THE GREAT AMERICAN DICTATOR

DEEL IV THE ART OF THE CULTTijdens zijn presidentscampagne in 2016 drukte Trump zijn volgelingen op het hart om op hém te stemmen: ‘I alone can fix it.’ Een leider zonder ego maakt geen kans op het Amerikaanse presidentschap, maar een schaamteloze narcist met grootheidswaan maakte  ook weinig kans, tot de komst van Donald Trump. De vraag hoe deze man gekozen kon worden is net zo interessant als de vraag hoe hij een beroepsoplichter en straatvechter is geworden. Trumps onwaarschijnlijke leven – hij is de enige Amerikaanse president waar al 10 biografieën over waren geschreven voordat hij werd gekozen – en bizarre presidentschap zijn het onderwerp van dit boek,The Great American Dictator.

Ik, Frank Schaper, heb dit boek geschreven vanuit drie unieke invalshoeken. Wie waren Trumps rolmodellen? Welke kenmerken en uitingsvormen van een dictator heeft hij? En hoe ontwikkelde zijn karakter zich tot op heden? Vanaf 1 mei 2020 tot en met 1 mei 2021 heb ik 7 delen met in totaal 101 hoofdstukken (en een Epiloog) gepubliceerd op deze speciale, gratis website. Ontdek wie Donald Trump écht is, hoe hij zo is geworden, wat hem ten diepste drijft en hoe zijn geraffineerde misleiderschap een sekte heeft gecreëerd met tientallen miljoenen gelovigen.

Jesus uses imperfect people. And I believe Jesus has chosen Donald Trump to save this country. I believe that.

TRUMPS PRESIDENTSCHAP

Trumps vader hield Donald altijd voor: ‘You are a killer, you are a king’. Het doel – winnen – heiligde elk middel. Daarbij creëerde Trump zijn eigen, virtuele realiteit. Zo vormde hij zich in drie gedenkwaardige weken in maart 2020 om van corona-ontkenner, die zichzelf een ‘10’ gaf voor zijn aanpak en dacht dat het aantal coronazieken snel zou dalen van 15 naar ‘close to zero’, tot een zelfbenoemde ‘wartime president’ die vond dat hij een ‘very good job’ zou hebben gedaan als hij het aantal doden tot 100.000 zou weten te beperken. Ter vergelijking: de Vietnam-oorlog kostte 58.000 Amerikanen het leven. Korte tijd later, op 29 april, had het aantal coronadoden in Amerika de 58.000 al gepasseerd. En de situatie zou allemaal nog veel erger worden, want ook de economie was ingestort en moest aan de beademing.

Diezelfde Trump had in 2014 nog een tweet gewijd aan de ebolacrisis: ‘If this doctor, who so recklessly flew into New York from West Africa, has Ebola, then Obama should apologize to the American people & resign!’ De Verenigde Staten hadden destijds te maken met 11 ebolazieken en 2 doden en Trump vond dat Obama moest aftreden. Dergelijke feiten zijn in het universum van Donald Trump niet welkom en worden bij voorkeur verzwegen, toegedekt of categorisch ontkend.

Werd het coronavirus Trumps ondergang? Dat hing onder meer af van zijn volgelingen, zijn ‘base’. Ik definieerde in mijn vorige boek Het Dictatorvirus, gepubliceerd in 2015, 10 kenmerken en 15 uitingsvormen van dictators. Trump had ze allemaal. Twee van die kenmerken zijn ‘sektegedrag’ en ‘bedrog’ en twee uitingsvormen zijn ‘fanatieke volgers’ en ‘hersenspoeling’. Televisiemaker Tijs van den Brink sprak voor zijn serie ‘God, Jesus, Trump!’ in 2019 met Trump-supporter Trisha Hope, die al zijn tweets uitgaf en zei: ‘Jesus uses imperfect people. And I believe Jesus has chosen Donald Trump to save this country. I believe that.’ Dominee Apostle Wiggins beweerde zelfs: ‘That’s why I voted for him. Because The Lord spoke to me and told me that Trump was His Choice, His Chosen One.’ Geen fact-checker won het van God.

