7.11 Sektegedrag (deel 3)

Dit laatste corona-hoofdstuk gaat over de impact van het sektegedrag van Trump en zijn fanatieke volgelingen op de coronasterfte in de Verenigde Staten. Trump was niet alleen levensgevaarlijk voor mensen buiten zijn sekte, maar ook voor mensen binnen zijn sekte, doordat zij zijn valse voorstelling van zaken klakkeloos hadden geloofd en daardoor niet hadden gedaan wat voor hun eigen veiligheid noodzakelijk was. Dat bleek uit mijn eigen analyse van het aantal coronadoden tijdens Trumps laatste 12 maanden, maar ook uit ander onderzoek.

Vanaf de eerste dag van de coronacrisis heb ik dagelijks het aantal coronadoden in alle 50 staten van Amerika bijgehouden tot en met 20 januari, de dag waarop het presidentschap van Donald Trump eindigde. Ik was benieuwd of het beleid van president Trump na enige tijd terug te zien zou zijn in de coronastatistieken. Dat bleek inderdaad het geval, en wel op verschillende manieren. Trump veranderde halverwege maart als een kameleon van een corona-ontkenner in een zelfbenoemde ‘wartime president’, maar hij had geen flauw benul hoe hij deze oorlog moest winnen. Bovendien verloor hij al na een paar maanden zijn interesse in het onderwerp.

Onder zijn falende leiderschap verloren honderdduizenden Amerikanen onnodig hun leven en miljoenen arbeiders hun baan. Trump zelf verloor de oorlog én zijn baan, maar behield zijn leven.

President Trump haalde wel vaker zijn inspiratie bij anderen vandaan, zoals we in dit boek al meermalen hebben gezien. De term ‘invisible enemy’  was door Emmanuel Macron gebruikt in zijn televisie-optreden voor het Franse publiek. President Macron sprak op 16 maart 2020 van een ‘guerre’. Die metafoor sloeg aan. Zijn speech werd in Groot-Brittannië en Amerika vertaald. Macron: ‘we are at war’. Hij zei het 6 keer in zijn speech. Het virus was de ‘invisible enemy’. Een briljante vondst die het volk verenigde en alom navolging kreeg.¹

Twee dagen later, op 18 maart, noemde Donald Trump, die al eerder Macrons militaire parade had gekopieerd (zie hoofdstuk 6.4), zichzelf ineens een ‘wartime president’, vechtend tegen een ‘invisible enemy’. Toeval? Ik denk het niet.

Trumps uitspraken over het coronavirus waren geen uitingen van een gedegen plan van een president die wist hoe hij het virus moest aanpakken, maar impulsief kopieergedrag van een president die dacht dat hij een PR-oorlog moest winnen en elke dag een TV-show moest vullen. Wartime president. Sounds good.

Trump zei tegen verslaggevers: ‘I do, I actually do, I’m looking at it that way. I look at it, I view it as, in a sense, a wartime president. I mean, that’s what we’re fighting. To this day, nobody has ever seen like it, what they were able to do during World War II. Now it’s our time. We must sacrifice together, because we are all in this together, and we will come through together. It’s the invisible enemy. That’s always the toughest enemy, the invisible enemy.’ ²

Sounds good. Jammer dat Trump vervolgens niet naar zijn eigen woorden handelde. Hij vocht een oorlog uit met de Democraten. Het virus liet hij links liggen.

Macrons metafoor sloeg overal aan, tot niemand meer wist wie er mee was begonnen. Iedereen had het over een oorlog tegen het virus. Tot in januari 2021 sprak ook gouverneur Cuomo over een oorlog. In zijn jaarlijkse toespraak State of the State zei Cuomo vanuit zijn War Room in het Capitool van Albany: ‘The War Room is fitting. Because we are at war. A war that began early last year when we were ambushed by the COVID virus. And a war that contiunues today.’³

De invasie van de USA was van twee kanten gekomen. De Chinese variant van het virus viel binnen aan de westkust. De Europese variant landde op de kusten van de dichtbevolkte oostelijke staten, zoals New York (19,5 miloen inwoners) en New Jersey (8,9 miljoen inwoners). Die staten telden half mei, na hun eerste golf, al tussen de 110 en 140 coronadoden per 100.000 inwoners telden. Dat was veel meer dan dichtbevolkte landen in Europa, zoals Nederland. In Europa bereikten landen als Italië, Spanje, Groot-Brittannië en Frankrijk dergelijke aantallen pas eind januari 2021, dus na twee coronagolven.

De grafiek laat de eerste golf in de staat New York zien, zoals door gouverneur Cuomo getoond op 7 mei 2020 (zie ook het vorige hoofdstuk). De noord-oostelijke staten hadden zich laten overvallen. Gouverneurs en burgemeesters maakten daarbij ook fouten, soms zelfs grote fouten. Gouverneur Andrew Cuomo bijvoorbeeld had duizenden coronadoden kunnen voorkomen als hij de lockdown in zijn staat New York een week eerder had laten ingaan.

In de vorige hoofdstukken hebben we gezien dat de federale regering van president Trump de meest dichtbevolkte staten in het oosten niet goed genoeg had beschermd tegen het virus, ondanks de vroege lessen geleerd in het eerder getroffen China en Europa.

The Guardian Weekly schreef in april: ‘The missing 6 weeks, How Trump failed the biggest test of his life’. Jeremy Konyndyk, die tussen 2013 en 2017 leiding had gegeven aan USAid, zei over de eerste 6 weken: ‘We are witnessing in the United States one of the greatest failures of basic governance and basic leadership in modern times.’ Ron Klain, die de strijd tegen Ebola had geleid in 2014, oordeelde: ‘The US response will be studied for generations as a textbook example of a disastrous, failed effort.’ ⁴

Het viel mij op dat er een enorm verschil bestond tussen de blauwe staten, waar Trump in 2016 de verkiezingen had verloren, en de rode staten, waar hij had gewonnen. Onderstaande grafiek van de 20 staten met de meeste coronadoden tijdens de eerste golf, gaat tot en met 13 mei 2020.^{5 en 6} Duidelijk zichtbaar is dat deze eerste golf met name de blauwe staten had getroffen, gemeten in coronadoden per miljoen inwoners.

De 20 Amerikaanse staten met de meeste coronadoden tijdens de eerste golf, onder president Trump. © Frank Schaper

Gouverneur Andrew Cuomo van New York had uit eigen beweging de jaarlijkse parade op St. Patrick’s Day afgelast. Louisiana had Mardi Gras in februari echter door laten gaan, en was ook niet gewaarschuwd door Trumps federale overheid. Daar betaalde die staat een dure prijs voor. In de rangorde van deze eerste fase staat Louisiana daardoor als eerste rode staat tussen de hardst getroffen blauwe staten van de noord-oostkust, op de 5^de plek.

