7.2 Vladimir Poetin (deel 2)

Een studie van Trumps presidentschap is een studie van slecht leiderschap. Aanvankelijk leek zijn presidentschap misschien nog wat te worden, zeker in de ogen van zijn supporters, maar bij nader inzien viel de voormalige zakenman op alle fronten door de mand. Wie zich door de schijn liet misleiden zag een moedige, onconventionele, sterke president. Wie daar doorheen keek zag een zwakke, respectloze president die faalde op vrijwel elk gebied.

Zelfs Poetin, een van Trumps rolmodellen en de man die hem in het geheim in het zadel had geholpen, moest tot de conclusie komen dat hij een kat in de zak had gekocht. Door Trumps incompetentie en de anti-Russische houding van het Amerikaanse Congres leverde het Poetin echter weinig concreet voordeel op. De sancties tegen zijn kliek bleven bestaan, zelf bleef hij verbannen uit de G7 en tot enige noemenswaardige samenwerking met de Verenigde Staten kwam het evenmin. In Syrië mocht hij wel zijn gang gaan, maar in Oost-Oekraïne kreeg hij geen vrij spel.

Misschien was het grootste voordeel voor de Russische president het feit dat Poetin 4 jaar lang geen enkel woord van kritiek hoefde te verwachten van een Amerikaanse president. Toen in 2020 bleek dat de Russen geld en wapens hadden geleverd aan de Taliban, om te gebruiken in hun gevechten tegen de Amerikaanse troepen, bracht Trump het onderwerp niet eens op in zijn telefoongesprekken met Poetin, erkende hij in een interview met journalist Jonathan Swan van Axios.

Herinnert u zich nog het volgende Nederlandse voorbeeld? Minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra trad in 2018 af toen bleek dat hij in 2016 had gelogen over een bijeenkomst met Poetin in 2006 waarvan hij had gezegd dat hij daar zelf bij was geweest. Dat was een leugen, want Zijlstra had er slechts over gehoord van iemand die er wél bij was geweest.

In Nederland was Zijlstra’s leugen een reden om af te treden. In Trumps Witte Huis zou de leugen een aanname-eis zijn geweest om er te mogen werken.

Donald Trump zelf had sinds zijn Miss Universe verkiezing in 2013 in Moskou beweerd dat hij maar liefst 9 keer had gesproken met Poetin (zie hoofdstuk 5.10). Naarmate zijn campagne vorderde had Trump zijn tekst echter steeds weer aangepast, totdat hij in juli 2016 bezwoer: ‘I never met Putin. I don’t know who Putin is. I never met Putin.’ ¹ Dat hij Poetin nog nooit had ontmoet was waarschijnlijk de waarheid, maar Trump wist heel goed wie Poetin was en daar had hij een goede reden voor.

In zijn boek Disloyal wijdde Trumps voormalige fixer Michael Cohen twee hoofdstukken aan Rusland.² Daarin vertelde hij onder meer wat Trump zo aantrok in Vladimir Poetin. Cohen: ‘I’ll start by saying that the answer is so simple and obvious that it still astounds me that no one has grasped the real attraction. Ask yourself this question: What does Trump most admire or worship? The answer is money. Now, ask yourself, who is the richest man in the world?’

Volgens Trump was Vladimir Poetin de rijkste man ter wereld (en dat klopte waarschijnlijk ook). Cohen schreef: ‘“Putin is the richest man in the world by a multiple,” Trump often told me. “In fact, if you think about it, Putin controls 25% of the Russian economy, including every major business, like Gazprom. Imagine controlling 25% of the wealth of a country. Wouldn’t that be fucking amazing?”’³

Cohens boek was nog niet gepubliceerd toen ik hoofdstuk 5.10 schreef, maar Cohens uitleg bevestigde wel mijn eigen analyse over Poetin als rolmodel voor Trump.

Cohen schreef dat zijn baas met absolute zekerheid had gezegd: ‘Putin isn’t president of Russia. He’s the ruler. He’s the dictator. The Tsar. He can do whatever he wants. He’s going to be leader for the duration of his life.’ Cohen voegde er aan toe: ‘Trump didn’t say that disapprovingly, or with any emotion either, other than admiration bordering on awe.’

Admiration bordering on awe. Zo keek Trump naar Poetin.

Wie nog enige illusies koesterde over de democratische inborst van Donald Trump werd door Cohen uit de droom geholpen. Cohen schreef: ‘His impulses weren’t democratic, in any sense of the word. Trump loved Putin because the Russian had the balls to take over an entire nation and run it like it was his personal company – like the Trump Organization, in fact. In Russia, no one questioned or doubted Putin, just as no one called out Trump on the 26th floor of Trump Tower.’⁴

Cohen: ‘Putin’s ability to bring the press to heel, the media’s throat under his jackboot, was also an attraction to Trump, not a bad thing. The same was true for the banks and Russia’s industrial complex.’ Hoe Poetin Rusland regeerde was in feite het ideaal voor een man als Donald Trump. Dat wilde hij ook.

Al deze aspecten maakten Poetin zo’n gewild rolmodel voor Trump in zijn rol als president. Cohen wist het zeker: ‘An entire society and civilization bent to the will of a single man was how Trump viewed the ideal historical form of government – with him as the man in charge, of course.’ Vladimir Poetin was de dictator die Donald Trump graag wilde zijn. Maar dan van de Verenigde Staten van Amerika.

Volgens Cohen begon Donald Trump zich pas tijdens zijn campagne serieus te realiseren wat de gevolgen zouden kunnen zijn als hij daadwerkelijk president zou worden en de volle macht van het ambt zou kunnen aanwenden in zijn eigen voordeel. Cohen zag zelf ook pas nadat Trump zijn kandidatuur had aangekondigd wat Poetin zo aantrekkelijk maakte in de ogen van zijn eigen baas.