TRUMPS KARAKTER

De neerwaartse ontwikkeling van Trumps karaktertypes 3 en 8
© Frank Schaper

In mijn eerste boek Het Ennegram en het team in jezelf (2003) beschreef ik, samen met co-auteur Azwin Ressang, hoe ons karakter zich ontwikkelt als unieke combinatie van een aantal overlevingsstrategieën. De metafoor die ik gebruik is die van een bus met negen passagiers, waarvan onze dominante types voor in de bus de ‘rijtijd’ onder elkaar verdelen en ons gedrag bepalen. Vaak zijn dat er twee of drie. Deze typologie bleek bij het schrijven van dit boek een uitstekend model om Trumps karakter te analyseren. Bij hem waren twee types dominant.

Volgens mijn analyse zaten bij Donald Trump twee Enneagramtypes, type Drie (De Winnaar) en type Acht (De Baas), ‘voor in de bus’. De telkens terugkerende thema’s in Trumps vocabulaire waren niet voor niets ‘winning’ en  ‘tough’. 

Ik benut in dit boek de typeringen zoals uitgewerkt door twee Amerikaanse Enneagramkenners, Don Riso & Russ Hudson, in hun boek Personality Types uit 1996 (in Nederland uitgebracht in 2000, onder de titel Enneagram Basisboek). Riso & Hudson beschreven namelijk ook de ongezonde versies van type Drie en type Acht, waarmee ik onder meer Trumps toegenomen narcisme en dictatoriale gedrag verklaar. 

TRUMPS ROLMODELLEN

Rolmodellen van Donald Trump

Rolmodellen van Donald Trump © Frank Schaper

Wie Trump volledig wil begrijpen doet er goed aan niet alleen zijn leiderschapsstijl en zijn karakter te bestuderen, maar ook zijn rolmodellen. Dat deed hij zelf altijd heel bewust, maar ook onbewust, en dat deed hij ook nog steeds tijdens zijn presidentschap.

Zijn tekst over ‘a war with an invisible enemy’ leek hij letterlijk te hebben overgenomen van de televisietoespraak van de Franse president Emmanuel Macron, die twee dagen eerder ook in Amerika was uitgezonden (de Democratische presidentskandidaat Joe Biden had in zijn debat met Bernie Sanders een dag eerder bovendien al de woorden ‘we’re at war with the virus’ gebruikt). Van Macron had Trump in 2019 al eerder de nationale militaire parade op 14 juli gekopiëerd. Na zijn bezoek in Frankrijk had hij tegen het Pentagon gezegd dat hij ook zoiets wilde. Hij kreeg zijn zin op 4 juli 2019, de Amerikaanse onafhankelijkheidsdag, met overvliegende militaire vliegtuigen in Washington.

Trumps verkiezingsslogan ‘Make America Great Again’ had hij in 1980 voor het eerst gezien tijdens de succesvolle campagne van presidentskandidaat Ronald Reagan en later kunnen lezen in de autobiografie van Chrysler-topman Lee Iacocca, ook een van zijn rolmodellen. Op de foto van Trumps Twitter-account stond hij met geknepen ogen alsof hij tegen de zon in keek. Die blik had hij volgens een van zijn biografen rechtstreeks afgekeken van filmacteur Clint Eastwood, volgens Trump ‘the greatest star ever’. Hij bewonderde Eastwood en vooral diens optreden in Sergio Leone’s spaghetti-westerns. Trump was een groot filmliefhebber en The Good, the Bad and the Ugly stond in zijn top 5 van favoriete films. Naast levende en overleden personen had ook een aantal filmpersonages Trump bijzonder geïnspireerd.

‘I thought Goldfinger was just a great character. To me he was the best of all the characters’.

