7.8 Geheimen (deel 4)

Halverwege december 2019 meldden dokters in Wuhan, de hoofdstad van de Chinese provincie Hubei, verdachte longontstekingen bij een aantal patiënten, die een connectie hadden met een lokale vismarkt.¹ Wat zij zagen deed hen denken aan SARS (Severe Acute Respitory Syndrome), een virusziekte die in 2002-2004 had huisgehouden in Azië. Die uitbraak was destijds voor het eerst vastgesteld in Guangdong, een andere regio in China. Niemand in China zat te wachten op een nieuwe uitbraak. Of beter gezegd: iedereen in China zat er op te wachten, en was er bang voor. Dat moment leek nu te zijn aangebroken.²

17 jaar eerder waren er ruim 8.000 SARS-besmettingen geregistreerd, waarvan meer dan 700 met fatale afloop. Die virusziekte had Nederland destijds overgeslagen. We hadden er ooit wel eens van gehoord, maar het had ons niet geraakt. Dit keer was elk land in de wereld aan de beurt.³ Op de linkerfoto zien we het oude SARS-virus en op de rechterfoto zien we een afbeelding van het nieuwe coronavirus, gezien door een elektronenmicroscoop.

Die foto’s maakten weinig indruk. Het zou de driemensionale computertekening van het virus zijn die wereldwijde bekendheid zou krijgen in 2020 en op ieders netvlies werd gebrand.

De Amerikaanse viroloog Michael Osterholm had de mensheid er al jaren geleden voor gewaarschuwd in zijn boek Deadliest Enemy, Our War Against Killer Germs: ‘In fact, infectious disease is the deadliest enemy faced by all of humankind.’ ⁴ In 2020 was het zo ver. De wereld werd getroffen door een pandemie, die inderdaad miljoenen levens zou eisen.

In dit eerste hoofdstuk van een corona-vierluik staat de strijd van 5 Chinezen centraal, op totaal verschillende manieren. Zhang Yongzhen, Dr. Ai Fen, Dr. Li Wenliang, Dr. Peng Zhiyong en Zhang Hai vochten niet alleen tegen het nieuwe coronavirus, maar voerden ook een soms eenzame gevecht tegen een beleid van geheimhouding.

Dat geheimhoudingsbeleid kostte nodeloos veel mensenlevens, in China en in de rest van de wereld. Chinese klokkenluiders hadden gelukkig levens gered, door meerdere Chinese cover-up-pogingen te omzeilen. Eén klokkenluider overleed, een andere kreeg een prijs en een derde verdween.

Dit hoofdstuk over de Chinese bron van de coronacrisis is een passende proloog voor Trumps desastreuze aanpak van de Amerikaanse coronacrisis, die ik in de hiernavolgende drie hoofdstukken zal analyseren. Zoals geheimhouding, leugens, bedrog en propaganda ingebakken zaten in de Chinese dictatuur, zo zaten geheimen, leugens, bedrog en propaganda namelijk ook ingebakken in de leiderschapsstijl van dictator Donald Trump.

Laten we beginnen met een beknopte tijdlijn, samengesteld uit diverse Nederlandse, Engelse en Chinese publicaties. Daaruit blijkt dat de Chinese cover-up uit verschillende onderdelen bestond, in meerdere fases.

Op 1 december 2019 meldde zich de mogelijk eerste patiënt in een ziekenhuis in Wuhan, volgens een artikel in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet, met wat achteraf het coronavirus bleek te zijn. Aangezien er op dat moment nog geen test was voor het nieuwe virus kon pas later worden vastgesteld waarmee de patiënt was besmet.⁵

Op 24 december 2019 nam longarts Su Zhao in het Wuhan Central Hospital een longslijmmonster af bij een 65-jarige man met een ernstige longontsteking op de Intensive Care. Hij stuurde het op naar het genoombedrijf Vision Medicals in Guanzhou.

Op 26 december werd vastgesteld dat om een coronavirus ging.

Op 27 december werd de analyse herhaald en was het virusgenoom vrijwel compleet, waaruit bleek dat het om een nog onbekend virus ging. Deze informatie werd door China nog niet gedeeld met de rest van de wereld. Dit was het 1^ste onderdeel van de Chinese cover-up.⁶

Op 30 december 2019 zag Dr. Ai Fen, de hoofdarts van de Emergency Room, in één van de ziekenhuizen in Wuhan, het labrapport van een patiënt met een zware longontsteking. Gealarmeerd door wat ze zag, stuurde zij een foto van het rapport door naar haar collega’s, met in het rood omcirkeld ‘SARS-coronavirus’. De 8 artsen die deze informatie verder in brede kringen verspreidden kwamen bekend te staan als de eerste ‘whistleblowers’ van het coronavirus. Eén van hen was de Chinese oogarts Dr. Li Wenliang, die zelf in januari besmet zou raken en aan de beademingsmachine zou komen te liggen (zie de eerste foto van dit hoofdstuk).

Op 30 december lieten de lokale autoriteiten een waarschuwing uit gaan. Op dat moment waren er al 40 besmettingen bekend.⁷

Op 31 december rapporteerden de autoriteiten in Wuhan over een aantal longontstekingen aan de Wereldgezondheidsorganisatie, de WHO. China zei de uitbraak onder controle te hebben. Er zou geen overdracht tussen mensen plaatsvinden. Dat was een leugen, of eigenlijk waren het drie leugens. Ten eerste ging het niet om longontstekingen, maar om een nieuwe virusuitbraak. Ten tweede had China de uitbraak niet onder controle en ten derde vond er wél overdracht plaats tussen mensen. Maar de Chinese autoriteiten hielden geheim wat zij wisten. Dit was het 2^de onderdeel van de cover-up.

