4.5 Citizen Kane (deel 1)

Biograaf Tim O’Brien: ‘What’s your favorite movie?’

Donald Trump: ‘Citizen Kane.’¹

Trump was niet alleen gefascineerd door de film, maar ook door de maker van de film, Orson Welles (1915-1985). Welles was een legendarische acteur, film-, theater- en radiomaker geweest. Citizen Kane was zijn eerste film. Hij was op zijn 25^ste de co-auteur van het script, de regisseur en hij had de hoofdrol voor zijn rekening genomen. Trump was niet alleen weg van de film, hij was ook zeer gecharmeerd van de filmmaker.

De 31 jaar voor Trump geboren Welles was een genie. Trump had hem goed bestudeerd: ‘He was like this great genius that after 26, never ever did it. He became totally impossible. He thought everybody was a moron, everybody was this, everybody was that: if he had a budget, he’d exceed it by 20 times and destroy everything.’²

Al op zijn 23^ste had Welles op de voorpagina van TIME Magazine gestaan, iets wat Trump pas op veel latere leeftijd zou lukken.

Orson Welles was, net als Trump later, getrouwd geweest met drie mooie vrouwen: met Virginia Nicolson (geh. 1934-1940), met filmster Rita Hayworth (geh. 1943-1947), op bovenstaande foto, en met Paola Mori (geh. 1955-1985). Welles had vijf kinderen gekregen. Trump ook.

Trump: ‘I loved Orson Welles. He was totally fucked up. He was a total mess. But think of his wives. Think of his hits.’ De in Wisconsin geboren Orson Welles had vele bewonderaars. Tim O’Brien schreef in TrumpNation dat de jonge Donald Trump over Welles had gezegd: ‘He became impossible. I loved that.’ Beatrice Welles, Orsons jongste dochter uit zijn derde huwelijk, had verbolgen gereageerd op Trumps uitspraken: ‘Never mind the inaccuracies and that what he is saying is so wrong – the rest of it is stupid. Why mention his wives? He’s talking about his films and then he brings up his wives? It’s just so stupid.’³

Tja, waarom had Trump het over de vrouwen van Welles? Omdat vrouwen in het leven van Trump allesbepalend waren. De drie mooie vrouwen van Welles, maar ook diens compulsieve neiging om vreemd te gaan, was een van de redenen waarom Trump zich zo goed met hem kon idenitificeren. De tekst ‘he was totally fucked up, a total mess. But think of his wives. Think of his hits’ zou net zo goed over Trump zelf gezegd kunnen worden. Welles was een rolmodel voor hem. Hij wilde hebben wat Welles had. Hij wilde zijn zoals Welles. Hij wilde ook zijn zoals de protagonist in Citizen Kane, Charles Foster Kane. Trump identificeerde zich met zowel de filmmaker als diens voornaamste filmpersonage.

Orson Welles had op zijn beurt iets belangrijks gemeen met de Italiaanse filmmaker Sergio Leone: het maken van films was hun grote liefde. Zij konden niet zonder. Zijn grote fout, zei Welles in een interview in 1982, was dat hij de theaterwereld had verruild voor de filmwereld, simpelweg omdat hij verliefd was geworden op het maken van films.

De op dat moment 67-jarige Welles blikte terug op zijn leven: ‘I think I made essentially a mistake by staying in movies. But it’s a mistake I can’t regret. It’s like saying “I shouldn’t have stayed married to that woman, but I did because I love her. I would have been more successful if I hadn’t been married to her, you know. ” I would have been more succesful if I had left the movies immediately, stayed in the theatre, gone into politics, written anything.’⁴

Toen hem werd gevraagd of hij belangrijke rollen had geweigerd om prioriteit te geven aan het regisseren van films, zei hij: ‘No, I haven’t been offered them. I would have sold my soul to play in “The Godfather”, for instance. But I never get those parts offered to me at all.’

Welles vertelde dat hij alleen rollen kreeg in slechte films, als cameo, om de film nog een beetje klasse te geven. En elke keer als hij dat had gedaan, om in zijn levensonderhoud te voorzien, was hij een beetje van zichzelf kwijtgeraakt.

Welles: ‘I’ve wasted a greater part of my life looking for money and trying to get along, trying to make my work from this terribly expensive paintbox, which is a movie. And I have spent too much energy on things that have nothing to do with making a movie. It’s about 2% moviemaking and 98% hustling. It’s no way to spend a life. I’m going to go on being faithful to my girl. I love her. I fell so much in love with making movies that the theatre lost everything for me. I’m just in love with making movies.’