Als het ging om Trumps rolmodellen beperkten zijn biografen zich meestal tot zijn vader Fred, zijn high school-coach Ted Dobias, zijn dominee Norman Vincent Peale en zijn eerste advocaat Roy Cohn. Maar de tientallen andere voorbeelden naar wie Trump zich had gemodelleerd maken hem in mijn ogen echt uniek. Veel scènes uit Trumps leven vertonen bijvoorbeeld opvallend veel gelijkenissen met scènes uit Trumps favoriete Bondfilm, Goldfinger. Hij identificeerde zich opmerkelijk genoeg niet met 007, zoals de meeste jonge jongens en mannen. In de ogen van Trump was de schurk de held: ‘I thought Goldfinger was just a great character. To me he was the best of all the characters’.

De geschiedenis herhaalt zich niet, wij herhalen de geschiedenis. Maar dan net even anders. Dat blijkt onder meer uit het verloop van Trumps presidentschap. Een van zijn rolmodellen was bijvoorbeeld president Bill Clinton, wiens geheime relaties met vrouwen hem herhaaldelijk in de problemen hadden gebracht, waardoor Trump zich in 1999 serieus afvroeg of hem hetzelfde zou kunnen gebeuren als hij de politiek in zou gaan. Pas toen Clinton zijn impeachment overleefde kreeg Trump het vertrouwen dat zijn eigen affaires een presidentschap niet in de weg hoefden te staan. Dat is inderdaad een correcte inschatting gebleken.

Een ander, nog belangrijker rolmodel voor Trump was president Richard Nixon, die al vroeg geloofde in Trumps politieke potentieel, maar hem ook ongewild had voorgedaan hoe je door machtsmisbruik impeached zou kunnen worden. Zelf was Nixon na een jarenlang gevecht afgetreden, vlak voordat hij officieel impeached zou worden door het Congres. President Donald Trump herhaalde die geschiedenis, maar dan net even anders. Hij overleefde zijn impeachment en kon doorregeren.

Kort voor het einde van zijn presidentschap, op 6 januari 2021, was hij de aanstichter van de bestorming van het Capitool, in een allerlaatste poging de macht te behouden na een verloren verkiezing. Dat leverde hem de twijfelachtige eer op de enige Amerikaanse president te zijn die twee keer een impeachment aan zijn broek kreeg. Maar zelfs dat was voor hem nog geen reden om af te treden. Tot zijn laatste snik zou hij beweren dat hij de verkiezingen had gewonnen, en niet Joe Biden.

1 BOEK → 7 DELEN → 101 HOOFDSTUKKEN

DEEL I
THE ART OF IMITATION

DEEL I THE ART OF BEING TRUMP

Wat dreef Donald Trump? Waarom deed hij wat hij deed? Waarom zei hij de dingen die hij zei? Wie was deze vreemde man eigenlijk? Dit eerste deel staat in het teken van Trumps oorsprong en een aantal sporen die we daarvan terugzagen in zijn presidentschap. Hoe groot was de invloed van Trumps eerste rolmodellen, waaronder zijn ouders? Wat was de essentie van zijn neergaande karakterontwikkeling en zijn problematische en complexe relatie met vrouwen? En wat maakte Donald Trump zo’n uitvergrote exponent van de Amerikaanse, stereotiepe volksaard, wat wij in ons Nederland (‘doe maar gewoon’) zo moeilijk konden begrijpen? Was Trump een dictator en kan dat eigenlijk wel in een democratie? Tijdens zijn eerste loopbaan als vastgoedontwikkelaar was de enige hogere macht zijn vader, die zelf als een koning regeerde over zijn vastgoedimperium, The Trump Organization, totdat kroonprins Donald de troon besteeg.  Vanaf dat moment was Donald Trump zijn eigen en enige baas, zonder Raad van Commissarissen, aandeelhouders of ondernemingsraad. Aan niemand hoefde hij verantwoording af te leggen en die overtuiging nam hij mee naar het Witte Huis. Was Donald Trump een dictator? Het antwoord is ‘ja’. Een heel bijzondere.

