd bestuurslid van Trumps fanclub.¹

Coulter, uiterst conservatief auteur en politiek commentator, was tijdens Trumps campagne misschien wel zijn grootste pleitbezorger. Op de achterflap van haar boek In Trump We Trust, gepubliceerd in 2016, was te lezen: ‘She knows why Trump was the only one of 17 Republican contenders who was able to capture the spirit of our time. She gets the power of addressing the pain of the silent majority and saying things the PC Thought Police considers unspeakable.’²

De conservatieve Republikeinen claimen al sinds Richard Nixon graag dat zij ‘the silent majority’ vertegenwoordigen. Die meerderheid had ‘pain’ en voelde zich slachtoffer. Coulters benoemde die pijn in de eerste woorden van haar boek: ‘Until June 2015, every conservative felt four things:³

1. We’re losing
2. The fight wasn’t fair – it was over before it began, and the rules were rigged.
3. Our allies have abandoned us.
4. This loss is permanent. We’re not getting it back.

Volgens Coulter gold dit op vrijwel elk gebied: abortus, homo-huwelijk, transgender toiletten, immigratie, handel, ‘Press 1 for English’, drugswetgeving, strafrecht, de Irak-oorlog, enzovoorts. Of inderdaad ‘every conservative’ die gevoelens had lijkt mij boud gesteld, en of die gevoelens op elk gebied eigenlijk wel terecht waren betwijfel ik, maar dergelijke overwegingen zijn niet relevant voor degenen die dit allemaal écht geloven, al dan niet door langdurige blootstelling aan media die dit dag in dag uit over hun publiek uitstorten.

Als je daadwerkelijk gelooft dat je aan de verliezende hand bent, als je gelooft dat het gevecht niet eerlijk was doordat het gevecht van meet af aan doorgestoken kaart was, als je gelooft dat al je vrienden je hebben verlaten en als je gelooft dat er geen herstel meer mogelijk is, is de zelfmoord nabij. Dan heb je alle hoop opgegeven en bidt je uit wanhoop om een wonder, een Verlosser. In de ogen van Ann Coulter was Donald Trump die Verlosser.

‘She makes the definitive case for why we should all join this revolution – and why a bull in the china shop is exactly what America needs to make it great again.’⁴ Presidentskandidaat Trump was het hartgrondig met Coulter eens, zo bleek uit een tweet. Uit dezelfde tweet bleek ook dat hij het zelf (nog) niet had gelezen.

Coulter gaf haar boek de titel ‘In Trump We Trust’, waarmee zij haar eigen volgers aanspoorde Donald Trump te zien als uitverkorene van God, op aarde neergedaald om de rechtschapen Amerikaanse conservatieve bevolking te redden van de naderende ondergang. De ondertitel luidde ‘How he outsmarted the politicians, the elites and the media’. Jounalist Paul Bond vroeg aan Coulter: ‘What’s the top thing you like about Trump?’ Hierop antwoordde Ann Coulter: ‘In this order: ‘Immigration, immigration, immigration, flagrantly violates all the rules of political correctness, immigration, no more pointless wars, will bring back manufacturing, immigration and immigration.’⁵

In dezelfde zin zes keer ‘immigration’ noemen is een opmerkelijke manier om duidelijk te maken wat je het hoofdthema van een verkiezing vindt. Dergelijke woorden had ik eerder gehoord. In het Nederlands. Ik ervoer een déja vu.

De opkomst van Donald Trump en de woorden van Ann Coulter voerden mij in gedachten terug naar de verkiezingsstrijd in Nederland in 2002, met Pim Fortuyn als gevreesde outsider in de debatten, met wie geen van de gevestigde partijen iets te maken wilde hebben, vanwege zijn controversiële uitspraken. De gevestigde orde vreesde zijn opkomst, terwijl het publiek werd aangetrokken door het gevecht tussen de zelfbenoemde anti-politicus en de gevestigde politici. Om je als Nederlander te kunnen voorstellen bij hoe hoog Trump de gemoederen in Amerika deed oplaaien tijdens de verkiezingen, en hoe loyaal de aanhang van een demagoog kan zijn, is het goed om hier even stil te staan bij het fenomeen Fortuyn.

Als Ann Coulter een boek over Fortuyn zou hebben geschreven zou zij ook over hem hebben gezegd dat hij de enige van alle kandidaten was ‘able to capture the spirit of our time’. Fortuyns meteoorachtige opkomst eind 2001, begin 2002, was niet los te zien van het tijdsgewricht. Jarenlang was hij een roepende in de woestijn geweest, met name zijn kritiek op de opkomst van de islam in de westerse wereld. Nu was zijn timing perfect. Amerika en de rest van de wereld probeerde zich eind 2001 te herstellen van de aanslagen op 11 september, ‘9/11’. Woede, angst en medeleven vormden een ideale voedingsbodem voor een politicus die handig op deze gevoelens inspeelde.

19 islamitische zelfmoordterroristen, voornamelijk afkomstig uit Saoedi-Arabië, hadden in opdracht van de Arabische multimiljonair Osama Bin Laden, vier vliegtuigen gekaapt. Daarmee hadden zij de Twin Towers in New York doen instorten, en het Pentagon in Washington beschadigd. Het vierde vliegtuig stortte neer op een grasveld, nadat de passagiers de terroristen in de cockpit hadden aangevallen.⁶

Nederland werd zich rond de millenniumwisseling in toenemende mate bewust van de omvangrijke tweede en derde generaties van met name islamitische gastarbeiders uit Marokko en Turkije.  Fortuyn bestreed de opkomst van de islam in Nederland: ‘Als ik het juridisch rond zou krijgen, dan zou ik gewoon zeggen: er komt geen islamiet meer binnen! Maar dat kan ik niet rond krijgen. De islam is achterlijk, het is gewoon een achterlijke cultuur’.⁷ Na 9/11 was daar meer oor voor dan ooit.

Wat zich in Amerika afspeelde in 2015-2016 vertoonde opmerkelijke overeenkomsten met Nederland in 2001-2002, door de opkomst van een onafhankelijke onrustzaaier die al dan niet vermeende misstanden luidruchtig aan de kaak stelde, op een manier die grote delen van het volk in beweging bracht. Dingen die Trump zei in 2015 had Fortuyn al gezegd in 2001: ‘We moeten stoppen om de grenzen wagenwijd open te zetten … De grenzen gaan écht dicht. Hier komen geen echte asielzoekers. Dat is het grote probleem’.⁸

Fortuyn claimde: ‘Ik zeg wat ik denk, en ik doe wat ik zeg’. Zijn politiek manifest heette De Puinhopen van acht jaar Paars (2002). Politiek verslaggever Ferry Mingelen noemde Fortuyn ‘excentriek’, ‘goedgebekt’ en ‘charmant’. Dat was zwak uitgedrukt. Op een vraag van ‘imam’ Abdullah Haselhoef antwoordde Fortuyn: ‘Heb ik weleens met moslims gesproken? Ik ga zelfs met ze naar bed, meneer de Imam.’