De volgende rode staat in de rangorde is Pennsylvanië, op de 9^de plek. Van oudsher was dit overigens een blauwe staat en dat werd de staat opnieuw bij de verkiezingen van 2020. De eerste dieprode staat die niet door zo’n bijzondere gebeurtenis als Mardi Gras was geraakt en ook in 2020 op Trump zou stemmen, was Indiana. Die stond in de eerste golf pas op de 13^de plek.

Met andere woorden: de coronacrisis was tijdens Amerika’s eerste golf bijna uitsluitend een probleem van de blauwe staten. Dat maakte het voor Trump, zijn propagandakanalen en zijn miljoenensekte in de rode staten extra verleidelijk om er zich zo min mogelijk van aan te trekken. Het raakte hen toch niet. Het maakte het de Trump-aanhangers gemakkelijk om te geloven dat het virus een ‘hoax’ was. Het maakte hen overmoedig. Té overmoedig.

Aangezien de Verenigde Staten een lappendeken is van staten, counties en territoria oogde ook de respons op de coronacrisis als een lappendeken. Bovendien was de gezondheidszorg enorm complex georganiseerd met grote verschillen tussen openbare en privé-ziekenhuizen, tussen verzekerden en onverzekerden, tussen arm en rijk en tussen bevolkingsgroepen. Tijdens de cruciale eerste fase had een ander beleid van president Trump, gericht op een federaal samenhangend beleid en rekening houdend met de besmettelijkheid en dodelijkheid van het virus, een enorm verschil uitgemaakt. Nu was het ieder voor zich.

Californië en New York behoorden, samen met bijvoorbeeld New Jersey en Illinois, tot de eerste staten die een ‘stay-at-home order’ uitvaardigden. Onderstaand kaartje dateerde van 21 maart 2020. Dit waren overwegend Democratisch stemmende staten, met Democratische gouverneurs. Maar dat was niet de oorzaak dat zij als eerste werden geraakt door het coronavirus, dat afkomstig was uit China en al snel uit Iran en Europa. Dit waren de staten met de drukste internationale vliegvelden, zoals Los Angeles Airport, John F. Kennedy Airport, Newark Airport en Chicago O’Hare Airport, en de dichtst bevolkte steden.

Maar zo keek president Donald Trump niet naar de kaart van Amerika. Trump keek er met politieke ogen naar, of nog beter gezegd: hij keek naar welke staten in 2016 op hem hadden gestemd en welke niet (zie hoofdstuk 5.9). Dát bepaalde zijn beleid.

De doden vielen voorlopig bij de vijand, in de blauwe staten. Trumps herverkiezing was dus nog niet in gevaar. Hij gaf niets om mensenlevens, en zeker niet om de levens van Democraten. Die mensen hadden toch al niet op hem gestemd en zouden ook in 2020 niet op hem stemmen. Bij het volgen van de coronacrisis was onderstaande kaart Trumps feitelijke richtsnoer. Stay-at-home-orders waren bijvoorbeeld iets voor blauwe staten, niet voor rode staten.

Het gevolg van de Republikeinse houding, gevormd door Trumps guidance, was dat rode staten gemiddeld een week later overgingen tot de stay-at-home maatregel, en sommige helemaal niet. Onderstaande kaart, ontleend aan Wikipedia, had toevallig de passende kleur donkerblauw gekregen voor vroeg in actie gekomen staten. Hoe eerder de maatregel hoe donkerder de kleur.⁷

De 18-jarige studente verpleegkundige Grace Rhodes, woonachtig in een dorpje van 8.000 inwoners in het zuiden van Illinois, zei in april: ‘Everybody never really thought it would get to us. A lot of people are in denial.’ Haar leidinggevende in de apotheek waar zij werkte was er zeker van: ‘It’ll never get here.’ ⁸

Opmerkelijk was dat er enige weken na het begin van de pandemie nog steeds staten in Amerika waren die geen volledige ‘stay-at-home-order’ hadden uitgevaardigd, ondanks het feit dat het land als geheel inmiddels al meer dan 5.000 doden telde. North Dakota, South Dakota, Wyoming, Nebraska, Utah, Indiana, Montana, Oklahoma, Arkansa, Tennessee, Alabama en South Carolina weigerden de inzichten toe te passen die de voornamelijk Democratisch getinte staten aan de oost- en westkust tot vroege actie hadden aangezet.

Gouverneur Kristi Noem van South Dakota suggereerde dat strenge maatregelen ‘violated personal liberties’ en ‘the rural character’ van haar staat ‘made it better positioned to handle the outbreak’. Noem: ‘South Dakota is not New York City.’ Deze staten zouden tijdens de tweede en derde golf genadeloos door het virus worden afgestraft voor hun laconieke houding.⁹

Dat de mensen in deze staten een state of denial aannamen was geen toeval. Het waren Republikeinse staten met Republikeinse gouverneurs die het voorbeeld van president Trump volgden en zich niets aantrokken van het coronavirus, mede in slaap gesust door het feit dat bij hen het aantal besmettingen tijdens de eerste golf meeviel. President Trump had de coronacrisis bovendien tot op het bot een politieke kwestie gemaakt. Preventieve coronamaatregelen werden door hem als anti-Freedom geoormerkt. Aangezien ‘freedom’ het codewoord was voor ‘conservative’ werd het niet nemen van coronamaatregelen een actie van loyaliteit aan Trump.

De staten die geen of late stay-at-home orders hadden uitgevaardigd tijdens de eerste coronagolf waren ongeveer dezelfde staten die zich in december 2020 zouden aansluiten bij een actie van de Texaanse Attorney General om de verkiezingsresultaten van 3 november aan te vechten bij het Amerikaanse Hooggerechtshof (zie onderstaande kaart). Deze staten gedroegen zich alsof ze samen een apart land waren. Maar dat waren ze niet.

Het lijdt geen twijfel dat de Republikeinse gouverneurs naar Trump zouden hebben geluisterd als hij hen had verteld dat zij ook en wel zo snel mogelijk een ‘stay-at-home-order’ hadden moeten uitvaardigen. Maar dat had hij nagelaten.

