6.7 De Almachtige Megalomaan

In dit derde hoofdstuk van het drieluik over Trumps megalomanie schets ik drie gebeurtenissen: zijn besluit op 1 maart 2018 om de importtarieven op staal en aluminium te verhogen, zijn derde State of the Union speech in februari 2020 in het Amerikaanse Congres en de confrontatie met zijn eigen (on-)sterfelijkheid toen hij COVID-19 opliep in oktober 2020. Ofschoon het slechts momentopnamen zijn, bieden zij treffende inkijkjes in de ontwikkeling van zijn karakter, in negatieve richting, en bleken zij voorproefjes te zijn van latere gebeurtenissen.

Volgens auteur Michael Wolff wond Sean Hannity, een belangrijke vriend van de president, die vrijwel dagelijks met hem sprak, en tevens één van zijn meest loyale propagandisten was op Fox News, er achter Trumps rug geen doekjes om: ‘Sean Hannity told Steve Bannon that Trump seemed “totally fucking crazy.”’¹

De Amerikaanse president zat onbewust gevangen in een negatieve psychologische spiraal, waaruit hij niet meer zou ontsnappen. In dit hoofdstuk maak ik wederom dankbaar gebruik van de beschrijvingen die Don Riso & Russ Hudson in hun Enneagram Basisboek uit 1996 hadden opgenomen, onwetend van het feit dat hun teksten ruim 20 jaar later bijna volledig van toepassing zouden zijn op hun president.

Enneagramtype Acht, de Baas, in Trumps persoonlijkheid, daalde verder af van De Meedogenloze Outlaw (zie hoofdstuk 5.3) naar het nog ongezondere niveau van De Almachtige Megalomaan. In de citaten heb ik alleen het woord ‘Acht’ vervangen door ‘Baas’, ten behoeve van de leesbaarheid. Het andere Enneagramtype dat ik kenmerkend acht voor Trumps persoonlijkheid, type Drie, de Winnaar, maakte gedurende dezelfde jaren ook een neerwaartse ontwikkeling door, maar dat is het onderwerp van een ander hoofdstuk, in het volgende Deel VII.

De tweede golf van boeken die tijdens Trumps presidentschap verschenen was een vloedgolf, met tientallen nieuwe anecdotes van (vaak anonieme) ooggetuigen over het gedrag van Donald Trump. Michael Wolff schreef in 2019, in zijn boek Siege, Trump Under Fire: ‘The president’s extreme mood swings were alarming for almost everyone. His rages were now greater and his coherence more in question.’² Philip Rucker & Carol Leonnig gaven in hun boek A Very Stable Genius (2020) voorbeelden waaruit bleek hoezeer de president zichzelf of zijn kennis continu overschatte, vaak zonder dat zelf door te hebben. Zo zei hij tegen de Indiase premier Modi: ‘It’s not like you’ve got China on your border’.³ Hij wist niet dat China en India aan elkaar grenzen.

Die anekdotes gingen niet alleen over zijn stemmingswisselingen en grootheidswaan, maar ook over zijn voortdurend oplaaiende woede. Woede was altijd al een dominante drijfveer geweest in het leven van Donald Trump en dat zou tijdens zijn presidentschap alleen nog maar sterker worden. Alles wat hij verkeerd deed werd door de pers en door critici namelijk onder een vergrootglas gelegd, waarbij in zijn ogen te weinig aandacht werd besteed aan zijn prestaties.

Riso & Hudson: ‘Een gemiddelde Baas kan eveneens deigementen uiten en proberen mensen te intimideren, maar de neurotische Baas kan onschuldige mensen straffen of kwaad doen puur en alleen om duidelijk te maken dat het hem menens is.’

1 maart 2018, Washington. Dit aspect van Trumps karakter had niet alleen gevolgen voor individuen, zoals zijn minister Jeff Sessions, maar het had soms ook grote gevolgen voor de hele wereld. Op donderdag 1 maart 2018 had hij volgens naaste functionarissen impulsief de importtarieven op staal en aluminium verhoogd uit frustratie over andere zaken. NBC News meldde destijds: ‘Trump was angry and “unglued” when he started a trade war, officials say’. Zelf had hij getwitterd: ‘Trade wars are good, and easy to win’. Maar hij had er niet bij verteld wat de aanleiding was geweest. NBC wel.