Zoals vrouwenverslinder Trump over vrouwen sprak, kon de homosexuele dandy Fortuyn praten over mannen: ‘Wouter Bos, dat is een lekkere vent, daar zie ik wel wat in.’ Donald Trump was absoluut niet de eerste die ongehoorde uitspraken deed en de grenzen van de politieke correctheid ver overschreed, getuige Fortuyns uitspraken over politici: ‘Vrouwen als Netelenbos, Jorritsma en Sorgdrager zitten op die plekken omdat ze een vagina hebben’, ‘Kok is een ramp’,  en ‘Minister Borst is een grotere bedreiging voor de Nederlandse volksgezondheid dan Osama bin Laden’.

Klimaatverandering en milieubescherming zag hij niet zitten. Net als Trump later was Fortuyn een ontkenner van klimaatverandering: ‘Die broeikaspraatjes maken me doodziek … Een milieuprobleem? Dat bestaat helemaal niet in Nederland’. Fortuyns persoonlijkheid had ook wel een paar dingen gemeen met die van Trump. Bij beiden was narcisme en impulsiviteit een thema. Fortuyn: ‘Ik ben een driftig man: mijn emoties moet ik natuurlijk kunnen beheersen, maar dat lukt niet altijd.’⁹ In november 2001 zei Fortuyn: ‘Vergis je niet, ik word de Minister President van dit land.’ Niemand geloofde het.¹⁰

Toen het bestuur van Leefbaar Nederland, waar hij de lijsttrekker van was, hem wegens zijn controversiële uitspraken de wacht had aangezegd, herhaalde hij op geëmotioneerde toon zijn ambitieuze claim: ‘Ik word de nieuwe minister-president. Vergis je niet, ik word de nieuwe minister-president.’¹¹

Net als Trump 14 jaar later betoogde Fortuyn dat het land richting de afgrond ging en dat hij dat zou voorkomen: ‘Ik denk dat ieder mens een opdracht heeft in zijn leven. Het is mijn taak om te doen wat ik nu doe. Dat komt neer op een complete verbouwing van dit land. Dat lukt het best als ik minister-president word.’¹² Fortuyn: ‘At your service!’ Het was de Nederlandse versie van ‘Let’s Make America Great Again’ en ‘I alone can fix it’.

Donald Trump zei in zijn acceptance speech tijdens de Republican National Convention: ‘As your president, I will do everything in my power to protect our LGBTQ citizens from the violence and oppression of a hateful foreign ideology.’ Pim Fortuyn zei over de islam: ‘Je moet de moskeeën zien als mantelorganisaties. Dat betekent: controleren wat daar wordt gezegd. Een fundamentalist die roept dat onze vrouwen hoeren zijn en homo’s minder dan varkens is aan de beurt. Dan moet er worden opgetreden. Punt.’ En ‘Binnen het islamitisch cultuurgebied zijn vrouwen ondergeschikt aan mannen. Dan zeggen ze wel dat die vrouwen zich uit vrije wil helemaal met een hoofddoek bedekken. Ammehoela! Ik wil een massieve emancipatiepolitiek voor achterstandsbuurten waar deze vrouwen wonen.’¹³

Zo geschokt als doorsnee Amerika en de mainstream media in 2015 reageerden op Trump, zo geschokt had Nederland in 2001 gereageerd op Fortuyn. Politiek verslaggever Ferry Mingelen herinnerde zich dat Fortuyn het taboe had doorbroken op negatieve berichtgeving over de multiculturele samenleving. Mingelen: ‘Toen ik bij Het Vrije Volk werkte, hoorde je ook al verhalen over schapen die waren geslacht op het balkon in de Schilderswijk. Maar die verhalen schreef je niet op … Achteraf vind ik dat te politiek-correct. We hadden de problemen niet moeten uitvergroten maar ze ook niet moeten negeren. Fortuyn gaf een stem aan de mensen die zeiden: ik erger me hieraan. Dat hij daarmee zo’n succes zou boeken, hebben wij van de media niet zien aankomen.’¹⁴

Mingelen had nog meegemaakt dat Hans Janmaat van de Centrumpartij in 1982 in de Kamer kwam. Janmaat keerde zich toen al tegen de massa-immigratie. Zijn verkiezingsleuze ‘Vol = Vol’ werd toen als een grove schande gezien.¹⁵ Fortuyn zei het 20 jaar later net iets anders: ‘Ik zal niet zeggen dat Nederland vol is, maar wel behoorlijk druk. In mijn ogen zelfs een beetje te druk’. Hij verwoordde wat  jarenlang taboe was geweest: ‘De multiculturele samenleving is voor velen niet zo gezellig. Mensen schrikken van teveel talen, teveel culturen. Ze zien criminaliteit, verpaupering, en voelen zich ontheemd in hun eigen stad’.

Hij nestelde zich aan de uiterste rechterkant van het politieke spectrum: ‘Weg met het subsidiesocialisme’.¹⁶ Janmaat, een ietwat morsige man, was zijn tijd kennelijk veel te ver vooruit geweest en bovendien minder goed gebekt dan Pim Fortuyn. Hij werd volledig genegeerd in 1982. Maar Fortuyn was niet te negeren in 2001. Net zo min als Trump in 2015. ‘It’s a disgrace!’ twitterde Trump te pas en te onpas, net zoals Fortuyn te pas en te onpas zei: ‘It’s a bloody shame!’ Als Twitter in Fortuyns tijd had bestaan, zou hij er zonder twijfel net zo’n verwoed gebruiker van zijn geweest als Trump.

De Haagse politici in die tijd onderschatten de potentie van Fortuyn schromelijk. Door hem werd pijnlijk duidelijk dat zij het contact hadden verloren met een groot deel van hun traditionele achterban. Fortuyn had heldere one-liners en sprak duidelijke taal, die de mensen begrepen. Hij zei politiek incorrecte dingen die miljoenen ontevreden Nederlanders dachten, maar niet durfden uit te spreken. Ofschoon Fortuyn en Trump in tal van opzichten, zoals in moreel opzicht, onvergelijkbaar waren, hadden zij een vergelijkbaar effect op de bevolking. Beiden kregen een fanatieke aanhang.

Trump had een enorm polariserend effect op de kiezers, net zoals Fortuyn dat 14 jaar eerder in Nederland had gehad. In beide gevallen spraken commentatoren van een revolutie of een revolte. Zowel Fortuyn als Trump maakten als ware demagogen optimaal gebruik van het medium televisie, zorgden altijd voor strijd, controverse en entertainment. En beiden hadden een gevoel voor show, drama en theater, dat het publiek bij andere politici node miste.