President Donald Trump was geen president van alle Amerikaanse staten. Nooit geweest ook. Hij was de president van de rode staten, waar zich het overgrote deel van zijn miljoenensekte bevond. Hij liet geen kans onbenut om dat te benadrukken, als een vader die de ene helft van zijn kinderen de hemel in prees en de andere helft met een stok sloeg. Trump: ‘You look at Illinois, you look at New York, look at California, you know, those three, there’s tremendous debt there, and many others. Florida is doing phenomenal, Texas is doing phenomenal, the Midwest is, you know, fantastic – very little debt.’

Trump vond tijdens de eerste coronagolf dat het vergroten van federale hulp aan individuele staten in de coronacrisis ‘unfair to Republicans’ was, ‘because all the states that need help – they’re run by Democrats in every case.’⁴ Daar werd hij in gesteund door Mitch McConnell, de Republikeinse majority leader in de Senaat. McConnell was zelf een van de twee senatoren van Kentucky, een rode staat. Dat bleek tijdens de onderhandelingen over een COVID-steunpakket. McConnell had letterlijk gezegd dat hij ‘didn’t want to bail out blue states’.

Aan hypocrisie geen gebrek bij de Republikeinen. Andrew Cuomo had er geen goed woord voor over gehad in zijn boek American Crisis, aangezien staten als New York per saldo veel meer geld bijdroegen aan de federale overheid dan dat zij ontvingen, terwijl Kentucky per saldo notabene werd gesubsidieerd. Cuomo: ‘Bail out blue states? It is the blue states that have supported his [McConnell, FS] state for decades.’¹⁰

De onevenredig grote macht van de Senaat, waar elke staat twee senatoren heeft ongeacht het aantal inwoners, zorgde er voor dat Alaska (rood), Wyoming (rood) en Montana (rood) omgerekend $3,4 miljoen per positieve coronatest (in bijvoorbeeld Alaska) aan federale coronahulp ontvingen, tegenover slechts $24.000 per positieve test voor New York (blauw), de hardst getroffen staat.¹¹

Trump, McConnell en de zijnen grepen de coronacrisis aan om hun macht te misbruiken.  En rode staten te bevoordelen. Met één uitzondering. Senator Mitt Romney, de enige Republikein die voor Trumps impeachment had gestemd, ervoer dat ook Utah een kind van de rekening was. Hij werd na een lunch met Republikeinen gezien met een poster waar een grafiek en een tekst op stond: ‘Blue states aren’t the only ones getting screwed.’ ¹²

Niet iedere Republikein liep blind achter Trump aan tijdens de coronacrisis. Romney zei bijvoorbeeld over Trumps opschepperij over zijn testbeleid: ‘I find our testing record nothing to celebrate whatsoever. The fact is (South Korea’s) test numbers are going down, down, down now because they don’t have the kind of outbreak now. Ours are going up, up, up, because they have to.’ ¹³ Dergelijk rebels gedrag werd hem niet in dank afgenomen. Toen Romney getest was voor corona en negatief bleek te zijn, stuurde Trump een sarcastische tweet de wereld in.

Republikeinse volksvertegenwoordigers zoals Mitt Romney, die weigerden lid te worden van de sekte van Trump, waren in de zomer van 2020 dun gezaaid. Maar hun aantal zou langzaam groeien.

Amerika’s Summer Surge werd vooral gevoeld in Trumps rode staten, met name de zuidelijke staten zoals Texas en Florida. De miljoenen aanhangers van Trump riepen de ellende van de tweede en derde golf over zichzelf af. De Trump-sekte bestond op 30 april uit de overgebleven 42% van de Amerikaanse populatie die Trumps beleid goedkeurde en geloofde wat hij hen dagelijks op de mouw speldde.

Dat tijdig handelen meetbaar verschil uitmaakte had de wereld inmiddels al gezien in China en Europa. De Verenigde Staten van Amerika waren geen uitzondering. In onderstaande grafiek links zien we het verschil in besmettingen tussen Tennessee en Kentucky, vergelijkbare staten qua ligging. Kentucky (4,5 miljoen inwoners) ging op 26 maart over op stay-at-home, een week eerder dan Tennessee (6,8 miljoen inwoners), dat dezelfde maatregel pas op 2 april nam.

Het gevolg van het verschil in beleid was dat het aantal besmettingen in Tennessee al na 3 weken 3,5 keer zo hoog was als in Kentucky, terwijl het slechts 1,5 keer zoveel inwoners had. Timing, maatregelen en voorbeeldgedrag waren essentieel in het gevecht met het coronavirus. De Amerikaanse grafiek vertoonde niet toevallig een opvallende overeenkomst met de Italiaanse grafiek rechts. Exact dezelfde les over het effect en het belang van snel handelen in coronatijd had men namelijk drie weken eerder al geleerd in Lombardije, Noord-Italië.

Daar was het coronavirus eind februari gearriveerd in de stad Bergamo (120.000 inwoners) en drie dagen later in de naastgelegen provincie Lodi (195.000 inwoners). Lodi ging direct op 23 februari op slot, twee weken eerder dan Bergamo, dat pas op 8 maart in lockdown ging.¹⁴ Het effect was dat Lodi de exponentiële curve snel afvlakte, flattening the curve, terwijl het aantal besmettingen in Bergamo ongehinderd groeide. In de eerste fase van exponentiële groei telde iedere dag, of het nu in Noord-Italië was of in de Amerikaanse mid-westen. Het virus maakte geen onderscheid tussen Chinezen, Italianen en Amerikanen.¹⁵

Het bloedbad, aangericht door het coronavirus, verplaatste zich na de eerste golf in hoog tempo van de Amerikaanse west- en oostkust naar de zuidelijke staten en daarna naar het midwesten en het noorden. De 62-jarige Kem Kemp, een lerares in Houston, Texas, beschreef wat uiteindelijk iedere Amerikaan zou overkomen. Aanvankelijk kende zij niemand die positief was getest, totdat haar roommate en haar broer positief testten: ‘Before, we were watching the numbers on the news. Now it’s started creeping into my neighborhood, my school, my home – right where I’m existing.’¹⁶

In die voornamelijk rode staten dachten de mensen dat hun president de waarheid sprak, dat hij wist wat hij deed en dat hij het beste met hen voorhad. Wat zij niet begrepen was dat hun president loog, niet wist wat hij moest doen en slechts het belang van één persoon voor ogen had: zichzelf.

Begin april 2020 had president Donald Trump al verschillende keren het anti-malariamiddel hydroxychloroquine aangeprezen, tegen het advies in van gezondheidsexperts. De vraag naar het middel had daarna een vlucht genomen. Zijn argument was geweest: ‘What do you have to lose? Take it!’ Uit studies bleek echter al spoedig dat het middel niet alleen ineffectief was, maar zelfs tot meer doden kon leiden.¹⁷ What do you have to lose? Your life. Don’t take it.

