Tijdens zijn presidentscampagne in 2016 drukte Trump zijn volgelingen op het hart om op hém te stemmen: ‘I alone can fix it.’ Een leider zonder ego maakt geen kans op het Amerikaanse presidentschap, maar een schaamteloze narcist met grootheidswaan maakte  ook weinig kans, tot de komst van Donald Trump. De vraag hoe deze man gekozen kon worden is net zo interessant als de vraag hoe hij een beroepsoplichter en straatvechter is geworden. Trumps onwaarschijnlijke leven – hij is de enige Amerikaanse president waar al 10 biografieën over waren geschreven voordat hij werd gekozen – en bizarre presidentschap zijn het onderwerp van dit boek,The Great American Dictator.

Ik, Frank Schaper, heb dit boek geschreven vanuit drie unieke invalshoeken. Wie waren Trumps rolmodellen? Welke kenmerken en uitingsvormen van een dictator heeft hij? En hoe ontwikkelde zijn karakter zich tot op heden? Vanaf 1 mei 2020 tot en met 1 mei 2021 heb ik 7 delen met in totaal 101 hoofdstukken (en een Epiloog) gepubliceerd op deze speciale, gratis website. Ontdek wie Donald Trump écht is, hoe hij zo is geworden, wat hem ten diepste drijft en hoe zijn geraffineerde misleiderschap een sekte heeft gecreëerd met tientallen miljoenen gelovigen.

Jesus uses imperfect people. And I believe Jesus has chosen Donald Trump to save this country. I believe that.

Trumps vader hield Donald altijd voor: ‘You are a killer, you are a king’. Het doel – winnen – heiligde elk middel. Daarbij creëerde Trump zijn eigen, virtuele realiteit. Zo vormde hij zich in drie gedenkwaardige weken in maart 2020 om van corona-ontkenner, die zichzelf een ‘10’ gaf voor zijn aanpak en dacht dat het aantal coronazieken snel zou dalen van 15 naar ‘close to zero’, tot een zelfbenoemde ‘wartime president’ die vond dat hij een ‘very good job’ zou hebben gedaan als hij het aantal doden tot 100.000 zou weten te beperken. Ter vergelijking: de Vietnam-oorlog kostte 58.000 Amerikanen het leven. Korte tijd later, op 29 april, had het aantal coronadoden in Amerika de 58.000 al gepasseerd. En de situatie zou allemaal nog veel erger worden, want ook de economie was ingestort en moest aan de beademing.

Diezelfde Trump had in 2014 nog een tweet gewijd aan de ebolacrisis: ‘If this doctor, who so recklessly flew into New York from West Africa, has Ebola, then Obama should apologize to the American people & resign!’ De Verenigde Staten hadden destijds te maken met 11 ebolazieken en 2 doden en Trump vond dat Obama moest aftreden. Dergelijke feiten zijn in het universum van Donald Trump niet welkom en worden bij voorkeur verzwegen, toegedekt of categorisch ontkend.

Werd het coronavirus Trumps ondergang? Dat hing onder meer af van zijn volgelingen, zijn ‘base’. Ik definieerde in mijn vorige boek Het Dictatorvirus, gepubliceerd in 2015, 10 kenmerken en 15 uitingsvormen van dictators. Trump had ze allemaal. Twee van die kenmerken zijn ‘sektegedrag’ en ‘bedrog’ en twee uitingsvormen zijn ‘fanatieke volgers’ en ‘hersenspoeling’. Televisiemaker Tijs van den Brink sprak voor zijn serie ‘God, Jesus, Trump!’ in 2019 met Trump-supporter Trisha Hope, die al zijn tweets uitgaf en zei: ‘Jesus uses imperfect people. And I believe Jesus has chosen Donald Trump to save this country. I believe that.’ Dominee Apostle Wiggins beweerde zelfs: ‘That’s why I voted for him. Because The Lord spoke to me and told me that Trump was His Choice, His Chosen One.’ Geen fact-checker won het van God.

De neerwaartse ontwikkeling van Trumps karaktertypes 3 en 8
© Frank Schaper

In mijn eerste boek Het Ennegram en het team in jezelf (2003) beschreef ik, samen met co-auteur Azwin Ressang, hoe ons karakter zich ontwikkelt als unieke combinatie van een aantal overlevingsstrategieën. De metafoor die ik gebruik is die van een bus met negen passagiers, waarvan onze dominante types voor in de bus de ‘rijtijd’ onder elkaar verdelen en ons gedrag bepalen. Vaak zijn dat er twee of drie. Deze typologie bleek bij het schrijven van dit boek een uitstekend model om Trumps karakter te analyseren. Bij hem waren twee types dominant.

Volgens mijn analyse zaten bij Donald Trump twee Enneagramtypes, type Drie (De Winnaar) en type Acht (De Baas), ‘voor in de bus’. De telkens terugkerende thema’s in Trumps vocabulaire waren niet voor niets ‘winning’ en  ‘tough’. 