DEEL II
THE ART OF BUILDING

DEEL II THE ART OF BUILDING

Na zijn verhuizing naar Manhattan begin jaren ’70 bouwde de jonge Donald Trump een naam en een zakenimperium op, eerst als vastgoedontwikkelaar in New York en daarna als casino- en hoteleigenaar in Atlantic City. Geïnspireerd door illustere, voornamelijk Amerikaanse rolmodellen rees Donald tot grote hoogte. Hij werd een nationale beroemdheid. In New York wilde hij het hoogste gebouw ter wereld bouwen, hij vocht met de Helmsley’s om het bezit van The Empire State Building en hij bouwde in Atlantic City het grootste casino ter wereld, de Taj Mahal. De opening werd een drama, mede door zijn eigen toedoen. Ondertussen steeg zijn schuldenlast naar astronomische hoogte. Hij kocht een luchtvaartmaatschappij en een gigantisch jacht, ruilde zijn eerste echtgenote in voor een jonger fotomodel, maar stortte als een moderne Icarus rond 1990 met een harde klap ter aarde. Het was de eerste ondergang van zijn leven. In tal van opzichten was voor de oplettende toeschouwer al heel veel te zien van het morele kompas (of gebrek daaraan) en de leiderschapsstijl van de toekomstige president. Trump had een harde les geleerd, maar welke les was dat precies? Dat hij uiteindelijk overal mee weg kwam. Zijn karakter nam in elk geval in die jaren een verkeerde afslag. Op termijn zou de hele wereld daar getuige van zijn.

DEEL III
THE ART OF DECEPTION

DEEL III THE ART OF DECEPTION

In de jaren na zijn eerste ondergang, begin jaren ’90, werkte Trump onophoudelijk aan zijn comeback en bouwde hij zijn merknaam verder uit, evenals zijn banden met schimmige financieringsbronnen. Zijn verslaving aan vrouwen werd een steeds groter geheim dat hem later nog parten zou spelen. Rond 2000 maakte hij zijn eerste aanstalten om president te worden, maar hij zette niet door. Zijn definitieve comeback op het nationale toneel maakte hij in 2004 als mede-producent van de succesvolle TV-reality show The Apprentice, met hemzelf en zijn imperium in de hoofdrol. Een tijdperk volgde waarin Amerika een diepe recessie beleefde na de financiële ineenstorting in 2008, een tijdperk waarin het land zijn eerste zwarte president koos en een bloeiende economie terugkreeg. In 2015 benutte de outsider Trump zijn laatste kans om president te worden, met immigratie als centraal verkiezingsthema. Daarbij verklaarde hij de oorlog aan de pers. Ooit had hij de media nodig gehad, nu vormde hun nimmer aflatende zoektocht naar de feiten een existentiële bedreiging voor zijn ambities. Zijn imago van succesvol zakenman/miljardair was een zorgvuldig opgebouwde mythe, gebaseerd op beeldvorming, leugens en bedrog. Dat weerhield zijn fans er niet van om vurig in hem te geloven. Integendeel. Trump werd het middelpunt van een heuse persoonscultus.