De waarheid zou de Chinese autoriteiten in verlegenheid hebben gebracht, maar de rest van de wereld veel rampspoed hebben bespaard. Elke dag telde namelijk in deze eerste fase van exponentiële groei van het coronavirus. Aangezien niemand op de hoogte was kon het virus zich ongehinderd met maximale snelheid vermenigvuldigen onder de bevolking.

Op 1 januari 2020 werden de 8 artsen in Wuhan, waaronder Dr. Li Wenliang, door de politie opgepakt wegens paniekzaaien en het verspreiden van valse informatie. Zij hadden op social media gewaarschuwd dat er een nieuw, gevaarlijk virus rondwaardde in Wuhan, dat ernstige longschade veroorzaakte. Zij riepen collega’s op zichzelf en hun patiënten extra goed te beschermen. Daarmee hadden zij volgens de autoriteiten de Communistische Partij in diskrediet gebracht, dus staatsvijandig gehandeld. Pas na ondertekening van een verklaring dat hun emails een uiting waren geweest van ‘illegaal gedrag’ en ‘valse informatie’ werden de artsen vrijgelaten.⁸ Dit was het 3^de onderdeel van de Chinese cover-up.

Op 1 januari werden niet alleen de 8 artsen opgepakt, maar werd ook een vismarkt in Wuhan door de lokale autoriteiten met onmiddellijke ingang gesloten. Die plek werd gezien als de bron. De actie was niet alleen een poging de besmettingen in de kiem te smoren, het was ook het 4^de onderdeel van de Chinese cover-up.

Op 3 januari stuurden dokters in Wuhan longslijmmonsters toe van 7 ernstig zieke patiënten, vlak voordat Chinese autoriteiten ‘ongeautoriseerd onderzoek’ aan het virus verboden, naar Zhang Yongzhen, een viroloog van de Fudan Universiteit in Shanghai.⁹

Op 5 januari, 40 uur na ontvangst van de monsters, had Zhang Yongzhen met zijn team uit één monster de genetische code van 29.903 letters van het virus gedestillleerd. Direct daarna deelde Zhang die informatie met de gezondheidsautoriteiten in Beijing en Wuhan. Hij adviseerde noodmaatregelen om verdere verspreiding te voorkomen, met het argument dat het op SARS leek en dat het virus zich via de lucht en ademhaling verspreidde. Vervolgens bleef het stil. China deelde de informatie uit Zhangs onderzoek niet met de buitenwereld,  meldde NRC bijna een jaar later. Dat was het 5^de onderdeel van de Chinese cover-up.

Op 7 januari waarschuwde de Chinese president Xi Jinping binnen zijn Communistische Partij voor de gevaren van het nieuwe virus.¹⁰ Hij was volledig op de hoogte, maar hield het Chinese volk en de rest van de wereld nog onwetend. Dat was het 6^de onderdeel van de Chinese cover-up.

Op 9 januari werd het virus dat toen nog werd aangeduid met de naam ‘nCoV2019’ aangemerkt als veroorzaker van een reeks longontstekingen bij patiënten in Wuhan.

Op 11 januari 2020 zette Edward Holmes, een Australische collega van Zhang Yongzhen, met diens toestemming de genetische code op de openbare website van virological.org. Daarmee werd het officiële verbod van de Chinese overheid omzeild. Dat verbod had moeten voorkomen dat laboratoria hun analyses zouden delen met de buitenwereld. Zhang zou later zeggen dat hij niet op de hoogte was geweest van dat verbod.¹¹

Op 12 januari werd Zhangs lab tijdelijk gesloten door de Shanghai Health Commission, wegens ‘rectification’. Dit was een 7^de onderdeel van de Chinese cover-up, maar dit keer visten de autoriteiten achter het net. Nu was de geest al uit de fles, een geest die miljoenen levens zou redden. Op basis van die genetische code kon namelijk een PCR-test worden ontwikkeld en konden vaccin-ontwikkelaars aan de slag.

Zhang had gedaan wat de Chinese autoriteiten onmiddellijk zelf hadden moeten doen. TIME magazine noemde Zhang ‘the saving grace’ van de pandemie. Door het blad Nature werd Zhang genoemd als één van de ’10 people who helped shape science in 2020’. Samen met Edward Holmes won hij meerdere prijzen voor het delen van zijn resultaten.

Over de eerste, trage respons op de waarschuwingen van deskundigen zoals hijzelf zei Zhang Yongzhen later: ‘nobody listened to us, and that’s really tragic.’ ¹²

Dat was een waar woord.

Op 12 januari werd Dr. Li Wenliang opgenomen in zijn eigen ziekenhuis, het Wuhan Central Hospital. Hij was besmet met het nieuwe coronavirus door één van zijn patiënten.