Drie jaar na dat interview werd hij dood gevonden, zittend achter zijn typemachine, werkend aan een script. Welles was 70 jaar geworden. Zijn as werd tesamen met de as van zijn derde vrouw Paola Mori, op zijn eigen verzoek, begraven in een klein dorpje in Spanje.

Filmtechnisch was Citizen Kane een briljante, vernieuwende aaneenschakeling van diverse verteltechnieken, met flashbacks en anecdotes over de protagonist vanuit zes verschillende perspectieven, verteld door de ooggetuigen van zijn leven, en met behulp van alle technologische mogelijkheden die Orson Welles en zijn cameraman Gregg Toland tot hun beschikking hadden. Dat hij die film had mogen maken had hij aan zijn eerdere prestaties te danken.

De 25-jarige Welles stond als ‘wonderkind’ bekend, na een uitzonderlijk vernieuwend en succesvol theaterverleden, waarin hij Shakespeare’s ‘Julius Caesar’ een modern aanzien had gegeven, maar vooral door een spectaculair radioprogramma dat in het hele land voor opschudding had gezorgd.

Het verhaal ‘War of the Worlds’ van H.G. Wells werd op 30 oktober 1938 door de 24-jarige Orson Welles en zijn collega’s zó levensecht opgevoerd, in een tijd zonder televisie (laat staan internet en mobiele telefoons), dat een deel van de bevolking in New York in paniek was geraakt. Zij hadden de introductie van het hoorspel gemist en geloofden dat er écht marsbewoners in New Jersey waren geland. ‘Fake news’, een ‘hoax’ en een massamedium waren hier perfect samen gekomen. Het resultaat was dat de naam van Orson Welles als geniaal wonderkind was gevestigd en dat iedereen iets van of met hem wilde, zoals op de foto te zien is.

Ik neem aan dat de meeste Nederlanders de film Citizen Kane nooit hebben gezien. Daarom vat ik hier het verhaal van Charles Foster Kane, de hoofdpersoon in de film, kort samen. Charlie wordt geboren in een arm gezin in de staat Colorado. Maar door een samenloop van omstandigheden wordt zijn moeder een vermogende vrouw, waarna zij haar kind op vijfjarige leeftijd aan een voogd meegeeft om in de grote stad een opvoeding en opleiding op stand te krijgen, en hopelijk een betere toekomst.

Zodra Charlie 25 jaar oud is en de beschikking krijgt over een miljoenenvermogen, besluit hij een krant in New York, The Inquirer, te gaan runnen. Hij bouwt zijn lezersbestand uit met roddel, sensationele, vaak verzonnen verhalen en kritische artikelen over de zaken van zijn voogd, genaamd Thatcher, en de regering. Charlie wordt een wereldberoemde, ‘larger than life’ Amerikaan en trouwt met de nicht van de president.

Kane werkt dag en nacht, creëert een machtig media-imperium, dat politici kan maken en breken. Zelf ambieert hij een hoge positie in de politiek en doet serieus mee in de race om het gouverneurschap, wat door menigeen gezien wordt als logische tussenstap naar het presidentschap.

Ondertussen groeien Charles en zijn vrouw meer en meer uit elkaar, wat symbolisch in beeld wordt gebracht in een reeks achter elkaar gemonteerde scènes met een ontbijttafel die elke scène wat langer wordt. Kane is intussen een relatie aangegaan met een actrice met zangambities, Susan Alexander. Zijn opponent maakt hier gebruik van, waarna Kane’s politieke plannen in rook opgaan. Hij scheidt en trouwt met zijn nieuwe vriendin. Voor haar bouwt hij zelfs een gigantisch operagebouw, maar zij ontbeert het talent om een succesvolle loopbaan als operazangeres op te bouwen.

Kane ontpopt zich als onverzadigbare verzamelaar van bedrijven, kunst, beelden, trofeëen en andere bezittingen. Hij bouwt een enorm kasteel in Florida, met bergen, een ophaalbrug en een exotische dierentuin, en noemt het Xanadu, naar het legendarische zomerpaleis van de Mongoolse heerser Kublai Khan. Maar Charles Foster Kane is niet gelukkig.

Na de beurskrach van 1929 stort zijn imperium in elkaar en houdt hij alleen zijn kranten over. Zijn tweede huwelijk is ook geen succes en eindigt in een scheiding. Susan verlaat hem. Kane vereenzaamt, trekt zich terug in zijn kasteel, dat nooit helemaal wordt afgebouwd en overlijdt, omringd door al zijn spullen, maar zonder vrouw en vrienden. Zijn spullen worden verkocht, danwel vernietigd.