Maar al te vaak bleek er een corrupt luchtje te zitten aan de uitspraken van Trump. Zo ook in de kwestie hydroxychloroquine, zo rapporteerde The Washington Post en daarna CNN in mei 2020.

Trumps beloftes waren nergens op gebaseerd, zijn uitspraken waren misleidend of onwaar en zijn aanpak was te ad hoc. De president grossierde bijna dagelijks in ondeugdelijk handelen. Toch vielen zelfs na Trumps onsamenhangende coronabriefings bij zijn aanhangers de schellen nog niet van de ogen. Zijn sekteleden waren en bleven verblind, of zij durfden om andere redenen niet uit de sekte te stappen. Ondanks de zich opstapelende bewijzen dat zij hun lot in handen van de verkeerde persoon hadden gelegd bleven zij loyaal aan hun leider.

Tijdens de eerste golf waren zoals gezegd de blauwe staten het hardst geraakt. Op 17 april waren er in de blauwe staten ruim drie dodelijke coronaslachtoffers gevallen voor elke coronadode in de rode staten. De factor blauw/rood was 3,11.

Vanaf die datum begon het beeld gestaag te kantelen. Op 23 oktober passeerde het aantal coronadoden in Trumps rode staten, waar hij in 2016 had gewonnen, het aantal coronadoden in de blauwe staten waar hij destijds had verloren. Die dag was de factor blauw/rood 0,99, om verder door te dalen naar 0,78 op 20 januari 2021, de dag dat Trump Het Witte Huis definitief verliet.

Al op 27 maart hadden zich al de nodige nieuwe hot spots aangediend. Terwijl de kaart om deze staten heen er steeds alarmerender uit begon te zien, en inmiddels ook de zuidelijke, Republikeinse staten, met groeiende aantallen besmettingen te maken kregen, volhardden de staten in het midwesten nog lange tijd in hun denial.

Terwijl de eerste golf nog niet achter de rug was, begon president Trump al te pushen voor het heropenen van de economie.

Half mei ging het merendeel van de 50 Amerikaanse staten weer ‘open’. Het waren vrijwel allemaal Republikeinse staten. Geen enkele staat voldeed op dat moment aan de richtlijnen van het CDC om al open te gaan. Het aantal besmettingen was nog niet voldoende gedaald en eventuele dalingen waren nog niet bestendig genoeg.

Een te vroege versoepeling was vragen om problemen, maar ach, Trump en zijn mensen hadden hun ogen gericht op de tevredenheid van de door hen consequent voorgelogen kiezers en op het herstel van de economie. Dat soort zaken, zo leerde de historie, bepaalde namelijk de uitkomst van verkiezingen. Bovendien: hun rode staten waren toch niet zo hard getroffen. Dus wat was het probleem?

Het probleem was de besmettelijkheid en dodelijkheid van het nieuwe virus, dat zich nu overal in het land stevig had genesteld. Dat virus kreeg door de te vroege heropening een uitgelezen kans om wederom te exploderen. Ziedaar de oorzaak van ‘the Summer Surge’. Voor het land als totaal leek het een tweede golf, maar feitelijk was het voor de meeste nieuw getroffen staten pas hun eerste échte golf. Bij zorgvuldiger optreden was die Summer Surge uitgebleven.

Uit onderstaande grafiek blijkt duidelijk dat de uitspraken vanuit Trump en zijn kamp veel te rooskleurig waren. Denial leidde tot meer besmettingen. Maar ja, dat was nu eenmaal wat Trump zijn hele leven al had gedaan. Deny, deny, deny.

Eén uitspraak die in het overzicht ontbreekt is ‘The cure should not be worse than the disease’. Dat zei Trump op 23 maart. Die one liner had hij niet zelf bedacht. Ene Steve Hilton had de uitspraak kort daarvoor al had gedaan op Fox News, en een journalist had de zin op 20 maart opgeschreven in The New York Times.¹⁸ Trump was er vervolgens mee aan de haal gegaan. Zo vergaarde hij zijn teksten.

Het virus bereikte uiteindelijk elke plek in de Verenigde Staten. Een landelijk district in zuidwest Georgia met 11.000 inwoners telde in april 92 besmettingen, waaronder de politiecommissaris en de burgemeester. 5 mensen overleden. Tonya Tinsley, assistent van de commissaris, zei: ‘Being from a small town, you think it’s not going to touch us. We are so small and tucked away. You have a perception that it’s in bigger cities.’ ¹⁹

De ironie was dat juist in landelijke gebieden ziekenhuizen vaak ver weg lagen en jarenlange bezuinigingen hadden meegemaakt. In West Virginia was recentelijk een lokaal ziekenhuis gesloten. Op 23 maart rukte de ambulance uit om een 88-jarige vrouw met het coronavirus op te halen. In plaats van haar naar dat net gesloten hospitaal te kunnen brengen, wat twee minuten zou hebben geduurd, moesten de ziekenbroeders 25 minuten verder rijden naar het dichtsbijzijnde ziekenhuis. Een paar dagen later overleed de vrouw. Zij was de eerste coronadode in West Virginia.²⁰

Het aantal ziekenhuisopnames tijdens de eerste en tweede golf, zie onderstaande foto, geven een beter beeld dan het aantal gemeten besmettingen, vanwege het feit dat er tijdens de eerste golf een chronisch tekort aan testmogelijkheden was geweest.

Het dodental van de tweede golf in de zomer was gelukkig lager dan de eerste golf, doordat nu ook jongere leeftijdsgroepen werden geraakt en doordat de medici beter wisten hoe ze COVID-19 konden bestrijden. Maar de derde golf in de winter was daarentegen aanmerkelijk hoger dan de eerste twee.

De tweede golf ging goeddeels voorbij aan de blauwe staten. Zij hadden hun les al geleerd. De meeste blauwe staten waren na de ervaringen tijdens de eerste golf veel voorzichtiger geworden dan de rode staten. Hun gouverneurs sloegen geen acht meer op Trump. Inwoners van de blauwe staten luisterden liever naar de experts, hadden meer vertrouwen in hun gouverneurs dan in hun president, volgden de gezondheidsrichtlijnen op en werden daarvoor beloond met een dalend aantal besmettingen, hospitaalopnames en coronadoden.