Tegen The Straits Times, een Engelstalige krant in Singapore, had Dr. Li gezegd: ‘If the officials had disclosed information about the epidemic earlier, I think it would have been a lot better. There should be more openness and transparancy.’ ¹³

Tegen The Southern Metropolis Daily, een Chinese krant, zei hij hoopvol: ‘After I recover, I still want to return to the front line. The epidemic is still spreading, and I don’t want to be a deserter.’ Een journalist van CNN had nog contact met Dr. Li gehad terwijl hij op zijn ziekbed lag. Hij had moeite met ademen en hoestte diverse malen tijdens het telefoongesprek: ‘I can barely breathe…’.

Het korte telefoongesprek was een indrukwekkende scène in CNN’s Special Report over de beginperiode van het coronavirus in Wuhan, door Fareek Zakaria, uitgezonden op 25 mei 2020. Helaas zou het anders lopen dan de Chinese dokter had gehoopt. Dr. Li keerde niet terug aan het front.

In plaats van te herstellen werd Dr. Li Wenliang een van de eerste oorlogsslachtoffers, geveld door het nieuwe virus. Een ware oorlogsheld, gesneuveld in de strijd.¹⁴ Op 7 februari 2020 werd bekendgemaakt dat de 34-jarige Dr. Li Wenliang als gevolg van het coronavirus was bezweken. Het coronavirus had één van zijn ‘whistleblowers’ gedood. Sommige Chinese media spraken van ‘a hero who was willing to speak the truth.’

Op zijn dood volgde een golf van verontwaardiging, verdriet, medeleven, woede en protest. Demonstranten ijverden voor vrijheid van meningsuiting. Niet alleen in China werd gedemonstreerd. In allerlei wereldsteden gingen mensen de straat op, voorzien van fluitjes als symbool van solidariteit met de overleden Chinese whistleblower.

Maar door de Chinese leidinggevenden werd de waarheid gezien als vijand. In hun ogen was Dr. Li aanvankelijk geen oorlogsheld, maar een verrader. Pas na enige tijd hadden de autoriteiten door dat ze beter van strategie konden veranderen, onder druk van de massale protesten. Daarop besloot de Chinese regering Dr. Li Wenliang alsnog postuum officieel in te lijven als held van het volk in de strijd tegen het coronavirus. Het eigen falen in de eerste weken, het achterhouden van de echte cijfers, het in de doofpot stoppen van wat er werkelijk was gebeurd en het opkloppen van de successen zorgden tesamen voor een uitzonderlijk staaltje Chinese propaganda, waaruit dictator Xi Jinping naar voren kwam als de Grote Overwinnaar.

Zelf had Dr. Li voor zijn dood een interview gegeven aan Caixin, een Chinees tijdschrift dat intensief over de epidemie publiceerde. Hij had gezegd: ‘I think a healthy society should not have just one voice.’ Dr. Li had gelijk gekregen met zijn vroege waarschuwing op social media. Toen bekend werd dat hij was overleden was het bericht van zijn dood met meer dan 1 miljard views één van meest gelezen berichten op Weibo, de Chinese versie van een internetplatform zoals Twitter. Een Weibo–comment luidde: ‘Light a candle and pay tribute to the hero. You were the beam of light in the night.’ ¹⁵

Goedbeschouwd was Dr. Li misschien geen oorlogsslachtoffer, maar eerder een martelaar in een dictatuur die haar geheimen belangrijker vond dan de waarheid, ook als dat mensenlevens kostte. De Chinese autoriteiten hadden daardoor kostbare weken verloren laten gaan, en geen middel onbenut gelaten om critici de mond te snoeren en ongunstige cijfers bij te stellen.

Nog altijd zijn de Chinese coronacijfers over besmettingen, hospitaalopnames en dodentallen volstrekt onbetrouwbaar. Als we de cijfers zouden moeten geloven uit China, te volgen op de website worldometers.info/coronavirus/#countries, dan bedroeg het aantal coronadoden in april 2020 ruim 4.600, wat toen al niet klopte, en in februari 2021 was het nog steeds ruim 4.600. Op een bevolking van 1,3 miljard zou er in 10 maanden tijd vrijwel geen enkele Chinees aan het virus zijn overleden.

De bewust laag gehouden aantallen besmettingen en doden vormden het 8^ste onderdeel van de Chinese cover-up.

Pas een jaar na de uitbraak in Wuhan werd een internationale delegatie van corona-experts toegelaten in Wuhan zelf. Het maandenlang blokkeren van extern onderzoek was het 9^de onderdeel van de Chinese cover-up. Niemand weet welke belangrijke gegevens in de tussentijd zijn verdwenen of achtergehouden. Niemand lijkt het hele verhaal te kennen.

Als het aan de Chinese dictatuur had gelegen zou de wereld pas veel later op de hoogte zijn gesteld van het feit dat er een nieuw coronavirus was, van de genetische code, van het aantal slachtoffers, van de gevaarlijke kenmerken en van de beste aanpak. De testen zouden pas later zijn ontwikkeld en vaccins zouden pas later beschikbaar zijn gekomen. Nee, dictators en dictaturen zijn geen zegen voor de mensheid.

Gelukkig zijn er altijd individuen die hun verantwoordelijkheid serieus nemen en de moed hebben een beter pad te bewandelen. Zhang Yongzhen won prijzen, Li Wenliang vond de dood. Hoe verging het Dr. Ai Fen? Zij was de dokter die de ‘whistleblowers’ van hun ‘whistle’ had voorzien door in december de eerste coronagevallen op te merken en een foto door te sturen met het in rood omcirkelde ‘SARS-coronavirus’.

