1.2 Trumps rolmodellen

Filmliefhebber Trump vertelde in zijn semi-autobiografie The Art of the Deal dat zijn bewondering als 18-jarige teenager uitging naar de legendarische filmproducenten van Hollywood: ‘After I graduated from New York Military in 1964, I flirted briefly with the idea of attending film school at the University of Southern California. I was attracted to the glamour of the movies.’ ¹  Filmbaas Darryl Zanuck, hier op de foto met Marilyn Monroe, Betty Grable en Lucille Ball, was een van de ‘moguls’ die Donald bewonderde. Zanuck was een van de oprichters van 20th Century Fox en daardoor een van de machtigste mannen van Hollywood. Hij ontving drie keer een Oscar voor Beste Film. Dus als je in een van Trumps boeken leest: ‘I recruited a woman … She had nothing when she met me … I decided to make her into somebody. I gave her a great job at The Trump Organization … I mentored her. I made her’,² dan weet je dat hier wannabe-Hollywoodbaas Donald Trump aan het woord is. Een man die sterren maakt en breekt. Een man die zijn leven en werk beschouwt als een epische filmproductie met zichzelf in de hoofdrol.

Wie Trump écht wil begrijpen moet zijn rolmodellen opsporen en bestuderen. Dat bestuderen deed hij zelf heel bewust, maar ook onbewust. Vier rolmodellen worden in vrijwel al zijn biografieën genoemd: Fred Trump (zijn vader), Ted Dobias (een docent op zijn middelbare school), Norman Vincent Peale (de dominee uit zijn jeugd) en Roy Cohn (zijn advocaat/mentor in Manhattan). Van hen hebben Fred Trump en Roy Cohn zonder twijfel de meeste invloed op Donald gehad. Maar deze voorbeelden verschaffen geen compleet beeld. Trump nam aan veel meer mensen een voorbeeld en modelleerde zichzelf en zijn omgeving telkens weer naar wat hij waarnam. Daardoor is de ontwikkeling die hij in zijn leven heeft doorgemaakt tot de persoon die hij anno 2020 is geworden verrassend goed te schetsen aan de hand van zijn rolmodellen.

Als een detective doorzocht ik tientallen televisiedocumentaires en films, honderden boeken, waaronder natuurlijk die van Trumps eigen hand en die van zijn biografen, las duizenden artikelen in kranten, tijdschriften en op internet, op zoek naar concrete aanwijzingen. Bovendien volgde ik Trumps tweets, interviews en persuitlatingen. In zes jaar tijd verzamelde ik zorgvuldig een (bijna) complete lijst van mensen en personages, die Trump hebben geïnspireerd. Ik werd verrast door het grote aantal en de veelzijdigheid.

Rolmodellen van Donald Trump
© Frank Schaper

Opvallend is dat er slechts één vrouw de lijst van Trumps rolmodellen heeft gehaald: Donalds moeder Mary Anne McLeod. Verder staan er 36 mannen en mannelijke personages op. Ik vermoed wel dat er meer vrouwen in zijn leven waren die er misschien op hadden moeten staan (zoals bijvoorbeeld zijn oma Elizabeth Trump en zijn vroegere aartsvijand Leona Helmsley), maar heb daar onvoldoende aanwijzingen voor gevonden in de vorm van een uitspraak of een tastbaar voorbeeld. Evenmin heb ik de persoon of het personage gevonden van wie Trump zijn kenmerkende handgebaren tijdens zijn speeches heeft afgekeken. Ik ben ervan overtuigd dat die bestaat of heeft bestaan, maar weet het niet zeker en kan het niet hardmaken. Was het misschien Norman Vincent Peale, de dominee wiens preken Donald bijzonder inspirerend vond?