Cohen: ‘Locking up your political enemies, criminalizing dissent, terrifying or bankrupting the free press through libel lawsuits – Trump’s all-encompassing vision wasn’t evident to me before he began to run for president. I honestly believe the most extreme ideas about power and its uses only really took shape as he began to seriously contemplate the implications of taking power and how he could leverage it to the absolute maximum level possible.’ ⁵

Bij Cohen vielen langzaam maar zeker de schellen van de ogen: ‘As the election [of 2016] wore on, I began to believe that Trump secretly wanted Putin’s kind of power for himself, which is part of why I’m convinced he won’t leave office voluntarily [in 2020].’

Zelfverrijking is niet voor niets één van de 10 kenmerken van een dictator. Donald Trump had bewondering voor de manier waarop Poetin en zijn clan Rusland hadden leeggeroofd. Cohen: ‘Criminally robbing Russia made them smart, to Trump’s way of thinking, and he was more than happy to take their money. Trump had long experience benefitting from ill-gotten Russian largesse, selling luxury condos to many oligarchs and their minions.’ ⁶

Jarenlang had Trump met zijn Trump Organization de Russische miljoenen met graagte in ontvangst genomen en witgewassen. Niet alleen verkocht hij zijn toren-appartementen aan Russische oligarchen, hij verkocht bijvoorbeeld ook een enorm pand in Palm Beach, Maison de l’Amitie aan een Russische oligarch in 2008 voor $95 miljoen.

Dat was destijds het hoogste bedrag ooit voor een woning betaald, en maar liefst $55 miljoen meer dan waar Trump het een paar jaar eerder voor had aangeschaft. Cohen: ‘Trump told me that the price hadn’t really been an issue.’ ⁷

Trump had eens uitgelegd aan Cohen hoe dat zat met al die Russische miljoenen. Cohen: ‘He explained that the Russians weren’t really spending their own money when they made their excessive purchases of European soccer teams and super yachts and Central Park South penthouses.’ Geld was geen issue, omdat het eigenlijk niet hun eigen geld was.

Van wie was het geld dan? Van Poetin!

Cohen: ‘The oligarchs could enjoy the assets, but always and forever at the pleasure of Vladimir Putin, the new tsar, and displeasing him meant risking their fortunes but also their lives. “The oligarchs are just fronts for Putin,” Trump told me. “He puts them into wealth to invest his money. That’s all they are doing – investing Putin’s money.”’ (p249)

Helemaal ongelijk had Trump niet met zijn analyse. Zelfs in 2020, het jaar waarin Poetin de grondwet wijzigde zodat hij tot 2036 aan de macht kon blijven, ontving hij de top van de Russische zakenwereld in het Kremlin zoals een tsaar uit de 19^de eeuw zijn aristocraten op audiëntie had ontvangen. Elisabeth Schimpfössl, sociologe en auteur van het boek Rich Russians: From Oligarchs to Bourgeoisie (2018), zei recentelijk tegen Trouw: ‘Veel van de nieuwe rijken danken hun fortuin en positie aan Poetin persoonlijk, daardoor heeft hij ze onder controle en zijn ze hondsloyaal.’⁸

Trump was er volgens Cohen zelfs van overtuigd dat de échte koper van zijn gebouw in Florida Poetin was geweest, met een oligarch als tussenpersoon. Cohen: ‘“There’s a bank in Switzerland that’s got one and only one customer,” Trump told me.  “There are rumors about that,” I replied. “I know it for a fact,” Trump replied. “Putin is worth more than a trillion dollars.”’ ⁹

Gegeven het feit dat Donald Trump aan alle 10 kenmerken van een dictator voldeed, heb ik onderstaande figuur uit mijn boek Het Dictatorvirus met zijn naam aangevuld, verbonden met een aantal regeringsleiders die voor hem als rolmodel hadden gefungeerd (zie eerdere hoofdstukken). Vladimir Poetin en Richard Nixon waren in dit overzicht de meest invloedrijke voorbeelden voor hem in zijn rol als president. Nixon als de Amerikaanse dictator die tevens als een presidentiële mentor voor hem was. Poetin als de Russische dictator die in zijn land voor elkaar had gekregen wat Trump dolgraag in Amerika ook had willen bereiken.

De evolutielijnen van het dictatorvirus: ‘democratische’ dictators (aangegeven met blauw, afgezien van Donald Trump). © Frank Schaper

Alleen al vanwege dit rolmodel-effect zou je van Donald Trump geen kwaad woord horen over Vladimir Poetin. Bovendien was Poetins hulp beslissend geweest voor Trumps verkiezingszege. Trump zou de Russische president nog hard nodig hebben bij de verkiezingen van 2020. Trump had dan ook niets dan lof voor Poetin en steunde hem waar mogelijk. Zelfs als dat iedere rechtgeaarde Amerikaan het schaamrood op de kaken zou bezorgen.

Op 11 november 2017 had de Amerikaanse president al gezegd: ‘He [Putin] said that he didn’t meddle – I asked him again … You can only ask so many times. I just asked him again. He said he absolutely did not meddle in our election. He did not do what they are saying he did.’ ¹⁰

Op 6 maart 2018 beweerde Trump: ‘The Russians had no impact on our votes whatsoever, but certainly there was meddling and probably there was meddling from other countries and maybe other individuals.’ ¹¹

De klap op de vuurpijl was de veelbesproken top tussen Poetin en Trump in juli 2018 in Helsinki. Vanaf dat moment wist iedereen dat Poetin Trump in zijn zak had. John Bolton, Trumps National Security Advisor, herinnerde zich dat hij en zijn collega’s met Trump in Helsinki’s presidentiële paleis eerst urenlang zaten te wachten op de vertraagde aankomst van Poetins vliegtuig, en daarna twee uur in afwachting waren tijdens het gesprek van de beide presidenten. Bolton beschreef het in zijn boek The Room Where it Happened.¹²

Bolton: ‘We sweated out a stunningly long, just-under-two-hour one-on-one meeting. Trump emerged at about 4:15 PM and briefed Kelly, Pompeo, Huntsman, and me … Trump said Putin spent a lot of time talking, and he listened, which was a switch. In fact, the US interpreter told Fiona Hill and Joe Wang later that Putin had talked for 90 percent of the time (excluding translation), she also said Trump had told her not to take any notes, so she could only debrief us from her unaided memory.’