In een interview, gehouden op 2 maart 2020, zei ze: ‘I regret that back then I didn’t keep screaming out at the top of my voice. I’ve often thought to myself what would have happened if I could wind back time.’ ¹⁶  Ai Fen, hoofd van de ER van het Wuhan Central Hospital, worstelde nog lang met een schuldgevoel jegens de coronaslachtoffers, waaronder ook een aantal van haar collega’s in haar ziekenhuis.

Dr. Ai Fen had na het rondsturen van het labrapport van haar superieuren een keiharde reprimande gekregen, met als toelichting (in haar eigen woorden): ‘Information on pneumonia of unknown cause should not be arbitrarily released, to avoid causing panic among the public.’ De ziekenhuisdirectie beweerde paniek te willen voorkomen, maar hun échte zorg was dat hun imago zou worden aangetast.

Dr. Ai Fen: ‘If panic was caused by information leakage, there would be a thorough investigation. I was very scared a the time and immediately passed this information on to my fellow-learners. About an hour later, the hospital sent another notice, again stressing that information the group had on this subject could not be leaked.’ ¹⁷

Haar actie was niet zonder gevolgen gebleven: ‘One day later, at 11:46 pm on January 1st, the head of the hospital’s disciplinary inspection committee sent me a message to come [for an employee review] the next morning.’

Na een slapeloze nacht werd ze binnengeroepen voor een gesprek.

In haar verslag op internet schreef ze: ‘In that disciplinary review, I suffered an unprecedented and very severe reprimand. The leader of the discussion said, “We can’t afford to raise our heads when we go out for a meeting. The director of XX criticizes our hospital. As the director of the emergency department of Wuhan Central Hospital, you are a professional, how can there be this lack of principle, this lack of organizational discipline, this creating and spreading of false rumours?’

Ai Fen voegde er aan toe: ‘We can’t even send information by WeChat or SMS, we can only talk face-to-face or call, we can’t say anything about this pneumonia, “you can’t even tell your own husband”, they said…’

De dokter was compleet verrast door de reprimande van hogerhand: ‘I was utterly stunned. I hadn’t been criticized for not working hard, but made to feel that what I’d done had ruined Wuhan’s prospects and its future. I felt strong despair … What did I do wrong?’

Niets natuurlijk, geredeneerd vanuit gezond verstand. Maar in een dictatuur behoort gezond verstand niet tot de leidende principes. Geheimhouding, bedrog en machtsbehoud zijn de leidende principes, in standgehouden door angst.

Zelf schreef ze:‘As a clinical doctor, I already knew that a very important virus had been found in patients. When other doctors asked, how could you not say so? This is your instinct as a doctor, right? What did I do wrong? … I was very emotional at the time … I told my husband just after I walked in the door, if something goes wrong, you must care for and raise the child.’

De ER-dokter had gelijk gehad met haar vermoedens. Wuhan werd al snel het eerste epicentrum van de coronacrisis: ‘We watched more and more patients arrive, as the radius of the infection area became larger and larger. At first, they might be connected to the Huanan Seafood Market; then it spread, and the radius became larger and larger.’

Al snel werd ook duidelijk hoe en hoe snel het nieuwe virus zich verspreidde over de stad. Maar ook die waarheid moest geheim blijven.

Op 16 januari, herinnerde de ER-dokter zich, sprak een ‘deputy dean’ van het Wuhan Central Hospital, de doktoren van het ziekenhuis vermanend toe: ‘Everyone must have a little medical common sense, and certain senior doctors should not go about scaring people.’ Een andere leidinggevende zei: ‘Human-to-human transmission is not possible; it can be prevented, treated and controlled.’

Dat klopte niet. Overdracht van mens tot mens was wel degelijk mogelijk, en Dr. Ai Fen had dat toen al door.

Dr. Ai Fen: ‘Many of the cases were family-transmitted … I knew there must be human-to-human transmission. If there was no human-to-human transmission, well, the Huanon Seafood Market had been closed on January 1, so why were there more and more patients?’¹⁸

De informatie dat het virus overgedragen werd van mens-op-mens mocht niet aan de bevolking worden doorgegeven, met als gevolg dat bezoekers van het ziekenhuis geen mondkapjes droegen en niet wisten dat het hospitaal zelf inmiddels een levensgevaarlijke plek was geworden, een ‘superspreader’.

Op 16 januari, dezelfde dag dat de leiding de doktoren had toegesproken, viel er weer een collega-arts uit, Dr. Jiang Xueqing. Dr Ai Fen herinnerde zich: ‘Jiang Xueqing was really a very good person, with excellent medical skills. He held one of the two Chinese Physician Awards in the hospital … He was a workaholic … No one would go to tell him specifically, “Director Jiang, you have to pay attention and wear a mask” … he must have brushed it off with: “What’s the matter? It’s pneumonia.” This was what people in that department told me.’¹⁹

Om Ai Fen heen viel de ene na de andere hulpverlener uit door besmetting met het virus: ‘The toll at the central hospital is so large, and it’s connected to the lack of transparency for our medical staff … The worst cases are in the peripheral departments; Li Wenliang was an ophthalmologist, and Jian Xueqing was a breast specialist.’

Maar de ziekenhuisleiding volhardde in zijn ontkenning, totdat men van hogerhand besloot tot maatregelen en meer openheid van zaken.