Waarom denk ik dat Trump zijn karakteristieke handgebaren heeft geleerd van iemand anders? Het viel mij op dat hij namelijk zelden zelf iets bedenkt. Maar hij let wel altijd heel goed op wat anderen doen en is zeer bedreven in het nadoen. Hij kan razendsnel iets oppikken waar hij iets aan denkt te hebben. Daarbij maakt het niet uit of het gaat om iets wat hij op televisie heeft gezien, ergens heeft gelezen of van iemand heeft gehoord. Als het hem uitkomt claimt hij dat hij het zelf heeft bedacht. Als het verkeerd uitpakt weet hij van niets of wijst hij naar de bron. Als president hebben wij hem dat geregeld zien doen (daarom hebben presentatoren van zijn favoriete televisiezender Fox News zo veel invloed op hem), maar weinig mensen weten dat hij dat al zijn hele leven heeft gedaan. The Great American Dictator staat vol met dergelijke voorbeelden. Wat Donald Trump uniek maakt is niet zijn authenticiteit, maar zijn unieke verzameling rolmodellen.

Trump heeft in zijn leven van tientallen invloedrijke en minder invloedrijke rolmodellen de kunst afgekeken. Soms ging het om iets belangrijks, soms om iets onbeduidends. Hij volgde hun voorbeeld bewust of onbewust en kopiëerde of imiteerde hen. Door succesvolle beroemdheden te observeren maakte Trump bijvoorbeeld kennis met een aantal essentiële aspecten van het beroemd zijn. Dat was relevant voor hem, gezien zijn verlangen zelf beroemd te worden. Wat hem nuttig leek nam hij over, soms figuurlijk, soms letterlijk. Gedrag deed hij na, wat zij hadden wilde hij ook hebben, hun ideëen werden zijn ideëen. De lijst is dan ook lang, langer dan menigeen zou verwachten. Alle rolmodellen op de lijst worden besproken in The Great American Dictator. Elk voorbeeld is een stukje van de psychische puzzel in het hoofd van president Donald Trump.

Op momenten dat president Trump naar een persoon of personage verwijst en zich daarmee vergelijkt kan het dus gaan om een veelbetekenende verwijzing. Zo vergeleek hij tijdens de coronacrisis de onderlinge samenwerking van een aantal Democratische gouverneurs aan de oostkust en aan de westkust met muiters op een schip. Zij klaagden herhaaldelijk dat zij te weinig beademingsapparatuur, beschermingskleding en coronatests kregen aangeleverd vanuit de federale regering. In een tweet, uitgestuurd om 5:00 uur in de middag op 14 april 2020, reageerde Trump verbolgen: ‘Tell the Democratic Governors that “Mutiny On The Bounty” was one of my all time favorite movies. A good old fashioned mutiny every now and then is an exciting and invigorating thing to watch, especially when the mutineers need so much from the Captain. “Too easy!” ³ Gouverneurs in de rol van muitende scheepslui en hijzelf in de rol van kapitein. In het onderbewustzijn van Trump is zo’n vergelijking volstrekt logisch. In de film komt de bemanning in opstand tegen de meedogenloze Captain William Bligh (het waargebeurde verhaal uit 1789 is meerdere keren verfilmd; de foto is uit de versie van 1962, waarschijnlijk de versie die de toen 16-jarige Donald meermaals heeft bekeken).

In een van de coronabriefings die week claimde Trump dat de president, hijzelf dus, ‘total authority’ bezat over de gouverneurs. Logisch, moet hij hebben gedacht, want op een Brits schip in de 18^de eeuw had de kapitein de absolute macht en kon hij doen en laten wat hij wou, dus een president van het machtigste land ter wereld doet het niet voor minder dan dat. Zoals vaker in zijn leven was de realiteit anders dan de fantasiewereld waarin Trump zich graag ophield. Van diverse kanten werd hij erop gewezen dat de Amerikaanse president niet de absolute macht bezit, waardoor hij de volgende dag besloot de gouverneurs de macht te geven zelf te beslissen wat ze deden – macht die ze toch al hadden.

De anecdote was niet meer dan een voetnoot in de hele coronacrisis, maar wel veelzeggend over de stijl van de president. Op dezelfde dag dat er in het land dat hij regeerde 600.000 Amerikanen waren geïnfecteerd met het coronavirus en er in een paar weken tijd al 25.000 doden waren gevallen, leefde president Trump een scène uit van het filmscript van Captain Bligh. Dit voorbeeld staat niet op zichzelf. Zo werkt Trumps onderbewustzijn. Zo werkt zijn brein. Zo hebben zijn innerlijke rolmodellen invloed op zijn leiderschap. Het complete overzicht van de tientallen belangrijke en minder belangrijke rolmodellen van Donald Trump verschaft derhalve een diepgaand en fascinerend inzicht in het leven, het gedrag en de keuzes van de 45^ste president van de Verenigde Staten van Amerika.