Ardis Cerny, een 71-jarige vrouw in Wisconsin, woonde in een coronavirus hotspot op 14 oktober 2020, maar zij droeg geen mondkapje, net zo min als haar 90 jaar oude buren. Het herstel van president Trump na zijn COVID-19 ziektebed maakte haar ‘a little happier, because now I know if I get sick there is a whole panoply of things that I can take to get cured pretty fast.’ Zij voegde er aan toe: ‘I rarely war a mask unless I go to stores that absolutely require it. Here in Waukesha you don’t see many masks.’ ²¹

Op dat moment had Wisconsin een positivity rate van 20%. In buurstaat Iowa, met een positivity rate van 18%, hield Trump die dag een rally. Trump supporters geloofden dat wetenschappers hadden gelogen. De Republikeinse Earla Mae Clearmont, woonachtig in het platteland van Wisconsin, zei: ‘I honestly believe that the virus was brought into the US for political reasons. It just seems way, way too convenient that it happened in an election year.’ Earla: ‘I’d feel awful if someone died because of me. But I have to think of what makes me able to function in my own little world.’²²

Het negeren van objectieve feiten is één van de kenmerken van een sekteleider en diens volgelingen, zoals ik al eerder schetste in Deel IV, The Art of the Cult. In Trumps vierde presidentsjaar bereikte het dictatorkenmerk ‘sektegedrag’ een dodelijke climax, onder meer in de coronacrisis, met honderdduizenden corona-slachtoffers.

Buiten de sekte was het voor iedereen helder: Trump moest weg. Binnen de sekte was die gedachte ondenkbaar en onbespreekbaar. Maar de minder fanatieke Trump-aanhangers, of Republikeinen die zelf direct of indirect door het coronvirus waren getroffen, begonnen in 2020 steeds meer aan hun president te twijfelen. Zij zouden op 3 november niet per se wederom op hem stemmen. Was hij wel zo goed en zo slim als hij zelf beweerde?

Trump wist dondersgoed dat hij regelmatig sprak over zaken waar hij geen verstand van had, maar dat deed hem niets, aangezien hij daar zijn hele leven al mee wegkwam. Op zulke momenten had hij de neiging om naar zijn hoofd te wijzen en zoiets te zeggen als ‘Trust me, I’m, like, a smart person’ (januari 2017)²³ en ‘People don’t understand, I went to an Ivy League college. I was a nice student. I did very well. I’m a very intelligent person’ (26 oktober 2017).²⁴

Toen het onderwerp van de heropening van Amerika aan bod kwam in een persconferentie zei hij met gevoel voor theater: ‘I’m going to have to make a decision, and I … hope to God that it’s the right decision. It’s the biggest decision I’ve ever had to make.’ Welke criteria zou hij daarbij hanteren, vroeg een journalist, welke ‘metrics’? Trump antwoordde: ‘the metrics right here’ (10 april 2020).²⁵

Trumps optreden tijdens zijn Coronavirus Task Force Briefings deed de stripliefhebber in mij geregeld denken aan het 7^de album van Lucky Luke. Dr. Doxey’s Elixer gaat over een kwakzalver in het Wilde Westen, die in elk dorp waar hij komt geld verdient met het verkopen van een goedje tegen alle kwalen. Dr. Doxey moet dan wel net op tijd vertrekken uit het dorp, voordat blijkt dat iedereen ziek is geworden van zijn drankje en begrijpt dat ze zijn opgelicht.

Het absolute dieptepunt van Trumps dagelijkse persbriefings vond plaats op 24 april 2020, toen hij voor het oog van de natie het gebruik van bleekmiddel tegen het virus suggereerde, waarmee hij zich onsterfelijk belachelijk maakte. Wat had hij precies gezegd?

Trump zei over het gebruik van bleekmiddel tegen het virus: ‘I see the disinfectant, where it knocks [coronavirus] out in a minute – one minute – and is there a way we can do something like that by injection inside, or almost a cleaning.’²⁶

Trump legde uit: ‘Because you see it gets in the lungs and it does a tremendous number on the lungs, so it’d be interesting to check that. So you’re going to have to use the medical doctors, but it sounds interesting to me.’²⁷

Misschien zou een lichtbehandeling in het lichaam ook iets kunnen zijn, had Trump geopperd, na een presentatie door Bill Bryan, hoofd van de Department of Homeland Security’s Science and Technology Division, over reiniging van besmette oppervlaktes. Een briljante gedachte. Of niet soms?

Trump: ‘Supposing we hit the body with a tremendous, whether it’s ultraviolet or just very powerful light … and then I said supposing you brought the light inside the body, which you can do either through the skin or in some other way … The whole concept of the light, the way it goes out in one minute, that’s pretty powerful.’

Kijkend naar Bill Bryan zei verlicht despoot Trump: ‘I would like you to speak to the medical doctors to see if there is any way you can apply light and heat to cure … maybe you can, maybe you can’t.’ Vervolgens wees Trump naar zijn hoofd: ‘I’m not a doctor, but I’m like a person that has a good-you-know-what.’

Daarna richtte hij zijn blik tot Dr. Deborah Birx, in de hoop op enige back-up, in het volle besef dat hij zich op uiterst glad ijs had begeven: ‘Deborah, have you ever heard of that? The heat and the light relative to certain viruses yes, but relative to this virus?’ ²⁸

Trumps vraag aan zijn Task Force-expert Dr. Birx was eigenlijk een live uitgezonden loyaliteitstest. Zou zij hem terechtwijzen of zou zij hem steunen?

Dr. Birx kwam helaas niet verder dan een laffe respons. In plaats van te zeggen dat Trump nu eens moest stoppen met gevaarlijke desinformatie zei ze: ‘Not as a treatment. Certainly fever. It’s a good thing when you have a fever it helps your body’s response.’

Pas nadat Trump Het Witte Huis had verlaten kon ze de moed opbrengen om publiekelijk te bekennen dat er naast de Task Force andere krachten aan het werk waren geweest. Zo had Trump soms andere grafieken laten zien die zij niet kende, terwijl het toch haar verantwoordelijkheid was. Na een interview dat ze aan CNN had gegeven was zij door Trump in een ‘uncomfortable’ gesprek vermanend toegesproken.

In elk geval was president Trump na alle negatieve reacties op die bewuste briefing tot nader order gestopt met het geven van coronabriefings.