DEEL IV
THE ART OF THE CULT

DEEL IV THE ART OF THE CULT

Donald Trump benutte de mythe rondom zijn persoon en zijn status als televisieberoemdheid in een revolutionaire, controversiële verkiezingscampagne, die begon in 2015 op de roltrap van Trump Tower. Hij overwon tegenslagen die voor andere politici dodelijk zouden zijn geweest, maar ook daar kwam hij mee weg, op cruciale momenten geholpen door het lot, de FBI, Poetin en fouten van zijn tegenstander Hillary Clinton. Kenmerkend voor zijn leiderschapsstijl was de wijze waarop hij zijn omgeving als een sekteleider bespeelde en onder controle hield. Zijn schare fanatieke volgelingen bouwde hij middels campagne-rally’s en een effectief gebruik van Twitter en andere social media uit tot een beweging van tientallen miljoenen Amerikanen. Die beweging bleek groot genoeg om hem het presidentschap te bezorgen via het Amerikaanse ‘electoral college’, het college van kiesmannen. Tot ieders verrassing werd Trump in november 2016 gekozen tot 45ste president van de Verenigde Staten. Zoals menig dictator voor hem zette hij alle middelen in om zijn volgelingen aan zich te binden en te hersenspoelen, geholpen door zijn propagandakanaal Fox News. Het thema was ‘wij’ tegen de rest en zo is het gebleven. Vanaf dag 1 van zijn presidentschap stond alles in het teken van zijn herverkiezing in november 2020. Hij stookte een ongezonde onderstroom op in de Amerikaanse samenleving. De traditionele strijd tussen Republikeinen en Democraten leek steeds meer op een nieuwe burgeroorlog. Zonder militair wapengeweld weliswaar, maar desastreus genoeg om families en vriendschappen te splijten. Trump-aanhangers waren niet meer bereikbaar voor critici en geloofde alleen nog hun Grote Leider. Dat was ook Zijn Bedoeling. Ondertussen groeide Trumps grootheidswaan.

DEEL V
THE ART OF WAR

DEEL V THE ART OF WAR

Trump legde de Republikeinse partij zijn absolute wil op en maakte van zijn presidentschap, dat begon op 20 januari 2017, om 18:00 uur in Washington,  een modern dictatorschap. Dat werd mogelijk gemaakt door een Republikeinse meerderheid in het Congres en de Senaat, dat steeds minder invloed kon uitoefenen op hun hoogste baas. Binnen het Witte Huis regeerden de chaos en onderlinge strijd. Menig topfunctionaris kwam tot de ontdekking dat Trump niet te beteugelen was en vertrok, goedschiks of kwaadschiks. Trump claimde een einde te willen maken aan Amerika’s ‘endless wars’, maar voerde zelf oorlog met alles en iedereen die hem dwarszat of tegenstond, in binnen- en buitenland. Die oorlogen waren niet zozeer van militaire aard, maar kenden wel degelijk slachtoffers. Zijn handelsoorlog met China kostte zowel banen als miljarden. NATO werd van binnenuit uitgehold, met Poetin als lachende derde en Oekraïne als onderliggende partij in de ongelijke strijd tegen Rusland. Een hoog oplopend nucleair conflict met Noord-Korea werd maar net afgewend, in Trump-stijl, maar zonder tastbare vooruitgang. Als geen ander hield Trump van strijd en oorlogvoeren. Hij combineerde het maken van vijanden met dagelijks entertainment, alsof hij elke dag een nieuwe aflevering voor zijn reality show wilde maken. De weerstand tegen zijn beleid, zijn uitspraken en zijn leiderschapsstijl nam mede daardoor gestaag toe, wat hem tijdens de ‘midterm’-verkiezingen van 2018 de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden kostte. Terwijl zijn karakter zich verder in neerwaartse richting ontwikkelde, durfde inmiddels niemand in zijn omgeving hem nog de waarheid te vertellen. Omringd door louter jaknikkers, met een focus op zijn ‘base’, Wall Street en een bloeiende economie, wentelde hij zich genoegzaam in het vooruitzicht van een gemakkelijke herverkiezing. In zijn virtuele wereld lag zelfdestructie op de loer. In de echte wereld lag een virus uit China op de loer. Een mogelijk fatale combinatie.