NBC legde uit: ‘A trifecta of events had set him off in a way that two officials said they had not seen before: Hope Hicks’ testimony to lawmakers investigating Russia’s interference in the 2016 election, conduct by his embattled attorney general and the treatment of his son-in-law by his chief of staff. Trump, the two officials said, was angry and gunning for a fight, and he chose a trade war, spurred on by Commerce Secretary Wilbur Ross and Peter Navarro, the White House director of trade – and against longstanding advice from his economic chair Gary Cohn and Treasury Secretary Steve Mnuchin.’⁴

Dat patroon zou zich later nog vaker herhalen. Hij liet zijn adviseurs het onderling met elkaar uitvechten, en afhankelijk van hoe zijn eigen pet er op dat moment voor stond koos hij voor de harde of voor de gematigde kant. Woede over welk actueel onderwerp dan ook, ongeacht of het futiel of belangrijk was, kon zomaar het beleid bepalen van de president van de Verenigde Staten van Amerika. In dit voorbeeld had tot 12 uur voor Trumps besluit nog niemand van zijn team ook maar enig beleidsdocument voor een aankondiging over het tariefsbeleid voorbereid. Niemand buiten het gesprek in The Oval Office was vooraf betrokken geweest in het proces.

NBC meldde:‘Without warning, Trump announced on the spot that he was imposing new strict tariffs on imports. By Thursday afternoon, the US stock market had fallen and Trump, surrounded by his senior advisers in the Oval Office, was said to be furious.’ ⁵ Trumps woede had er in dit geval dus voor gezorgd dat hij eerst een slechte, impulsieve beslissing had genomen, waarvan de negatieve gevolgen hem vervolgens opnieuw woedend hadden gemaakt. Trumps woede fungeerde in zijn universum als een perpetuum mobile.

Na enige tijd wist iedereen in Trumps universum hoe een boze president er uit zag, en niemand wilde dat aan den lijve meemaken, laat staan zelf het slachtoffer zijn van zijn woede. Iedereen wist: als Trump boos is, hou je je gedeisd en wacht je tot hij zich heeft afgereageerd, bij voorkeur op iemand anders dan jijzelf.

Bob Woodward gaf zijn tweede boek over Trump, dat verscheen in 2020, de titel Rage mee. Hij refereerde daarmee aan een uitspraak van Trump zelf, gedaan tijdens een interview met Woodward in maart 2016, toen hij nog geen president was. Trump had gezegd: ‘I bring rage out. I do bring rage out. I always have. I don’t know if that’s an asset or a liability, but whatever it is, I do.’ ⁶ Trump was zich kennelijk niet alleen bewust van zijn eigen woede, maar ook van de woede die hij bij anderen veroorzaakte.

Zijn eigen woede achtte Donald Trump een positieve karaktertrek. In zijn eigen boek Think Big (2007) had hij gezegd: ‘When I feel angry, instead of letting it out, I channel that energy into activities. I work harder, concentrate more, or bolster my will and my resolve in overcoming a difficult problem, instead of just losing my temper.’⁸ In Trumps alternatieve universum zorgde zijn woede dus voor buitengewone prestaties. Het was een factor die er volgens hem toe leidde dat hij meer voor elkaar kreeg dan anderen. Met andere woorden: zijn woede voedde zijn grootheidswaan, die uiteindelijk zou uitmonden in grootheidswaanzin, megalomanie.

Woodward herinnerde Trump vier jaar later aan diens eigen uitspraak en had hem gevraagd of het waar was . Nu hij president was zei Trump: ‘”Yes. Sometimes. I do more things than other people are able to get done. And that, sometimes, can make my opponents unhappy. They view me differently than they view other presidents. A lot of other presidents that you’ve covered didn’t get a lot done, Bob.”’ ⁹

Dat interview dateerde van 22 juni 2020, twee weken voordat president Trump zijn opwachting zou maken in South Dakota, om zich te laten vereeuwigen voor Mount Rushmore (zie vorige hoofdstuk). Trump beschouwde zijn voorgangers als concurrentie, die hij natuurlijk in zijn eigen ogen ver achter zich had gelaten.

Woodward was een journalistieke legende, die boeken had geschreven over negen moderne presidenten: Nixon, Ford, Carter, Reagan, Bush Sr., Clinton, Bush Jr., Obama en Trump. I do more things than other people are able to get done. A lot of other presidents that you’ve covered didn’t get a lot done, Bob. Megalomanie. Zelfs Nixon en Reagan was hij in zijn eigen perceptie voorbijgestreefd. Wie wil weten met welke presidenten Trump zich nog meette hoefde slechts naar de rots achter hem te kijken. Daar hoorde zijn beeltenis ook thuis, vond hij.