Trump is niet de enige die leert door nadoen. We doen het allemaal. Sinds het schrijven van mijn boek Hoe je een geboren leider wordt ben ik mij steeds bewuster geworden van het feit dat ieder mens zijn eigen setje bewuste en onbewuste rolmodellen heeft, die vaak meer invloed uitoefenen op ons doen en laten dan wij ons realiseren. Hoe komt het eigenlijk, dat wij ogenschijnlijk onbewust anderen nadoen? Daar is pas enige decennia geleden een biologische verklaring voor ontdekt. Nadoen wordt verzorgd door zogeheten spiegelneuronen, een speciaal soort hersencellen dat voor het eerst in een Italiaans laboratorium is aangetoond bij apen en mensen.⁴ Deze cellen stellen ons in staat ons in anderen in te leven, een verbinding met hen te maken en hen te kopiëren. Zo nemen wij gedrag, spreekstijl, woorden, taalgebruik, gezichtsuitdrukkingen, overtuigingen of manieren van denken over van onze voorbeelden, bewust, maar ook in hoge mate onbewust.

Spiegelneuronen stellen kinderen, al heel snel vanaf hun geboorte, in staat op allerlei terreinen de kunst af te kijken bij hun ouders, bij broers en zussen, bij leeftijdsgenoten, maar ook bij hun idolen. Idolen of rolmodellen kunnen personen zijn, maar ook personages. Het kan je favoriete hoofdpersoon zijn in een film, een televisiereeks of een boekenserie. Je hoeft ook niet alles van die persoon na te doen. Mijn spiegelneuronen zorgden ervoor dat ik na een Bondfilm James Bond nadeed of in mijn rol als manager bij de KLM onbewust de avonturen naleefde van mijn striphelden, zoals Kuifje, Lucky Luke en Prins Valiant. Ik noem dit ‘het rolmodeleffect’.⁵ Op diezelfde manier heeft ook Donald Trump heel veel geleerd van zijn eigen voorbeelden, zowel bewust als onbewust, wat haaks staat op zijn bewering dat hij een ‘selfmade man’ is. Hij had niet alleen veel meer financiële ondersteuning gekregen van zijn vader dan hij beweerde, hij had ook zijn stijl van leiding geven onder andere van Fred Trump afgekeken, simpelweg door te kijken hoe zijn vader met zijn medewerkers en relaties omging. Om alle mensen en personages te vinden die een voorbeeld zijn geweest voor Donald Trump heb ik onder meer zijn uitspraken over andere mensen geanalyseerd. Eén van de aanwijzingen daarbij was het woord ‘admire’.

‘I don’t like the word admire,’ antwoordde presidentskandidaat Donald Trump in september 2015. De vraag van verslaggever Abelson van Bloomberg Businessweek magazine luidde: ‘Do you admire any other business leaders?’⁶ Trumps antwoord klopte niet. Het eerlijke antwoord zou zijn geweest: ‘Absoluut, vooral als zij succesvol zijn.’ En niet alleen business leaders. Trump heeft het woord ‘admire’ voor en na 2015 meerdere keren in de mond genomen. Dat was zowel oprecht als terecht. De wereldberoemde Hollywoodster Zsa Zsa Gabor herinnerde zich nog goed dat ze in 1984 was opgebeld door Donald Trump: ‘He wanted to know all about Conrad. He said that he admired him very much and had always wanted to be another Conrad Hilton.’ Hilton was niet de enige naar wie hij opkeek.

Aangezien Trump niets liever wilde dan beroemd worden, lette hij speciaal op als hij in het bijzijn was van beroemdheden. Zo ontdekte hij dat beroemd zijn ook nadelen had. In Trump, The Art of Survival ⁷ schreef hij: ‘often much worse problems can come with being famous’. Dat had hij gezien bij de wereldberoemde zanger/acteur Frank Sinatra. Een etentje met de 21 jaar oudere Sinatra (1915-1998) en diens vrouw in Monte Carlo leerde Trump bijvoorbeeld hoe het niet moest. Sinatra gedroeg zich onbeschoft tegen zijn vrouw Barbara (‘You piece of human carbage. You fuckin’ broads are all alike. You’re scum of the earth’) en tegenover fans die hem om een handtekening vroegen (‘Get this bum out of here! Get this goddamn creep out of here!’).

