7.6 De gewelddadige vernietiger

Psychiater/auteur Dr. Justin Frank had zich al in september 2018 weinig optimistisch uitgesproken over Trumps mentale gezondheid in zijn boek Trump on the Couch: ‘Trump was sounding more unstable than ever. At no point has there been any evidence that Trump’s mental health is going to improve. Indications suggest that his psychic state is deteriorating and will likely continue to get worse and more widely discussed.’ ¹ Met andere woorden: het presidentschap had Donald nog ongezonder gemaakt dan hij al was.

In zijn artikel The Psychopath in Chief schreef Tony Schwartz, de ghostwriter van Trumps eerste boek The Art of the Deal, in mei 2020 dat hij aanvankelijk van mening was, net als vele anderen, dat Donald Trump gedreven werd door ‘an insatiable narcissistic hunger to be loved, accepted, admired, and praised.’ Dat vond hij nog steeds, maar het leidde volgens hem af van ‘what drives Trump more deeply: ‘the need to dominate.’ ²

In dit hoofdstuk belicht ik die dominerende kant in Trumps persoonlijkheid: Enneagramtype De Baas. Dat type was inmiddels op de bodem beland. Dat wil zeggen: het had zijn meest ongezonde niveau bereikt. Een kant die belangrijk is om te begrijpen met welke mentale gesteldheid en met welke houding president Trump zijn eerste impeachment bestreed.

Tony Schwartz bedoelde met zijn uitspraak: ‘His primary goal is to win at any cost and the end always justifies the means. Ultimately, he doesn’t care what anyone else thinks or feels. For Trump, the choice between dominating and being loved – saving himself or saving others – is no contest.’

We hadden al vele voorbeelden gezien van Trumps gedrag als hij onder grote druk stond. Dat gedrag was verder versterkt sinds hij president was geworden. Het waren indicaties dat zijn karakter zich steeds sneller in neergaande richting ontwikkelde.

De enige krachten die nog weerstand boden tegen Donald Trump waren eigenwijze rechters, idealistische demonstranten in de straten van Amerika en de Democratische Partij, die in de midterms van 2018 de leiding hadden heroverd in het Huis van Afgevaardigden. Die partij durfde het eind 2019 aan een poging te doen om de president af te zetten wegens diens rol in de Oekraïne-kwestie.

Met Trumps formele impeachment ging de strijd tussen links en rechts in de Verenigde Staten een geheel nieuwe fase in. In de ogen van Trump was dat een oorlogsverklaring. Met alle gevolgen vandien voor de karakterologische ontwikkeling van de president. Trumps omgeving, zo was inmiddels gebleken, had die ontwikkeling niet kunnen tegenhouden.

De Republikeinse Partij, met de olifant als partijsymbool, had zichzelf definitief gedegradeerd tot een willoos instrument van de Grote Leider. Republikeinen legden president Trump geen strobreed in de weg, welke misstanden er ook aan het licht kwamen. De meesten van hen hadden hun geweten en ruggegraat ingeruild voor hun lidmaatschap van de sekte van Trump.

Donald Trump bleek in 2019 nog oorlogszuchtiger te zijn geworden dan hij al was. Op alle fronten, behalve op het thuisfront. Daar had hij de oorlog al lang geleden gewonnen. Niemand in zijn familie- of vriendenkring ging nog de strijd met hem aan. Datzelfde gold voor zijn kabinet. Alle mensen met een afwijkende mening waren inmiddels vervangen door jaknikkers. Loyaliteit aan het land of aan de grondwet was voor iedereen in Trumps hofhouding ondergeschikt aan zijn of haar openlijke loyaliteit aan de koning.

‘You are a killer … you are a king … you are a killer … you are a king,’ had Fred Trump senior keer op keer gezegd tegen de jonge Donald. Dat klopte zolang hij aan het hoofd stond van de Trump Organization, die als een dictatuur kon worden geregeerd. Geen wonder dat Donald opgroeide met de verwachting een koning te worden, met alle kenmerken en uitingsvormen vandien. ‘Koning’ Trump had echter de pech dat zijn land al 240 jaar een gevestigde democratie was, ooit speciaal ontworpen om een nieuwe koning te voorkomen. Die democratie kon zelfs door Trump niet in 4 jaar tot een koninkrijk worden omgevormd, ondanks al zijn pogingen in die richting.