Het was voor iedereen duidelijk dat Poetin in de onderlinge ontmoeting de bovenliggende partij was geweest. Toch leek het allemaal nog redelijk goed te gaan. Toen begon de persconferentie, om ongeveer 6:00 PM. En daarmee begon de ellende. De Russische president kon de grijns niet van zijn gezicht af krijgen toen hij een verslagen Trump letterlijk teksten hoorde uitspreken die voor iedere Rus als muziek in de oren klonk.

De lichaamstaal van beide staatshoofden zei alles. Voor de volledigheid citeer ik hieronder de meest veelzeggende uitspraken van beide regeringsleiders op de bewuste persconferentie van 16 juli 2018, gebaseerd op het volledige transcript gepubliceerd door Politico.¹³

Poetin trapte de bijeenkomst af met een uitgebreid betoog, waar ik twee zinnen uitpik, die geen verbazing maar wel mijn lachlust opwekten: ‘Once again, President Trump mentioned [the] issue of so-called interference of Russia with the American elections. I had to reiterate things I said several times, including during our personal contacts, that the Russian state has never interfered and is not going to interfere in internal American affairs, including election process.’

Nog lachwekkender was daarna Poetins aanbod om een en ander in een gezamenlijke cyber security-werkgroep te analyseren. Dit alles met een stalen gezicht.

Na hem hield ook Trump een heel betoog, waar ik ook een paar zinnen uit heb gehaald: ‘Our relationship has never been worse than it is now. However, that changed as of about four hours ago. I really believe that. During today’s meeting, I addressed directly with President Putin the issue of Russian interference in our elections. I felt this was a message best delivered in person. Spent a great deal of time talking about it.’

Maar Trump zei niet wat er over de Russische interventie was gezegd en dat hij zelf nauwelijks aan het woord was geweest.

Een verslaggever stelde op een gegeven moment de vraag aan Poetin: ‘Why should Americans and why should President Trump believe your statement that Russia did not intervene in the 2016 election given the evidence that U.S. Intelligence agencies have provided?’ En aan Trump stelde hij de vraag: ‘Will you consider extraditing the 12 Russian officials that were indicted last week by a U.S. grand jury?’

Trump gaf daarop eerst antwoord: ‘Just to say it one time again, and I say it all the time, there was no collusion. I didn’t know the president. There was nobody to collude with. There was no collusion with the campaign. … Every time you hear all of these 12 and 14 — it’s stuff that has nothing to do — and frankly, they admit, these are not people involved in the campaign… In one case the FBI said there was no lie. There was no lie. Somebody else said there was. We ran a brilliant campaign. That’s why I’m president. Thank you.’

Poetin voegde er aan toe: ‘As to who is to be believed, who is not to be believed, you can trust no one. Where did you get this idea that President Trump trusts me or I trust him? He defends the interests of the United States of America. I do defend the interests of the Russian Federation.’ Dat was verfrissend eerlijk voor de verandering: ‘you can trust no one.’ De wereldpolitiek teruggebracht tot een aflevering van Wie is de Mol?: ‘trust nobody’.

Die zin zou je direct kunnen toepassen op Poetins volgende bewering, nog steeds uitgesproken met een stalen gezicht: ‘We should be guided by facts. Could you name a single fact that would definitively prove the collusion? This is utter nonsense. There’s no evidence when it comes to the actual facts. We have to be guided by facts, not by rumors.’ Dat waren de woorden van een dictator, die elke dag bezig was de feiten geheim te houden of om te buigen naar fictie. Net als Trump.

Een verslaggever vroeg: ‘President Trump, you first. Just now President Putin denied having anything to do with the election interference in 2016. Every U.S. Intelligence agency has concluded that Russia did. My first question for you, sir, is who do you believe?’

Het was een uitstekende en volkomen terechte vraag, maar Trump zou nooit verraden dat hij zijn presidentschap aan Poetin te danken had gehad, ook als dat betekende dat hij zijn eigen mensen zou moeten afvallen.

Trump: ‘My people came to me, Dan Coats came to me and some others and said they think it’s Russia. I have President Putin, he just said it’s not Russia. I will say this. I don’t see any reason why it would be … So I have great confidence in my intelligence people, but I will tell you that President Putin was extremely strong and powerful in his denial today.’

Dat was het exacte moment waarop John Bolton niet wist wat hij hoorde, schreef hij later: ‘Kelly and I, sitting next to each other in the audience, were almost frozen to our seats by Trump’s answer. The immediate media coverage was catastrophic.’ ¹⁴

De besnorde Bolton had wel vaker bezorgd toegekeken als Trump aan het woord was, maar dit sloeg alles. Hij schreef in zijn boek: ‘Putin had to be laughing uproariously at what he had gotten away with in Helsinki. Condi Rice called to tell me she was not going to make any public comment on Helsinki, but she said, “You know, John, that Putin only knows two ways to deal with people, to humiliate them or dominate them.’ ¹⁵ Poetin had Trump in Helsinki zowel gedomineerd als vernederd.

Trumps gedrag in Helsinki zou slechts één van de vele redenen zijn waardoor Bolton en Trump steeds verder uit elkaar groeiden, waardoor Bolton, die pas in april 2018 tot Trumps kabinet was toegetreden, al in september 2019 uit Het Witte Huis zou vertrekken.