De parallellen tussen Donald Trump en Charles Foster Kane lagen natuurlijk voor het oprapen. Hij kon zich als rijke zakenman, die zelf ook een opkomst en neergang had meegemaakt, op allerlei manieren met Kane identificeren. Trump had zijn rijkdom ook te danken gehad aan zijn ouders, maar was door diezelfde ouders ook uit huis geplaatst op jonge leeftijd, net als Kane. Hij had geleefd in weelde, omringde zich met mooie vrouwen en was een Amerikaanse beroemdheid, net als Kane. Hij was eraan gewend om prominent in de roddelbladen te staan, net als Kane. Trumps eigen neergang in de jaren ’90 was mede ingezet na een beurskrach, net als bij Kane.

Uit een nooit afgeronde, maar wel op YouTube te bekijken documentaire van Errol  Mark Morris bleek Donald Trump op allerlei manieren geraakt te zijn geweest door Citizen Kane.⁵ In 2002 zei de 56-jarige Trump tegen Morris: ‘The wealth, the sorrow, the happiness, the unhappiness just struck lots of different notes. Citizen Kane was really about accumulation. And at the end of the accumulation, you see what happens and it’s not necessarily all positive. Not positive. I think you learn in Kane that maybe wealth isn’t everything, because he had the wealth but he didn’t have the happiness’.

Morris vroeg hem: ‘If you could give Foster Kane advice, what would you say to him?’

Trump antwoordde: ‘Get yourself a different woman.’⁶

Toen Trump dit zei was hij inmiddels zelf ook twee keer getrouwd en gescheiden geweest, net als Kane. Bij Kane zag hij de verwijdering in diens eerste huwelijk, wat Kane zelf had versneld door zijn affaire met een actrice/zangeres. Trump herinnerde zich de innovatief gemonteerde ontbijtscène: ‘The table getting larger, and larger, and larger, with he and his wife getting further and further apart as he got wealthier and wealthier – perhaps I can understand that.’ Op de foto’s zien we Kane aan de ontbijttafel met zijn eerste vrouw.

Trump voegde er aan toe, in zijn interview met Morris: ‘The relationship that he [Kane] had was not a good one for him. And probably not a great one for her, although there were benefits for her. But in the end she was certainly not happy.’ In zijn eerste huwelijk met Ivana had Trump ervaren dat zij steeds verder uit elkaar waren gegroeid, wat hij zelf had versneld door zijn affaire met actrice Marla Maples. De relatie was ‘not a good one for him’. Not good for Kane. Not good for Trump.

Maar toen Morris Trump wees op de parallellen, wees Donald dat van de hand: ‘I see no analogy between the two’.⁷

Toch was die analogie er wel. In de film zegt Kane tegen zijn vriend Jedediah Leland, die hem heeft verteld dat Emily hem gaat verlaten: ‘She can leave me. As a matter of fact, I’ve already left her. Don’t worry. I’ll live’. Dat waren bijna letterlijk dezelfde woorden waarmee Donald aan de roddelpers uitlegde dat hij en Ivana uit elkaar gingen. Jij verlaat Kane niet, hij verlaat jou voordat jij hem verlaat. Hetzelfde gold voor Trump. In het script voegt Kane er aan toe: ‘To love on my terms. Those are the only terms anybody knows…his own.’⁸

Als iets pijnlijks te dichtbij komt, trekt Kane de deur naar zijn gevoelens dicht. In de film komt hij voor de eerste keer de 20-jarige Susan Alexander tegen, die zijn minnares en tweede vrouw zal worden. Hij ontmoet haar bij toeval op straat en zegt: ‘tonight I’d planned to make a sort of sentimental journey to the scenes of my youth – my childhood, I suppose – to look again at…’

Charlie maakt zijn zin niet af, kijkt naar Susan, en zegt in de derde persoon over zichzelf: ‘Who am I? Well, let’s see. Charles Foster Kane was born in New Salem, Colorado in eighteen six – ’ En weer maakt Charlie zijn zin niet af, volgens het script ‘obviously a little embarrassed’. In plaats van te vertellen wie hij is, vervolgt hij met wat hij doet: ‘I run a couple of newspapers. How about you?’⁹

Net als Kane koppelt Trump zijn zelfbeeld aan wat hij doet.

En net als Kane trekt hij de deur naar zijn gevoelens dicht als iets pijnlijks te dichtbij komt.