Maar langs democratische weg kon het land wel worden veroverd door een dictator, die er vervolgens een dictatuur van zou proberen te maken. In dit boek, The Great American Dictator, komen alle kenmerken en uitingsvormen van een dictator aan bod, zoals ik die in 2015 had verwoord in Het Dictatorvirus, nog voordat Donald Trump zich kandidaat had gesteld om president van Amerika te worden. Trump bleek ze allemaal te hebben, uitmondend in een climax die ik in dit deel zal beschrijven.

Zodra Trump eenmaal president was geworden kwam hij er tot zijn ongenoegen achter dat hij geen koning meer was, maar de eerstverantwoordelijke bestuurder van een land met een vrije pers, een krachtige oppositie en een gevestigde rechterlijke macht. Maatregelen zoals het uitroepen van de noodtoestand, het vervangen van de grondwet of het wegsturen van het parlement behoorden tijdens zijn eerste (en enige) termijn niet tot zijn mogelijkheden.

‘Presidents are not kings,’ oordeelde rechter Ketanji Brown Jackson van het Federal District Court of the District of Columbia op 25 november 2019. De rechtzaak die zij voorzat betrof de mogelijke getuigenis tegenover het Congres door Don McGahn, Trumps advocaat in Het Witte Huis tijdens het Mueller onderzoek.

Het Witte Huis claimde immuniteit van topadviseurs van de president, waardoor zij een dagvaardiging door het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden konden negeren. Judge Jackson verwierp die claim met de woorden: ‘Presidents are not kings. They do not have subjects, bound to loyalty or blood, whose destiny they are entitled to control.’ ³

Om een tweede termijn te mogen regeren zou Trump herkozen moeten worden. Eind 2019 stond Donald Trump er echter slecht voor in de peilingen. Op geen enkel moment tijdens zijn presidentschap was zijn approval rating boven de 50% uitgekomen, een unicum.

Dr. Bandy Xenobia Lee, een van de auteurs en hoofd-editor van The Dangerous Case of Donald Trump,⁴ was van mening dat de situatie van Trump nog verder zou kunnen verergeren tijdens diens presidentschap. Dat inzicht was een belangrijke reden voor Dr. Lee geweest om het land voor Trump te waarschuwen. Die waarschuwing was overigens tevergeefs geweest. Wat jammer was, want zij had gelijk met haar analyse.

Bandy Lee: ‘The problem is, we as a nation have enabled it, allowing him to put in place individuals and structures that echo his distorted views, such as the new attorney general. Pathology coopts normal structures to destructive ends, not the other way around.’ ⁵

Hoe zouden Riso & Hudson het ongezonder worden van De Baas beschrijven in hun Enneagram Basisboek?⁶ De Baas was van oudsher het persoonlijkheidstype in Trumps karakter dat altijd het oorlogvoeren voor zijn rekening had genomen. Naar mijn overtuiging was de dreiging van zijn impeachment eind 2019 de trigger om de laatste stap te zetten naar het meest ongezonde niveau dat Riso & Hudson in 1996 beschreven voor dit persoonlijkheidstype. Zij noemden De Baas op dat diepste niveau (level 9) ‘De Gewelddadige Vernietiger’.

Van dat type moesten de Democraten de oorlog zien te winnen. Veel succes.

Riso & Hudson: Zelfs megalomane Bazen (‘Achten’ genoemd in het Enneagram Basisboek) realiseren zich dat ze niet eeuwig stand kunnen houden tegen de zich tegen hen kerende krachten. Ze zullen daarom proberen te vernietigen alvorens zelf vernietigd te worden. Neurotische Achten zijn verreweg het destructiefst en meest antisociaal van de persoonlijkheidstypen.

Dergelijke dictators, die hun hofhouding of sekteleden in hun ondergang meeslepen, hebben we in de historie vaak gezien, vooral tegen het einde van hun regeerperiode.

Eind 2019 had ik, net als de rest van de wereld, nog geen idee dat 2020 het jaar van een pandemie zou worden. Het goed leiden van zo’n crisis bood een theoretische kans op een goed einde voor de Amerikaanse president, maar gegeven Trump’s incompetentie en kwade inborst was dat een onrealistisch scenario.