Poetin deed nog een duit in het zakje: I’d like to add something to this. After all, I was an intelligence officer myself. And I do know how dossiers are made up. That’s the first thing. Now the second thing. I believe that Russia is a democratic state and I hope you’re not denying this right to your own country, you’re not denying that United States is democracy.’ En daarom, vond hij, moest een dergelijk dispuut in een rechtzaal worden beslist. Hij had makkelijk praten, want als dictator beheerste hij ook de rechtspraak in zijn land.

Verslaggever: ‘Does the Russian government have any compromising material on president Trump or his family?

Poetin: ‘Yeah, I did hear these rumors that they allegedly collected compromising material on Mr. Trump when he was visiting Moscow. Distinguished colleague, let me tell you this, when President Trump was in Moscow back then, I didn’t even know that he was in Moscow … Please disregard these issues and don’t think about this anymore again.’ Misschien was dat wel Poetins meest lachwekkende antwoord.

Trump: ‘And I have to say if they had it, it would have been out long ago.’¹⁶

Nee hoor, Donald, sommige geheimen komen pas decennia later boven water.

In de ogen van president Trump was het een uiterst succesvolle Summit. Hij was de enige Amerikaan die er zo over dacht. De media reageerden vanzelfsprekend vernietigend. Trump reageerde daarop als vertrouwd. Hij vond niet Rusland, maar de Amerikaanse pers zijn grootste vijand.

Rondom Trumps presidentschap heeft altijd een Russische geur van illegitimiteit gehangen. De top in Helsinki had van die geur een penetrante stank gemaakt. In de ogen van vrijwel elke intelligence expert leek Trumps gedrag op dat van een ‘controlled spy’. Voormalig Defense Secretary Chuck Hagel zei dat Trump ‘had failed America today’. Voormalig Director of National Intelligence James Clapper vond de persconferentie ‘truly unbelievable’. En voormalig CIA Director John Brennan noemde Trumps opmerkingen ‘nothing short of treasonous’.¹⁷

De ontmoeting met Poetin leverde Trump een paar dagen later wel weer een speciale TIME cover op. Die mocht hij optellen bij zijn reeds indrukwekkende aantal TIME covers.

Kunstenares Nancy Burson had twee foto’s van de beide leiders op vernuftige wijze in elkaar over laten lopen, ‘to represent this particular moment in US foreign policy’. De cover story bevatte de veelzeggende tekst ‘A year and a half into his presidency, Trump’s puzzling affinity for Putin has yet to be explained’.¹⁸

‘Puzzling’ was het zeker voor het Amerikaanse volk. Was er iets wat men niet wist?

Poetin had twee simpele redenen voor zijn inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016: hij haatte Hillary Clinton en op Trump had hij invloed. Zelf zou hij het later iets anders verwoorden. Tijdens de gezamenlijke persconferentie van Poetin en Trump in Helsinki, stelde Reuters-verslaggever Jeff Mason de volgende vraag aan de Russische president.

Mason: ‘Did you want President Trump to win the election, and did you direct any of your officials to help him do that?’

Poetin antwoordde: ‘Yes, I did. Yes, I did. Because he talked about bringing the US-Russia relationship back to normal.’¹⁹

Later zei Mason dat hij vermoedde dat Poetin alleen antwoord had gegeven op de eerste vraag en het tweede deel misschien niet had gehoord.

Poetins voorkeur voor Trump boven Clinton was Trumps onverwachte geluk. Cohen: ‘The equation was as simple as it was treasonous: Hillary Clinton had criticized Russia’s parliamentary elections in 2011, enraging Putin, the onset of a downward-spiraling relationship that hardened into hatred.’

Om Poetins haat jegens Clinton te begrijpen moeten we een paar jaar teruggaan in de tijd.

Vladimir Poetin was al 8 jaar president geweest van 2000 tot 2008, waarna hij stuivertje had gewisseld met zijn premier Medvedev, die van 2008 tot 2012 president mocht spelen. De Russische grondwet beperkte het aantal aaneengesloten presidentstermijnen namelijk tot twee termijnen van 4 jaar en Poetin, die een rechtenstudie had afgerond, hield graag de schijn op dat hij de wet respecteerde.

Poetin had vervolgens een truc gepland om oneindig aan de macht te blijven. Die truc bestond uit twee delen. Hij wisselde opnieuw van rol met Medvedev in 2012, waardoor hij zich wederom tot president kon laten ‘kiezen’, zij het met de nodige fraude. Bovendien had hij ondertussen de wettelijke presidentstermijn veranderd van 4 naar 6 jaar.

Op 24 september 2011 had Poetin deze ‘rokade’ aangekondigd en toen premier Poetin op 4 december zijn stem op zijn eigen partij uitbracht voor de parlementsverkiezingen, wist hij al dat zijn partij zou gaan winnen. Daarna zou nog een aantal stappen moeten volgen, maar ook daarvan wist hij vooraf al dat het hem opnieuw het presidentschap zou bezorgen. Het was allemaal doorgestoken kaart.²⁰ Dit was een schoolvoorbeeld van een ‘rigged election’. Zó deed je dat dus. Trump kon er jaloers naar kijken.

Als Poetins plan zou lukken zou hij weer president worden in maart 2012 en dit keer 12 jaar president blijven, aannemende dat hij ook de volgende verkiezingen naar zijn hand zou zetten (zie ook Het Dictatorvirus).²¹ Wat Poetin bij dit alles een doorn in het oog was waren niet alleen de ongekend massale demonstraties op straat, die in zijn ogen zijn machtspositie ondermijnden, maar ook de openlijke steun die de Russische oppositie kreeg vanuit de Verenigde Staten, bij monde van Minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton.

Op woensdag 7 december, drie dagen na de Russische parlementsverkiezingen, berichtte CNN dat Hillary Clinton ‘serious concerns about the conduct of the election’ had geuit. Zij vond dat er een ‘full investigation of all reports of fraud and intimidation’ moest plaatsvinden naar alle ‘irregularities’. De Amerikaanse  Minister van Buitenlandse Zaken had zich uitgesproken tijdens een bijeenkomst met 56 andere ministers op een meeting van de OSCE, de Organization for Security and Cooperation in Europe.