Op 20 januari lichtte Zhong Nanshan, een prominente Chinese epidemioloog (de Chinese Dr. Fauci of Van Dissel), de mensen pas in over de epidemie. Hij erkende dat het virus van mens-op-mens werd overgedragen. Drie kostbare weken waren nodeloos verloren gegaan.

Toen pas durfde Dr. Ai Fen haar eigen man te vertellen wat haar op 1 en 2 januari was overkomen. Een goede vriend vroeg haar of zij behoorde tot de 8 ‘whistleblowers’. Haar antwoord: ‘I said that I am not a whistleblower, I am the one who sent the whistle.’ ²⁰

Dr. Ai Fen kende haar collega Dr. Li Wenlian, de whistleblower die in februari aan het virus zou overlijden, niet persoonlijk. Daar was het hospitaal met 4.000 personeelsleden te groot voor, maar zij hoorde wel wat zijn lot was: ‘Later, when things got to this point, it proved that Li Wenliang was right.’

Op 23 januari, de dag dat Wuhan werd afgegrendeld van de buitenwereld, zei Dr. Ai Fen tegen een collega die zij kon vertrouwen: ‘I will tell you the truth when I speak on my behalf: On January 21, our emergency department saw 1,523 patients, three times as many as usual, of which 655 had fever. The situation in the emergency department during that time will never be forgotten by those who experienced it, it completely changes your outlook on life.’

De ziekenhuizen werden overspoeld, er was te weinig beschermende kleding en andere benodigdheden. Er lagen honderden patiënten in alle beschikbare lokalen, waarvan velen aan de beademingsapparatuur, en dagelijks stierven er tientallen mensen, of meer, zonder dat hun familie afscheid van hun had kunnen nemen.

De taferelen die Dr. Ai Fen beschreef zouden al snel ook in de meeste andere landen te zien zijn, alsof ieder land per se zijn eigen fouten wilde maken voordat er voldoende urgentiegevoel zou ontstaan om de in Wuhan reeds geleerde lessen in praktijk te brengen. In Nederland heetten dergelijke taferelen in maart ‘Italiaanse toestanden’ en in Amerika heetten zij in april ‘New Yorkse toestanden’, maar in Wuhan was het al in januari zo ver.

Dr. Ai Fen zei: ‘If this is a war, the emergency department is the front line … The emergency room, the IV room, everywhere was filled with patients … Everyone’s overwhelmed by the sudden onslaught, we work blindly … The patients died, and it was rare to see family members weeping and grieving, because there were too many, too many.’

Snelheid van handelen bleek levens te redden. Vertraging kostte levens. De ER-dokter vertelde over een man die met een auto werd gebracht, maar niet naar binnen kon doordat de parkeergarage op dat moment gesloten was: ‘The man died in the car, he didn’t even get out of the car.’ Op een ander moment werd een oude vrouw naar het ziekenhuis gebracht. Dr. Ai Fen: ‘As soon as I saw that she was very ill, I contacted the respitory department to admit her to the hospital. Her son-in-law was obviously a cultured person. He came over and wished to thank the doctor and so on. As a result, she died. It only took a few seconds, but it was a delay of a few seconds. That quick “thank you” weighs heavily on me.’

Ik heb bovenstaande hartverscheurende voorbeelden hier verwoord – en het zijn echt maar een paar van de vele voorbeelden – omdat ze symbool stonden voor wat de rest van de wereld te wachten stond, met in de frontlinie mensen zoals de Chinese dokters Li Wenlian en Fai Wen.

Dr. Fai Wen: ‘And the work of the medics, especially for the many medics who came to support us, it was psychologically unbearable. There were doctors and nurses in tears. Some were crying for others, others were crying for themselves, because no-one knows when it will be their turn to become infected … The people around me also started to come down with it one by one.’ ²¹

Niet alleen wist de ER-dokter niet wanneer het haar beurt zou zijn om besmet te raken, zij wist ook niet wat de autoriteiten zouden doen om haar te laten zwijgen. Al snel werden al haar social media-berichten zorgvuldig door de autoriteiten weggewerkt. Op 10 maart gaf Dr. Ai Fen een interview aan People magazine in China. Het blad publiceerde haar relaas onder de titel ‘The Whistle-Giver’.

Binnen drie uur werd het artikel op last van de autoriteiten verwijderd. De online-versie van het artikel op WeChat werd eveneens direct verwijderd. De Chinese censuur had toegeslagen, maar het was al te laat.²² Medestanders van Dr. Ai Fen zorgden er steeds weer voor dat de teksten opnieuw op het internet opdoken, in allerlei talen, waaronder zelfs emoji, morse en elven runen.

Op een zeker moment leek Dr. Ai Feng zelf van de aardbodem verdwenen. In een bericht van The New York Post van 1 april 2020 stond het nieuws dat zij werd vermist.²³ Nergens heb ik kunnen vinden of zij inmiddels weer terecht is. Ik vrees dat haar waarschuwing aan haar man terecht was en dat hij nu noodgedwongen alleen voor hun dochtertje zorgt.