Citizen Kane was voor het eerst uitgebracht in 1941, maar was toen nog geen groot succes, mede door de actieve tegenwerking van krantenmagnaat William Randolph Hearst, die had gehoord dat de film op zijn eigen leven gebaseerd zou zijn. Trump werd pas geboren in 1946 en kan hem voor het eerst pas hebben gezien vanaf 1956, toen Citizen Kane voor het eerst op televisie kon worden bekeken, en werd heruitgebracht in de bioscoop. Waarschijnlijk heeft Donald de film later gezien tijdens een van de talloze herhalingen. Onbekend is hoe vaak hij naar herhalingen heeft gekeken.

Dat Trump op zijn 56^ste veel van zichzelf in het leven van Kane zou herkennen is niet meer dan logisch, maar het is misschien nog wel interessanter om te speculeren hoeveel hij van zijn eigen leven bewust of onbewust heeft gemodelleerd naar de film, die hij voor het eerst had gezien toen hij zelf nog helemaal niets had gepresteerd.

Ik denk dat Kane minstens zo’n belangrijk rolmodel voor de jonge Donald is geweest als bijvoorbeeld William Zeckendorf, Harry Helmsley, Barron Hilton of Hugh Hefner. Zij waren allemaal ‘larger than life’, Amerikaanse tycoons die in de echte wereld hadden gepresteerd wat de jonge Donald Trump Charles Foster Kane had zien presteren in zijn favoriete film. Zij waren het bewijs dat Kane meer was dan een fictief personage. Zij waren het bewijs dat Donald zelf ook zo iemand kon worden als Kane. In die zin was Kane zijn oer-rolmodel, waar de latere rolmodellen voldoende op moesten lijken om hem te helpen zelf ook een échte Kane te worden.

De film had hem ook al voorbereid op de negatieve kanten van een dergelijk leven.

Op zijn 56^ste bleek dat het hem was gelukt op Kane te lijken, maar dat hij nu ook zelf had ervaren wat de nadelen waren. Trump herkende ook het effect van rijkdom, zie hij tegen Morris: ‘In real life I believe that wealth does in fact isolate you from other people. It’s a protective mechanism. You have your guard up much more so than you would if you didn’t have wealth.’ Aan de buitenkant had Trump veel vrienden, maar van binnen vereenzaamde hij in toenemende mate. Toen Donald jong was was het bekijken van de film een bron van inspiratie, een voorbeeld met profetische waarde als het hem zou lukken een moderne Charles Foster Kane te worden. Toen de ouder geworden Trump de film bekeek zag hij de bevestiging van zijn succes, maar ook de schaduwkanten van het succes.¹⁰

Kane was voor Donald een personage om na te volgen. Waar bleek dat bijvoorbeeld uit? Kane’s paleis had hem op twee manieren geïnspireerd. In Manhattan wilde hij een echt kasteel bouwen, compleet met ophaalbrug. Dat wilde hij ‘Trump Castle’ noemen. Het plan ging niet door, maar de naam had hij vervolgens aan een van zijn casino’s in Atlantic City gegeven. In Las Vegas kondigde hij plannen aan om het grootste casino ter wereld te bouwen. Trump gaf het de naam ‘Xanadu’. Hij zei: ‘I wasn’t satisfied just to earn a good living, I was looking to make a statement. I was out to build something monumental … something worth a big effort.’¹¹ Ook dat plan ging niet door.

Wat wel doorging was Trumps aankoop van zijn eigen zomerpaleis met 118 kamers in Palm Beach, Florida. Kane’s kasteel Xanadu had hem volgens mij, bewust of onbewust, mede geïnspireerd, net als Hugh Hefners Playboy Mansion, waar hij vaak kwam. Zoiets wilde hij ook hebben. Charles Kane had zijn Xanadu, dat door Orson Welles op zijn beurt was gemodelleerd naar Hearst Castle, het kasteel van krantenmagnaat William Randolph Hearst.

Hearst Castle (foto linksboven), in Californië, was de inspiratiebron voor Citizen Kane’s Xanadu (foto rechtsboven), in Florida. Hugh Hefners Playboy Mansion (foto linksonder) in Californië, was samen met Kane’s Xanadu volgens mij de inspiratiebron voor Trumps aankoop in Florida in 1985, Mar-a-Lago (foto rechtsonder).

In Mar-a-Lago kon Donald Trump zich met recht Charles Foster Kane wanen en zich omringen met spiegels.

Aanvankelijk werd Donald Trump uitgespuugd door de plaatselijke elite van Palm Beach, zoals in Manhattan de plaatselijke elite aanvankelijk ook niets van de jongen uit Queens moest hebben. Maar Trump slaagde er in Florida in het pleit te winnen.