Riso & Hudson: ‘Neurotische Bazen hebben de zin voor de werkelijkheid verloren, met name de realiteit van hun macht. Hun ego heeft het totaal overgenomen, als een kanker die hen van binnenuit aanvreet en kapotmaakt.

De ontwikkelingen in 2019 en 2020 waren misschien wel het duidelijkste bewijs van Trumps waan dat hij onverslaanbaar was. In 2019 speelden allereerst de uitkomsten van het Rusland-onderzoek in de vorm van het Mueller-rapport, en vervolgens de impeachment-procedure, in gang gezet door Nancy Pelosi, na een whistleblower-klacht over een ongepaste actie van Trump richting de president van Oekraïne (daarover meer in het volgende Deel VII).

Riso & Hudson: Ongezonde Bazen die in de wereld van illegaliteit, geweld en wraak tegen de maatschappij leven, kweken bijna gegarandeerd machtige tegenstanders. Onder een dergelijke druk levend raken Bazen geobsedeerd door het verdedigen van zichzelf.

Trump ervoer dagelijkse stress onder de constante dreiging van de lopende onderzoeken van de Special Counsel, van het Congres, van de FBI en van diverse rechtzaken. Maar hij overleefde de ‘aanslagen’ van Mueller en van het Huis van Afgevaardigden, wat hem weer een stap verder zoog in de fuik naar de absolute megalomanie. Hij achtte zich uiteindelijk onoverwinnelijk. Niets of niemand kon hem stoppen. In die waan verkeerde hij bij de start van zijn vierde jaar als president, vlak voordat het coronavirus voor een nieuwe crisis zou zorgen.

Riso & Hudson: Door de stress van het leven onder constante dreiging, en door de realiteit dat ze nog immer niet verslagen zijn, gaan ze mettertijd echter in de waan verkeren dat ze onverslaanbaar zijn.

4 februari 2020, Washington. President Trump zorgde er tijdens zijn presidentschap voor dat hij een ijzeren grip behield op zijn partijleden in het Congres, daarbij geholpen door zijn legeraanvoerder in de Senaat, Mitch McConnell. In naam waren de Republikeinse politici volksvertegenwoordigers, maar in feite waren zij Trump-vertegenwoordigers, vergelijkbaar met congresleden in de Russische Doema. Op de foto is te zien hoe dictator Trump in het Huis van Afgevaardigheden naar het spreekgestoelte liep voor zijn State of the Union-speech op 4 februari 2020.

Riso & Hudson: De Baas op dit niveau consolideert zijn macht, in welke vorm hij deze ook mag bezitten, door ervoor te zorgen dat anderen als de dood voor hem blijven en bevreesd zijn voor hun eigen veiligheid.

President Trump had de absolute macht veroverd in zijn partij, een dictator waardig. Wie niet bang was voor hem of zijn tweets was wel bang voor zijn gewapende aanhangers. Zijn State of the Union was daardoor een oefening in applaudiseren, althans voor de Republikeinse helft van de kamer. Kritiek werd uitsluitend binnenskamers en achter zijn rug om geuit. De G.O.P., de Grand Old Party, werd gekenmerkt door een angstcultuur die zelfs in de tijd van Nixon niet zo verstikkend was geweest. De partij was na Trumps vijandige overname in feite The Trump Party geworden.

Trumps vernietigende tweets naar zijn loyale, fanatieke achterban zouden gegarandeerd een einde maken aan de loopbaan van elke Republikeinse politicus die zich tegen hem zou verzetten, of zelfs maar een kritische opmerking zou maken. CNN’s presentator Brianna Keilar had een aantal van die tweets op een rijtje gezet, op 5 januari 2021, toen de wereld nog niet wist dat het Capitool de volgende dag bestormd zou worden door Trumps stormtroepen. Hieronder de voorbeelden waarop de president achtereenvolgens senator Lisa Murkowski (Alaska), senator Ben Sasse (Nebraska), gouverneur Mike DeWine (Ohio) en senator John Thune (South Dakota) besmeurde wegens uitspraken over Trump die hem niet bevielen.