Dat Fortuyn niet alleen confronterend was, maar ook gevoelig was voor persoonlijke kritiek, bleek toen Paul Rosenmöller hem tijdens een debat een keer voor de voeten wierp: ‘Als het debat voor jou een beetje moeilijk wordt, dan maak je alleen maar theater en reageer je niet inhoudelijk’. Het publiek had gejoeld en geapplaudiseerd. Fortuyn had vijf seconden stuurs voor zich uitgekeken, de uitgestoken hand van Rosenmöller geweigerd en even gedreigd met opstappen. Show, drama en theater.¹⁷

De gevestigde orde van PvdA, VVD en D66, die samen in een ‘paars’ kabinet zaten, was het mikpunt van Fortuyn, die claimde dat grote onderhuidse, culturele problemen door de politiek werden veroorzaakt of vermeden. Hij wakkerde de boosheid onder bepaalde lagen van de bevolking aan, en haalde ontevreden kiezers naar de stembus, waarvan sommigen al jaren geleden hun interesse en vertrouwen in de politiek hadden verloren. Zijn laatste boek heette De Verweesde Samenleving. Hij stookte het vuurtje op en ging met de bezem door de gezapige politiek van de voorgaande jaren. De media hadden het er druk mee.

Fortuyn was de man ‘you loved to hate’, een noncomformist met stijl. En hij was interessant en anders dan iedereen. Fortuyn vertelde dat hij ‘dark rooms’ bezocht. Als hij op televisie was stegen de kijkcijfers, net als bij Trump. Je móest hem gewoon zien, want de volgende dag zou het gesprek bij het koffie-apparaat gaan over wat hij nu weer gezegd had. Je werd geacht tégen hem te zijn. Wie vóór hem was durfde daar nauwelijks voor uit te komen, waardoor de peilingen zijn opkomst ook niet hadden zien aankomen, net als bij Trump. De opkomst van Fortuyn bleek een ware revolutie op gang te hebben gebracht. Met name de linkse elite van de PvdA werd door Pim Fortuyn op de korrel genomen. Maar ook de VVD voelde zich bedreigd, want Fortuyn haalde hen rechts in. Daardoor haalde hij zowel bij rechts als links stemmen weg.

Met name één debat bleek historisch en spraakmakend, doordat een aantal fragmenten daarna eindeloos werd herhaald. Een ongekend aantal van 1,5 miljoen mensen hadden het middernachtelijke debat gezien, terwijl was gerekend op hooguit 100.000 tot 200.000. Volkskrant-journalist Hans Wansink schreef in De populistische revolte dat de ‘oude politiek’ een ‘enorm pak slaag’ had gekregen.¹⁸

Ik zie Fortuyn nog zitten in de nacht van 6 maart 2002, aan tafel bij Paul Witteman en de andere lijsttrekkers, voor een debat na de gemeenteraadsverkiezingen. Op de foto zien we de deelnemers terwijl ze naar de uitslagen keken, van links naar rechts: Pim Fortuyn (Leefbaar Rotterdam), Paul Rosenmöller (Groen Links), Paul Witteman (gespreksleider), Hans Dijkstal (VVD) en Thom de Graaf (D66); Ad Melkert (PvdA) moest uit Friesland komen en schoof later aan. Links buiten beeld zat ook nog Peter Balkenende (CDA), die later premier van Nederland zou worden (met Fortuyn had hij een niet-aanvalsverdrag gesloten).

Fortuyn was die dag veruit de grootste geworden in voormalig PvdA-bolwerk Rotterdam. Hij was euforisch en zat vol energie. Hij had er zin in. De verliezers niet. Melkert en Dijkstal zaten er onderuitgezakt en met een gezicht als een oorwurm bij. Het boek Op TV of roemloos ten onder beschreef de iconisch geworden scène en bijbehorende woordenwisseling.¹⁵

Bij de eerste de beste interventie van Fortuyn riep Melkert uit: ‘Ik dacht dat ik het woord nog had, of zie ik dat verkeerd? Ik wil u dus zeggen, meneer Witteman, ik hoop dat u een beetje orde weet te houden, want de heer Fortuyn heeft er een gewoonte van gemaakt door anderen heen te praten.’

Melkert prees de verbeteringen die Paars tot stand had gebracht in de gezondheidszorg. Fortuyn vond juist dat er te veel geld in was gaan zitten. Melkert luisterde niet naar Fortyn, maar hield zijn ogen op de gespreksleider gericht, waarna Witteman opmerkte:: ‘Meneer Melkert, u kijkt hem niet aan.’

Melkert refereerde vervolgens aan een opmerking van Fortuyn dat het land vol was: ‘Met zo iemand wil ik niet in debat.’

Fortuyn reageerde ad rem: ‘Ik vind het jammer dat Melkert niet wat vrolijker kijkt. Ik hoop dat-ie nog ontdooit.’

Ontdooien deed Melkert niet. Integendeel. Melkert en Dijkstal werden na afloop alom gezien als slechte, chagrijnige en arrogante verliezers en hebben dat beeld nooit meer van zich af kunnen schudden.

Op 6 mei 2020, twee maanden na het iconische debat, werd Pim Fortuyn door milieu-activist Volkert van der Graaf doodgeschoten. Net als Fortuyns rolmodel John F. Kennedy, van wie een ingelijste foto thuis aan de muur hing, werd zijn leven beëindigd door een kogel. Amerikaanse toestanden in Nederland. Hierdoor zouden we nooit weten hoe Fortuyns toekomst en verdere politieke loopbaan bij leven er uit zou hebben gezien. Hij had zeven maanden eerder gezegd dat hij de nieuwe premier van Nederland zou worden, en dat zou hem misschien nog zijn gelukt ook, als hij niet was vermoord.

Tienduizenden diepbedroefde volgelingen van Fortuyn stonden langs de weg bij zijn begrafenis; de bloemenzee leek oneindig. ‘De kogel kwam van links, niet van rechts’, beweerde Peter Langendam, de kersverse voorzitter van de Lijst Pim Fortuyn, de LPF, kort na de moord. Langendam: ‘Is dat niet zo, dan? Rosenmöller heeft hem voor racist uitgemaakt. Melkert kwam met de vergelijking met Le Pen. Kok zei dat Fortuyn tweedracht zaaide. Dat is niets anders dan een sfeer waarin idioten zich kunnen rechtvaardigen, kunnen denken dat het goed was.’²⁰

Den Haag-verslaggever Ferry Mingelen, een bekend gezicht op televisie, was aan het werk op 6 mei 2002, de avond dat Fortuyn was vermoord. Hij herinnerde zich alles nog van die bewuste avond: ‘Ik ben snel naar huis gegaan om een donker pak aan te trekken. Toen ik over het Binnenhof terugfietste, riep een man van in de 40 woedend in mijn richting: “hebben jullie van de media nu je zin?” Ik schrok van de haat in zijn ogen. Ik had toen pas door: een deel van de bevolking ziet de media ook als deel van de linkse elite.’

