3.12 Ronald Reagan (deel 2)

De oorzaak van Reagans populariteit lag niet zozeer in zijn economische beleid, zijn opvattingen of het feit dat hij al in zijn eerste jaar als president, in maart 1981, een moordaanslag had overleefd, maar eerder in zijn manier van optreden en door de succesvolle propaganda vanuit Het Witte Huis. Er waren genoeg mensen die zijn beleid afkeurden, vooral natuurlijk aan de linkerkant van het politieke spectrum, ofschoon Reagan pragmatisch genoeg was om regelmatig zaken te kunnen doen met de Democraten. Gedurende zijn regeerperiode, die meer dan ooit tevoren via de televisie kon worden gevolgd, kon Donald Trump meekijken hoe een moderne president succes kon hebben, hoe hij om moest gaan met tegenslagen, welke gebeurtenissen de geschiedenisboeken in zouden gaan en hoe je weg kon komen met geheime illegale activiteiten. Hij zou het geleerde allemaal in praktijk kunnen brengen tijdens de eerste jaren van zijn eigen presidentschap.

Ronald Reagan maakte handig gebruik van zijn positieve uitstraling, zijn optimisme, zijn performance op televisie en zijn onverwoestbare humor. Toen hij neergeschoten was, had hij bijvoorbeeld ad rem tegen zijn vrouw Nancy gezegd: ‘Honey, I forgot to duck’.¹

Het hielp natuurlijk dat de acteur Reagan er min of meer aan gewend was om beschoten te worden. In 53 films was dat al meerdere keren gebeurd. Daarbij was hij bovendien vrijwel altijd in de rol van Amerikaanse held gecast, en helden bleven in Hollywoodfilms vrijwel altijd leven tot THE END. Ofschoon hij slechts in een paar westerns had gespeeld, was dat beeld blijven hangen bij het Amerikaanse publiek. Ronald Reagan was een geloofwaardige sheriff in zwartwit Amerika. In Trumps beleving was leiderschap een belangrijk thema, wat hem al in 1980 bezig hield, aan de vooravond van Reagans regeerperiode.

Donald had in zijn interview met Rona Barrett in oktober 1980 zijn plannen voor zijn nog niet gebouwde Trump Tower gepromoot, maar toen politiek het onderwerp werd klaagde hij vooral over het gebrek aan leiderschap in de Verenigde Staten. Op dat moment, een maand voor de presidentsverkiezingen, werd Amerika geleid door de Democratische president Jimmy Carter.  Benzineprijzen waren gestegen door twee oliecrises. De werkloosheid en inflatie waren groot, New York verpauperde en tientallen Amerikaanse medewerkers van de ambassade in Iran werden al een jaar lang in gijzeling gehouden in Teheran, na de Iraanse revolutie tegen de sjah. De economische malaise zag Donald als een tijdelijke situatie, waar hij zijn voordeel mee kon doen in de vastgoedbranche en waar hij belastingvoordelen uit kon halen. Maar over de Amerikaanse gijzelaars in Teheran kon hij zich enorm opwinden. Dat bleek duidelijk in het interview. Hij zei toen al wat hij 40 jaar later nog steeds zou zeggen.

Rona vroeg hem: ‘If you could make America perfect, how would you do it?’

Donald: ‘I think America has tremendous potential. Much like the mind, I think America is using very little of its potential. This country with the proper leadership could go on and become what it once was.’

Donald vervolgde: ‘It should really be a country that gets the respect of other countries … Respect can lead to other things. When you get the respect of the other countries, then the other countries tend to do a little bit as you do and you can create the right attitude.’²

Donald gaf Iran als voorbeeld: ‘The Iranian situation is a case in point. That they hold our hostages is just absolutely and totally ridiculous. That this country sits back and allows a country such as Iran to hold our hostages, to my way of thinking, is a horror.’ Hij was niet de enige in die tijd die er zo over dacht. De situatie in Iran was alle Amerikanen een doorn in het oog.

Republikeinen en Democraten beleefden in 1980 barre economische tijden en vonden president Jimmy Carter na vier jaar een zwakke leider. De grootste smet op diens blazoen was de gijzeling van meer dan 60 Amerikanen in de Amerikaanse ambassade in Teheran. Deze ambassade werd sinds 4 november 1979 bezet door islamitische militante studenten, gesteund door geestelijk leider Khomeiny. Khomeiny had de aanzet gegeven tot de Iraanse revolutie tegen de sjah, die jarenlang door Amerika aan de macht had kunnen blijven. In april 1980 gaf Carter opdracht de gijzelaars te bevrijden. Dat werd een afgang.

Operation Eagle Claw, de militaire poging om de gijzeling te beëindigen, strandde roemloos in de woestijn door een zandstorm – een mislukking die afstraalde op Carter, die mede daardoor de verkiezingen in november verloor van Reagan. Toen Reagan in november 1980 werd gekozen tot president, speelde een cartoonist van The Los Angeles Times handig in op het beeld dat het Amerikaanse publiek had van voormalig acteur Reagan. Carter verdween van het toneel als tegenspeler van de Iraanse leider Khomeiny, om plaats te maken voor een nieuwe sheriff. Daar was ook Donald Trump blij mee.

31 jaar later, in 2011, werd Trump geïnterviewd door Forbes (te zien op YouTube, in de serie Forbes Video Vault) en hij had het nog steeds over de situatie met de gijzelaars in Iran. In zijn ogen was het een bepalend moment geweest voor een president. Ik geef daarom hier zijn antwoord op de vraag wie zijn favoriete Amerikaanse president was integraal weer.

Trump zei: ‘Well, to me there’s no contest. I mean I think Ronald Reagan was one of the great presidents, period. Not just recently. I thought he had the demeanor, I thought he had the bearing, I thought he had the thought process, I just thought, you know, it’s very interesting. People forget Iran. They had our hostages and Jimmy Carter was the president and it was pathetic. We would have, we’d still have those hostages there today, if a Jimmy Carter was still president.’