De timing was geen toeval. Brianna zond haar ‘roll the tape’-segment uit op de dag voordat Trumps verlies in het Congres door ongeveer 150 Republikeinse congresleden aangevochten zou worden. Nog nooit was het gebeurd in de Verenigde Staten dat zoveel Republikeinen bereid waren de verkiezingen ongeldig te laten verklaren, wegens door Trump geclaimde verkiezingsfraude. Die ‘fraude’ was volledig uit de lucht gegrepen. Niet alleen waren alle electoral votes al door de staten gecertificeerd en had Trump van de 61 rechtzaken er 60 verloren, een aantal volksvertegenwoordiger was notabene zelf gekozen met exact dezelfde verkiezingsbiljetten! Eén van hen was een volksvertegenwoordiger van Georgia, Marjorie Taylor Greene.

Zij was uiterst omstreden, omdat zij een aanhanger van QAnon was (zie hoofdstuk 6.1). Vandaar de QAnon-term WWG1WGA in bovenstaande tweet: ‘Where We Go One We Go All’. Maar Greene was het type ‘warrior’ waar Trump dol op was.

Greene was onder meer omstreden vanwege haar foto’s en video’s met een geweer in haar hand, met name die op haar Facebook-pagina, waarop zij met een geweer ‘The Squad’ in het Huis van Afgevaardigden (zie hoofdstuk 4.11) te lijf leek te willen gaan. Marjorie was een vrouw naar Trumps hart. Op haar steun kon hij rekenen. En zij op de zijne.

Taylor Greene had haar zetel gewonnen, doordat haar Democratische tegenstander zich in september 2020 uit de race had teruggetrokken wegens persoonlijke omstandigheden. Na haar eigen winst sloot zij zich aan bij de Republikeinen die Trump volgden in zijn gevecht om zijn verlies ongeldig te laten verklaren. Zij beweerde dat haar eigen Minister van Binnenlandse Zaken van Georgia, Brad Raffensperger, frauduleuze verkiezingen had toegestaan: ‘I believe our elections should be decertified.’ 

Toen haar gevraagd werd of dat betekende dat ook haar eigen verkiezing ongeldig moest worden verklaard, omdat zij haar naam op hetzelfde biljet had gestaan, sprak Marjorie dat tegen: haar bezwaar gold uitsluitend de presidentsverkiezing. Tja, complottheorieën hoeven niet te kloppen, toch? Brianna legde de vinger op de zwakke plek.

Misschien werd het tijd om aan een ander soort complot te denken. Mij zou het niet verbazen als over enige tijd blijkt dat de echte reden dat Greene’s Democratische tegenstander met zijn gezin was verhuisd wegens doodsbedreigingen of andere druk uit Greene’s kamp. Mij zou het niet verbazen als blijkt dat zij moest dienen als vooruitgeschoven post in het Congres om ‘6 januari’ mogelijk te maken. Daags voor de bestorming van het Capitool was Greene gespot met MAGA-supporters, die van haar een rondleiding kregen door het gangenstelsel. Was zij één van Trumps medeplichtige Congresleden ‘on the inside’? Daarover meer in het volgende Deel VII.

Het bezwaar van de Republikeinen in het Congres op 6 januari 2021 zou een zinloze, immorele loyaliteitstest worden. De uitkomst van de verkiezingen zou er niet door veranderen, maar het zou wel het vertrouwen van Amerikanen in hun democratie aantasten. Dat kon dictator Trump echter niets schelen. Hem ging het om machtsbehoud en controle. En hij had al een plan achter de hand voor 6 januari, voor het geval dat zijn vice president niet zou leveren wat hij hem had gevraagd, namelijk het ongeldig maken van de officiële verkiezingsuitslag.

Iedere partijgenoot die niet aan dat circus zou meedoen kon er op rekenen dat hij of zij op Trumps zwarte lijst zou komen te staan. Trump zou de eventuele herverkiezing van zijn critici in 2022 of 2024 bestrijden met vijandige tweets, waardoor zijn miljoenen volgers niet op hen zouden stemmen. Uit de gratie bij Trump? Einde politieke loopbaan! Angst en ambitie zouden nog lange tijd het gedrag van zijn Republikeinse partijgenoten bepalen, met uitzondering van degenen die na vier Trump-jaren nog beschikten over enige moed, principes of liefde voor de democratie. Dat waren er verrassend weinig.

Riso & Hudson: Ze geloven dat ze ongenaakbaar zijn en ontwikkelen waandenkbeelden over zichzelf en de omvang van hun macht. Ze worden megalomanen, en wanen zich almachtig en onkwetsbaar – godachtig in de reikwijdte van hun absolute macht.’