En mondkapjes, daar deed hij al helemaal niet aan, om de verkeerde reden: een gezicht met een masker ziet er niet goed uit en het voelt niet prettig. Tijdens een van de briefings werd hem gevraagd waarom hij onwillig was om het goede voorbeeld te geven. Zijn antwoord was: ‘I just don’t want to wear one myself. They say ‘recommendation’, they recommend it. I’m feeling good. I just don’t want to be doing – somehow sitting in the Oval Office behind that beautiful Resolute Desk, the great Resolute Desk, I think wearing a face mask as I greet presidents, prime ministers, dictators, kings, queens, I don’t know, somehow I don’t see it for myself. Maybe I’ll change my mind, but this will pass, and hopefully it will pass very quickly.’ ²⁹

In Trumps universum hadden zijn leugens meestal de volgende drie motieven: feels better, sounds better, looks better (zie deel III). Onderstaande foto’s zijn gemaakt tijdens een bedrijfsbezoek in coronatijd, waarbij de bedrijfsleiding graag wilde dat Trump een mondkapje opdeed. Hij keek er naar alsof het een vies ding was en weigerde botweg.

Dát was het voorbeeld dat zijn sekteleden zouden volgen. Geen mondkapje.

Trumps meest loyale handlanger, Mike Pence, ging er in mee. Maar als aangewezen leider van de Coronavirus Task Force had híj juist het goede voorbeeld moeten geven. Tijdens één van zijn coronabezoeken was hij de enige die weigerde een mondkapje te dragen, wetende dat Trump meekeek op zijn televisie. Ook voor Mike Pence was Trump de belangrijkste televisiekijker.

Bovenstaande foto is gemaakt tijdens zijn bezoek aan de Mayo Clinic. Onderstaande foto circuleerde al snel op internet.

In Het Witte Huis werden grappen gemaakt over mensen die mondkapjes droegen. Maar buiten de sekte van Trump werden juist grappen over de sekteleden gemaakt. Hun onverantwoorde gedrag viel op en kreeg de nodige aandacht in de media. Achteraf erkende Pence dat hij een mondkapje had moeten dragen.³⁰

Het zou niet lang duren voordat ook Het Witte Huis zelf een besmettingsoord zou worden. Om de haverklap bleken Trumps medewerkers geïnfecteerd. Meestal werd een poging gedaan dat geheim gehouden, maar het gedrag werd er nauwelijks op aangepast. Senate Majority Leader McConnell, die het virus wél serieus nam, meed bezoekjes aan Het Witte Huis daarom als de pest. Letterlijk. Speaker of the House Pelosi, die het virus ook serieus nam, was sowieso al niet meer welkom in Het Witte Huis. Met haar sprak de president niet meer. Daar was geen social distancing richtlijn voor nodig.

Pas in de derde week van juli stuurde president Trump voor het eerst een foto van zichzelf met mondkapje naar zijn 60 miljoen twittervolgers, waarin hij dat ‘patriotic’ noemde. Zij moesten nog wel steeds blij zijn met hun Grote Leider: ‘There is nobody more Patriotic than me, your favorite President!’ ³¹

Naarmate de zomer van 2020 vorderde en de zogeheten Summer Surge van het coronavirus voortwoekerde in het hele land, werd de sekteleider steeds meer bekritiseerd, zelfs hier en daar in zijn eigen rode staten. Trump liet geen gelegenheid onbenut om Biden en zijn mondkapje belachelijk te maken, maar op een gegeven moment ging dat averechts voor hem werken.

In een peiling van de Washington Post en ABC in juli 2020 bleek dat inmiddels 54% van de Amerikanen meer vertrouwen had in presidentskandidaat Joe Biden betreffende de aanpak van de coronacrisis, tegenover slechts 34% die meer vertrouwen had in president Donald Trump op dat gebied. De sekte van Trump was aan het krimpen.³²

Die 34% kon beschouwd worden als de harde kern van Trumps miljoenensekte die ten allen tijde loyaal zou blijven aan hun leider. Maar 34% zou niet genoeg zijn voor Donald Trump om de verkiezingen te winnen. Je wint nu eenmaal geen verkiezingen door het woord ‘winnen’ vaak te herhalen. Je moet je base uitbreiden, maar dat verzuimde Trump.

In de Amerikaanse media werd op dagen dat er ongeveer 3.000 doden per dag vielen de vergelijking gemaakt met de Al Qaida-aanval op de Twin Towers op 9/11 in 2001, 2.977 doden,³³ en de Japanse aanval op Pearl Harbor in 1941, 2.390 doden,³⁴ Die vergelijking was wellicht gepast tijdens de eerste golf, toen het virus een nietsvermoedend land had overvallen dat slecht was voorbereid op zo’n aanval.

Maar de tweede en derde golf waren van een ander karakter, omdat tegen die tijd alle benodigde informatie inmiddels voorhanden was om zo’n aanval effectief af te kunnen wenden. Met zijn verkeerde voorbeeldgedrag was de cultleider direct verantwoordelijk voor een aanmerkelijk deel van de coronaslachtoffers. Zijn sekteleden luisterden namelijk alleen naar hem. Zonder een beter begrip van sektegedrag is het aantal coronadoden in de Verenigde Staten niet te omvatten.

Sekte-expert Steven Hassan had in zijn boek The Cult of Trump (zie ook Deel III, The Art of the Cult) geschreven: ‘It’s not their beliefs that define these groups as cults but the way they deceptively recruit, indoctrinate, and ultimately control the lives of their members. It may be hard to view an elected figure, much less the president of the United States, in this light. But having worked with victims of cult leaders for more than four decades, the warning signs are hiding in plain sight.’³⁵

In de loop der jaren had Steven een methode ontwikkeld om mensen te helpen om los te komen van hun sekte, gebaseerd op ‘the building of trust and rapport’: ‘My goal in this book is to educate and inspire people to regain their capacity for critical thinking and to free their own minds.’ ³⁶ Dat was natuurlijk een lovenswaardig doel. Maar in 2020 kochten of lazen maar weinig Trump-volgelingen Stevens boek. Zij vonden zichzelf namelijk helemaal geen sektelid. Zíj voelden zich eerder de uitverkorenen. Dat was een dodelijke illusie die tijdens de eerste golf leek te kloppen.

Tot en met april 2020 waren er drie keer zo veel coronadoden gevallen in blauwe staten dan in rode staten. Maandenlang leek het alsof God zelf er de hand in had. Trumps rode staten leken veilig. Het coronavirus was dus inderdaad een ‘hoax’, bedacht door de vijanden van de Trump-sekte om de sekteleider van de troon te stoten, de man die door God was aangesteld om zijn gelovigen te redden van de ondergang. Sean Hannity, Laura Ingraham en Tucker Carlson van Fox News zeiden het ook. Wie twijfelde hoefde alleen maar Fox aan te zetten.

De informatievoorziening binnen de Trump-sekte was hermetisch afgegrendeld van de buitenwereld, waar ongelovigen hun informatie van de ‘fake news media’ kregen. Trump had volgens zijn aanhangers al die tijd gelijk gehad: de buitenwereld is er op uit om ons kapot te maken. De coronapandemie was iets van de Democraten. Mondkapjes waren dus ook iets voor Democraten. Niet iets voor Trump. Niet iets voor ons.