Later op de avond deed Mingelen live verslag van de rellen in de buurt van het Binnenhof. De fractiekamer van de PvdA moest worden geëvacueerd vanwege de menigte en minister Jorritsma werd voor ‘moordenaar’ uitgemaakt. Nog nooit in zijn lange loopbaan had Mingelen de emoties zo hoog zien oplopen: ‘Het was het ergste dat ik heb meegemaakt.’²¹

Premier Wim Kok was aangeslagen en zijn gedoodverfde opvolger Ad Melkert ruimde het veld. Fortuyns opkomst had een waar slagveld tot gevolg onder de gevestigde politici van Den Haag, hun politieke denken en hun omgangsvormen. Niet eerder in de moderne geschiedenis leek Nederland zo gepolariseerd, grimmig en gespannen. Inmiddels had de aanhang van Fortuyn zich emotioneel zo sterk met zijn persoon verbonden dat de LPF een week na zijn dood alsnog bijna de grootste partij van Nederland werd. Fortuyn was dood, maar zijn aanhang en zijn denkbeelden waren dat allerminst.

Hoe groot de impact van Pim Fortuyn destijds is geweest op de gemoedstoestand van menig Nederlander bleek bijvoorbeeld uit zijn eerste plaats bij de verkiezing van ‘De Grootste Nederlander’ in 2004. Achteraf bleek dat niet Fortuyn, maar ‘Vader des Vaderlands’ Willem van Oranje de meeste stemmen had gekregen, maar toch.

Wat in het kleine Nederland was gebeurd in 2002, gebeurde in 2015-2016 in het grote Amerika, met outsider Donald Trump in de rol van Pim Fortuyn. In beide gevallen voelde het als een revolutie, met dien verstande dat Amerika natuurlijk een ander land is, dat Trump een ander persoon was, en dat Trump niet vlak voor de verkiezingen was vermoord, zodat bij hem iedereen het vervolg wél heeft kunnen meemaken.

Ik heb met deze recente, vaderlandse case study willen aangeven dat wat er in 2015-2016 in Amerika is gebeurd weliswaar bijzonder, maar zeker niet uniek of ondenkbaar was. Als Nederland in 2002 een tweepartijensysteem had gehad met een via een electoral college gekozen president, en als Fortuyn nog had geleefd, had de ene helft van Nederland waarschijnlijk een Trump avant la lettre gekozen, zeer tegen de zin in van de andere helft.

Donald Trump daagde in 2015 de gevestigde Amerikaanse orde uit en die wist niet hoe ze hem moesten bestrijden. Hij sprak kiezers aan die zich jarenlang niet gehoord hadden gevoeld. Hij was politiek incorrect. Hij sprak van een immigratieverbod voor islamieten. Trump was uitgesproken anti-links, maar ook de rechterflank voelde zich door hem bedreigd, bang om rechts te worden ingehaald. Kortom: Nederlandse toestanden in Amerika.

Donald Trump begreep als geen ander dat entertainment en politiek voor de gemiddelde Amerikaanse conservatieve kiezer ongeveer hetzelfde was. Eén televisiesport was bij uitstek geschikt voor Trump om zijn populariteit bij dat publiek verder te vergroten: worstelen, zoals dat op televisie werd gebracht door World Wrestling Entertainment, kortweg WWE. De Trump Organization had in de jaren ’80 al meerdere keren als gastheer gefungeerd voor deze typisch Amerikaanse worstelwedstrijden, maar vanaf 2007 ging Trump zich er persoonlijk mee bemoeien om zijn merknaam te verstevigen. Hij wist dat de zogeheten WrestleMania-uitzendingen al jarenlang een kijkcijferhit waren bij precies dezelfde mensen die naar The Apprentice keken. Deze mensen zouden in 2015 de ruggegraat van zijn politieke achterban worden.

Marc Fisher, een van de auteurs van Trump Revealed, zei: ‘These were his people. Not the glitzy people of Fifth Avenue, not the social club types who never took him seriously, but the plain everyday middle class Americans. Trump believed that he brought to TV a natural ability to connect with people who were less educated, less wealthy, people who were perhaps sneared at by the elites. He saw himself as someone who could break through that wall.’²²

Eén uitzending in 2007 was voor Trump een absoluut hoogtepunt. WWE-eigenaar en oud-worstelaar Vince McMahon had zichzelf het personage ‘stinkend rijke slechterik’ aangemeten. In die rol speelde hij de arrogante miljardair die als ‘evil boss’ van WWE zijn worstelaars en zijn publiek slecht behandelde en afgestraft moest worden. Door wie? Iemand die populair, beroemd, rijk en machtig is. Wie anders kon dat zijn dan Donald Trump, bekend van die andere kijkcijferhit, The Apprentice?

In een van A tot Z gescripte en gechoreografeerde aflevering speelde Donald Trump de ‘goede miljardair’.

Voor het echte gevecht tussen twee professionele worstelaars begon in de ring, vochten de twee miljardairs in een toneelstukje een woordengevecht uit. Het hele verhaal was doorgestoken kaart, maar dat maakte niet uit.

McMahons personage verachtte zijn publiek (zogenaamd): ‘I get support from this audience, but 95% of them are idiots!’ (booh!).

Trump zei, met een smalende lach op zijn gezicht: ‘To me they look like a very smart group of people’ (yeah!).

Echt geld dwarrelde neer op het publiek in de arena – geld dat volgens Donald Trump uit zijn eigen zak kwam, maar in het echt door de WWE-organisatie was verstrekt.

Trump en McMahon werden in het worstelgevecht vertegenwoordigd door echte professionele worstelaars, als gladiatoren in een Romeinse arena. De miljardair wiens worstelaar won, mocht de andere miljardair kaalscheren, wat in worstelkringen als de ultieme publieke vernedering gold. Een echte ‘Hair vs. Hair-match’. Het worstelgevecht was spectaculair, maar de ware climax was natuurlijk het moment waarop Donald Trump Vince McMahon daadwerkelijk kaalscheerde (met het omgekeerde scenario zou Trump nooit akkoord zijn gegaan).

McMahon vluchtte daarna de ring uit, vernederd en onder luid boegeroep. Het hele toneelstuk was een daverend succes. Trump was de held van de show, die zijn mensen een topavond had bezorgd.

Voor Donald Trump zat het venijn van de uitzending echter in de staart. ‘Stone Cold’ Steve Austin, door kenner Kerry Miller op nummer 1 gezet van de top 10 ‘Greatest WWE/WWF Wrestlers of All Time’,²³ stapte in de ring.