De ruimte waar Trump in 2020 zijn State of the Union speech hield was dezelfde ruimte waar Nancy Pelosi hem een jaar eerder een aantal weken uit had weggehouden, wegens de door hem veroorzaakte government shutdown. Die slag had Trump toen verloren. Hij had bakzeil moeten halen in 2019. Nu was hij teruggekomen om wraak te nemen. Pelosi’s impeachment was gedoemd te mislukken. Daar had Trump zich in de Senaat reeds van verzekerd. Over een paar dagen zou die stemming plaatsvinden, met een zekere uitkomst. President Trump was gekomen om alvast te genieten van zijn komende overwinning en iedereen in de zaal wist het.

Wie een dictator tegenkomt doet er goed aan Trumps advies uit zijn eigen boek How to Get Rich te ter harte te nemen: ‘Sometimes, rather than confronting a tyrant or a psycho directly, it’s more effective to keep the knowledge to yourself and proceed accordingly, behind the scenes.’ ⁹ Met andere woorden: hou je gedeisd, want anders gaat je kop eraf. Dat wist alle Republikeinen, ook als ze Trumps boek niet hadden gelezen. Op een enkeling na waren zij als de dood voor Trump en zijn kiezers. Angst, pragmatisme en opportunisme maakte hen onderdeel van zijn sekte.

Riso & Hudson: Hij wil anderen de waarschuwing geven dat hij, mocht het nodig zijn, geenszins zal schromen naar de grofste middelen te grijpen.’

De Amerikaanse Senaatsleden hadden zich begin 2020 tot slaafs klapvee getransformeerd. Een kudde met slechts één doel: het tevreden houden van de Grote Baas, en hem vooral niet tegen zich in het harnas te jagen. Tijdens zijn State of the Union keek hij met priemende blik of zijn applausmachine goed functioneerde. Dat deed het. De Grote Baas kon tevreden zijn.

Net als in zijn speech voor de United Nations Assembly in 2018 stond het verhaal van de president bol van de borstklopperij. Trump opende zijn speech met ronkende woorden: ‘Madam Speaker, Mr. Vice President, members of Congress, the first lady of the United States and my fellow citizens, three years ago we launched the great American comeback. Tonight, I stand before you to share the incredible results.’

Toegegeven, op economisch gebied had hij reden om trots te zijn, maar zoals altijd zat de speech vol met ‘truthful hyperbole’. Trump: ‘Jobs are booming, incomes are soaring, poverty is plummeting, crime is falling, confidence is surging, and our country is thriving and highly respected again! America’s enemies are on the run, America’s fortunes are on the rise, and America’s future is blazing bright.’ ⁹

Riso & Hudson: De ironie is dat hoe sterker ze in de waan van hun onverslaanbaarheid geloven, des te grotere risico’s ze nemen en des te roekelozer ze worden – daarmee de kiemen van hun uiteindelijke ondergang zaaiend.

De president sprak ergens halverwege ook nog een zinnetje uit over het coronavirus: ‘Protecting Americans’ health also means fighting infectious diseases. We are coordinating with the Chinese government and working closely together on the Coronavirus outbreak in China. My Administration will take all necessary steps to safeguard our citizens from this threat.’ Dat was alles wat hij er over zei. Het virus was niet belangrijk. Later zou blijken dat hij toen al precies wist welk enorm gevaar het coronavirus inhield, maar hij koos er bewust voor om die kennis verborgen te houden voor het Amerikaanse volk, en voor het Congres.¹¹

De andere helft van de kamer, waar de Democraten zaten, weigerde te applaudiseren tijdens Trumps verhaal. Nancy Pelosi zat achter hem regelmatig met haar hoofd te schudden. Tussen haar en Trump was het oorlog vanaf het moment dat zij zijn impeachment in gang had gezet in het najaar van 2019. Praten met elkaar deden zij niet meer, handen schudden evenmin en na afloop verscheurde zij zijn speech. Het zou nooit meer goed komen, wat het land niet ten goede kwam.

Op het moment dat Trump de woorden ‘I keep my promises. We did our job’ uitsprak, had Pelosi met haar hoofd zitten schudden en gezegd ‘not true’, wat duidelijk herkenbaar was geweest, ook voor mensen die geen professionele liplezers waren. Na afloop werd Pelosi geïnterviewd over haar actie, het verscheuren van de speech, wat haar de bijnaam Nancy the Ripper had opgeleverd. Zij vertelde aan haar collega’s: ‘He shredded the truth, so I shredded his speech. It was the courteous thing to do, considering the alternatives.’¹²

Kennelijk was Donald Trump vergeten wat hij ooit zelf over ego’s had geschreven in zijn boek How to Get Rich één van zijn boeken: ‘No ego means very little life force, and too much means a dictatorial personality.’¹³

Riso & Hudson: Door de opgeblazenheid van hun ego zijn ze, daar ze geen aarding meer hebben in de werkelijkheid, finaal doorgeslagen. Het oordeelsvermogen, benodigd om intelligente (hoe gewiekste misschien ook) beslissingen te nemen die hun overleving veilig stellen, is ondermijnd.