Trump vond het fantastisch om in zijn presidentiële zomerpaleis de gastheer te spelen voor bewonderende bezoekers. Auteur Laurence Leamer schreef er een mooi boek over, Mar-a-Lago, Inside the Gates of Power at Donald Trump’s Presidential Palace.

Toen Leamer, die zelf in Palm Beach woonde sinds 1994, zijn research begon in 2009 voor het boek Madness Under the Royal Palms, wilde hij Trump er al een centrale rol in geven, maar zijn uitgever stak daar een stokje voor, met het argument dat Trump ‘overexposed’ zou zijn. Toen Leamer dat later tegen Trump zelf zei, was diens reactie: ‘Overexposed? You’ve got to be fucking kidding. I’m Donald Trump.’ ¹²

Palm Beach, merkte Leamer, was een zeer gesloten en op zichzelf staande wereld. Zijn eerste boek over de stad werd dan ook niet op prijs gesteld. Voor zijn nieuwe boek over Trump in Palm Beach waren veel mensen, die zich een paar jaar eerder nog open hadden uitgesproken over Trump, nu niet meer bereid met hem te praten. Trump zelf, inmiddels president, was ook niet meer beschikbaar. Gelukkig had hij zijn oude aantekeningen bewaard.

Leamer schreef over Trump en Mar-a-Lago: ‘To him, Mar-a-Lago was “maybe the greatest place in the world.” Volgens de auteur beschouwde Trump het landhuis aanvankelijk meer als een museum, en zeker geen woonhuis voor zo iemand als hij. Maar Trump wist dat eigenaar zijn van het landgoed hem een zeker cachet zou verlenen, in een wereld waar hij eigenlijk geen deel van uitmaakte. Trump zei: ‘I never thought it was going to be a particularly comfortable place, but I thought it was so incredible as a statement that it would be wonderful to own’.

Leamer schreef: ‘He just had to have it.’¹³

In de wereld van Palm Beach, met veel oud geld en mensen die voornamelijk niets deden omdat ze al rijk genoeg waren, was Donald Trump een outsider, die zich bovendien niet hield aan de ongeschreven regels van de gemeenschap. Hij trok zich er niets van aan. In de slaapkamers liet hij ijskannen zetten met de opdruk ‘Trump Castle’, afkomstig uit een van Trumps Atlantic City casino’s. Leamer noemde het ‘some unconscious vulgarity that would mark the new owners as unworthy of inhabiting Mar-a-Lago’.

Niet alleen de binnenhuisarchitect gruwde ervan, zelfs de dienstmeid keurde het af: ‘Well, you just don’t do those things. They have no class’. Trump deed wel meer dingen die een kasteelheer niet behoorde te doen. Leamer: ‘As master of the house, Trump watched television in bed while eating fried chicken on top of precious lace bedspread.’ Roddeljournalist Liz Smith kwam vaak op bezoek en vond het juist wel wat hebben: ‘He liked to get in bed at night and watch sports events on television, and eat a hamburger. That was his idea of heaven.’¹⁴

Het lijkt een karikatuur van de man, maar is het niet. Het beeld werd door Trump zelf bevestigd in zijn tweede boek, The Art of Survival: ‘In my opinion, the social scene – in New York, Palm Beach, or anywhere else, for that matter – is full of phonies and unattractive people who often have done nothing smarter than inherit somebody else’s wealth – the Lucky Sperm Club, I call it.’¹⁵

Trump: ‘I’m a man with very simple tastes … I don’t like rich sauces of fine wines. I like to eat steak rather than pheasant under glass. I prefer, on most nights, to sit in bed with the TV tuned to some movie or sports event and the phone not far away.’¹⁶

Een levensgroot portret van Charles Foster Kane hing boven de haard van het kantoor van Mr. Bernstein, diens loyale medewerker die na Kane’s dood bestuursvoorzitter van The Inquirer was geworden. Trump verving het portret van de vorige eigenaresse van Mar-a-Lago door zijn eigen portret, genaamd ‘The Visionary’.¹⁷ Marjorie Merriweather Post, die het landgoed door 600 bouwvakkers had laten bouwen in de jaren ’20, was overleden in 1973. Zij had het gedoneerd aan de National Park Service met de bedoeling dat de president het zou kunnen gebruiken als zomerresidentie, maar zo was het niet gebruikt en in 1981 had het Congres het landgoed teruggegeven aan de familie.¹⁸

Vier jaar later werd het gekocht door de man die in 2017 de president van de Verenigde Staten zou worden.