Trump: ‘And Ronald Reagan said something to the effect that: ‘they won’t be there one day if I’m president’. As soon as he was elected, amazingly, the hostages were released. It was amazing, right? But it wasn’t amazing to me.

And he meant it, he wasn’t playing games, he meant it. They will not be there for one day. He didn’t even say ‘return the hostages’, he said they will not be there for one day. As soon as the election was over, the hostages were released.

Had Jimmy Carter won that election, it would have been a very sad day for the country for a lot of other reasons but, you know, that whole hostage situation. We had respect. We were respected as a nation and that’s one of the reasons I really loved Ronald Reagan as President.’³

Op de linkerfoto, van Reagans beëdiging, staat Carter rechts toe te kijken. Voor hem was deze dag extra zuur, omdat op diezelfde dag de gijzelaars door Iran werden vrijgelaten, iets wat hij graag tijdens zijn eigen presidentschap zou hebben meegemaakt. 52 Amerikaanse gijzelaars werden vrijgelaten na 444 dagen, op exact dezelfde dag dat Ronald Reagan ingezworen werd als 40^ste president, op 20 januari 1981. Hun vliegtuig verliet de startbaan in Teheran 33 minuten nadat Reagan zijn eed had uitgesproken. It was amazing, right? 

Achteraf bleek de zaak minder ‘amazing’ dan het leek, zo bleek uit een artikel van Vox, geschreven door Amanda Taub in januari 2016, tijdens de Republikeinse voorverkiezingen. Taub wees op het boek Guests of the Ayatollah, waarin auteur Mark Bowden uitlegde uit hoe het destijds was gegaan. President Carter en zijn mensen hadden al die tijd moeizame onderhandelingen gevoerd met het Iraanse regime. Het resultaat was dat er op 19 januari 1981 een akkoord was getekend tussen de VS en Iran, het ‘Algiers Accord’, in de hoofdstad van het land dat als bemiddelaar had opgetreden. De gijzelaars kwamen vrij, in ruil voor forse concessies van de VS, zoals een verlichting van sancties, het opheffen van bevroren rekeningen en een miljoenenbetaling.

De achterliggende reden dat de Iraniërs pas na de benoeming van Reagan tot president de gijzelaars hadden vrijgelaten lag in het feit dat zij Carter haatten. Hem beschouwden zij in al hun binnenlandse propaganda als Het Grote Kwaad, de Amerikaanse ‘Satan’. Tijdens Carters bewind had namelijk de Iraanse revolutie plaatsgevonden; Reagan was voor hen nog een onbekende factor. Khomeiny gunde Carter niet het genoegen om tijdens diens presidentschap de vrijgelaten gijzelaars te ontvangen, ook al was Carter degene geweest met wie de Iraanse leider een akkoord had gesloten. De timing van de vrijlating was Khomeiny’s laatste klap in het gezicht van de vertrekkende president.

In zijn inauguratiespeech had Ronald Reagan een ‘era of national renewal’ aangekondigd en gezegd dat hij zijn campagnebeloftes om de belastingen te verlagen en de overheid kleiner te maken zou nakomen. Zijn ‘Morning of America’-verhaal was een optimistisch verhaal. Hij was als het ware een cheerleader voor Amerika, lang voordat Trump die rol op zich nam. De Los Angeles Times sprak in een van de krantenkoppen van ‘Speech Displays Enthusiasm for Nation’s Future’⁴ De gijzelaars werden 11 dagen later onthaald op een heuse ticker tape parade in New York. Een paar weken lang was het land in een euforische stemming.

Deze episode resulteerde in een decennialange, openlijke vijandschap tussen Iran en Amerika, een zware tijd voor Iraanse immigranten in de Verenigde Staten, en een smadelijke aftocht van president Jimmy Carter uit Het Witte Huis.⁵

Er bleef wel enige hardnekkige twijfel bestaan of de vrijlating van de gijzelaars geen doorgestoken kaart was geweest – de timing was verdacht toevallig geweest. Reeds in oktober zou er in het geheim overleg zijn geweest tussen Iran en de Reagan-campagne, om de vrijlating te regelen. De Amerikaanse gijzelaars mochten in deze geheime deal niet vrijkomen in oktober, althans volgens deze theorie. Een zogenoemde ‘October surprise’, vlak voor de verkiezingen, zou mogelijk voor een overwinning van Carter hebben gezorgd.

Mark Bowden schreef echter in zijn boek dat de Iraniërs zelf al reden genoeg hadden om de vrijlating te vertragen: ‘The Iranians were deliberately stalling. They had decided to accept the deal [with Carter] and send the hostages home, but they had also decided to deny Carter the satisfaction of seeing it happen on his watch.’ Gary Sick, Carters Iran-deskundige tijdens de crisis, claimde in zijn boek October Surprise dat Reagans campagnemanager, William Casey, toenadering had gezocht met het Iraanse regime om de vrijlating van de gijzelaars uit te stellen tot na de verkiezingen in november 1980. Bowden schreef in Guests of the Ayatollah (2006) dat meerdere Iraniërs hadden bevestigd dat Casey inderdaad contact met hen had gezocht, maar dat die pogingen geen effect hadden gehad op de uitkomst. Carter was al impopulair genoeg in Iran om diens verkiezing te willen saboteren. Met succes.