Austin maakte duidelijk dat hij de échte baas was in deze wereld, niet Trump. Dit was zíjn arena. Vooraf had de worstelaar voor de zekerheid wel aan Trump gevraagd of hij zijn ‘signature’ worp, de ‘Stone Cold Stunner’, op hem mocht toepassen, waarop Trump ‘ja’ had gezegd als het goed zou zijn voor de show. Dat was het zeker, maar het feit dat Trump er écht bij zou worden gevloerd had hij zich onvoldoende vooraf gerealiseerd, vermoed ik. Austin vloerde hem in een flits. Trump wist niet wat hem overkwam en bleef een tijdje verbouwereerd liggen. Ach ja, there’s no business like show business.

Donald Trump had zijn worsteloptreden overleefd en het publiek voor zich gewonnen. Fisher: ‘Even though he’s down on the ground, in a loser position, not a place Donald Trump would ever want himself to be, he has made it with his troop. The crowd sentiments have turned and they’re on the side of the biljonair. These are his people.’ ²⁴

Het schijngevecht in de ring had Trump een voorproefje gegeven op zijn latere debatten, en de reactie van het publiek in de afgeladen arena had hem een voorproefje gegeven op zijn latere rally’s als presidentskandidaat en als president. Het beviel hem zeer.

Donald Trump had zijn WWE-ervaringen meegenomen naar de arena van de Republikeinse voorverkiezingen. Als een echte worstelaar had hij de ongeschreven regels gevolgd die bij zo’n worstelwedstrijd hoorden, en de ongeschreven regels van een verkiezingsdebat genegeerd. Trump speelde daardoor een ander soort wedstrijd dan zijn opponenten. Waar zijn tegenstanders probeerden een debat te voeren was hij aan het worstelen, altijd spelend op de persoon.

Trump weet dat iedere WWE-worstelaar een eigen personage speelt. In de worstelwereld zijn dat archetypes, die herkenbaar zijn voor het publiek. Het publiek wil iemand in de arena zien waar het zich mee kan identificeren en er moet iemand zijn die zij kunnen haten en die verslagen moet worden, zoals in de wedstrijd Trump vs. McMahon.

In de arena van het politieke debat positioneerde Trump zich als de politiek incorrecte outsider, ‘the bad boy’, die als enige zei wat niet gezegd mocht worden, de worstelaar waar mensen voor naar het stadion komen of waarvoor ze de televisie aanzetten.

Kijkers willen actie en strijd zien, hij zou ze actie en strijd geven. Hij speelde herhaaldelijk op de man of vrouw. Daar waren de anderen, die dachten dat ze voor een politiek debat waren gekomen en dat ze acceptabel over moesten komen op de kijkers, niet op voorbereid. Het publiek moest even wennen, maar smulde ervan. Voor Trump waren de voorverkiezingen als de voorrondes, voorafgaand aan het eindgevecht tegen Hillary Clinton.

Het tweede debat tijdens de Republikeinse voorverkiezingen werd georganiseerd door CNN, door Trumps campagneteam omgedoopt in ‘Clinton’s News Network’²⁵, op 16 september 2015. De lokatie was the Reagan Library in Simi Valley, Californië.

Carly Fiorina, een zakenvrouw en de voormalige CEO van Hewlett Packard, kreeg de eerste vraag van Jake Tapper, die meteen probeerde het vuurtje op te stoken: ‘Mrs. Fiorina, I want to start with you. Fellow Republican candidate, and Louisiana Governor Bobby Jindal,has suggested that your party’s frontrunner, Mr. Donald Trump, would be dangerous as President. He said he wouldn’t want, quote, ‘such a hot head with his finger on the nuclear codes.’ You, as well, have raised concerns about Mr. Trump’s temperament. You’ve dismissed him as an entertainer. Would you feel comfortable with Donald Trump’s finger on the nuclear codes?’

Fiorina hapte niet en weigerde de gevaarlijke Trump aan te vallen.

Later in het debat reageerde zij wel op een denigrerende opmerking die Trump een interview in het tijdschrift Rolling Stone over haar had gemaakt. Trump had gezegd: ‘Look at that face! Would anyone vote for that? Can you imagine that, the face of our next president?’

Fiorina had simpelweg geantwoord met de woorden: ‘I think women all over the country heard very clearly what Mr. Trump said.’ Het publiek had geapplaudiseerd, waarna Trump had gezegd: ‘I think she’s got a beautiful face, and I think she’s a beautiful woman.’²⁶ Ofschoon Fiorina in de peilingen punten had gescoord met haar optreden, was het Trump geweest die het debat had gedomineerd. Hij was de enige die 15 directe vragen had gehad van de presentatoren, meer dan vier andere kandidaten bij elkaar.

Fiorina had natuurlijk volkomen gelijk gehad toen zij Trump een ‘entertainer’ had genoemd. In debatten was Trump er vooral op uit geweest zijn eigen achterban te vermaken met het vermorzelen van de andere worstelaars. Dat lukte hem aardig. Dat het hem ook tegenstanders opleverde zat inbegrepen bij het wedstrijdelement. Daar was hij allang aan gewend.

Jeb Bush, de favoriet van de partijleiding en hét symbool van de Republikeinse establishment, had besloten een energieke indruk achter te laten, in een poging zijn door Trump bedachte bijnaam ‘Low Energy Jeb’ van zich af te schudden. Jeb scoorde een punt toen hij er op wees dat Trump Hillary Clinton zo ver had gekregen op zijn bruiloft te komen, doordat hij ooit een donatie had gedaan aan een campagne van haar. Trump: ‘That’s true. That’s true.’

Trump en Bush interrumpeerden elkaar een aantal malen. Dit keer eindigde het gevecht met een opmerking van Trump: ‘Okay, more energy tonight. I like that.’ Het was een van de momenten waarop Trump de lachers in het publiek op zijn hand had.²⁷ Entertainer Trump had zich uitgeleefd en zich kostelijk vermaakt.

Na afloop vroeg Sean Hannity in zijn show op Fox News aan Trump of hij blij was geweest met het format van het CNN-debat, waar 23 miljoen Amerikanen naar hadden gekeken.

Hannity: ‘It almost was to me a little bit like the WWE.’

Trump had vooral moeite gehad met het feit dat het drie uur had geduurd. Dat was te lang, gelet op het kijkerspubliek: ‘they would have done better if it was an hour shorter. It was too much, it was too long, and I would imagine at a certain point, people get bored with that.’

Maar Trump toonde zich tevreden over het resultaat en was het eens met Hannity: ‘But I liked the way certain things happened. It was a little bit like WWE.’

Alles had om hem gedraaid: ‘Every question had to do with me. It was Mr. Trump said this, Mr. Trump said that … I thought it was a little bit unusual.’²⁸

‘Much the way it is today, people either liked me a lot, or they didn’t like me at all. In any crowd I was very well liked, and I tended to be the kid that others followed.’ Het woord ‘today’ sloeg op 1987, het jaar waarin zijn ghostwriter Tony Schwartz Trumps uitspraken optekende in diens eerste boek The Art of the Deal²⁹. Die tekst was in 2015 nog steeds van toepassing.