Zo begon een pandemie die China en de rest van de wereld in 2020 volledig in zijn greep zou krijgen, maar pas na enige maanden op waarde zou worden geschat. Te laat om het coronavirus in de kiem te smoren. Tijdens de daaropvolgende maanden zou blijken dat de meeste landen kostbare tijd verloren lieten gaan, aanvankelijk foutieve informatie verspreidden en vaak verkeerde maatregelen zouden nemen, door onderschatting, ontkenning, onkunde, onwil, onwetendheid, onbegrip, onervarenheid of simpelweg incompetentie of moedwillige nalatigheid.

Bovendien zou de wereld er achter komen dat niet alleen Chinese regeringsleiders kozen voor geheimhouding in plaats van openheid. Eén van die regeringsleiders was de Amerikaanse president Donald Trump, die al op 28 januari door zijn adviseurs was ingelicht en persoonlijk door Xi Jinping was gebeld op 6 februari. Maar voordat ik daar dieper op in in de volgende hoofdstukken loont het de moeite om de ervaringen in Wuhan nog vanuit twee aanvullende perspectieven te belichten. Dat van een andere dokter en dat van de zoon van een coronaslachtoffer.

Op 6 januari kreeg een andere dokter voor het eerst zelf te maken met een patiënt met het coronavirus. Dr. Peng Zhiyong, hoofd Intensive Care van het Zhongnan Hospital van de Wuhan University,²⁴ kreeg een patiënt met ademhalingsproblemen onder zijn hoede: ‘Ik begreep onmiddellijk dat hij met een virus was besmet. We zouden hem in een strikt isolement moeten plaatsen. Uiteindelijk hebben we besloten hem op te nemen.’ Dr. Pengs relaas stond in het tijdschrift 360, in februari 2020.²⁵

Het Chinese tijdschrift Caixin Weekly wijdde een profiel aan Dr. Peng op 8 februari.²⁶ In maart beantwoordde hij vragen over het nieuwe virus in een wereldwijd webinar, georganiseerd door hetzelfde magazine.²⁷

Op 10 januari had Dr. Peng opgemerkt dat alle 16 bedden op zijn IC-afdeling bezet waren. Dr. Peng: ‘De ziekte heeft zich razendsnel verspreid. Ik heb tegen de leiding van het ziekenhuis gezegd dat ze absoluut de hogere instanties moesten waarschuwen.’ Een paar dagen later kreeg hij bezoek van drie deskundigen die een zekere gelijkenis met het SARS-virus constateerden, maar veel te krappe diagnosecriteria hadden vastgesteld, die tot een onderdiagnosticering zouden leiden. Dr. Peng: ‘Ook onze directie heeft dit punt diverse keren bij de commissie aangekaart, en ik weet dat andere ziekenhuizen dat ook hebben gedaan.’

Dr. Peng: ‘De patiënt moest aan drie criteria voldoen: in contact met de vismarkt van Huanan, koorts hebben en positief reageren op de opsporingstest. Maar dat was erg beperkt, vooral dat derde punt, want maar heel weinig mensen hadden toen al de mogelijkheid zich te laten testen.’²⁸

Op 11 januari rapporteerde China de eerste officiële coronadode.²⁹  Op dezelfde dag, zo bleek later uit een reconstructie van het weekblad China News Weekly, waren er al bewijzen beschikbaar dat het virus van mens-op-mens overgedragen werd, maar dat zou door de Chinese autoriteiten pas op 20 januari worden bekendgemaakt.³⁰

Wekenlang konden de inwoners van Wuhan ongestoord en ongeïnformeerd werken, bij elkaar op bezoek gaan, feesten en rondreizen, waardoor het virus zich razendsnel verder kon verspreiden. Belangrijke politieke bijeenkomsten in Wuhan gingen gewoon door, met de kanttekening dat er een verbod was op het noemen van het virus in de media tussen 6 en 10 januari, en tussen 12 en 17 januari. De geheimhouding had desastreuze gevolgen. Duizenden Chinezen werden besmet, maar het merendeel werd niet gemeld.³¹

Op 18 januari stond er een nieuw team van hooggekwalificeerde specialisten in Wuhan op de stoep bij Dr. Peng Zhiyong. Dr. Peng: ‘Opnieuw heb ik er toen op gewezen dat sommige patiënten gemakkelijk door de mazen van het net zouden kunnen glippen vanwege de te strikte diagnosecriteria. We hadden te maken met een epidemie, en er ten onrechte van uitgaan dat besmettelijke mensen geen dragers van het virus waren, kon bijzonder gevaarlijk zijn voor de samenleving.’ De nieuwe groep specialisten breidde de diagnose-criteria uit, wat leidde tot een spectaculaire stijging van het aantal geregistreerde coronazieken, volgens Dr. Peng: ‘Het gaat om een zeer besmettelijke ziekte.’ ³²

Op de linkerfoto wees de 53-jarige Dr. Peng naar een afbeelding van zichzelf, om hulpverleners te wijzen op het belang van beschermende kleding.³³

Op de rechterfoto behandelde hij een coronapatiënt. Niet lang daarna zouden dergelijke foto’s in vrijwel elk ziekenhuis in de wereld worden gemaakt, maar vrijwel niemand realiseerde zich dat op dat moment.³⁴

Dr. Peng kreeg de leiding over één van twee in grote haast opgebouwde noodhospitaals in Wuhan, het Leishenshan Hospital.