De ‘October suprise’-theorie werd nieuw leven ingeblazen toen in 1986 de zogeheten Iran-Contra-deal publiekelijk bekend werd, waarover straks meer.⁶

In de jaren ’80 kon Donald Trump, die de nationale politiek toen al intensief volgde op televisie en in de kranten, en bovendien door zijn vrienden Roy Cohn en Roger Stone kon rekenen op vertrouwelijke informatie uit Het Witte Huis, precies zien hoe geheime illegale acties in het buitenland vanuit Het Witte Huis werden geleid, hoe eventuele mislukkingen konden worden voorzien van een cover up, en hoe het Congres en bepaalde onderzoekscommissies te werk gingen, nadat de pers alles aan het licht hadden gebracht. It was amazing, right? But it wasn’t amazing to me.

Al die middelen zou Trump later ook gebruiken om zelf buiten schot te blijven in zijn eigen geheime buitenlandse activiteiten. Trump had zijn affaires met Rusland en Oekraïne, in Reagans tijd speelde de Iran-Contra-affaire. Wie Trumps acties wil begrijpen doet er goed aan iets langer stil te staan bij de Iran-Contra-affaire. Het was een complex verhaal, dat ik hieronder kort samen zal vatten.

Medio jaren ’80 werd de regering Reagan geconfronteerd met drie grote problemen, die elkaar zouden versterken. Ten eerste hadden de Republikeinen tijdens de mid-term verkiezingen van 1982 met lede ogen moeten toezien dat de Democraten de meerderheid hadden veroverd in zowel het Congres als de Senaat, waardoor Reagans macht aanmerkelijk werd ingeperkt. Ten tweede wilde Reagan de anti-Sandinistische rebellen in Nicaragua, de Contra’s, financieel steunen in hun strijd, maar dat werd bemoeilijkt door een nieuwe wet, het Boland Amendment, die door het Congres was aangenomen. Ten derde hielden de door Iran gesteunde Hezbollah-terroristen zeven Amerikaanse gijzelaars vast in Libanon.

Ondertussen woedde er een hevige oorlog tussen de buurlanden Iran en Irak, waardoor Iran een grote behoefte had aan wapens. De National Security Council bedacht het volgende plan: we verkopen raketten aan Iran, waardoor zij er voor zorgen dat Hezbollah onze gijzelaars vrijlaat en wij een deel van de financiële opbrengsten in het geheim kunnen doorsluizen naar de Contra’s.

Slim, maar onmogelijk, want illegaal op alle mogelijke manieren. Er was een officieel handelsembargo, waardoor Amerika geen wapens aan Iran kon leveren, er was een wet die verbood om geld te geven aan de Contra’s, en Reagan had publiekelijk verkondigd dat Amerika niet onderhandelde met terroristen. Hoezo onmogelijk? Dan doen we het allemaal toch in het geheim? Hoezo illegaal? Ik ben de president. Wij zijn de regering. Reagan instrueerde zijn staf een manier te vinden om de Contra’s toch te steunen. De ‘Reagan Doctrine’ hield in dat anti-communistische opstandelingen in de hele wereld konden rekenen op de steun van Amerika. Bovendien eiste Reagan van zijn stafleden dat de gijzelaars in Libanon vrij zouden komen. In 1985 vertelde National Security Advisor Robert McFarlane aan Reagan dat Iran de VS had benaderd om wapens te kopen. Tegen de adviezen in van zijn ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken, drukte Reagan het illegale Iran-Contra-plan van de NSC en de CIA toch door.

Aldus geschiedde. 1.500 Amerikaanse raketten werden verkocht aan Iran, ter waarde van $30 miljoen. Drie van de zeven gijzelaars in Libanon werden vrijgelaten, ofschoon een andere terroristengroep, die ook door Iran werd gesteund, later drie andere Amerikanen in gijzeling namen. Dit was allemaal in het geheim gebeurd, totdat de Libanese krant Al-Shiraa er over schreef in 1986.

Toen was het hek van de dam. In allerijl werden zoveel mogelijk documenten diezelfde nacht nog door de papierversnipperaar gehaald. Dit zou later de ‘shredder party’ genoemd worden. Reagan ontkende aanvankelijk dat hij met terroristen had onderhandeld. Het was geen wapens-voor-gijzelaars-deal, maar een poging de betrekkingen met gematigde Iraanse kringen te verbeteren. Creatief, dat wel, maar niet conform de waarheid. Later stelde hij zijn verklaring bij. Ondertussen startte de Minister van Justitie een onderzoek, waaruit bleek dat $18 miljoen van de $30 miljoen zoek was. Dat bedrag was namelijk doorgesluisd naar de Contra’s.⁷

Een belangrijke rol in de deal was weggelegd voor Luitenant Kolonel Oliver North, medewerker van de NSC. North zou in 1987 getuigen tegenover het Congres, ten overstaan van het Amerikaanse televisiepubliek. Daarbij sprak hij een one-liner uit, die iconisch werd: ‘I came here to tell you the truth, the good, the bad and the ugly’.

Geheime operaties zouden altijd noodzakelijk blijven volgens North: ‘I think it is very important for the American people to understand that this is a dangerous world, that we live at risk and that this nation is at risk in a dangerous world.’

Die visie was niet verrassend. Interessanter was North’s logica als het ging om het rechtvaardigen van leugens en bedrog: ‘By their very nature, covert operations or special activities are a lie. There is great deceipt, deception, practiced in the conduct of covert operations. They are at essence a lie. Yet American people ought not to be led to believe by the way you’re asking that question that we intentionally deceive the American people.’⁸

Een dergelijke argumentatie ligt aan de basis van The Art of Deception. De manier van redeneren is klassiek in de wereld van dictators, bedoeld om hun geheime misdaden voor zichzelf te rechtvaardigen. We liegen en bedriegen het volk, maar dat doen we in dienst van hen, voor hun eigen bestwil. Dus men moet niet denken dat we het volk bedriegen. Maar het volk mag niet weten wat we precies doen, want dan zouden we er mee moeten stoppen. Lijkt me logisch.