In de persoon van Donald Trump was er een conservatieve leider die de taal van het gewone Amerikaanse volk sprak, die zei waar het op stond zonder meel in de mond, die de middenklasse begreep en die beweerde dat hij het belang van de werkende, conservatieve, godvrezende, witte Amerikaan voorop stelde. Hij durfde tenminste te zeggen wat al die politici in Washington niet durfden.

Trump was een leider die zich niet schaamde voor de Amerikaanse cultuur, maar er juist trots op was. Deze man beweerde dat hij geen speelbal was van rijke donoren, want hij was zelf miljardair en financierde zijn eigen campagne. Hij was de belichaming van The American Dream – hij vloog het land rond in zijn eigen vliegtuig. In de persoon van Donald Trump was er eindelijk een zakenman opgestaan, die het land zou gaan regeren alsof het een business was, en die het land zou beschermen.

Trump was hot. En omstreden, wat hem in de ogen van zijn fans juist geloofwaardiger maakte. Wie niet voor hem was, was tegen hem. Zijn aanhang identificeerde zich met hem en dacht: wie niet voor Trump is, is tegen mij. De strijd werd steeds feller en steeds persoonlijker. Jij houdt niet van hem, dan hou ik niet van jou.

Trump wilde geen illegale immigranten in Amerika. Demonstranten wilden geen Trump in hun staat. Meer dan 3.000 mensen tekenden op Facebook in op een demonstratie genaamd ‘Protest Trump in Arizona – Protesta Contra Trump en Arizona’. Op de website stond: ‘Protesters will be rallying nearby the event to be a visible voice against Trump’s rhetoric of racism that is fostering a dangerous and dehumanizing climate in Arizona and across the country’.  Een andere groep, Veterans for Peace, plande ook een demonstratie tegen Trumps ‘Islamophobic rhetoric’. Maar de anti-Trumpers waren in Arizona zwaar in de minderheid en vochten tegen de bierkaai.³⁰

Een van de demonstranten die een weg naar een rally had geblokkeerd zei tegen NBC: ‘We’re shutting it down. We don’t want Donald Trump in Arizona. We don’t want his hatred.’ Op de vraag of hij niet bezorgd was dat zijn actie hem een verblijf in de gevangenis op zou kunnen leveren, zei hij: ‘That’s a risk we’re willing to take. If Donald Trump continues and becomes president… More of our families will be hurt.’ Die woorden waren profetisch, zo zou blijken tijdens de coronacrisis in 2020.³¹

De Daily Mail berichtte op 20 maart dat er regelmatig gewelddadige confrontaties plaatsvonden rond Trump-rally’s in die periode. Tijdens een bezoek aan Arizona werden drie demonstranten tegen Trump opgepakt door de politie. De controversiële sheriff van het gebied, sheriff Joe Arpaio, die zijn steun voor Trump al in januari 2016 had uitgesproken, introduceerde de presidentskandidaat aan het publiek tijdens een rally in Phoenix.

Arpaio: ‘We had a little problem. Some demonstrators were trying to disrupt’. Het publiek reageerde met luid boegeroep.

Arapio vervolgde: ‘Three of them are in jail.’ Het publiek reageerde met gejuich.³²

Eerder op diezelfde dag, 19 maart 2016, had Donald Trump opgetreden in een andere plaats in Arizona, Fountain Hills. Meer dan 20.000 fans waren op komen dagen. Een handjevol demonstranten had het nakijken. De Republikeinse staat Arizona was in rap tempo een Trump state geworden.

De debatten op televisie waren weliswaar belangrijk, maar niet doorslaggevend. De honderden rally’s daarentegen, die Trump in het hele land hield vanaf zijn eerste aankondiging tot aan de dag van de verkiezingen, waren dat wél.  Overal waar hij kwam trok hij tienduizenden aanhangers, die niets liever wilden dan hem zien en horen. Velen hadden er een urenlange autorit voor over. Trump had een boodschap voor iedereen die het wilde horen. Het was alsof Jezus naar Fountain Hills was gekomen om zijn bergrede uit te spreken.

Verslaggeefster Linda Bentley van Sonoran News schreef: ‘Free tickets to see Donald Trump in Fountain Hills on March 19 sold out within hours of announcing the event only two days earlier.’ De rally zou beginnen om 10:00 uur, maar was een uur vertraagd vanwege een town hall meeting van Trump en Fox News presentator Sean Hannity in Phoenix. Bentley: ‘It didn’t seem to matter much to the thousands that turned out to see Trump – patiently waiting in the scorching heat. The couple at the very front of the line, which by 8 a.m. wrapped around the park for about two miles or more, said they arrived at 3 a.m..’³³

Vrijwel alle bezoekers die Sonoran News interviewde zeiden dat zij al weken geleden hun stem voor Trump (in de voorverkiezingen) hadden uitgebracht en dat zij hier simpelweg naartoe waren gekomen om hun steun aan hem te tonen, vaak van heinde en verre. Bentley schreef dat er maar een paar demonstranten waren geweest die voor wat overlast hadden gezorgd op de weg en dat de nationale media daar bovenmatig veel aandacht aan hadden geschonken: ‘Despite Trump electrifying thousands with his briefer than usual speech on Saturday, the mainstream media appeared focused almost entirely on the protestors.’³⁴

Trump had zijn verkiezingsthema’s in de actualiteit geplaatst. Hij zou Amerika veilig maken, waar de huidige regering dat naliet: ‘Following the terrorist attacks in Brussels on Tuesday, Trump doubled down on his immigration stance and said he would close our borders to certain people until we can sort out what’s going on.’

Sonoran News gaf uitgebreid aandacht aan Trumps bergrede: ‘He said we need to be “very, very vigilant with who we let into this country,” noting the current administration is letting people in without knowing who they are, where they come from and without real documentation. He lamented about the decline of both Brussels, one of the most beautiful cities in the world, and Paris, know as the city of lights, and said they have become “cities in fear.”’³⁵

Bentley schreef op 31 maart dat Trump de staat met overmacht had veroverd: ‘With 90 percent of precincts reporting on Wednesday morning, Trump took Arizona, a winner-takes-all delegate state, by storm with 47 percent of the vote, followed by Ted Cruz with 25 percent. Early voting resulted in Marco Rubio, who dropped out of the race, receiving 13 percent of the vote, ahead of John Kasich, who received only 10 percent.’

De Trump rally’s hadden een doorslaggevende rol gespeeld in Trumps overwinning. Bentley: ‘Rallies seemed to have invigorated voters, creating a higher than average turnout, with Yavapai County having the highest turnout at 63 percent, Apache County the lowest at 27 percent and Maricopa County at 43 percent.’³⁶

Trump is de Verlosser, in de ogen van zijn fanatieke volgers. Wat verwachten volgers van hun Verlosser? in het christendom is die verwachting letterlijk vastgelegd in een gebed dat dagelijks wordt herhaald, het Onze Vader. Dat gebed regelt de verhouding tussen de gelovigen en de Leider in drie krachtige one-liners. De gelovige heeft drie basisbehoeftes waar de Verlosser in moet voorzien.