De sekteleden van Trump voelden zich uitverkoren. De rest van de wereld was verloren. Althans, dat dachten ze. Totdat het coronavirus ook ongenadig toesloeg in hun rode staten. Op 3 november 2020 hadden 74 miljoen Amerikaanse kiezers nog steeds niet door dat zij waren geïnjecteerd met het Trump-virus, een verslavend virus dat hen extra kwetsbaar had gemaakt voor het coronavirus.

Sean Hannity bracht in 2020 een boek uit met de misleidende titel Live Free or Die. Mede door het misleiderschap van Trump en de zijnen, zoals Hannity, was een feitelijker titel geweest: ‘Live Free and Die’. Want dat was wat er gebeurde in tijden van corona, mede door hún desinformatie.

Het virus was allesbehalve een ‘hoax’. Het bestond écht en de manier om het te bestrijden was om tijdelijk minder ‘free’ te zijn, om de simpele reden dat dat beter was voor ieders gezondheid. Maar die boodschap had Trump effectief al heel vroeg in het jaar om zeep geholpen. Republikeinse gouverneurs volgden zijn aanwijzingen, al dan niet onder druk van de lokale aanhangers van Trump.

Voor de fanatiekelingen was de coronacrisis een extra reden om achter hun president te gaan staan en diens gedrag jegens het virus te imiteren. Gewoon doen alsof het er niet was. Gewoon bij elkaar komen, handen schudden, geen mondkapje dragen, geen afstand houden. Dat werd de norm in de rode staten. Als God wil dat ik sterf, dan sterf ik. Maar niemand pakt mijn vrijheid af! Een mondkapje dragen werd gezien als een politiek, anti-Trump statement. Dan hoorde je er niet meer bij. Geen mondkapje dragen werd daardoor een bevestiging dat je ‘bij ons’ hoorde. Sektegedrag bleek dodelijk gedrag.

Waar Democratische gouverneurs aan het hoofd stonden van de corona-aanpak in hun staat waren voorzichtigheid, wetenschappelijke adviezen, CDC-richtlijnen en gezond verstand de leidraad voor het beleid. In Californië had gouverneur Gavin Newsom de leiding, in Michigan was de leiding in handen van gouverneur Gretchen Whitmer. Op straat werd door Trump-aanhangers tegen hun maatregelen geprotesteerd, wat door uitspraken van de president volop werd aangemoedigd.

In de Democratische staten hadden de inwoners niet alleen een dure les geleerd tijdens de eerste golf, maar daar volgde men het goede voorbeeld van hún leiders, hun gouverneur of presidentskandidaat Joe Biden. Democratische gouverneurs hadden in de blauwe staten doorgaans krachtiger ingegrepen dan hun Republikeinse collega’s in de rode staten. Mondkapje dragen, zoveel mogelijk thuis blijven, drukte vermijden en social distancing werden de norm in de blauwe staten.

Maar in juli 2020 waren de rode staten dan toch alsnog de klos. Gedurende de week 18-25 juli steeg het aantal coronadoden met meer dan 10% in maar liefst 26 rode staten, tegenover slechts 5 blauwe staten. Dat was een statistiek die ik zelf al maanden bijhield, omdat ik vermoedde dat het coronavirus helemaal geen rekening zou houden met de politieke overtuiging van zijn slachtoffers en simpelweg heel Amerika zou treffen.

In mijn berekening zouden er, als deze trend zich zou voortzetten, op 1 oktober evenveel coronadoden in rode staten als in blauwe staten zijn gevallen. Dat zou een maand voor de verkiezingen de kans op herverkiezing van Donald Trump aanmerkelijk reduceren, in mijn optiek, om de simpele reden dat de minder fanatieke volgelingen van de president door een dergelijke ontwikkeling uit hun waan zouden ontwaken.

Mijn voorspelling dat Trump niet herkozen zou worden kwam uit, mede om die reden. Het coronavirus had gewonnen. Het omslagpunt in onderstaande grafiek was echter niet uitgekomen op 1 oktober, zoals ik in juli had voorspeld, maar op 23 oktober. Voorspellen blijft lastig, zoals het gezegde wil, vooral als het om de toekomst gaat.

Aantal Amerikaanse coronadoden in ‘blauwe’ en ‘rode’ staten in de aanloop naar de verkiezingen van 3 november 2020

Na 23 oktober bleef het aantal coronadoden in rode staten gestaag doorstijgen, sneller dan in de blauwe staten.

Aan het begin van dit hoofdstuk heb ik een ‘rank-size’ overzicht laten zien van de top 20 staten, gemeten naar het aantal coronadoden tijdens de eerste golf. Dat waren voornamelijk blauwe staten. De eerste fase eindigde in mijn optiek half mei met de ‘America leads the world in testing’-briefing van Donald Trump (zie vorige hoofdstuk). De president verklaarde de overwinning op het virus en pushte zijn Republikeinse gouverneurs tot het heropenen van hun (rode) staten in de dagen na zijn persconferentie.

Die te snelle versoepeling, in combinatie met de desastreuze hersenspoeling van Trumps sekteleden, leidde voorspelbaar tot onnodig veel extra coronaslachtoffers. Dat is duidelijk te zien in onderstaande grafiek, die ik heb gemaakt met als nieuwe startdatum 14 mei. Het verschil met de grafiek van de eerste golf is verbluffend.

De 20 Amerikaanse staten met de meeste coronadoden tijdens de tweede en derde golf, onder president Trump. © Frank Schaper

Bovenaan de lijst van de tweede en derde golf stond de rode staat South Dakota. South Dakota was de staat van gouverneur en fanatiek Trump-fan Kristi Noem, die zijn voorbeeld in alles had nagevolgd. South Dakota was de staat waar Trump onder het kritische oog van de vier presidenten van Mount Rushmore zijn polariserende 4th of July-speech had gegeven met 7.500 sekteleden, die zich niets van het virus hadden aangetrokken (zie hoofdstuk 6.7).

Curt Soehl, woonachtig in South Dakota, geloofde oprecht dat zijn dunbevolkte staat gespaard zou blijven in deze pandemie. Zijn twee dochters, allebei verpleegkundigen, vertelden hem echter al in september dat zij een toenemend aantal besmettingen in hun ziekenhuis zagen. Toen kreeg zijn buurvrouw het virus. Soehl: ‘All of a sudden you’re getting 20, 30, 40, 50 deaths a day. And for us, in a small state and in a small community like ours, those are some significant numbers … it’s finally coming to rural America. And that’s where we are today.’