TIME omschreef de NSC-officier en gedecoreerde Vietnam-veteraan, in een voorpagina-artikel op 20 juli 1987,  als volgt: ‘North has already proved that he is almost dangerously gifted at the persuasive arts … North is a natural actor and a conjurer of illusion’.⁹ Kortom: North was een man naar Reagans hart. Reagan noemde North een ‘national hero’. Hij zou anno 2020 ook uitstekend hebben gepast in de entourage van Trump.

Oliver North won destijds de sympathie van de meeste Amerikanen, die hem zagen als een zondebok voor de hogere machthebbers. In Republikeinse kringen verwierf North een heldenstatus. Tijdens Trumps presidentschap bekleedde North korte tijd het voorzitterschap van de NRA, de National Rifle Association.

Er werd tijdens de Iran-Contra-affaire ook een onafhankelijke onderzoeker aangesteld, Lawrence Walsh. Diens acht jaar durende onderzoek leidde tot aanklachten tegen 14 personen, van wie er uiteindelijk slechts één naar de gevangenis ging (de enige particulier die niet in dienst was van de overheid). De rest ging uiteindelijk vrijuit, al dan niet door een presidentieel pardon van Reagans opvolger, zijn voormalige vice president en voormalig CIA-directeur George H. Bush.

Oliver North werd aangeklaagd in 1988 wegens fraude en ‘obstruction of justice’, en een jaar later werd hij veroordeeld voor het indienen van een valse tijdlijn van gebeurtenissen tegenover het Congres, het versnipperen van regeringsdocumenten toen de deal publiekelijk bekend werd, het accepteren van een illegale gift en het vervalsen van brieven om dat te verhullen. Hij kreeg geen gevangenisstraf, maar een werkstraf en een boete. In 1991 liet een rechter echter alle aanklachten vervallen, na een debat over een door het Congres afgegeven immuniteit in ruil voor North’s getuigenis. Een jurylid zei: ‘I think there were people higher up who gave him the authority to do a lot of things, and then when he got caught out there high and dry, no one came to help him.’¹⁰

De door Reagan ingestelde Tower Commission moest de Iran-Contra-zaak onderzoeken, nog voordat er een onafhankelijk onderzoeker was benoemd. Maar de Tower Commission had bewust een beperkt mandaat gekregen, mocht geen getuigen dagvaarden, moest al binnen drie maanden haar rapport opleveren en deed dat op 27 februari 1986. Dat maakte Reagans uitgesproken wens, ‘I want all the facts to come out’, natuurlijk een holle frase. Het uitkomen van alle feiten is wel zo’n beetje het laatste waar presidenten als Reagan en Trump behoefte aan hebben. Het rapport moest Reagan een uitweg bieden. Die vonden de commissieleden in de beschrijving van zijn leiderschapsstijl. Reagan had volgens de commissie ‘a lax managerial style and aloofness from policy detail’. Onontkoombaar was de conclusie dat internationale en Amerikaanse wetten waren overtreden en dat er wapens waren geleverd aan zowel Iran (via Israël) als Irak, waaronder ingrediënten voor chemische wapens.¹¹

Diverse hooggeplaatste regeringsleden en ambtenaren bleken vuile handen te hebben, maar een ‘smoking gun’ die Reagans persoonlijke betrokkenheid bewees, werd niet gevonden. Er waren ook geen Oval Office audio-opnames, zoals bij Nixon, waardoor de zaak voor Reagan met een sisser afliep.¹² In die tijd beleefde Reagan de spannendste maanden van zijn presidentschap, maar hij overleefde het. Hij erkende wel tegenover het Congres, met gevoel voor understatement, dat het verkopen van wapens aan Iran een ‘mistake’ was geweest.¹³ Al die jaren had Donald Trump goed opgelet hoe deze hele affaire was verlopen, en hij zou vrijwel alle ingrediënten zelf ook toepassen, met één uitzondering: hij zou een ‘mistake’ nooit toegeven. The call was perfect.

Malcolm Byrne, een historicus van de National Security Archive die het schandaal had bestudeerd, trok de volgende conclusies uit de Iran-Contra-affaire: ‘Too often, the president and his aides took action first, then worried about whether it was proper later.’ Reagans medewerkers hielden potentiële bewijzen achter, vernietigden regeringsdocumenten, omzeilden regels opgelegd door het Congres, en verzuimden bewust het Congres in te lichten over dit alles. Er waren pogingen de president te beschermen door documenten te versnipperen en een verzonnen ‘narrative’ te vertellen over een National Security Council die op eigen houtje zou hebben gehandeld.

Bryan Craig, werkzaam bij het Miller Center, schreef in 2017: ‘More often than not, the president reigned supreme. The Boland Amendments, the International Security and Development Cooperation Act of 1985 that prohibited arms sales to the Contras, and the Intelligence Oversight Act of 1980 were all ignored by the White House.’¹⁴ Kortom: in tal van opzichten was president Reagan het ideale rolmodel voor president Trump.

Toen Reagan zelf een verklaring indiende bij het Office of Independent Counsel (OIC) zei hij maar liefst 88 (!) keer ‘I don’t recall’ of ‘I can’t remember’, en dat had niets te maken met zijn beginnende Alzheimer. Geheime diensten en het Ministerie van Justitie weigerden informatie over te dragen, verwijzend naar de nationale veiligheid, en de notities en dagboeken van de Chief of Staff en Vice President Bush werden zes jaar lang niet beschikbaar gesteld aan het OIC. Wegens gebrek aan informatie moest de onafhankelijk onderzoeker Walsh de belangrijkste aanklacht, ‘conspiracy’, laten vallen (dat zouden we 30 jaar later nog een keer zien). Na zeven jaar had zijn onderzoek $37 miljoen gekost en was vrijwel iedere betrokkene vrijuit gegaan. Dat was Trump niet ontgaan.¹⁵

Het lijkt alsof de geschiedenis zich ruim 30 jaar later in allerlei opzichten heeft herhaald. Ik heb daarom het Iran-Contra-verhaal in dit boek een plek willen geven. Door goed op te letten in de jaren ’80 had president Donald Trump een compleet script tot zijn beschikking dat hij vrijwel volledig, en in nog extremere mate, heeft toegepast toen zijn campagneteam en hijzelf werden onderworpen aan onderzoeken door een onafhankelijk aanklager en door het Congres. Die onderwerpen komen nog uitgebreid aan de orde in deel V. The Art of War. Wat Trump verder kon afkijken van Reagan is diens omgang met de waarheid toen hij het volk toesprak.