Riso & Hudson: Ze worden barbaars destructief in de mate die hun macht toelaat. Het is alsof ze zich in een kamikazeactie storten. Hun bereidheid om alles te offeren voor hun overleving is absurd en irrationeel … door de gruwelijkheid van wat ze doen, roepen destructieve Bazen onvermijdelijk destructie over zichzelf af. Bovendien verspelen ze hun gooi naar grootheid en onsterfelijkheid mee. In plaats daarvan worden ze vervloekt en, op z’n best, berucht.

Donald Trump kreeg door zijn eigen roekeloosheid COVID-19. De rooskleurige propaganda over de ernst van ziekte zorgde er voor dat zijn fans hem nog meer gingen vereren en de rest van het land hem nog minder vertrouwde. Verderop in dit deel laat ik zien hoe destructief Trumps coronabeleid was.

Ik concludeerde in 2019 dat alle waarschijnlijke scenario’s vroeger of later slecht zouden eindigen voor Donald Trump, gegeven zijn onbeheersbare neiging tot zelfdestructie. Toen ik die conclusie voor het eerst voor mezelf formuleerde meende ik nog dat ik misschien overdreef met mijn analyse. Zo erg was het met Trump toch nog niet gesteld, hoopte ik, tot ik in december 2019 een bizar filmpje langs zag komen, gebaseerd op een scène uit Avengers: Endgame, de best bezochte superheldenfilm van dat jaar.

Kort nadat de Democratische house managers hun twee artikelen voor de (eerste) impeachment van president Trump hadden aangekondigd stuurde Trump’s campagneteam op 11 december 2019 een tweet de wereld in met daarin een korte video. De begeleidende tekst vanuit de Trump War Room was uitdagend: ‘House Democrats can push their sham impeachment all they want. President Trump’s re-election is inevitable.’

Voor de kenners van de verfilmde Marvel Avengers stripverhalen was het beeld onmiddellijk herkenbaar. Dit was het lichaam van Thanos, de galactische opperschurk uit de serie, met daarop het gephotoshopte hoofd van Donald Trump.

De bewuste scène uit de film Endgame laat zien hoe Thanos met een knip van zijn vingers de helft van alle inwoners in het hele universum laat verdwijnen, waaronder ook de helft van de mensen op aarde. Daarmee is volgens hem in een oogwenk de overbevolking ‘opgelost’, mogelijk gemaakt door een magische handschoen, voorzien van bijzondere, krachtige edelstenen. Vanzelfsprekend proberen The Avengers, bekende Marvel-helden zoals Iron Man, Captain America, Scarlet Witch en Spider-Man, Thanos tegen te houden.

Riso & Hudson: Het is ironisch dat wat in destructie eindigt begonnen is als een verlangen naar zelfbehoud. Scheppen en verwoesten zijn daarmee de twee uiteinden van het spectrum van de Acht persoonlijkheid. Door hun egocentriciteit zien ze uitsluitend zichzelf in de wereld, en als de wereld hen niet weerspiegelt, haten ze haar uiteindelijk zo intens dat ze haar kapot willen maken.

De in films gespecialiseerde website Looper.com had de Trump-video van commentaar en ondertiteling voorzien. Hieronder volgt een aantal beelden uit de Looper-versie, die nog steeds op YouTube te bekijken is (het beeld van Thanos, gespeeld door acteur Josh Brolin, is er door Looper tussen gemonteerd).⁷

President Trump leefde in deze korte video zijn ultieme droom uit. Het was de natte droom van een dictator, die met een knip van zijn vingers zijn oppositie wegvaagde om zijn herverkiezing veilig te stellen. Nancy Pelosi, Jerry Nadler en Adam Schiff waren vertrouwde vijanden van Trump in zijn politieke universum. De timing van de tweet was niet toevallig, aan de vooravond van de impeachment procedure die hem ten val zou moeten brengen.

In een andere tijd, met een andere president, zou je dit filmpje op kunnen vatten als een grap. Maar in dit specifieke geval was het meer dan dat. Filmliefhebber Donald Trump identificeerde zich zijn hele leven al met de superschurken in zijn meest dierbare films. Denk bijvoorbeeld aan Auric Goldfinger in de gelijknamige James Bond-film, die duizenden soldaten en burgers ombrengt om zijn rijkdom te vergroten (zie hoofdstuk 1.15).