Het advies dat Trump zelf in zijn boek aan de lezer had meegegeven was helder: ‘Keep your ego in a healthy balance, for your own well-being as well as for those around you.’ Die ‘healthy balance’ was bij Trump al vrij vroeg in zijn veelbewogen leven verloren gegaan. In het laatste jaar van zijn presidentschap was er helemaal niets meer van over.

Riso & Hudson: ‘Doordat hij meedogenloos en onafgebroken zijn macht laat gelden, overtuigt de Baas zichzelf er geleidelijk aan van dat menselijke beperkingen niet op hem van toepassing zijn. Omdat hij zich nimmer aan enige hem opgelegde grenzen gestoord heeft, raakt de neurotische Baas er heilig van overtuigd dat het lot hem heeft bedeeld met privileges die ‘gewone stervelingen’ niet genieten.’

In een tweet waarin hij vooruitblikte naar de verkiezingen van 2020 vergeleek hij zichzelf met een aantal Democratische presidentkandidaten: ‘could you imagine having Sleepy Joe Biden … or a very nervous and skinny version of Pocahontas (Elizabeth Warren, FS), as your President, rather than what you have now, so great looking as smart, a true Stable Genius!’¹⁴ Trumps ego kon eigenlijk niet bevatten dat een meerderheid van het Amerikaanse volk de voorkeur zou kunnen geven aan Joe Biden boven hem.

Riso & Hudson: In dit stadium dient zich een obscene fascinatie met de dood aan. Doodsangst, een reflectie van hun meer fundamentele angst door wie dan ook geschaad te worden, drijft ongezonde Bazen ertoe de dood te minachten door anderen te doden, mocht het in hun macht liggen om dat te doen.

Riso & Hudson gaven hierbij als voorbeeld van de Afrikaanse dictator Idi Amin en citeerden daarbij een passage uit een bespreking van de film General Idi Amin Dada in Psychology Today uit 1976, geschreven door Silvia Feldman: ‘Amin beweert te geloven dat hij Gods instrument is. Maar als je hem zo gadeslaat, bekruipt je het gevoel dat hij in niets gelooft behalve in zijn eigen overleving. Hij zal alle middelen – opschepperij en gepraal, de clown uithangen, vleierij, verlokkelijke beloften, dreigementen, de Grote Leugen, moord – gebruiken om zijn macht te handhaven. Maar hoewel hij bij hoog en bij laag beweert onverslaanbaar te zijn, zweet hij als een in de hoek gedreven beest.’¹⁵

Toen Feldman dat artikel schreef was Donald Trump 30 jaar oud en ik heb geen enkele indicatie gevonden dat hij Amin heeft gevolgd. Het feit dat Feldmans beschrijving toch bijna een-op-een op Trump van toepassing was komt louter en alleen door de overeenkomsten in hun persoonlijkheid en de ongezonde eindfase waarin hun beider karakters zich op een zeker moment bevonden. ‘Moord’ was het enige woord uit Feldmans artikel dat niet van toepassing was op Trump. Bij Amin stierven duizenden onderdanen door zijn moordneigingen, wanbeleid en incompetentie. Bij Trump stierven weliswaar ook duizenden onderdanen, maar bij hem kwam dat door zijn nalatigheid, wanbeleid en incompetentie.

Amin, geboren in 1925, regeerde Oeganda van 1971 tot 1979 en ontwikkelde zich tot de ultieme despoot. Hij overleefde alle aanslagen op zijn leven, maar werd na 8 jaar toch het land uitgejaagd, door een interventie van buitenaf. Zijn bewind, dat gekenmerkt werd door schending van mensenrechten, repressie, etnische zuiveringen, talloze brute moorden, nepotisme, corruptie en mismanagement, kostte circa 300.000 mensen het leven.