In een televisietoespraak op 4 maart 1987 gaf president Reagan een inventieve uitleg  aan de hele affaire:

‘I told the American people I did not trade arms for hostages. My heart and my best intentions still tell me that’s true. But the facts and the evidence tell me it is not.

The Tower Board reports what began as a strategic opening to Iran deteriorated in its implementation into trading arms for hostages.’¹⁶

Een creatievere manier om te zeggen dat je het Amerikaanse volk hebt voorgelogen is nauwelijks mogelijk. Reagan kwam er mee weg, maar niet zonder imagoschade.

De economie bloeide volop medio jaren ’80, terwijl de werkloosheid, de inflatie, de olieprijzen en de rente daalden. Het zat Reagan in die opzichten mee. Hij was de president van het kapitalisme, met de bijbehorende uitwassen. Maar die uitwassen waren in 1984 nog niet zo duidelijk waarneembaar. Reagan werd dan ook met een enorme voorsprong, een ware ‘landslide’, herkozen. Dat gaf hem een duidelijk mandaat om in zijn tweede termijn te onderhandelen met de Sovjets om de nucleaire wapenwedloop te keren. Succes op dat vlak was ook hard nodig om zijn geschonden blazoen na de Iran-Contra-affaire weer op te poetsen.¹⁷

Toen Reagan begon aan de laatste 22 maanden van zijn regeerperiode gebruikte hij daarvoor een passende term uit de filmindustrie: ‘The business that I used to be in said ‘Save something for the third act!’’¹⁸

President Ronald Reagan was weliswaar een rolmodel geweest voor Donald Trump, maar dat betekende niet dat er geen belangrijke verschillen bestonden tussen de twee persoonlijkheden. Reagan was bijvoorbeeld opgegroeid in een arm gezin. In zijn autobiografie schreef hij: ‘my father never made more than $55 a week in his whole life. I remember only one new car’.¹⁹ In zijn jeugd was hij zeven zomers lang badmeester geweest. Als lifeguard had hij elke dag van de week gewaakt over de veiligheid van de bezoekers van een recreatiepark bij Rock River. Ronald had naar eigen zeggen in totaal 77 mensen het leven gered. ²⁰

In zijn autobiografie, Where’s the Rest of Me? uit 1965, schreef hij dat hem dat weinig waardering had opgeleverd: ‘I got to recognize that people hate to be saved: almost every one of them later sought me out and angrily denounced me for dragging them to shore.“ I would have been fine if you’d let me alone,” was their theme. “You made a fool out of me trying to make a hero out of yourself.”

Donald had een totaal andere jeugd gehad dan Ronald. Hij was opgegroeid in de rijkste familie van de buurt en werd de opvolger van zijn vader als hoofd van diens organisatie. Trump had in zijn jeugd geen 77 levens gered, maar wel minimaal 10 zichzelf promotende boeken over zijn leven uitgebracht. Reagan beperkte zich tot één boek. Trump ontbeerde twee essentiële eigenschappen die Reagan wél had: zelfspot en het vermogen om zijn eigen bijdrage te relativeren. Reagan, die als bijnaam kreeg The Great Communicator, zei bijvoorbeeld: ‘I wasn’t a great communicator, but I communicated great things’.²¹ Dergelijke bescheidenheid is Trump volkomen vreemd. Trump zei bijvoorbeeld in 2016: ‘I know words. I have the best words.’²² Dat hij sommige van die woorden rechtstreeks had overgenomen van Reagan zei hij er niet bij.

Trump had op zijn 38^ste ook beweerd dat hij buitengewoon goed in staat was om een nucleaire wapenreductie uit te onderhandelen. Hij vertelde een journalist van de Washington Post in 1984 dat hij er van droomde om zijn bijzondere capaciteiten  toe te mogen passen in de onderhandelingen met de Sovjets. De Koude Oorlog was nog in volle gang en de nucleaire wapenwedloop was een onderwerp dat elke Amerikaan bezig hield. Reagan had de Sovjet-Unie ‘the evil empire’ genoemd, maar maakte er in zijn tweede termijn pas echt werk van om de onderlinge relatie te verbeteren.

In 1985 was Gorbatsjov de nieuwe secretaris-generaal van de Sovjet-Unie geworden, waardoor een nieuw tijdperk was begonnen. In tegenstelling tot zijn drie voorgangers, Brezjnev, Andropov en Tsjernenko, was Gorbatsjov een energieke vijftiger die het op zich had genomen de Sovjet-Unie fundamenteel te hervormen. Hij introduceerde de begrippen ‘glasnost’, openheid, en ‘perestrojka’, hervorming. Misschien viel er met hem zaken te doen, dacht Reagan.

Kijk met de blik van Donald Trump naar de televisiebeelden van de jaren ‘80 en je kunt je voorstellen hoe zijn handen moeten hebben gejeukt om de plek in te nemen van president Reagan.  Hij zou zijn opponent nooit het gevoel geven dat die hem zou kunnen aftroeven. Maar hij zou wel, net als Reagan, erop gebrand zijn een goede persoonlijke relatie op te bouwen met zijn opponent.