Trump zag ook dat Sinatra bewust niet door de lobby naar een roltrap liep. Sinatra zei: ‘I can’t walk through lobbies. I get mobbed’. Donald leerde die avond een wijze les: ‘I realized that all those years of being pampered, and catered up to – and also pressured, stared at, and criticized – had clearly taken their toll. Despite his millions of dollars and countless loyal fans, the baggage of being a celebrity was weighing him down … it gave me a lot to think about’.

Trumps bewustzijn leerde dat het zo in elk geval niet moest. Trumps onderbewustzijn onthield overigens wel de termen ‘human carbage’ en ‘scum of the earth’ en voegde dat later samen tot ‘human scum’, om die woorden als scheldwoord te gebruiken voor Democraten, Never Trumpers of FBI-agenten die hem dwarszaten. Zijn eigen vrouw Ivana kleineerde hij overigens ook, net als Sinatra. En tijdens verkiezingsrallies liet hij tegenstanders er uit zetten met soortgelijke woorden als ‘get him out of here!’.

Van de 33 jaar oudere Amerikaanse filmster Bob Hope (1903-2003), op de foto met Donald en Ivana Trump, keek Donald de kunst af hoe je wél om moest gaan met je fans. Trump: ‘Someone I admire greatly for the way he handles all the attention is Bob Hope. Bob causes a stir wherever he goes, and has for more than 60 years, but by now he’s got the crowd-control part of his life down to a science.’  Trump observeerde en analyseerde Bob Hope: ‘I’ve watched him walk through a crowded lobby, and I’ve noticed that he always goes as quickly as possible, signing whatever pieces of paper are thrust in front of him, but never breaking his stride. Then with a smile and a wave he’s into the elevator, the doors close, and he’s gone.’ Zo deed je dat dus.

Trump: ‘On the way out, it’s the same thing – step, sign, smile, and into the car. Everyone’s happy and nobody feels neglected. And Bob gets on with his life.’ ⁹ Trump concludeerde: ‘That’s probably why he’s been so successful for so long – and why he’s so healthy and robust in his mid-eighties.’ De manier waarop Trump zich door een menigte fans beweegt, had hij ruim 30 jaar geleden gemodelleerd naar het voorbeeld van filmlegende Bob Hope. Hope had bovendien twee keer op de cover van TIME gestaan. Ook dat was iets wat Trump heel graag wilde. Maar dat zou pas voor het eerst gebeuren in 1989. Op de voorpagina staan van TIME betekende dat je beroemd was.

In The Art of the Deal gebruikte Trump het woord ‘admire’ ook, dit keer in verband met de legendarische filmproducenten in Hollywood: ‘I was attracted to the glamour of the movies, and I admired guys like Sam Goldwyn, Darryl Zanuck, and most of all Louis B. Mayer, whom I considered great showmen.’ ¹⁰ Deze filmproducenten hadden wereldberoemde filmstudio’s opgericht zoals 20th Century Fox en Metro Goldwyn Mayer en menig filmklassieker op hun naam staan. De filmproducenten uit de tijd dat Donald Trump opgroeide waren de koningen van Hollywood, de wereld van ‘make believe’. Sam Goldwyn (1879-1974), Darryl Zanuck (1902-1979) en Louis B. Mayer (1884-1957) waren ‘larger than life’. Zij waren al legendes toen Donald nog een teenager was. Zij spraken tot zijn verbeelding. Zo iemand wilde hij ook worden.