Amin overleed aan een nierziekte in 2003, op 78-jarige leeftijd, in het King Faisal Specialist Hospital & Research Centre in Saoedi-Arabië, waar hij de laatste jaren van zijn leven in ballingschap had gesleten. Tot aan zijn dood bleef Idi Amin volhouden dat Oegenda hem nodig had en gaf hij nooit enige blijk van spijt voor zijn daden. Sommige van zijn voormalige volgers en rebellengroepen bleven nog decennialang doorvechten, in zijn naam.¹⁶

3 oktober 2020, Bethesda, Washington D.C.. Nadat de president met COVID-19 in Walter Reed Hospital was opgenomen wachtte Amerika, net de rest van de wereld, urenlang in spanning af welk nieuws Trumps doktoren zouden melden. Zou het meevallen of juist tegenvallen? Vocht Trump op dat moment voor zijn leven? Het motto van het ziekenhuis was in elk geval veelbelovend: ‘We Provide Warrior Care.’ ¹⁷

Trumps aanhangers konden opgelucht ademhalen. Trumps lijfarts Sean Conley vertelde het Amerikaanse volk in zijn eerste briefing dat het goed ging met de president. Conley was ‘extremely happy with the progress’ en vertelde dat de president ‘a mild cough and some nasal congestion and fatigue’ had gehad, ‘all of which are now resolving and improving’. Hij wekte de indruk dat het allemaal erg was meegevallen. Maar dat beeld was bewust misleidend geweest, zou later blijken.

Wat Conley had verzwegen was dat de president twee keer zuurstof toegediend had gekregen, een indicatie dat het zuurstofgehalte in zijn lichaam op twee momenten gevaarlijk laag was geweest. Hij gaf geen antwoord op de vraag wanneer de president voor het laatst negatief was getest en pas tijdens de daaropvolgende dagen werd stukje bij beetje bekend met welke bijzondere, experimentele combinatie van medicijnen hij was behandeld. De doktoren hadden met een kanon op het virus geschoten.¹⁸

Trump liet zich zo snel mogelijk in het ziekenhuis fotograferen alsof hij aan het werk was en niet lang daarna liet hij zich rondrijden langs zijn fans die buiten het hospitaal hun steun betuigden langs de kant van de weg. Dergelijke propaganda mag je van een dictator verwachten. Tekenen van zwakheid zijn taboe.

Hoezeer Trump langs het randje van de afgrond was gegaan zal pas duidelijk worden als de medische gegevens ooit worden vrijgegeven, maar het is niet vergezocht om te denken dat hij de dood in de ogen heeft gekeken en dat zijn snelle herstel zijn gevoel van onsterfelijkheid heeft vergroot. Nu was hij immuun.

Zijn aanhang was euforisch. Hun held had corona overwonnen! Deze man was écht door God gezonden. Zij hadden dagenlang gebeden voor zijn herstel. En God had hem genezen. De verkiezingen over een paar weken zou hij nu absoluut gaan winnen, ook al wisten zij dat de Democraten die wilden gaan stelen. Daar had hun Grote Leider hen namelijk al op voorbereid. Natuurlijk zou hij nog jaren doorregeren! Hij was onsterfelijk, onverslaanbaar, onoverwinnelijk. Dat geloofde hij zelf ook. Nu meer dan ooit.

Riso & Hudson: Hij waant zich een supermens, die verheven is boven alle moraliteit en die alles kan wat hem belieft. Omdat hij altijd zijn zin heeft gekregen, is het voor een neurotische Baas moeilijk te geloven dat hij niet onverslaanbaar zou zijn. Aangezien nog nooit iemand hem heeft kunnen tegenhouden, heeft hij geen reden om te veronderstellen nu wél tot staan gebracht te worden.

Trump rekende genadeloos af met elke tegenstander of criticus, als dat binnen zijn macht lag. Op 28 december 2020 werd bekend dat Dr. James Phillips, een emergency room doctor van Walter Reed National Military Medical Center, van zijn dienst was ontheven na publiek kritiek te hebben geuit op Trumps drive-by rond het ziekenhuis. Dat was geen beslissing geweest van het ziekenhuis zelf. Phillips reageerde nuchter: ‘I’m honored to have worked there and I look forward to new opportunities. I stand by my words, and I regret nothing.’ Hij moest zijn werk noodgedwongen voortzetten op een andere plek, de George Washington School of Medicine.

Dr. Phillips was het zoveelste slachtoffer van Trumps wraakzucht, maar je zou kunnen zeggen dat hij het er wel zelf naar had gemaakt door de waarheid te zeggen. De waarheid was niet gewenst in het alternatieve universum van Donald Trump.