Waar bemoeide zij zich mee? Dit was een binnenlandse Russische aangelegenheid.

De Russische Minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov moest met lede ogen toekijken terwijl Clinton de vergadering toesprak en de Russische machthebbers openlijk de les las: ‘The Russian people, like people everywhere, deserve the right to have their voices heard and their voices counted. And that means they deserve free, fair, transparent elections and leaders who are accountable to them.’²²

Op donderdag 8 december 2011, een dag na Clintons uitspraken, had Poetin woedend gereageerd met een persoonlijke aanval, zo berichtte The New York Times. In gesprek met politieke vrienden had hij gezegd: ‘I looked at the first reaction of our U.S. partners. The first thing that the secretary of state did was say that they were not honest and not fair, but she had not even yet received the material from the observers.’

Hij heeft het haar nooit vergeven.

Poetin had er aan toegevoegd: ‘She set the tone for some actors in our country and gave them a signal. They heard the signal and with the support of the U.S. State Department began active work.’

The New York Times schreef dat Poetin Clinton de schuld gaf van de massale demonstraties die in Rusland waren gevolgd op de verkiezingen: ‘Prime Minister Vladimir V. Putin accused Secretary of State Hillary Rodham Clinton on Thursday of inciting unrest in Russia … Anger over the elections prompted a demonstration in which thousands chanted “Putin is a thief” and “Russia without Putin,” a development that has deeply unnerved the Kremlin.’²³

Dictators zijn absoluut niet gediend van tegenspraak en ze haten het als ze ontmaskerd worden. Dit gold zeker voor Poetin toen die tegenspraak kwam uit de mond van een Amerikaanse vrouwelijke minister, op een moment waarop hij kwetsbaar was. Zeer kwetsbaar.

Ondanks zijn grootschalige verkiezingsfraude had zijn partij toch een aanzienlijk aantal zetels verloren in de Duma. Premier Poetin had het westen ervan beschuldigd de Russische verkiezingen te hebben willen beïnvloeden, en president Medvedev had de binnenlandse beschuldigingen van fraude tegengesproken met de woorden: ‘I consider such statements absolutely irresponsible, deceitful and even provocative.’ ²⁴ Het was een bijzonder precaire tijd voor het duo Poetin-Medvedev. Of hun truc zou lukken was nog helemaal geen uitgemaakte zaak.

Poetins macht stond op het spel en Hillary Clinton probeerde zijn plan te dwarsbomen.

De context deed er toe eind 2011. In 2011 was de Arabische Lente losgebarsten, waardoor vier dictators van hun troon waren gestoten: Ben Ali in Tunesië, Mubarak in Egypte, Saleh in Jemen en Qadhafi in Libië. In Bahrein waren onlusten uitgebroken en in Syrië was zelfs sprake van een burgeroorlog. Geen enkele dictator in de wereld was zijn leven meer zeker. Poetin vreesde oprecht dat zijn masterplan om aan de macht te blijven zou kunnen mislukken. Hillary Clintons inmenging had hem de kop kunnen kosten.

In december 2011, na de parlementsverkiezingen, protesteerden de inwoners van de Russische hoofdstad Moskou (bovenstaande foto) en van Poetins thuisstad St. Petersburg (onderstaande foto) tegen Poetins grootscheepse verkiezingsfraude. Sinds de val van de Sovjet-Unie in 1989 waren er niet meer zoveel mensen de straat op gegaan om te protesteren tegen de heersende macht. In Moskou alleen al demonstreerden 100.000 Russen om Poetins aftreden van te eisen.²⁵

In maart 2012 stonden de presidentsverkiezingen gepland die Poetin een nieuwe termijn als president zouden moeten opleveren, maar het was allerminst zeker of dat zou lukken nu miljoenen Russen de straat op gingen. Iedereen had immers door wat hij probeerde te doen. Maar dat weerhield Poetin er niet van zijn plan door te zetten.

Ook in deze verkiezing was het natuurlijk van wezenlijk belang of Poetin inderdaad grootschalige fraude had gepleegd. En zo ja, had die er voor gezorgd dat Poetin en zijn partij de verkiezingen hadden gestolen?

Het antwoord daarop was twee keer ‘ja’.

Poetins partij Verenigd Rusland behaalde volgens onafhankelijke organisaties 30%; de ‘officiële’ telling gaf de partij echter de benodigde 49%. Poetin zelf haalde tijdens de presidentsverkiezingen tegen de 50%. De ‘officiële’ uitslag was echter 64%. Het was precies gegaan zoals Stalin, een van Poetins eigen rolmodellen, ooit had opgemerkt: ‘Het is niet belangrijk wie er stemt, maar wie de stemmen telt.’²⁶

The Wall Street Journal van 28 december 2011 bevatte een uitgebreide analyse van de Russische parlementsverkiezingen. De resultaten waren ‘studded with red flags that suggest broad electoral fraud’: ‘A comprehensive examination of the full results from Russia’s nearly 100,000 voting precincts reveals statistical anomalies that experts say are consistent with widespread vote-rigging. These irregularities could cast doubt, by one rough measure, over as many as 14 million of the 65.7 million votes reportedly cast.’²⁷

We hadden het hier dus niet over twee dode kiezers die op wonderbaarlijke, frauduleuze wijze alsnog hun stem hadden uitgebracht of over 8 in een prullenbak gevonden stemformulieren of over 1 defecte stemmachine. We hadden het hier over 14 miljoen frauduleuze stemmen. Poetins stemfraude was het werk geweest van een Russische grootmeester. Een meesterdief.

Neem voor de aardigheid even de moeite om onderstaande grafieken te bestuderen. Duidelijk is bijvoorbeeld te zien dat in de kiesdistricten waar de opkomst ver boven het landelijk gemiddelde was de partij van Poetin, United Russia (Verenigd Rusland), uitzonderlijk goed had gescoord.