Mannen zoals Goldwyn, Zanuck en Mayer regeerden grote filmondernemingen, met een ‘stal’ van wereldberoemde acteurs zoals Cary Grant en actrices zoals Judy Garland, en talloze minder beroemde acteurs en actrices die er alles voor over hadden om hogerop te komen. Elk hadden ze zo hun specifieke kwaliteiten. Samuel Goldwyn was een briljante marketing man en verkoper. Het is zijn achternaam die uiteindelijk zijn definitieve bestemming vond in het beroemde Metro Goldwyn Mayer logo en van Goldwyn Pictures was het iconische ‘Leo the Lion’ Trademark afkomstig. In 1971 ontving Goldwyn de Presidential Medal of Freedom, hem omgehangen door President Richard Nixon.¹¹

Darryl Zanuck, de baas van 20th Century Fox, was niet alleen machtig in Hollywood, hij was ook bepalend voor de cultuur, een immorele cultuur die later voortgezet zou worden door mensen als Harvey Weinstein. Beroemde sterren als Marilyn Monroe, Linda Darnell, Barbara Stanwyck en Betty Grable klaagden over Zanucks sexuele intimidatie.

Zanuck had een geheime deur in zijn kantoor, zodat actrices ongemerkt naar binnen konden komen. Elke middag om 4:00 uur nodigde hij een actrice uit op zijn kantoor, van wie verwacht werd dat zij orale sex met hem had. Zoniet, dan volgde doorgaans ontslag. Volgens Zanucks biograaf wist iedereen in de studio ervan. In de ogen van de studiobaas zorgden de actrices voor nietsbetekende plezierige onderbrekingen van zijn werkdag. Hij noemde hen ‘studio hookers’. De actrices Carole Landis en Bella Darvi hadden een relatie met hem en pleegden zelfmoord na door hem op meedogenloze wijze te zijn gedumpt. Hij was een ‘sexual predator’ voordat de term in zwang raakte. En hij was te machtig om er voor te boeten. Zanuck leefde in een tijd waarin hij gemakkelijk wegkwam met zijn wangedrag. Zijn beroemdste actrice Marilyn Monroe waarschuwde haar collega Joan Collins: ‘watch out for Zanuck’. Collins claimde dat zij was ontslagen nadat zij had geweigerd sex met Zanuck te hebben. Daryll Zanuck is nooit aangeklaagd voor zijn daden.¹² #MeToo bestond destijds nog niet.

Het ligt voor de hand dat een deel van de glamour die de jonge Donald Trump zo aantrok in het beroep van mensen als Darryl Zanuck lag in de sex appeal van diens actrices, actrices waar zo’n filmbaas de volledige macht over had. Trump zag een glanzende carrière in Hollywood voor zich, maar koos uiteindelijk toch het pad van zijn vader: ‘But in the end I decided real estate was a much better business.’ ¹³ En met rolmodellen als vastgoedmagnaat William Zeckendorf Sr., Conrad Hilton en Harry Helmsley, die uitgebreid aan bod zullen komen in Deel II. The Art of Building, zag Trump voldoende mogelijkheden om de vastgoedbusiness van zijn vader te combineren met de showbusiness en glamour waar zijn moeder zo gevoelig voor was en die hij in Hollywood had willen vinden.

Trump heeft zijn gevoel voor entertainment uitgeleefd in alles wat hij deed. Het werd een belangrijk deel van zijn image. Met de keuze voor Fordham University in New York en daarna voor de Wharton School of Finance aan de Universiteit van Pennsylvania was vader Fred Trump ongetwijfeld meer tevreden dan als Donald zijn hart had gevolgd en naar Californië was afgereisd. Toch kroop het bloed waar het niet gaan kon. In zijn hart is Trump eigenlijk geen vastgoedontwikkelaar noch president, maar een studiobaas, met maar één filmreeks als oeuvre: zijn eigen leven, in diverse episodes, dat op zo veel mogelijk camera’s moest worden vastgelegd en dat hem een wereldberoemde ster zou moeten maken. In die opzet is hij geslaagd.

In zijn begintijd heeft Trump zelfs een daadwerkelijke poging gedaan producer te worden op Broadway, maar dat was geen succes. Met ultrakorte optredens als zichzelf is hij in cameo’s te zien in allerlei speelfilms, zoals bijvoorbeeld Home Alone 2, dat zich afspeelde in Manhattan. Een volgende kans om producent te spelen kwam pas decennia later, toen een televisiemaker hem benaderde voor een reality TV-show, The Apprentice. Trump werd medeproducent, speelde de hoofdrol en gebruikte de serie als doorlopende advertentie voor zijn onderneming. Zo sneed het mes aan meerdere kanten. Toch bleef het soms knagen. Dan dacht hij aan misschien wel de meest tot de verbeelding sprekende filmbaas in Hollywood, de ontdekker van Judy Garland en de maker van films als Gone With The Wind en The Wizard of Oz: Louis B. Mayer.