DEEL VI
THE ART OF BELIEVING

DEEL VI THE ART OF BELIEVING

Zonder volgerschap kan leiderschap niet bestaan. Trump slaagde er in om miljoenen gelovigen aan zich te binden, waaronder een meerderheid van christelijke Amerikanen. Hoe was dat mogelijk? Daarbij had hij een aantal inspiratiebronnen en verzekerde hij zich van de hulp van invloedrijke evangelical leaders. Ook in dit opzicht bediende hij zich van zijn meest effectieve taktiek: leugens en bedrog. Ondertussen daalde zijn karakter verder af naar een steeds kwalijker niveau, en groeide zijn grootheidswaan tot bizarre proporties. Dat kwam op verschillende manieren tot uiting, zoals tijdens de megalomane viering van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsdagen in 2019, met een militaire parade in Washington, en in 2020, met Mount Rushmore als decor. Donald Trumps pogingen om zijn macht te behouden begonnen in toenemende mate overeenkomsten te vertonen met dat van zijn rolmodel Richard Nixon. Net als Nixon zou dit onafwendbaar leiden tot een krachtmeting met het Congres.

DEEL VII
THE ART OF FAILING

DEEL VI THE ART OF BELIEVING

In Trumps derde jaar als president werd een punt gezet achter het Mueller-onderzoek naar de inmenging van Rusland in de Amerikaanse verkiezingen in 2016. Die kwestie werd al snel gevolgd door de Oekraïne-affaire, waarin Trump had geprobeerd op illegale wijze zijn meest gevreesde Democratische tegenkandidaat Biden uit te schakelen. Het resultaat was zijn eerste impeachment door het Huis van Afgevaardigden, onder leiding van Nancy Pelosi. Maar de Senaat sprak Trump vervolgens vrij. 2020 werd het jaar van drie crises, te weten een coronapandemie, een economische recessie en rellen als gevolg van systemic racism in Amerika. In tijden van een onverwachte crisis wordt iemands leiderschap maximaal op de proef gesteld. Op de coronacrisis waren alleen de experts, die al jarenlang tevergeefs voor een pandemie hadden gewaarschuwd, en de landen die kortgeleden getroffen waren geweest door SARS of ebola enigszins voorbereid. President Donald Trump was totaal onvoorbereid, bleef naar buiten toe te lang hangen in ontkenning en wishful thinking en gokte verkeerd. Achteraf bleek hij echter al in een vroeg stadium volledig op de hoogte van het gevaar. Hij verspilde kostbare tijd in de eerste maanden van 2020 en hij bedroog het Amerikaanse volk. Het rijkste land ter wereld, met volgens president Trump de beste experts, ’the best economy history has ever seen’ en de beste gezondheidszorg, werd misschien wel het hardste getroffen van allemaal. Al na twee maanden overtrof het aantal coronadoden het aantal Amerikaanse slachtoffers dat de Vietnam-oorlog in negen jaar tijd had geëist. Trump nam er geen enkele verantwoordelijkheid voor, toonde nauwelijks empathie, maar claimde dat zijn regering ‘a spectacular job’ had gedaan. Schokkend, maar geheel in lijn met zijn karakterontwikkeling. De schuld van het drama schoof hij af op de media, Obama, de Democraten, China, de World Health Organization en de gouverneurs, met name de Democratische. Trump haalde alles uit de kast om de realiteit in de ogen van zijn ‘base’ in zijn voordeel om te buigen, daarbij geholpen door zijn propagandisten op radio en televisie. Ondertussen steeg het aantal coronadoden explosief, aanvankelijk met name in de overwegend Democratische staten die in 2016 tegen Trump hadden gestemd. Welk oordeel zouden Trumps ‘rode’, overwegend Republikeinse, staten over zijn aanpak vellen op 3 november? Welk lot wachtte hem: een tweede termijn als president of de tweede ondergang van zijn leven? Het werd het laatste. Trump verloor de verkiezingen, maar daar legde hij zich niet bij neer. De ultieme apotheose van zijn presidentschap was de bestorming van het Capitool door zijn supporters op 6 januari 2021.