Nog opvallender is dat in districten waar Poetins partij met een mooi rond getal had gewonnen (de dikke verticale lijnen in de rechtergrafiek), zoals bijvoorbeeld 65%, 70%, 75%, 80% of 90%, ook een extra hoge opkomst was gemeten. Volgens verkiezingsexperts waren dergelijke ‘toevalligheden’ te vergelijken met de vingerafdrukken van een inbreker. Zodra de opdrachtgever had aangegeven met welk percentage er gewonnen moest worden, doorgaans een mooi rond getal afgerond op 5, en hoeveel stemmen er nodig waren, zoals bijvoorbeeld 375.000, 400.000, 450.000 of 500.000 stemmen, wisten de lokale Poetin-stemfunctionarissen wat hen te doen stond.²⁸

Van Vladimir Poetin zou geen telefoongesprek uitlekken waarin hij na verkiezing een lokale functionaris zou smeken een paar duizend stemmen te ‘vinden’. Poetin zou die verkiezing vooraf al naar zijn hand hebben gezet en als een functionaris hem in een district zou hebben laten verliezen zou die functionaris zijn getrakteerd op een kopje thee met pollonium.

Ik laat deze voorbeelden zien omdat het mijns inziens aantoont dat Trump niet alleen als president had gefaald, maar ook als dictator. Trump probeerde in 2020 een verkiezing te stelen en faalde. Poetin stal een verkiezing in 2012 en slaagde. Dat was het verschil tussen de professional en de amateur. Geen wonder dat Trump Poetin bewonderde en jaloers op hem was. Hij zal in november hebben gedacht: in Rusland zou het mij wél zijn gelukt.

De statistische analyse van de Wall Street Journal was geheel consistent met de talrijke observaties van zowel lokale als internationale waarnemers, die spraken van ‘numerous cases of ballot-box stuffing, vote falsification and other violations’. De protesterende menigtes hadden dan ook volkomen gelijk om het aftreden van Poetin te eisen.

Maar daar laat een dictator zich natuurlijk niet door afschrikken, zoals we een paar jaar later ook in Wit-Rusland zouden zien. Een dictator gaat het gevecht aan, en laat zich niet leiden door democratische principes. Zo ook Poetin. In Rusland kwam Poetin er mee weg. In Wit-Rusland zou Loekasjenko er in 2020 met Poetins hulp ook mee weg komen.

Het alternatief had Poetin aan den lijve ervaren toen in 1989 de Sovjet-Unie uit elkaar was gevallen, in zijn ogen de grootste politieke ramp van de 20^ste eeuw. Zijn dierbare KGB was toen bijna ten gronde gericht. Nooit, maar dan ook nooit zou hij zijn macht afstaan en de controle uit handen geven.

Maar anno 2012 moest Poetins zege wel tot stand komen onder een democratische dekmantel, om zijn machtspositie een zweem van legitimiteit te verschaffen. Hij beweerde per slot van rekening dat Rusland een democratie was en ontkende dan ook categorisch elke vorm van fraude. The Wall Street Journal: ‘Kremlin and United Russia officials have repeatedly denied major vote fraud’.²⁹

The Wall Street Journal kon in 2011 nog niet weten dat de woorden ‘major vote fraud’ in 2020 door de Amerikaanse president Donald Trump zouden worden gebezigd om zijn eigen verlies te verklaren. En wat de krant toen ook nog niet wist was dat diezelfde president een paar dagen voor de ratificering van de stemmen in het Congres de Minister van Binnenlandse Zaken van de Amerikaanse staat Georgia, Brad Raffensperger, zou opbellen met de letterlijke tekst ‘I just want you to find 11.780 votes.’

Na vier jaar moest het nu toch wel iedereen duidelijk zijn dat Amerika’s president een onversneden dictator was.

Raffensperger bleek het geheime telefoongesprek te hebben opgenomen en het te hebben doorgespeeld naar The Washington Post. Het bandje was op CNN en andere nieuwsmedia te horen geweest. Ik stel mij zo voor dat er in het Kremlin hard om is gelachen.

Poetins fraude bedroeg 14 miljoen stemmen. En daarna claimde hij dat hij eerlijk had gewonnen.

‘Ik had beloofd dat we zouden winnen en we hebben gewonnen! We hebben gewonnen in een eerlijk en open gevecht!’ Dat loog een woedende, gepassioneerde Poetin tijdens een campagnerally op de avond van de presidentsverkiezingen in maart 2012, vechtend tegen historisch lage populariteitscijfers, na beschuldigingen over corruptie en wijdverbreide verkiezingsfraude.

Poetin voegde er aan toe: ‘De verkiezing heeft aangetoond dat ons volk gemakkelijk het onderscheid kan maken tussen de wens voor vernieuwing en de politieke provocaties gericht op de vernietiging van Ruslands staat en macht.’ ³⁰

Dat was destijds een onverholen uithaal naar de Verenigde Staten en zijn Minister van Buitenlandse Zaken.

Poetin: ‘Glorie aan Rusland!’

Geen enkel westers staatshoofd bezocht Poetins inauguratie, met als enige uitzondering zijn goede vriend Sergio Berlusconi. Niemand trapte in zijn doorzichtige truc, behalve zijn trouwste volgelingen. In zijn geliefde St. Petersburg verzette een groot deel van de bevolking tegen hun illegale president. Tot in juni 2012 liepen zij door de straten met een gekooide afbeelding van Poetin, met de tekst: ‘veroordeeld wegens KGB-achtige provocaties’.³¹

Het mocht allemaal niet baten. De demonstranten kwamen keer op keer hardhandig in aanraking met de politie en Poetin bleef gewoon zitten in het Kremlin. Een echte dictator zet namelijk niet alleen de verkiezingen naar zijn hand. Een dictator in een dictatuur heeft ook zijn geheime diensten en zijn justitie-apparaat in zijn greep en kan desnoods de militaire strijdkrachten inzetten tegen zijn eigen bevolking. Zoniet, dan wordt een staatsgreep of een volksopstand hem fataal.