In 2018 kreeg de inmiddels 72-jarige president Trump eindelijk de kans om voor te doen aan de wereld hoe je zoiets aan moest pakken. Hij was door Obama gewaarschuwd dat die zich over Noord-Korea het meeste zorgen maakte. Daar viel dus de meeste eer te behalen. De competitieve Trump hield van onmogelijke uitdagingen. Wat Obama niet was gelukt, zou hem wél lukken, daar was hij van overtuigd. Trump ontmoette de 34-jarige Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un al in 2018 in Singapore. Reagan had vijf jaar gedaan over zijn eerste ontmoeting met Gorbatsjov, Trump had er slechts twee jaar voor nodig om Kim voor het eerst te ontmoeten. Hij lag voor op schema.

Trump zou hem met zijn ongekende charme en verkooptalent inpakken. Hij zou zijn aangeboren onderhandelingsvaardigheden inzetten om Kim te verleiden zijn kernwapens op te geven, in ruil voor het opheffen van de economische sancties en economische hulp bij het opbouwen van zijn economie. Verkoper Trump had Kim direct aan het begin van de ontmoeting zelfs een promotievideo van 4:30 minuten laten zien, dat hij speciaal voor deze gelegenheid had laten maken, over de mogelijke toekomst van Noord-Korea.

De video heette ‘One Destiny’, en zou zijn gemaakt door ‘Destiny Pictures’. Rechtsboven in beeld stond een gestileerde afbeelding van Het Witte Huis. De werkelijke maker was de National Security Council. De echt bestaande Californische productiemaatschappij Destiny Pictures liet direct weten niets van doen te hebben gehad met het promotiefilmpje.²³

Een voice over voorzag de video van gloedvol commentaar, terwijl Aziatische en westerse beelden elkaar afwisselden: ‘Seven billion people inhabit planet earth. Of those alive today only a small number will have a lasting impact. And only the very few will make decisions or take actions that renew their homeland and change the course of history. History may appear to repeat itself for generations, cycles that never seem to end … History is always evolving and there comes a time when only a few are called upon to make a difference.’

Beelden van het Roomse Colosseum en de Chinese Muur maakten plaats voor heroïsche beelden van Trump en Kim. De video liet er geen twijfel over bestaan: zíj waren ‘the few who are called upon’, de uitverkoren leiders die de geschiedenis zouden gaan herschrijven.

De voice over vervolgde: ‘But the question is: what difference will the few make? The past doesn’t have to be the future. Out of the darkness can come the light.’ Destiny Pictures presents a new story, a new beginning. One of peace, two men, two leaders, one destiny. A story of a special moment in time.’

De promotievideo, voorzien van de nodige passende filmmuziek, schetste de historische keuze waar Kim volgens Trump voor stond: teruggang (oorlog) of vooruitgang (economische groei, investeringen, kansen, deel uit maken van de wereld, technologie, medische vooruitgang en overvloed).

De voice over beschreef een wenkend perspectief: ‘What if? Can history be changed? Will the world embrace this change? And when can this moment in history begin? It comes down to a choice. On this day, in this time, at this moment. The world will be watching … Will this leader choose to advance his country and be part of a new world?  Be the hero of his people? Will he shake the hand of peace? … Which path will be chosen?’

De voice over zei het letterlijk, ik verzin dit niet: ‘Featuring President Donald Trump and Chairman Kim Jung-Un, in a meeting to remake history … The future remains to be written.’²³ Donald Trump had met deze epische trailer zijn jeugddroom om filmproducer in Hollywood te worden eindelijk gerealiseerd. Hij had zichzelf letterlijk gecast – featuring President Donald Trump – in de hoofdrol van superwereldleider die op het punt stond de geschiedenis een nieuw aanzien te geven.

Wie het script had geschreven is mij niet bekend, maar hij of zij leek enige inspiratie te hebben opgedaan bij Ronald Reagan. Trump had weliswaar ‘the best words’, maar Reagan had er ook een paar, zoals bijvoorbeeld ‘destiny’, ‘darkness’ en ‘moment’. Reagans autobiografie, geschreven in 1965, was heruitgegeven in 1981, zijn eerste jaar als president. Hij had zijn boek afgerond met de woorden: ‘You and I have [a] rendezvous with destiny . We can preserve for our children this the last best hope of man on earth or we can sentence them to take the first step into a thousand years of darkness. If we fail, at least let our children and our children’s children, say of us we justified our brief moment here. We did all that could be done.’²⁵ Die tekst had zonder aanpassingen zo in de voice over van ‘One Destiny’ gekund. Filmpje erbij, niets meer aan doen.

Filmcriticus Peter Travis was verbijsterd toen hij de promotievideo had gezien: ‘It’s the scariest four minutes I’ve seen on screen this year.’ Hij had met stijgende verbazing en afgrijsen naar Trumps promotievideo gekeken. De voice over zei ‘Will he shake the hand of peace?’ Travis: ‘So Trump is challenging Kim Jong Un to shake his hand and go into the light. If this were really an ‘Avengers’ movie trailer, no one would believe it, because what we’re seeing is “The Donald” versus “Rocket Man”,  “Batman vs. Superman”.’²⁶

Travis concludeerde: ‘It is maybe the most propagandistic four minutes that I have ever seen’. Wat hij niet begreep was dat dát juist het hele punt was geweest: Trumps personage als mythische dealmaker was opgetrokken uit decennialange propaganda en dat gold eveneens voor ‘Opperste Leider’ en ‘Geweldige Leider’ Kim (dit waren slechts twee van zijn vele officiële titels).²⁷  Dictators spreken dezelfde propagandataal. In feite communiceerde Trump de boodschap: ik ben net als jij, laten we zaken met elkaar doen. Dat heet chemie. Deze mannen begrepen elkaar.