North Dakota en South Dakota hadden op dat moment in november een positivity rate van 43%. Volgens de Financial Times had North Dakota zelfs een tijdje de hoogste death rate per capita in de hele wereld. Soehl: ‘There’s still strong resistance to wearing masks in our part of the country.’ ³⁷

‘Our people thought, ‘We don’t need to do all those recommendations that the medical associations had given because we’re so far apart. We’re not going to be like New York or Italy or Spain.’’ Dat zei Benjamin Aaker, een noodarts en de voorzitter van de South Dakota State Medical Association eind november. Men realiseerde zich niet dat zij dicht bij elkaar kwamen in winkels, kerken en bars. Aaker: ‘It just took us longer and now we’ve caught up to it, and now we’ve surpassed that, and now we’re top of the nation in terms of infection rate and death rate.’ ³⁸

South Dakota was ook de staat waar in augustus naar schatting 350.000 tot 450.000 motorliefhebbers uit het hele land waren samengekomen in het stadje Sturgis voor een meerdaagse, jaarlijkse motorrally, zonder noemenswaardige restricties voor bars, restaurants en concerten. Het bleek een superspreader event te zijn geweest, dat voorkomen had kunnen worden. Sommige deelnemers noemden de 80^ste Sturgis rally een ‘declaration of freedom’ en gingen naar huis met T-shirts met de tekst ‘Screw Covid I went to Sturgis’.³⁹

Heidi Morgan, een Republikeinse uit de Black Hills, vertelde dat een paar vrienden van haar in Nebraska na hun thuiskomst ziek waren geworden, maar zich bewust niet hadden laten testen, vanuit de overtuiging dat de tegenstanders van de rally de getallen zouden gebruiken als politiek wapen (!) Zo verziekt was de politieke polarisatie onder Trump geworden. Morgan: ‘There’s that feeling of, “We’re not going to add to the numbers.”’ ⁴⁰

De 40-jarige Albert Aguirre, uit South Dakota, was op zijn motor naar Sturgis gegaan met een vriend. Een maand later, weer thuis, werd hij ernstig ziek. Hij was niet getest, maar tegen vrienden zei hij dat hij COVID had. Op 10 september werd hij dood gevonden in zijn huis. Een postume test toonde aan dat hij besmet was met het coronavirus. Maar volgens de South Dakota Health Department was er geen enkel verband tussen de coronadoden en de rally.⁴¹

Noem had de motorrijders verwelkomd met een tweet: ‘#Sturgis2020 kicks off today. Welcome to South Dakota! Our state had the Mount Rushmore Fireworks Celebration. We’ve been ‘back to normal’ for three months, and South Dakota is in a good spot.’ ⁴²

Een wetenschappelijk onderzoek van de San Diego State University’s Center for Health Economics & Policy concludeerde dat de motorrally tot naar schatting 260.000 extra (lees: voorkombare) COVID-19 besmettingen zou hebben geleid. Op 10 september 2020 bleek dat het aantal infecties in de staat zelf met 126% was gestegen in twee weken tijd, maar dat was slechts een klein deel van het hele verhaal.

Andrew Friedson, één van de onderzoekers zei: ‘I was surprised how big this was. If you look at the month between August 2 and September 2, based on our estimates, Sturgis is responsible for 19% of the cases in the United States.’ ⁴³

In een interview met Fox News beweerde gouverneur Noem dat dat onderzoek ‘completely false’ was en zij vond de media ‘unfair’, zoals te verwachten was van een officier in de sekte van Trump. Geen verantwoordelijkheid nemen voor eigen fouten, onwelgevallig nieuws negeren, wetenschappelijk onderzoek wegwuiven en de media de schuld geven – allemaal standaard-onderdelen in het repertoire van elk sektelid.

Noem claimde dat haar staat slechts 124 besmettingsgevallen had gevonden die gerelateerd zouden zijn aan de rally. Over het genoemde onderzoek zei ze: ‘What they did is they took a snapshot in time and they did a lot of speculation, did some back of the napkin math and made up some numbers and published them.’⁴⁴

Wat de gouverneur er niet bij vertelde was dat de meerderheid van de inwoners van Sturgis het evenement had willen uitstellen en dat het stadsbestuur het dragen van maskers en social distancing weliswaar hadden aangemoedigd, maar dat Kristi Noem vooraf had geweigerd een algeheel mondkapje-mandaat af te geven.

In augustus had zij gezegd: ‘We hope people come. Our economy benefits when people visit us.’ Dat was kortzichtig eigenbelang. De San Diego-studie schatte de gezondheidskosten van de rally op meer dan $12,5 miljard, waardoor het onderzoeksteam concludeerde: ‘This is enough to have paid each of the estimated 462,182 rally attendees $26,553 not to attend.’⁴⁵

Ruim 90% van de deelnemers was vanuit andere staten naar South Dakota toe gekomen. Friedson: ‘With Sturgis, you’re cramming like 350,000 people into a city that’s normally populated at about 7,000.’ Eén van de deelnemers, Real Pinard, die 15 dagen ziek was geweest door het coronavirus, merkte op: ‘Many rally goers were of the belief that COVID-19 is a hoax in an effort to throw the re-election of Trump.’ ⁴⁶

Logisch, want dat was hun verteld door hun president en zijn propagandakanalen.

Met terugwerkende kracht kregen de woorden die Trump in juni 2019 had gezegd in een televisie-interview met George Stephanopoulos een exta lading: ‘I respect my base. I think I have the greatest base in the history of politics because they are not believers in false things. Now, I have to explain it and that’s one of the great things about social media. If you do a bad story, I can explain it away.’ ⁴⁷

Het coronavirus kon echter niet weggeredeneerd worden door een oplichter. In 2020 zorgde Trumps incompetente, misdadige aanpak van het coronavirus voor een bad story that he couldn’t explain away. Vele tienduizenden en misschien wel honderdduizenden coronadoden konden hem worden aangerekend. Maar zijn sekteleden weigerden hem verantwoordelijk te houden voor hun eigen leed. De meesten van hen stemden op 3 november toch op hun Grote Leider.

Maar gedurende de zomer was ook bij voldoende minder fanatieke Republikeinen, die in 2016 nog op Trump hadden gestemd, inmiddels de ogen open gegaan. Zij stemden op Joe Biden, die met een verschil van 7 miljoen kiezers de verkiezingen zou winnen.

Maar voor het zo ver was stak er ook een geheel andere crisis de kop op, getriggerd door een koelbloedige moord op een ongewapende zwarte man.