Ik benut in dit boek de typeringen zoals uitgewerkt door twee Amerikaanse Enneagramkenners, Don Riso & Russ Hudson, in hun boek Personality Types uit 1996 (in Nederland uitgebracht in 2000, onder de titel Enneagram Basisboek). Riso & Hudson beschreven namelijk ook de ongezonde versies van type Drie en type Acht, waarmee ik onder meer Trumps toegenomen narcisme en dictatoriale gedrag verklaar. 

Rolmodellen van Donald Trump © Frank Schaper

Wie Trump volledig wil begrijpen doet er goed aan niet alleen zijn leiderschapsstijl en zijn karakter te bestuderen, maar ook zijn rolmodellen. Dat deed hij zelf altijd heel bewust, maar ook onbewust, en dat deed hij ook nog steeds tijdens zijn presidentschap.

Zijn tekst over ‘a war with an invisible enemy’ leek hij letterlijk te hebben overgenomen van de televisietoespraak van de Franse president Emmanuel Macron, die twee dagen eerder ook in Amerika was uitgezonden (de Democratische presidentskandidaat Joe Biden had in zijn debat met Bernie Sanders een dag eerder bovendien al de woorden ‘we’re at war with the virus’ gebruikt). Van Macron had Trump in 2019 al eerder de nationale militaire parade op 14 juli gekopiëerd. Na zijn bezoek in Frankrijk had hij tegen het Pentagon gezegd dat hij ook zoiets wilde. Hij kreeg zijn zin op 4 juli 2019, de Amerikaanse onafhankelijkheidsdag, met overvliegende militaire vliegtuigen in Washington.

Trumps verkiezingsslogan ‘Make America Great Again’ had hij in 1980 voor het eerst gezien tijdens de succesvolle campagne van presidentskandidaat Ronald Reagan en later kunnen lezen in de autobiografie van Chrysler-topman Lee Iacocca, ook een van zijn rolmodellen. Op de foto van Trumps Twitter-account stond hij met geknepen ogen alsof hij tegen de zon in keek. Die blik had hij volgens een van zijn biografen rechtstreeks afgekeken van filmacteur Clint Eastwood, volgens Trump ‘the greatest star ever’. Hij bewonderde Eastwood en vooral diens optreden in Sergio Leone’s spaghetti-westerns. Trump was een groot filmliefhebber en The Good, the Bad and the Ugly stond in zijn top 5 van favoriete films. Naast levende en overleden personen had ook een aantal filmpersonages Trump bijzonder geïnspireerd.

‘I thought Goldfinger was just a great character. To me he was the best of all the characters’.

Als het ging om Trumps rolmodellen beperkten zijn biografen zich meestal tot zijn vader Fred, zijn high school-coach Ted Dobias, zijn dominee Norman Vincent Peale en zijn eerste advocaat Roy Cohn. Maar de tientallen andere voorbeelden naar wie Trump zich had gemodelleerd maken hem in mijn ogen echt uniek. Veel scènes uit Trumps leven vertonen bijvoorbeeld opvallend veel gelijkenissen met scènes uit Trumps favoriete Bondfilm, Goldfinger. Hij identificeerde zich opmerkelijk genoeg niet met 007, zoals de meeste jonge jongens en mannen. In de ogen van Trump was de schurk de held: ‘I thought Goldfinger was just a great character. To me he was the best of all the characters’.

De geschiedenis herhaalt zich niet, wij herhalen de geschiedenis. Maar dan net even anders. Dat blijkt onder meer uit het verloop van Trumps presidentschap. Een van zijn rolmodellen was bijvoorbeeld president Bill Clinton, wiens geheime relaties met vrouwen hem herhaaldelijk in de problemen hadden gebracht, waardoor Trump zich in 1999 serieus afvroeg of hem hetzelfde zou kunnen gebeuren als hij de politiek in zou gaan. Pas toen Clinton zijn impeachment overleefde kreeg Trump het vertrouwen dat zijn eigen affaires een presidentschap niet in de weg hoefden te staan. Dat is inderdaad een correcte inschatting gebleken.

Een ander, nog belangrijker rolmodel voor Trump was president Richard Nixon, die al vroeg geloofde in Trumps politieke potentieel, maar hem ook ongewild had voorgedaan hoe je door machtsmisbruik impeached zou kunnen worden. Zelf was Nixon na een jarenlang gevecht afgetreden, vlak voordat hij officieel impeached zou worden door het Congres. President Donald Trump herhaalde die geschiedenis, maar dan net even anders. Hij overleefde zijn impeachment en kon doorregeren.

Kort voor het einde van zijn presidentschap, op 6 januari 2021, was hij de aanstichter van de bestorming van het Capitool, in een allerlaatste poging de macht te behouden na een verloren verkiezing. Dat leverde hem de twijfelachtige eer op de enige Amerikaanse president te zijn die twee keer een impeachment aan zijn broek kreeg. Maar zelfs dat was voor hem nog geen reden om af te treden. Tot zijn laatste snik zou hij beweren dat hij de verkiezingen had gewonnen, en niet Joe Biden.