Reagan had met Gorbatsjov kennis gemaakt tijdens hun eerste ontmoeting in Genève in 1985. Trump had die gebeurtenis met grote aandacht gevolgd. Dat valt af te leiden uit de volgende passage in The Art of the Deal. Daarin vertelde Trump over zijn plan om de hoogste toren ter wereld in New York te gaan bouwen, waarmee hij die dag het avondjournaal had gehaald.

Trump: ‘When I got home that night, I switched on the CBS Evening News, expecting to hear news from the opening of the summit between Ronald Reagan and Mikhail Gorbachev. Dan Rather was in Geneva anchoring the program, but after summarizing the day’s developments, suddenly he was saying: “In New York City today, developer Donald Trump announced plans to build the world’s tallest building.” It demonstrated how powerful and intoxicating a symbol I’d found for my project.’²⁸

Een paar dagen na Reagans terugkomst in de Verenigde Staten vertelde de president tegenover de Amerikaanse volksvertegenwoorders over zijn eerste kennismaking met de Sovjetleider. Hij was positief en optimistisch.

Reagan had tijdens zijn eerste gesprekken met Gorbatsjov de basis gelegd voor een goede, persoonlijke relatie tussen beiden. De chemie was goed geweest. Hetzelfde gold ruim 30 jaar later voor de eerste ontmoeting tussen Trump en Kim in Singapore. So far, so good.

De tweede bespreking tussen Reagan en Gorbatsjov over kernwapens, in Reykjavik in 1986, was daarentegen geen succes. Beide partijen naderden elkaar wel, maar kwamen niet tot een overeenkomst en legden de schuld van de mislukking bij de ander. De beide wereldleiders bezochten elkaar ook op hun thuisbasis, eerst in Washington, daarna in Moskou, terwijl hun diplomaten doorwerkten om tot een kernwapen-overeenkomst te komen. Dat lukte uiteindelijk, na moeizame onderhandelingen buiten het zicht van de camera’s. De ondertekening van die overeenkomst in 1987 had een mooi, historisch fotomoment opgeleverd.

De twee aartsvijanden uit De Koude Oorlog hadden een soort vrede gesloten. De nucleaire deal diende als tastbaar bewijs. De wereld had toegekeken en kon eindelijk opgelucht ademhalen. Een nucleaire oorlog die de wereld zou kunnen vernietigen was niet meer aan de orde. Oh, wat zou Donald Trump graag ook zo’n fotomoment voor zichzelf willen hebben, zodat de hele wereld zou kunnen zien dat hij een nog betere president was dan Reagan. Zo’n foto zou hij absoluut inlijsten en een prominente plek geven in alle gold clubs.

De tweede ontmoeting tussen Trump en Kim in februari 2019 in Hanoi mislukte, net als Reagans tweede ontmoeting met Gorbatsjov. Trump zei na afloop: ‘Basically, they wanted the sanctions lifted in their entirety, but we couldn’t do that … we had to walk away from it. You always have to be prepared to walk. We had papers ready to be signed, it just wasn’t appropriate. I’d much rather do it right than do it fast’. De foto van de tweede ontmoeting zag er dan ook een stuk minder vrolijk uit dan die van de eerste.

Trump bleef echter hoopvol en zei dat Kim had beloofd geen nucleaire of wapentesten te hervatten. De belofte van de dictator was goed genoeg voor Trump: ‘We just like each other … there’s a warmth that we have and I hope that stays, I think it will … I know we’re going to have a fantastic success with respect to Chairman Kim and North Korea’.

Kim wilde ook nog wel iets positiefs toevoegen aan de woorden van zijn Amerikaanse vriend. Hij beloofde te streven naar ‘great, ultimately good results’: ‘I think watching us have a great time will be like watching a scene from a fantasy movie’.²⁹ Hmmm, ‘fantasy movie’ klonk niet goed, maar bleek wel een accurate formulering. Tijdens hun derde ontmoeting creëerden Trump en Kim namelijk een nog veel mooiere foto dan Reagan en Gorbatsjov: zij stapten gezamenlijk over de grens tussen Noord- en Zuid-Korea. Dat had nog geen enkele president van de Verenigde Staten gedaan.

Maar uiteindelijk bleek de derde ontmoeting voor beide partijen vooral een propagandaplaatje opgeleverd te hebben, bedoeld voor binnenlands gebruik. Concreet was er niets substantieels bereikt. Een nucleaire deal tussen Amerika en Noord-Korea bleek inderdaad een ‘fantasy movie’.

Trump had in zijn announcement speech beweerd: ‘I know the smartest negotiators in the world. I know the good ones, the bad ones, the overrated ones … You’ve got a lot that are overrated. They get good stories because the newspapers get buffaloed. But they’re not good. But I know the best negotiators in the world and I’d put them one for each country. Believe me folks, we will do very, very well’.³⁰ Aangezien hij zichzelf de beste van alle onderhandelaars vond en zichzelf aan Noord-Korea had toegewezen, bleek nu dat Trump zelf een ‘overrated negotiator’ was. Of lag het aan Kim? Na enige tijd zonder verdere voortgang hervatte hij doodleuk zijn testprogramma met raketten en nucleaire wapens, zonder enig protest van president Trump.