Op 21 januari registreerden de Verenigde Staten pas haar eerste coronabesmetting en er was nog geen enkele Amerikaan aan het virus overleden. President Trump noemde het ‘the Chinese virus’. Het coronavirus was in de ogen van de rest van de wereld een Chinees probleem en het kon niet van mens-op-mens worden overgedragen, dacht men op dat moment nog. Ten onrechte. Terwijl de experts in Wuhan al de waarheid kenden. Maar zij mochten niet praten en als zij al hun mond opendeden luisterde niemand. Maar dat zou veranderen.

Op 23 januari kondigden de Chinese autoriteiten de volledige lockdown van Wuhan af, na wekenlang te hebben gezwegen. Nu werd Wuhan, een stad met 11 miljoen inwoners, hermetisch afgesloten van de buitenwereld. Te laat. Het virus was al aan zijn opmars in de rest van de wereld begonnen.

Op 27 januari maakte The Daily, een dagelijkse podcast van The New York Times kort melding van een bericht uit China: ‘Here’s what else you need to know today. On Monday, as it sought to contain the coronavirus, the Chinese government broadened its quarantine to more than 50 million people and said that it would spend at least $9 billion to stop the outbreak. The US government said it was organizing an evacuation of American citizens out of the epicenter of the illness in Wuhan … As of Monday night, the coronavirus had infected nearly 3,000 people and killed more than 80. That’s it for “The Daily.”’ ³⁵

Op 28 januari 2021 lagen 36 van de 138 besmette patiënten in het ziekenhuis van Dr. Peng op zijn Intensive Care. 28 patiënten waren inmiddels genezen en weer naar huis. Slechts bij 12 van de 138 gevallen was er een verband met de vismarkt van Huanan, terwijl 57 mensen in het ziekenhuis besmet waren geraakt, onder wie 17 patiënten van verschillende afdelingen en 40 leden van het verplegend personeel. Dr. Peng: ‘Dat toont aan dat het besmettingsgevaar in een ziekenhuis groot is en dat men zich dus zorgvuldig dient te beschermen.’ ³⁶

Zhou Hongwei, een professor in de ooggeneeskunde in Nanjing, schreef al half februari 2020 met twee statistici een studie over de effecten van de Chinese maatregelen, waarin hij correct voorspelde hoe de epidemie zich verder zou ontwikkelen. Een tweede Chinese studie bevestigde Zhou’s bevindingen, volgens De Volkskrant.³⁷ Volgens beide studies waren er bij het ingaan van de lockdown van Wuhan op 23 januari ruim 4.000 geïnfecteerden in de stad, en geen 616 zoals de officiële statistieken beweerden. Ruim 6.000 mensen waren volgens de studies aan het virus blootgesteld.

Volgens de onderzoekers was de timing van de lockdown een gemiste kans: als de lockdown één dag eerder was ingevoerd had dat 28% minder infecties opgeleverd!

De maatregel had het virus vertraagd, maar besmettingen in familiekring en in ziekenhuizen gingen gewoon door, mede door het gebrek aan beschermingsmateriaal. De échte doorbraak was pas gekomen toen er massaal werd getest en alle geïnfecteerden werden geïsoleerd.³⁸ Medische bedrijven werd opgedragen om testkits te produceren, noodziekenhuizen werden opgetrokken en hotels werden omgebouwd tot quarantaine-gelegenheden.

Professor Zhou concludeerde: ‘Dit gaat niet over vrijheid, dit gaat over volksgezondheid. De Chinezen waren heus niet allemaal blij. Sommigen moesten onder dwang naar de quarantaine worden gebracht. Maar dit is een oorlog tegen het virus.’ Een oorlog die spoedig zou uitgroeien tot een Derde Wereldoorlog. Geen militaire, maar wel een dodelijke. Geen oorlog tussen landen, maar tussen landen en een virus.

De wekenlange geheimhouding door de Chinese autoriteiten in januari 2020 over de exponentieel groeiende coronacrisis had fatale gevolgen voor duizenden Chinezen en miljoenen andere mensen in de wereld. Dit eerste hoofdstuk over de coronacrisis besluit ik met een kort verhaal van een onnodig sterfgeval in Wuhan, waar alle gevolgen van geheimhouding, falend beleid, struisvogelgedrag en een cover-up door één man werden ervaren: Zhang Hai, een 50 jaar oude vastgoedmakelaar. In De Volkskrant van 19 december 2020 vertelde hij zijn verhaal.³⁹

Op 17 januari had Zhang Hai, geboren in Wuhan en woonachtig in Shenzhen, 1.000 kilometer naar het zuiden, zijn vader met een gebroken dijbeen naar een ziekenhuis in Wuhan gebracht. Alleen bij een operatie in diens thuisstad zou de zorgverzekering namelijk de kosten dekken. Het bleek een fatale beslissing, veroorzaakt door de geheimhouding van de autoriteiten.

Op de linkerfoto zien we Zhang Lifa, de 76-jarige vader van Zhang Hai, in een park in Wuhan waar zij vaak met elkaar kwamen. Op de rechterfoto staat Zhang Hai zelf.⁴⁰ Zhang Hai: ‘Bij aankomst in Wuhan was alles normaal. Niets deed vermoeden dat er iets aan de hand was … Ook in het ziekenhuis leek er niets aan de hand. De operatie ging goed, en mijn vader leek prima te herstellen. Maar drie dagen na de operatie kreeg hij koorts. Hij werd kortademig en kreeg een zuurstofmasker. Het was pijnlijk om hem zo naar adem te zien snakken … Ik had toen nog niet door dat hij COVID-19 had.’