Een belangrijk deel van Trumps leven bestond uit het uitleven van zijn fantasiëen, soms gebaseerd op wat hij had gezien in films of op televisie.⁸ Dat Trump zich eind 2019 identificeerde met de genocidale krijgsheer Thanos was in feite een logisch vervolg op zijn eerdere rolmodellen, en was tevens de overtreffende trap van slechtheid. Het was een veeg teken voor wat Amerika in 2020 en begin 2021 stond te wachten: honderdduizenden coronadoden, racistisch geweld en een bestorming van het Capitool.

Riso & Hudson: Aangezien overleven nog het enige is wat voor hen telt, zullen neurotische Bazen desnoods alles en iedereen daarvoor opofferen: hun vrouw en kinderen, hun vrienden en compagnons, alles wat ze opgebouwd of bereikt hebben. De donkere kant van macht is de bereidheid tot vernietigen, en als de wereld het vertikt zich aan hun wil te onderwerpen, zullen ze niet rusten voordat ze totaal vernietigd is.

Stripauteur Jim Starlin, bedenker van het Thanos-personage in 1973, toonde zich na het zien van Trump’s War Room-video verbaasd toen hij zich realiseerde dat de leider van zijn land zich met genoegen vergeleek met een massamoordenaar.

Starlin zei op Instagram: ‘After my initial feeling of being violated, seeing that pompous dang fool using my creation to stroke his infantile ego, it finally struck me that the leader of my country and the free world actually enjoys comparing himself to a mass murderer. How sick is that?’

De creator van Thanos concludeerde: ‘These are sad and strange times we are going through. Fortunately all things, even national nightmares, eventually come to an end.’ ⁹

CNN-presentator Don Lemon was verbijsterd toen hij de video zag: ‘What?! I cannot believe that I’m even having to report this on the news. This is – this is crazy. This is literally crazy. Are you people insane? Are you insane?’ ¹⁰

De bewuste filmscène in Avengers: Endgame bleek onbedoeld een voorteken voor het lot van Trump zelf. Thanos verloor de strijd (en zijn leven). De Democraten verdwenen niet van het toneel, net zo min als The Avengers. Trump werd weliswaar niet afgezet door de Senaat, maar hij verloor wel de verkiezingen. En hij verloor bijna zijn leven, door COVID-19, na maandenlang roekeloos gedrag. Ook die zelfdestructieve kant van de president was geen nieuw thema.

De aanhangers van de sekte van Trump dachten altijd dat hij hun wereld zou redden van de ondergang, maar daar was hij nooit op gecast. Trump had zich zelf nooit geïdentificeerd met rechtgeaarde filmhelden en als president zou hij daar niet ineens mee beginnen. Hij kon zich voordoen als redder van de wereld, maar in al zijn vezels was hij een geboren dictator, een superschurk, uit op de wereldheerschappij.

De ultieme zelfdestructie was iets wat het filmpubliek verwachtte van de ultieme bad guys. Gewelddadige superschurken die uit waren op de wereldheerschappij werden in films geacht te verliezen van rechtgeaarde filmhelden, zoals The Avengers of James Bond, die de wereld moesten redden van een dreigende ondergang. Denk aan het lot van Auric Goldfinger, die zowel de strijd om het goud van Fort Knox als zijn leven verloor (zie hoofdstuk 1.15).

Wie de film Avengers: Endgame had gezien wist natuurlijk hoe het afliep met Thanos, maar dat had het Trump-team kennelijk niet tegengehouden bij het maken van hun video. Looper had diezelfde conclusie getrokken, zie de onderstaande beelden.

Trump zou zijn eigen ‘endgame’ pas op 6 januari 2021 door zijn meest fanatieke sekteleden laten uitvechten in het Capitool. Daarover later meer in dit deel.

Zo ver was het nog lang niet in december 2019. Toen was alle aandacht gericht op zijn impeachment inquiry.

De Democratische house managers stonden, in opdracht van Nancy Pelosi, klaar om president Trump te confronteren met diens ‘high crimes and misdemeanors’, niet wetende dat hun collega’s onder leiding van Jamie Raskin president Trump ruim een jaar later voor de tweede keer zouden impeachen voor een nog veel grotere misdaad dan het chanteren van een andere president om een tegenkandidaat onderuit te halen.

Trumps eerste impeachment is het onderwerp van de komende twee hoofdstukken, getiteld ‘oorlog’.

Want oorlog was het.