Vladimir Poetin haatte dus de voormalige Secretary of State Hillary Clinton en had zich voorgenomen haar presidentscampagne te saboteren. Tegelijkertijd had hij geconcludeerd dat hij in de persoon van Donald Trump een Amerikaanse president zou hebben waar hij zaken mee kon doen. Trump bewonderde hem, deed graag zaken met Russen, had Poetins toestemming nodig had om zijn toren in Rusland te bouwen en wilde graag de hinderlijke Amerikaanse sancties opheffen, die Rusland waren opgelegd na Poetins annexatie van De Krim.³²

Cohen: ‘If Trump could successfully encourage Putin’s hatred of Clinton, the dictator might be inclined to come to the assistance of her opponent, on the theory of the ancient proverb that the enemy of your enemy is your friend. That was the true nature of Trump’s collusion with Putin, despite all the hype and speculation. The Trump campaign wasn’t organized enough to have secure back channels to the Kremlin.’³³

Maar hoe rechtvaardigde Trump de Russische inmenging voor zichzelf?

Cohen: ‘Always open to moral equivalence when defining good behavior, Trump told me that America intervenes in other country’s elections all the time, even overthrowing regimes in places like Afghanistan and Iraq, so what was wrong with the Russians trying to influence the American election?’

Kortom: zolang de Russische inmenging in zijn voordeel was was er geen vuiltje aan de lucht, want Amerika mengde zich zelf ook altijd in de verkiezingen van andere landen. Cohen: ‘That was Trump’s rationale, so long as the cheating was done in his favor. If it had gone the other way, he would have screamed murder and threatened war with Russia, I’m sure. That was the nature and extent of Trump’s patriotism as he came to see what he could potentially harness.’ ³⁴

Ik weet niet of Cohen het zich op dat moment realiseerde, maar Vladimir Poetin zelf had vrijwel exact dezelfde rechtvaardiging gegeven als Donald Trump toen hij in juni 2017 werd geïnterviewd door TV-presentatrice Megyn Kelly (die inmiddels was verhuisd van Fox News naar NBC). ‘Zelfrechtvaardiging’ staat in mijn top 10 van dictatorkenmerken. Dit was hoe dictators hun daden goedpraatten.

Poetin: ‘Put your finger anywhere on a map of the world and everywhere you will hear complaints that American officials are interfering in internal election processes.’

Kelly: ‘That sounds like a justification.’

Poetin: ‘It doesn’t sound like a justification. It sounds like a statement of fact. Every action has an equal and opposite reaction.’ ³⁵

Hoorde ik dat goed? Zei Poetin zoiets als ‘actie = reactie’? Dat is míjn tekst.

Met andere woorden: als Amerika zich bemoeit met de verkiezingen in Rusland dan bemoei ik mij met de verkiezingen in Amerika. De conclusie is volgens mij dan ook gerechtvaardigd dat zijn bemoeienis met Amerika in 2016 een directe reactie was op Hillary Clintons bemoeienis met Rusland in 2011-2012. Koste wat kost wilde Poetin voorkomen dat zij de opvolger zou worden van Obama, en in elk geval wilde hij haar positie verzwakken en de Amerikaanse democratie ondermijnen.

In januari 2017, nog voor Trumps inauguratie, concludeerden de Amerikaanse geheime diensten CIA, FBI en NSA in een gezamenlijk rapport: ‘We  assess Russian President Vladimir Putin ordered an influence campaign in 2016 aimed at the  U.S. presidential election.’ ³⁶

De geheime diensten hadden ook verwoord welke doelen Poetin daarbij voor ogen had gehad: ‘Russia’s goals were to undermine public faith in the U.S. democratic process, denigrate Secretary Clinton, and harm her electability and potential presidency. We further assess Putin and the Russian Government developed a clear preference for President-elect Trump.’ ³⁷

Aan de andere kant van de relatie stond Donald Trump, die volgens Michael Cohen verwachtte de verkiezingen van 2016 te gaan verliezen van de gedoodverfde favoriet Hillary Clinton. Door zijn geheime banden met Rusland hield hij al zijn opties open. Cohen: ‘we all expected Trump to lose, including the Boss himself, a large part of the posturing and praising of Putin was a way to keep the Trump Organization’s options open with the Russian leader.’ ³⁸

Kortom: zowel Donald Trump als diens rolmodel Vladimir Poetin hadden allebei voldoende motieven om een fijne samenwerking aan te gaan. In het geheim, welteverstaan. Maar hun geheim was gedoemd om onthuld te worden, sinds de benoeming van een Special Counsel, Robert Mueller III, om de inmenging van de Russen in de Amerikaanse verkiezingen te onderzoeken. Bovendien zat de pers er bovenop en en werden met de regelmaat van de klok stukjes van de puzzel onthuld.

Binnenskamers reageerde Trump altijd woedend als er weer eens een artikel in de media verscheen over de inmenging van Rusland of als er weer eens een van zijn handlangers door Muellers toedoen was gearresteerd. Eén van hen was Michael Cohen.

Cohens aanvankelijke getuigenissen voor het Congres waren vals geweest, omdat hij toen nog in dienst was van Trump en diens leugens te vuur en te zwaard had verdedigd, zoals hij dat de voorgaande 10 jaar ook altijd had gedaan. Eén van die leugens was geweest dat er al vroeg in de campagne niet meer met de Russen over een Trump Tower was gesproken (zie vorige hoofdstuk).