In een interview met Playboy in 1990 werd Donald Trump de vraag gesteld ‘When you think about role models from history, what figures particularly inspired you?’ De 44-jarige Donald hoefde er niet lang over na te denken: ‘I could say Winston Churchill, but… I’ve always thought that Louis B. Mayer led the ultimate life, that Flo Ziegfeld led the ultimate life, that men like Darryl Zanuck and Harry Cone did some creative and beautiful things.’ ¹⁴

Trump lichtte toe waarom die mannen en die tijd zo’n aantrekkingskracht op hem hadden: ‘There was incredible glamour and style in those days that’s gone now. And that’s when you could control situations. In those days, when your great actor was an alcoholic, and nobody ever found out – that was having tremendous control over things, which would be impossible today.’ ¹⁵ Let op de veelzeggende woorden ‘and nobody found out … that was having tremendous control’. Het onderliggende principe, verbergen wat jou niet goed uitkomt, hanteert Trump tot op de dag van vandaag.

Uiteindelijk belandde Donald Trump 27 jaar later toch in een baan waarin hij ‘tremendous  control over things’ zou hebben, met ‘incredible glamour and style’: President van de Verenigde Staten van Amerika. Het komt een heel eind in de buurt van de ultieme baan die hij in 1990 nog voor ogen had. Toen zei hij tegen Playboy: ‘The ultimate job for me would have been running MGM in the Thirties and Forties-pre-television.’ Zelfs in maart 2020 probeerde hij de rollen van president en studiobaas nog met elkaar te combineren. Hij maakte van zichzelf een producer/regisseur/hoofdrolspeler van een dagelijkse televisieproductie in Het Witte Huis met de titel de Corona Task Force Briefing. Het ontbrak helaas aan een passende intro in de stijl van een klassieke Metro Goldwyn Mayer film. De brullende leeuw werd gespeeld door Donald Trump zelf. Bijna twee maanden lang was Trump op die wijze dagelijks op TV, waarna hij en zijn staf weer een andere vorm bedachten om in het nieuws te komen.

‘Incredible glamour’ en ‘tremendous control over things’, daar heeft Trump zijn hele leven naar gestreefd. Zijn hang naar het Hollywood van Louis B. Mayer klonk zelfs door in zijn kritiek op de Oscar-uitreiking van 2020, waarbij de Zuid-Koreaanse film ‘Parasite’ de Oscar voor Beste Film had gekregen. Dit was de eerste keer in de historie dat een niet-Engelstalige film die prijs kreeg. President Donald ‘America First’ Trump had er geen goed woord voor over tijdens een campagnerally in Colorado Springs: ‘How bad were the Academy Awards this year, did you see? “And the winner is … a movie from South Korea.” What the hell was that all about? We’ve got enough problems with South Korea with trade, on top of it they give them the best movie of the year?’ ¹⁶ Trumps voorkeur ging uit naar Amerikaanse films, vooral naar die van 70 jaar geleden: ‘I’m looking for like, let’s get “Gone with the Wind” – can we get like “Gone with the Wind’ back, please? Sunset Boulevard? So many great movies.’ ¹⁷

De eerste film die hij noemde was niet zomaar een willekeurig voorbeeld. Gone with the Wind, gemaakt in 1939, was en is nog steeds de meest succesvolle film aller tijden, gerekend in hedendaagse dollars (omzet ruim $ 4 miljard). De film staat in Trumps persoonlijke top 5 van favoriete films. Het verhaal van Gone with the Wind speelde ten tijde van de Amerikaanse Burgeroorlog en werd geproduceerd voor MGM. De legendarische hoofdrol werd vertolkt door Clark Gable, die onder contract stond bij MGM. Gable wilde de rol aanvankelijk niet spelen, maar kon geen nee zeggen tegen Louis B. Mayer,¹⁸ de man wiens leven Trump graag zelf had geleefd. Gone With The Wind was misschien wel de ultieme film die Trump dolgraag zelf had gemaakt.