Wat had Dr. James Phillips precies gezegd? Phillips had Trumps drive-by ‘completely unnecessary’ genoemd. Volgens hem had de president levens in gevaar gebracht voor ‘political theatre’ in een tweet die sindsdien was verwijderd. Dat was te verwachten, gezien de kritische inhoud: ‘That Presidential SUV is not only bulletproof, but hermetically sealed against chemical attack. The risk of COVID 19 transmission is as high as it gets outside of medical procedures. The irresponsibility is astounding. My thoughts are with the Secret Service forced to play.’

Dr. Phillips had er aan toegevoegd: ‘Every single person in the vehicle during that completely unnecesary Presidential ‘drive-by’ just now has to be quarantined for 14 days. They might get sick. They may die. For political theater. Commanded by Trump to put their lives at risk for theater. This is insanity.’ ¹⁹ Tja, dat kan je natuurlijk niet allemaal openlijk zeggen over je eigen opperbevelhebber. Natuurlijk beschikte De Almachtige Megalomaan over het leven van zijn onderdanen, maar elke kritiek op zijn handelen was een vorm van godslastering.

Riso & Hudson: Zonder ook maar enige capaciteit tot zelfbeperking spelen neurotisch Bazen op hoe langer hoe waanzinniger manieren voor God om zich daardoor voor zo lang het duurt, bevestigd te voelen in hun absolute macht.

In een dictatuur zoals van Idi Amin zou die uitspraak Dr. Phillips het leven hebben gekost, na een gruwelijke marteling bovendien, als afschrikwekkend voorbeeld voor anderen. In Amerika kostte het hem ‘slechts’ zijn baan. President Trump was er niet op uit om zijn onderdanen actief te laten vermoorden. Zo’n type dictator was hij niet. Maar toen Trump op 20 januari 2021 zijn 4-jarige bewind beëindigde hadden wel ruim 400.000 coronaslachtoffers het leven gelaten, mede door zijn mismanagement, zelfzuchtigheid en megalomanie. Dat aantal had volgens experts tien- of honderdduizenden lager kunnen zijn geweest. In plaats van ‘moord’ zou je in Trumps geval kunnen spreken van ‘dood door schuld’.

Riso & Hudson: Zelfbegoochelde Bazen zijn daarmee ten prooi aan een tegenspraak: enerzijds moeten ze zichzelf isoleren van een toenemend vijandige omgeving, anderzijds overtuigen ze zichzelf, en de mensen in hun gevolg, zo er nog overgebleven zijn, ervan dat ze nog immer de absolute heer en meester van hun wereld zijn.

Trumps toenemende isolement betekende dat dochter Ivanka en schoonzoon Jared steeds belangrijker werden in zijn gevolg, temeer daar hij vrijwel alle belangrijke staf- en kabinetsleden van het eerste uur had doen vertrekken, hetzij gedwongen danwel uit vrije wil. De Kushners hadden het gewonnen van de politieke professionals. Wolff schreef: ‘They truly were, as they had so wished themselves to be, the power behind the throne.’²⁰

De rol van Jared en Ivanka nam verder in belang toe nadat de Democraten na de midterms het Huis van Afgevaardigden hadden overgenomen en de politieke druk op de president was toegenomen. Bovendien hingen er altijd nog een paar strafrechtelijke procedures boven zijn hoofd uit zijn (en hun) vorige leven. Die hingen als een zwaard van Damocles nog boven hun hoofd.

Wolff: ‘Jared and Ivanka were also, as they liked to remind friends, the only people who seemed to be able to talk to the president about his political and legal peril. Trump raged at or dismissed everybody else who raised the subject – or he simply walked out of the room. Kushner, in a view the president liked, told Trump that the best defense was to remain in power.’ ²¹

De analyse van Trumps karakter in dit hoofdstuk verklaart ook deels zijn gedrag rond de verkiezingen, die hij verloor (wat natuurlijk onmogelijk was, tenzij de Democraten vals spel hadden gespeeld).

Riso & Hudson: ‘Ze kunnen de tegenspraak proberen te verzoenen door alle macht die ze nog bezitten aan te wenden om anderen psychologisch of fysiek te vernederen en door de mate van geweld op te voeren. Maar daar ze roekeloos zijn, zijn ze gedoemd te falen, vooral wanneer ze eenmaal de stap naar moord hebben gezet. Ze moeten en zullen uiteindelijk tot staan worden gebracht.’

De volgende drie hoofdstukken zijn wederom een drieluik, gewijd aan een crimineel, presidentieel rolmodel van Trump, dat in de jaren ‘70 ervaring had opgedaan met een dreigende impeachment: Richard Nixon.