Trump zei eens: ‘There are so many examples of men or women who go out and get taken advantage of by their own people. So, don’t expect anyone to be on your side.’¹⁹  Zijn inschatting klopte, zo bleek na zijn aankoop van Mar-a-Lago. De elite van Palm Beach keek neer op de Trumps, zoals ooit de elite van Manhattan had neergekeken op de Trumps, en zoals de elite van Washington zou neerkijken op de Trumps. Hij was niet anders gewend. Donald en Ivana werden niet eens uitgenodigd voor de prestigieuze Bath and Tennis Club, een van de vijf clubs die Palm Beach rijk was.

Richard Cowell, een van de lokale gasten bij een van Trump’s eerste dinner party’s in Mar-a-Lago, herinnerde zich: ‘All of the top people were there, the peak of the Bath and Tennis and the Everglades. Everybody was laughing at him’.²⁰ James Oelsner, de president van de B&T Club deed zijn best Ivana Trump ervan te overtuigen geen lid te willen worden: ‘I thought it would be good for everyone if they didn’t apply. It would save a lot of embarrassment.’²¹ James Newman, de president van de Palm Beach Chamber of Commerce, zei zelfs: ‘Mr. Trump has a home here, but he’s no Palm Beacher’.²²

Donald Trump trok zich er niets van aan en ging de strijd aan met de lokale elite, de gemeenteraad en met alle inwoners die tegen hem waren. ‘I loved to fight. I always loved to fight’, had hij eens gezegd en dat bleek nu eens te meer.²³ Op een bepaald moment wilde Trump een aantal huizen bouwen op zijn landgoed, maar de gemeenteraad wees zijn plan af. Trump zei: ‘Constitutionally I can do what I want with my property, and yet the town had blocked me at every turn.’²⁴ Dat patroon zou zich later herhalen na zijn komst naar Washington.

Charles Foster Kane was controversieel en stond bekend om zijn strijdlust. Hetzelfde gold voor Donald Trump. In juli 1992 diende Trump een $50 miljoen ‘law suit’ in tegen de Palm Beach Country Court.²⁵ Uiteindelijk veranderde Trump, op advies van zijn advocaat, het landgoed in een Club, de zesde van het eiland, dat een toevluchtsoord zou worden voor elke miljonair die niet welkom was bij een van de reeds bestaande clubs.

In het filmscript van Citizen Kane zegt Mr. Leland, zijn oudste vriend, tegen een verslaggever: ‘He was disappointed in the world. So he built one of his own – An absolute monarchy.’²⁶

Met de status van ‘club’ had Trump veel meer vrijheid om Mar-a-Lago te exploiteren zoals hij dat wilde. Daar kreeg hij wel toestemming voor. Tesamen met de bijbehorende golf club werd Mar-a-Lago, dat hij ooit had gekocht voor $5 miljoen en had verbouwd voor $3 miljoen, een van Trumps meest lucratieve bezittingen. Vele nieuwe rijken volgden hem bovendien naar Palm Beach, waardoor de stad in status groeide. Donald Trump concludeerde: ‘They all come over, they all eat, they all love me, they all kiss my ass. And then they all leave and say: “Isn’t he horrible.” But I’m the King.’ ²⁷

Trump kwam, zag en overwon in Palm Beach, zoals hij eerder had gedaan in Manhattan en in Atlantic City. De Amerikaanse schrijfster Amy Bloom zei eens in een interview dat er eigenlijk maar twee verhalen zijn: ‘Ik ga op reis’ en ‘Een vreemdeling komt aan in het dorp’. ‘En in feite’, voegde ze daar aan toe, ‘zijn dat twee verschillende perspectieven van hetzelfde, dus je zou kunnen zeggen: er is maar één verhaal.’²⁸ Trump is in zijn leven vijf keer op reis gegaan om als vreemdeling aan te komen in een nieuw dorp. In alle gevallen had hij slechts één doel: de nieuwe nummer 1 worden en blijven.

De eerste keer vertrok hij tegen zijn zin uit huis, op weg naar de New York Military Academy, de tweede keer verhuisde hij met ambitieuze bouwplannen naar Manhattan, de derde keer werd hij als redder verwelkomd in Atlantic City, de vierde keer kwam hij als ongenode indringer aan in Palm Beach en de vijfde keer moest het politieke establishment in Washington zijn presidentiële intocht accepteren, die hem was bezorgd door zijn volgelingen.

De helft van het land dacht: ‘Isn’t he horrible?’