Maar alles was veranderd nadat de FBI in april 2018 Cohens kantoor in het Rockefeller Center en zijn Park Avenue hotelkamer had leeggehaald, waarbij zijn zakelijke archief, zijn emails en alle relevante documenten in beslag waren genomen, op aangeven van Muellers team. Bij de in beslag genomen spullen zat ook het bewijs van een betaling aan Stormy Daniels (zie hoofdstuk 1.13). Toen Trump werd gevraagd naar die betaling, had hij geantwoord: ‘You’ll have to ask Michael Cohen. Michael is my attorney, and you’ll have to ask Michael Cohen.’ ³⁹

Furieus was Trump geweest. Hij had geen goed woord over voor deze actie van zijn eigen FBI en Ministerie van Justitie, en natuurlijk ook niet voor journalist Maggie Haberman van The New York Times, die een waarheidsgetrouw artikel had geschreven over Trump en zijn fixer.

Volgens hem was Justitie met een ‘witch hunt’ bezig. De FBI ‘broke in’ Cohens kantoor, had Trump onterecht beweerd (de FBI had een search warrant). Het was ‘a disgraceful situation’ en ‘an attack on our country in a true sense’. Trump: ‘That is really now on a whole new level of unfairness.’ Hij was in paniek, want hij was doodsbang dat Cohen met Mueller zou besluiten mee te werken, that he will ‘flip’. Aan Trumps Twitter account was af te lezen hoe groot zijn angst was. Die angst was terecht.

Nadat Michael Cohen inderdaad eieren voor zijn geld had gekozen, had hij volledig meegewerkt met Mueller. Nu kwamen ook Trumps vergeefse pogingen een wolkenkrabber in Moskou te realiseren aan het licht. Die contacten met Rusland waren doorgegaan tijdens zijn campagne, ondanks dat Trump dat bij hoog en bij laag had ontkend.

Cohen wist daar alles van, omdat hij zelf de contactpersoon was geweest. Nadat hij zijn U-turn had gemaakt besloot Cohen voortaan de waarheid te spreken, zowel tegen Muellers team als tegen de leden van het Congres en tegen het Amerikaanse publiek.

Aangezien Cohens eigen geloofwaardigheid door Trumps medestanders in Het Witte Huis en in het Congres continu in twijfel was getrokken, hechtte hij aan een bepaalde passage in het Mueller-report die zijn recente getuigenissen een stempel van goedkeuring had gegeven: ‘The Office found Cohen’s testimony in these subsequent proffer sessions to be consistent with and corrobated by other information obtained in the course of the Office’s investigation.’

Het Mueller rapport zei verder over Cohens hervonden liefde voor de waarheid: ‘Starting with his second meeting with [the Special Counsel’s Office] in September, 2018, the defendant accepted responsibility not only for his false statements concerning the [Trump Tower] Moscow Project … The defendant, without prompting by the [Special Counsel’s Office], also corrected other false and misleading statements that he made concerning his outreach in and contacts with Russian officials during the course of the campaign.”’

Cohen voegde er in zijn boek Disloyal zelf aan toe: ‘Compare and contrast that with Trump’s insistent refrain that collusion with Russia was a “hoax” and he had “no business in Russia.” ⁴⁰ Daar had hij een punt. Trump had van alles beweerd, maar hij had zich nooit onder ede laten interviewen door Muellers team. Dat was heel jammer en een echte omissie in het Mueller-onderzoek, want in Trumps vorige leven hadden zijn spaarzame getuigenissen onder ede vaak wel degelijk een glimp van de waarheid opgeleverd (zie deel III).

Cohen stelde zijn lezers de volgende vraag: ‘Who do you think you should believe? Remember, I was talking to Mueller’s lawyers under oath and on pain of perjury, perhaps an ironic statement given my present circumstances, but I can assure you that I was not going to lie or shade the truth when I cooperated with the authorities – and I won’t here, either. This is the straight-up truth, no ice, no mixer, just a shot of reality.’ ⁴¹

We mogen inderdaad aannemen dat niemand binnen de sekte van Trump ons op dit gebied dichter bij de waarheid zal brengen. Althans, zolang De Grote Leider nog in leven is.

Het woord ‘collusion’ was de meest beladen term tijdens de eerste helft van Trumps presidentschap. ‘Collusion’ betekent volgens het Cambridge Dictionary een ‘agreement between people to act together secretly or illegally in order to deceive or cheat someone’.⁴² Was er volgens Trumps fixer ten tijde van de campagne sprake van ‘collusion’? Cohen verwoordde zijn oordeel als volgt: ‘What appeared to be collusion was really a confluence of shared interests in harming Hillary Clinton in any way possible, up to and including interfering in the American election – a subject that caused Trump precisely zero unease.’ ⁴³

De relatie tussen Poetin en Trump bleef voor de meeste mensen ondertussen een onopgelost mysterie en alle hoop was gevestigd op Robert Mueller III om het raadsel op te lossen. De Amerikaanse president moest de eerste twee jaar van zijn presidentschap alle zeilen bijzetten om zich het onderzoek van de Special Counsel van het lijf te houden, een onderzoek dat steeds dichterbij kwam en verschillende Trump-handlangers in de gevangenis deed belanden. Dát de Russen zich hadden bemoeid met de Amerikaanse verkiezingen stond inmiddels vast, alle ontkenningen van Trump en Poetin ten spijt.

Robert Mueller III kwam net als de Amerikaanse veiligheidsdiensten tot de conclusie dat Rusland zich intensief had bemoeid met de Amerikaanse verkiezingen. En, waarschuwde hij, de Russen deden het nog steeds. Vreemd genoeg was de Russische bemoeienis echter niet de allesoverheersende vraag die Washington twee jaar lang bezighield. Men bleek eigenlijk helemaal niet zo bang meer te zijn voor de Russen. Amerika had de Koude Oorlog toch al lang geleden gewonnen? De grote vraag was meer of de Rusland-kwestie Trump de kop zou kosten. Dát hield de gemoederen pas echt bezig.

Wat zou Mueller ontdekken en wat zou hij in zijn rapport zetten? Zou het voldoende bewijs opleveren om de president af te zetten? Washington hield zijn adem in.