Als Trump geen president zou zijn geweest, zou hij geen goed woord over hebben gehad voor een dergelijk pover onderhandelingsresultaat. Stel je voor. Wat zou hij getwitterd hebben als de besprekingen met Noord-Korea op dezelfde wijze zouden zijn aangepakt door bijvoorbeeld Carter, Reagan, Clinton, Bush of Obama? Misschien zou hij een paar termen lenen uit de announcement speech van presidentskandidaat Trump? Bijvoorbeeld: ‘They kill us … We don’t have victories anymore … The people negotiating it don’t have a clue. Our president doesn’t have a clue. He’s a bad negotiator … We have losers. We have people that don’t have it’.³¹

Trump zei in 1984 tegen de Washington Post: ‘Some people have an ability to negotiate. It’s an art you’re basically born with. You either have it or you don’t.’ Het deed er niet toe, beweerde hij, dat hij geen expert was op raketgebied: ‘It would take an hour and a half to learn everything there is to learn about missiles … I think  I know most of it anyway. You’re talking about just getting updated on a situation.’³² Bijzonder eigenlijk, dat we dergelijke onzinnige claims 36 jaar later als normaal zijn gaan beschouwen.

Zo staat mij nog helder voor de geest dat Trump begin maart 2020 het CDC in Atlanta bezocht, aan het begin van de coronacrisis. Amerika telde nog ‘slechts’ een paar duizend coronadoden. De president beweerde tegenover de camera’s dat hij het allemaal snapte: ‘I like this stuff. I really get it. People are surprised that I understand it. Everyone of these doctors say ‘How do you know so much about this?’ Maybe I have a natural ability. Maybe I should have done that instead of running for president’. Dat zou inderdaad een zegen zijn geweest voor de Verenigde Staten, maar niet voor zijn patiënten. Anderhalve maand na Trumps bezoek aan het CDC bedroeg het aantal coronadoden 37.000.³³ Drie maanden later was het dodental de 100.000 gepasseerd, en daar zou het niet bij blijven.

Donald Trump, net zo min een corona-expert in 2020 als een raket-expert in 1984, had in beide gevallen geen idee waar hij het over had, maar hij claimde zijn buitengewone verstandelijke capaciteiten met zo’n grote stelligheid dat er voldoende mensen waren die er in trapten. Dat was zo in de 20^ste eeuw en dat was nog steeds zo in de 21^ste eeuw. Ik noem die vaardigheid geen ‘negotiating art’, maar ‘art of deception’. Dat was geen aangeboren vaardigheid van Donald. Hij was er wel van jongs af aan in getraind en hij was er uitzonderlijk bedreven in geworden. Zo bedreven, dat tientallen Amerikanen zijn beweringen geloofden. Zij zagen Trump in 2016 als ‘The One’, maar ik vrees voor hem dat hij in Reagan toch zijn meerdere zal moeten erkennen.

Reagan bouwde goede relaties op met de Britse premier Margaret Thatcher, zodat hij zich in de rug gedekt wist, maar ook met Sovjet-leider Mikhail Gorbatsjov, ondanks dat hij de Sovjet-Unie bestempelde als ‘evil empire’ en bij de Berlijnse muur tegen de camera zei: ‘Mr. Gorbatsjov, tear down this wall’.

De communistische Sovjet-Unie liep eind jaren ’80 op zijn laatste benen, en de Berlijnse muur zou waarschijnlijk zonder Reagans beleid ook geen lang leven meer zijn beschoren. Dat zijn speech bij de Brandenburger Tor in 1987 de Koude Oorlog zou hebben beëindigd was dan ook teveel eer, maar Reagan heeft de neergang van het Oost-Europese communisme ontegenzeggelijk bespoedigd. Een dergelijk wapenfeit had Trump medio 2020 nog niet op zijn conto geschreven, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het Reagan ook niet in zijn eerste termijn zou zijn gelukt. Hij had er een groot deel van zijn tweede termijn voor nodig gehad.

De zeer ongeduldige Trump probeerde dergelijke historische wapenfeiten allemaal in zijn eerste termijn al te realiseren, maar het ontbrak hem aan het geduld en de diplomatieke vaardigheden om zowel met vriend als vijand goede relaties te onderhouden en voldoende krediet op te bouwen. Hij trok zich in korte tijd terug uit allerlei internationale verdragen waar jaren aan was gewerkt, ondermijnde continu zijn eigen diplomaten en ging gevechten aan waar dat onnodig was en averechtse effecten had. Zijn relatie met de Britse Theresa May en de Duitse Angela Merkel was moeizaam tot slecht, en zijn verdacht goede relatie met de Russische Vladimir Poetin ging gepaard met louter lof, zonder enige vorm van kritiek. Trump kon beter opschieten met gelijkgestemde dictators dan met democratische premiers en presidenten.

Reagan was dan ook effectiever dan Trump in zijn omgang met andere wereldleiders, ofschoon Trump er van overtuigd was dat hij de beste Amerikaanse president ooit zou gaan worden, misschien op Abraham Lincoln na. De 36 jaar oudere Reagan was dus een specifiek type rolmodel. Iemand om te bestuderen, in sommige opzichten na te volgen en vervolgens te overtreffen.

Maar in Republikeinse kringen zal Trump altijd worden vergeleken met het beeld van zijn voorganger Ronald Reagan. Dat beeld was een mythe, zorgvuldig opgebouwd in acht jaar televisiepropaganda. Een mythe waar altijd nog een sprankje Hollywood aan was blijven kleven.

Tijdens een interview werd aan Ronald Reagan gevraagd: ‘How would you like to be remembered as a president?’

Reagan zei: ‘As someone who tried and has done his best.’

Waarop de verslaggever hem een andere samenvatting voorlegde: ‘And if people say “Well, he was the head of our nation’s studio for eight years. For the first four years he hit all hits and then, like any studio boss, he had a bad run. But then he saved everything with his Soviet coproduction.” Would that be a reasonable summary?’³⁴

Aan Reagans gezicht was af te lezen wat hij van die samenvatting vond. Zijn gezicht betrok bij elke uitgesproken zin. Aan het einde kon hij nog net een zuinig lachje te voorschijn toveren. Journalisten zeggen nu eenmaal niet altijd wat een president graag wil horen. Sommige presidenten noemen de pers daarom ‘the enemy of the people’.