Trump dacht: ‘But I’m the King.

Laurence Leamer concludeerde: ‘Palm Beach had been Trump’s training ground. The president had studied hard and learned well. In the same way that he had divided the island into pro- and anti-Trump camps, he had largely transformed America into two nations, those who admired him for what they thought he was doing and those who loathed him for what they believed he was.’²⁹

Trump was dan wel de nieuwe koning van Palm Beach, hij kon nog steeds niet goed tegen afwijzingen, schreven Katie Rogers en Annie Karni in The New York Times. Jeff Greene, de Palm Beach-miljardair die zonder succes meedeed als Democratische kandidaat in de race voor het gouverneurschap van Florida, was lid geworden van Trumps club in 2010. Maar hij verliet de club weer na een tijdje, met als uitleg: ‘I have my own tennis court. I never loved going there’. Trump vatte Greene’s vertrek persoonlijk op en confronteerde hem ermee toen ze een keer naast elkaar zaten tijdens een liefdadigheidsbijeenkomst op Mar-a-Lago. Greene herinnerde zich: ‘He went right at me, saying, “I can’t believe you quit the club.”’³⁰

Jeff Greene wist nog niet wat sommige anderen al wel wisten: je verlaat Donald niet, hij verlaat jou, voordat jij hem verlaat. Als hij Citizen Kane had gezien en had geweten hoezeer Trump op Kane leek, was hij minder verbaasd geweest.

Leamer schreef in zijn boek Mar-a-Lago: ‘In Trump’s life, there was no such thing as being offstage, where he could act without fear of scrutiny.’ Trump moest er van uit gaan dat hij altijd werd bekeken. Leamer: ‘He was filming the latest scene in what he considered the greatest show on earth: the drama of Donald J. Trump. Trump believed he could trust no-one.’

Trump had tegen Leamer gezegd: ‘You really have to think of yourself as a one-man show,’ Dat was een interessante uitspraak van Trump, die bijna letterlijk overeenkwam met de visie die Welles-biograaf Simon Callow had op Orson Welles. Callow noemde deel 1 van zijn Welles-biografie ‘The Road to Xanadu’ en deel 2 ‘Hello Americans’. Deel 3 van zijn biografie kreeg de titel ‘One Man Band’.

De biograaf schreef dat Welles na de mislukking van zijn tweede film, The Magnificent Ambersons, een outcast was geworden in Hollywood, een positie die hij met zijn eigen gedrag versterkte. In zekere zin begon Welles steeds meer op Kane te lijken, maar dan zonder de bijbehorende rijkdom. Hij kon niet omgaan met mensen die ‘nee’ zeiden, hij kon niet tegen autoriteit en hij vond iedereen al snel een ‘moron’. In een recensie van het boek werd Welles ‘unquestionably one of the most extraordinary personalities of the 20th century’.³¹

Die kwalificatie gold zonder twijfel ook voor Donald Trump, en niet alleen in de 20^ste, maar ook in de 21^ste eeuw. Dat werd relevant voor alle Amerikanen en de rest van de wereld toen hij in juni 2015 naar beneden kwam in zijn eigen atrium op een goudkleurige roltrap.

Citizen Kane was volgens mij ook een inspiratiebron voor Trumps politieke aspiraties. Wat mij opviel toen ik het script las van Citizen Kane, was de gelijkenis tussen een tekst die Charles Foster Kane uitspreekt tegen zijn naaste vriend Leland en de politieke taal van Donald Trump. Kane zegt bijvoorbeeld: ‘Stupidity in our government, complacency and self-satisfaction … They’re being done by actual persons – with actual names and positions and – the right of the American people to own their own country is not an academic issue.’ ³²  Als zakenman uitte Trump vrijwel altijd kritiek op de zittende president, de regering of andere politici in Washington.

In zijn inaugural address leek het alsof Charles Foster Kane aan het woord was: ‘For too long, a small group in our nation’s Capital has reaped the rewards of government while the people have borne the cost … Politicians prospered – but the jobs left, and the factories closed … And this, the United States of America, is your country … January 20^th 2017, will be remembered as the day the people became the rulers of this nation again’³³ Die gelijkenis in teksten is waarschijnlijk toeval, want de speech van Trump was vooral door Steve Bannon en Stephen Miller geschreven, en in zekere zin waren dit cliché’s. Maar de gedachte erachter was volgens mij geen toeval. Trump mening leek echt op de mening van Kane.