Te laat zou Zhang beetje bij beetje ontdekken wat er aan de hand was: ‘Op 20 januari, de dag van mijn vaders operatie, had Zhong Nanshan voor het eerst erkend dat er mens-op-mensoverdracht was. Ik zag het nieuws terwijl ik in de wachtzaal zat. Iedereen ging in allerijl mondkapjes kopen, de sfeer sloeg om … Ik had mondkapjes gevonden, voor mezelf en voor hem. Ik dacht dat hij daarmee beschermd was. Er was nog zo veel wat we niet wisten.’

Zhang Hai’s vader bleek besmet: ‘Op 29 januari werd mijn vader getest, een dag later kreeg ik het resultaat: positief. Hij moest meteen naar de isolatieafdeling waar alle artsen en verpleegkundigen beschermende kleding droegen. Mijn vader was amper bij bewustzijn, hij heeft het zelf nooit geweten. Een dag later raakte hij in coma en kort daarna is hij overleden, op 1 februari … Het laatste wat hij tegen me zei, was: ‘Ik wil niet sterven. Vraag de dokter alsjeblieft om me te redden.’ ⁴¹

Zhang Hai: ‘Ik begon op internet informatie te zoeken en ontdekte dat de overheid in Wuhan al veel langer van het virus wist. Ik las over de waarschuwing van dokter Li Wenliang, die door de lokale overheid als geruchten waren bestempeld. Ik was zo kwaad: als ze die informatie niet hadden verzwegen, had ik mijn vader niet naar Wuhan gebracht en was hij niet gestorven.

Zhang Hai: ‘Achteraf bekeken is mijn vader waarschijnlijk bij aankomst in het ziekenhuis besmet. Dan moet je je registreren en sta je tussen de andere patiënten. Niemand had een mondkapje op.’

Zhang Hai ontdekte nog veel meer op het internet: ‘Veel ziekenhuizen wisten toen al van het virus, maar mochten die informatie niet verspreiden van de lokale instanties. Ik heb bewijs dat in één ziekenhuis eind december al 52 medewerkers waren besmet. In sommige ziekenhuizen wilde het personeel maskers dragen, maar zeiden hun bazen: maskers zorgen voor een gespannen sfeer, wil je dat ik mijn baas verlies?’

Hij legde de vinger op de zere plek van de Chinese dictatuur: ‘In China zijn bestuurders altijd erg gericht op hoe ze overkomen. Ze zijn bang dat negatief nieuws hun carrière in gevaar kan brengen. Toen het virus opdook, was hun eerste reactie dan ook om het te verbergen. Ze hoopten het in stilte op te lossen en durfden niet toe te geven dat ze het niet meer onder controle hadden. Toen de ernst van het probleem van hogerhand werd erkend, stortte het gezondheidssysteem in Wuhan meteen in, wat aantoont hoe wijdverspreid het virus toen al was.’⁴²

Toen Zhang Hai zich uit begon te spreken op Weibo kwam hij in contact met andere nabestaanden: ‘Mijn berichten werden door miljoenen gelezen, maar toen werd mijn account afgesloten.’ In juni besloot hij de overheid aan te klagen: ‘het stadsbestuur van Wuhan, het provinciebestuur van Hubei en de directie van het ziekenhuis. Het is doordat zij informatie achterhielden dat zo veel mensenlevens verloren zijn gegaan. Dat is crimineel en moorddadig gedrag. Sindsdien moest ik af en toe op de thee bij de politie. Ze willen niet dat ik met buitenlandse media praat.’

Een andere zere plek van de Chinese dictatuur is de onmacht van individuele burgers: ‘Ik weet dat mijn aanklacht geen kans maakt. De lokale en provinciale rechtbank hebben mijn zaak geweigerd. Ik ben nu naar het hooggerechtshof gestapt … Ze willen ook niet dat mensen dit te weten komen … Als ze mijn klacht niet behandelen, dan geef ik interviews en breng ik hen in verlegenheid. De overheid zegt dat het anti-Chinees is wat ik doe, maar daar ben ik het niet mee eens. Ik hou van dit land, en juist daarom dring ik aan op verantwoording. Alleen als de schuldigen worden gestraft, kan dit land beter worden.’ ⁴³

Een jaar na het overlijden van zijn vader had Zhang Hai nog steeds geen genoegdoening ervaren.

Ieder land in de wereld zou in 2020 tegen wil en dank met het coronavirus worden geconfronteerd. Hoe hard een land zou worden geraakt werd mede bepaald door het gedrag en de competentie van de betreffende regeringsleider. Het machtigste land van de wereld zat helaas opgescheept met president Donald Trump, die op 5 februari net zijn eerste impeachment had overleefd.

Op 6 februari had hij een telefoongesprek met zijn collega Xi Jinping, één van zijn nieuwe rolmodellen. Trump had vooral geluisterd naar de Chinese president, die zijn handen vol had aan het nieuwe coronavirus.

Op 7 februari belde president Trump auteur Bob Woodward op, die een nieuw boek over hem aan het schrijven was, met de titel Rage. Hij zei tegen Woodward: ‘Now we’ve got a little bit of  an interesting setback with the virus going in China.’

Toen wist Donald Trump al dat dat een understatement was. Hij had al besloten waar hij zijn aanpak op zou baseren: bedrog.