Behoefte 1. Geef ons heden ons dagelijks brood.

Behoefte 2. Verlos ons van het Kwade.

Behoefte 3. Vergeef ons onze schulden.

Wat de Verlosser moet doen om gekozen te worden is simpelweg te beloven dat hij aan die drie behoeftes zal voldoen. Donald Trump deed deze belofte, zowel expliciet als impliciet. Op grond van die beloftes werd hij gekozen in 2016. Om herkozen te worden in 2020 moest hij vervolgens die belofte zijn nagekomen, in de ogen van de gelovigen.

Behoefte 1. ‘Ons dagelijks brood’ is een metafoor voor de economie en banen. Zolang de economie goed draaide en de werkeloosheid laag was kon Trump dat claimen als zijn succes, zonder te vermelden dat hij al een gezonde economie had aangetroffen toen hij begon als president. Bij zijn aantreden was het volgens hem natuurlijk allemaal een puinhoop, wat onzin was. Sinds dat moment had hij er, naar eigen zeggen, bijna eigenhandig de grootste en beste economie in de geschiedenis van de wereld van gemaakt. Dat is wat een zelfpromotende narcist doet. Ongeloofwaardig? Geen probleem. Wonderen behoren tot de gereedschapskist van een Verlosser. Geloven in wonderen behoort tot de gereedschapskist van een fanatieke volger.

Behoefte 2. ‘Verlos ons van het Kwade’ is interessanter. Trump beloofde zijn volgers te beschermen tegen kwade krachten zoals de  ‘socialistische’, linkse Democraten en ‘bevriende’ landen zoals de EU en Canada, die misbruik maakten van Amerika’s goedheid. Hij beloofde zijn volk te beschermen tegen de ‘invasie’ van arme, criminele en islamitische buitenlanders, die uit waren op hun Amerikaanse rijkdom, op hun Amerikaanse banen en op hun (witte) Amerikaanse vrouwen (‘they’re rapists’). Daarom was het thema immigratie zo fundamenteel. Door toevoeging van het woordje ‘illegaal’ gaf hij het een legitiem vernislaagje.

Immigratie was de verzamelnaam voor alle kwade invloeden van buitenaf, die het gezonde Amerika binnendrongen als een ziekte waar men zich tegen moest wapenen. ‘The wall’ was het ultieme symbool van die verdedigingslinie, zoals de Maginotlinie de Fransen na de Eerste Wereldoorlog moest beschermen tegen de vijandige Duitsers. Niet effectief, want je kunt er gemakkelijk omheen? Geen probleem. Het ging om het idee. Die muur moest er gewoon komen.

Maar het belangrijkste waar Donald Trump in mijn ogen zijn volgers van verloste was een slecht gevoel over zichzelf, hun schaamte en hun schuldgevoel. Amerikanen hoefde zich nergens meer voor te schamen, niet over hun verleden, niet over het heden, niet over politieke incorrectheid en niet over al dan niet onbewust racisme. Dat psychologische effect is volgens mij een onderbelicht kenmerk van zijn politiek, van zijn uitspraken en van zijn aantrekkingskracht op zijn aanhang.

Behoefte 3. ‘Vergeef ons onze schulden’ nam Trump voor zijn rekening door het slechte voorbeeld te geven en dat vervolgens goed te praten. Dat voorbeeld gaf hij met zijn eigen gedrag, zijn eigen levensverhaal en het vergeven van zijn eigen schulden met een leugen of een andere vorm van zelfrechtvaardiging.

Ik gaf mijn boek Het Dictatorvirus de ondertitel ‘Slecht voorbeeld doet slecht volgen’. Dat is wat dictators doen: zij geven het slechte voorbeeld. En dat is wat hun fanatieke volgers kopiëren, in de wetenschap dat hun leider hun gedrag goedkeurt, op voorwaarde dat je de Grote Leider zelf niet openlijk afvalt en zijn leugens napraat.

Kijk dus naar wat de Grote Leider doet en luister naar wat hij zegt. Mijn eigen gezondheidsexperts beleven het dragen van een mondmasker aan, maar ik zal het niet dragen. Jij hoeft dat dus ook niet te doen. Experts zeggen wel meer dingen. Je hoeft hen niet te volgen. Volg mij. Doe als ik doe. Als je geen mondkapje draagt, zal ik het je vergeven. Zo toon jij je loyaliteit aan mij. Ik waardeer dat.

Dr. Anthony Fauci (rechts op de foto, met mondkapje) hield zich herhaaldelijk niet aan die regel, waardoor zijn relatie met president Trump onder steeds grotere spanning kwam te staan. Dr. Deborah Birx (links op de foto, met mondkapje) hield zich maandenlang wel aan die ongeschreven regel, maar ging op 2 augustus in een interview met CNN  alsnog in de fout. Het coronavirus, zei ze, was ‘extraordinarily widespread’ in de Verenigde Staten. Zij werd onmiddellijk door Trump publiekelijk terechtgewezen. Hij noemde haar ‘pathetic’.³⁷

Pas na maandenlange kritiek dat hij zelf geen mondkapje droeg, terwijl het aantal coronadoden steeds verder opliep, juist ook in de voor hem belangrijke Republikeinse staten in het midwesten en zuiden van de VS, veranderde Trump zijn strategie. Hij liet zich fotograferen met een mondkapje en noemde het dragen van een mondkapje in een tweet ‘patriotic’. Opportunisme is in zijn ogen een kwaliteit. Gewetenloosheid ook.

Dictatorlogica zit ongeveer als volgt in elkaar. Ik doe racistische dingen, maar er zit geen racistisch bot in mijn lichaam. Ik ben geen racist, dus jij bent ook geen racist. Ik bedroog al mijn vrouwen, maar dat is okay, want ik kwam er mee weg. Kijk maar, ze steunen mij nog steeds. Mijn bedrijven zijn meerdere keren failliet gegaan en ik heb talloze mensen opgelicht, maar ik heb nooit schuld bekend en word desondanks door al mijn vrienden gezien als een succesvol zakenman. Dus ben ik competent. Kijk maar naar The Apprentice. Zie je hoe competent ik er uit zag? Weet je hoeveel mensen daar naar keken? Bovendien denkt iedereen dat ik een miljardair ben. Jij denkt dat toch ook? Prima, daar gaat het toch om?

Ik beloof mijn belastingopgave te laten zien, maar als ik dat uiteindelijk niet doe betekent dat niet dat ik mijn beloften niet nakom, maar dat ik onze vijand, de linkse Democraten, geen handje wil helpen om mij pootje te lichten. Jij hoeft mijn belastingopgave toch niet te zien? Jij hebt dat niet nodig om in mij te geloven. Voila! Dus als jij ook wel eens iets doet dat niet door de beugel kan, hoef je van mij geen problemen te verwachten. Ik snap dat, soms zit het tegen, soms zit het mee. Zolang je maar in mijn kamp zit, is het goed. Ons kent ons, toch? Als jij af en toe moet liegen tegen andere mensen of tegen de overheid, en geen belasting wil betalen, snap ik dat trouwens ook heel goed. Deed ik namelijk ook. That makes me smart, right? Democraten moeten natuurlijk wel belasting betalen. Die willen ze toch zo graag altijd verhogen?

Ik lieg zelf veel en dagelijks, maar dat is okay, want ik zeg de dingen tenminste zoals ze echt zijn en ik doe het allemaal voor jullie. Tegen jullie spreek ik overigens wel altijd de waarheid, daarom houden jullie van mij en ik van jullie, ofschoon dat ook een leugen is. Whatever. Ik zeg politiek incorrecte dingen, dus jij mag dat soort dingen ook gerust zeggen, zoals: ‘White Power!’. Ik doe slechte dingen, maar ik ben een goed mens, want ik ben succesvol, rijk en beroemd.

Dus doe als ik, denk als ik, praat als ik. Volg mijn voorbeeld. Volg mij. In alles wat ik doe. Ik doe het tenslotte allemaal voor jullie.

Okay, dat is ook een leugen, maar dat maakt niet uit.

Ja. Ik. Geloof. In. Trump. Voor wie die gedachte toelaat, de gedachte dat Donald Trump inderdaad de enige persoon is die Amerika kan verlossen van het Kwade, is het volstrekt logisch om bij de eerstvolgende verkiezingen op Hem te stemmen. God Bless the United States of America. De ongeschreven deal is dat De Verlosser mij en de andere gelovigen beschermt en ons al onze zonden kwijtscheldt, in ruil voor ons onvoorwaardelijke geloof in Hem. Als De Verlosser zijn drie beloftes aan ons nakomt, dan komen wij onze belofte aan hem na: Uw Wil Geschiede op Aarde.

Wie als fan van Trump eenmaal dat geloofsstadium heeft bereikt is onbereikbaar geworden voor andere mensen buiten de bubbel, en zeker voor media die kritisch zijn over hun held. Elke aanval op Hem beschouwen zij als een aanval op henzelf, en maakt hen een hechtere geloofsgemeenschap.

‘How can you see clearly when you’re looking into the sun?’ Dat vroeg New York Times-columnist Maureen Dowd zich af in een column over Michael Jackson, The King of Pop, in februari 2019. Dowd had de documentaire ‘Leaving Neverland’ gezien en geconstateerd dat de roem van een popster zo oogverblindend kan zijn dat zijn fans niet meer helder zien met wie zij te maken hebben. Jackson had daar misbruik van gemaakt.³⁸

Net als de fans van Michael Jackson keken de fanatieke volgers van Donald Trump recht in de zon. Ze hadden het licht gezien en waren er door verblind, waardoor ze niet meer konden zien wat er allemaal te zien was als ze niet verblind waren geweest. De niet-gelovigen hadden juist een donkere zonnebril op gezet als zij naar dezelfde zon keken en zagen het allemaal beduidend donkerder in. Beide beelden bleken onverenigbaar. Je zat in de bubbel, of je stond er buiten en keek naar de bubbel.

Elke twijfelaar die tussen de Trump-aanhangers stond en de andere volgelingen zonder reserve zag lachen, juichen en klappen was geneigd daarin mee te gaan en lid van de sekte te worden. Daarmee legitimeerde elke nieuwe volger Trump en hij legitimeerde hen. Het was een wisselwerking tussen de sekteleider en zijn fanatieke volgers. Wat begon als een kleine beweging, gestart met een handjevol campagnemedewerkers op een hoge verdieping in een wolkenkrabber in New York, groeide uit tot een miljoenensekte, groot genoeg om Donald Trump Het Witte Huis te bezorgen. Tegen de uitdrukkelijke wens in van de heersende elite in Washington, die machteloos moest toekijken hoe Trump hun partij veroverde. Trump kwam, zag en overwon.

Ann Coulter sprak in 2016 tegenover verslaggever Paul Bond haar rotsvaste vertrouwen uit in Donald Trump: ‘He loves America and will protect the people who live here first, last and always.’³⁹ Maar Trump bleek in 2020 niet in staat om zijn dure belofte aan zijn gelovigen na te komen. Het Kwade kwam niet in de vorm van een invasie van immigranten of islamitische terroristen, maar in de vorm van een coronavirus, waar Amerikanen aan stierven met een gemiddelde van bijna duizend per dag. De economie stortte in, waardoor hij miljoenen Amerikanen ook hun dagelijks brood niet meer kon geven. Bovendien vergaf hij alleen zijn eigen aanhangers, een voornamelijk witte, conservatieve minderheid, hun schulden.

De rest van de mensheid gaf hij de schuld, van alles wat hem en zijn aanhang overkwam. Alleen zijn meest fanatieke volgers behielden dan ook tot op het laatste moment hun rotsvaste geloof in hun Verlosser. Maar waren dat er voldoende om herkozen te worden? Naarmate 2020 vorderde werd dat steeds onwaarschijnlijker. De peilingen, een paar maanden voor de verkiezingen, lieten zien dat Trump een grote achterstand had op Biden.

Maar ach, wie geloofde nog in peilingen? In 2016 hadden die peilingen allemaal gesuggereerd dat Hillary met overmacht zou winnen. Toen was Trumps revolutie nog in volle gang en had hij gewonnen. Dat was een wonder. Waarom zou dat niet opnieuw kunnen gebeuren? Verlossers staan bekend om hun wonderen. En als  dat wonder niet gebeurt is het geen Verlosser.

Laurence Leamer schreef in zijn boek Mar-a-Lago dat Trump zijn eerste jaarwisseling na zijn verkiezing in november 206 in Florida had doorgebracht. Op de ochtend van 31 december stuurde hij de volgende tweet de wereld in: ‘Happy New Year to all, including my many enemies and those who have fought me and lost so badly they just don’t know what to do. Love.’ ⁴⁰ Leamer concludeerde: ‘If that was love, it was tough love.’ Trumps ‘Love’ was niet de naastenliefde die de échte Messias ruim 2000 jaar eerder had uitgedragen. Trumps gelovigen zaten er niet mee. Weg met het ‘establishment’ en weg met ‘Crooked Hillary’. Geen ‘Love’ voor hen.

Los van de aantrekkingskracht van de persoon Donald Trump was er in 2015 nog een factor in het spel die er in hoge mate toe had bijgedragen dat de conservatieve Amerikaanse bevolking al enige tijd ontevreden en boos zat te wachten op een Verlosser. Talk radio.