Een meer voor de hand liggende parallel, waar vaak op gewezen wordt, is de race van Charles Foster Kane om het gouverneurschap van New York. Trump had weliswaar ook even gespeeld met de gedachte om gouverneur van New York te worden, maar had dat idee laten varen, mede gezien de sterke positie van de zittende gouverneur, Andrew Cuomo³⁴. Hij ging rechtstreeks voor het presidentschap. Auteurs Ray Kelly en Mike Teal wezen in oktober 2016, een maand voor de verkiezingen, in hun artikel ‘Citizen Trump’- Similarities between 2016 campaign and Orson Welles movie’ op een aantal overeenkomsten. Een voor de hand liggende overeenkomst was dat zowel Kane als Trump zakenlieden waren die de politiek in gingen.

Een tweede overeenkomst was opvallender, namelijk de wijze waarop zij in hun rallies hun tegenstanders wegzetten als criminelen. Kane spreekt in de film van ‘the downright villainy of boss Jim W. Gettys’ political machine. Here’s one promise I’ll make and Boss Jim Gettys knows I’ll keep it. My first official act as governor of this state will be to appoint a special district attorney to arrange for the indictment, prosecution and conviction of Boss Jim W. Gettys’.  Vergelijk die tekst met die van Trump over Hillary Clinton: ‘If I win, I am going to instruct my attorney general to get a special prosecutor to look into your situation because there has never been so many lies, so much deception, there has never been anything like it and we’re going to have a special prosecutor’.³⁵

In de rallies werd ‘Lock her up! Lock her up!’ een van de meest gehoorde oproepen van de supporters van Trump.

Een derde overeenkomst tussen film en realiteit was Trumps taalgebruik. Gettys claimt in de film dat als Kane’s buitenechtelijke affaire bekend zou worden Kane ‘couldn’t be elected dog catcher’, een zinsnede die Trump drie keer zou gebruiken: ten opzichte van Hillary Clinton, Michael Bloomberg en Marco Rubio. In oktober 2016 zei hij in een rally: ‘Without the media Hillary Clinton couldn’t be elected dog catcher, I mean that.’ Die tekst  was dus letterlijk overgenomen uit Citizen Kane.³⁶

In oktober 2016, een maand voor de presidentsverkiezingen, waren vriend en vijand van Donald Trump het er over eens dat hij op 8 november zou gaan verliezen van de gedoodverfde winnaar Hillary Clinton. Het gevolg was een waterval aan tweets van @realDonaldTrump.

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
This election is being rigged by the media pushing false and unsubstantiated charges, and outright lies, in order to elect Crooked Hillary!
1:45 PM – Oct 15, 2016

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
Hillary Clinton should have been prosecuted and should be in jail. Instead she is running for president in what looks like a rigged election
2:23 PM – Oct 15, 2016

Trump stond achter in de peilingen. Iedereen wist het. De Democraten wisten het. De Republikeinen wisten het. De pers wist het. De analisten wisten het. De kenners wisten het en de leken wisten het. Wie geld inzette op Trump zou zijn inzet vervijfvoudigd terugverdienen als Trump zou winnen. Donald wist het zelf ook. Hij zou verliezen, net zoals Charles Foster Kane in de film de race om het gouverneurschap had verloren. Maar dat was geen reden om de strijd op te geven. Integendeel, het was een reden om de strijd op te voeren. Net als zijn voorbeeld in Citizen Kane betichtte Trump zijn tegenstander al op voorhand van vals spel. Vox zette een aantal van deze tweets op een rijtje.

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
Watched Saturday Night Live hit job on me. Time to retire the boring and unfunny show. Alec Baldwin portrayal stinks. Media rigging election!
1:14 PM – Oct 16, 2016

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
Polls close, but can you believe I lost large numbers of women voters based on made up events THAT NEVER HAPPENED. Media rigging election!
1:36 PM – Oct 16, 2016

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
Election is being rigged by the media, in a coordinated effort with the Clinton campaign, by putting stories that never happened into news!
2:31 PM – Oct 16, 2016

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
The election is absolutely being rigged by the dishonest and distorted media pushing Crooked Hillary – but also at many polling places – SAD
7:01 PM – Oct 16, 2016

Trump waarschuwde in zijn eigen campagne vooraf herhaaldelijk dat als hij zou verliezen in november dat dat het bewijs zou zijn van verkiezingsfraude, een ‘rigged election’, terwijl hij zich ondertussen in het geheim liet helpen door Wikileaks, Russische hackers en internettrollen, en FBI-directeur James Comey hem op de valreep nog een paar broodnodige kiezers bezorgde door een late mededeling over een FBI-onderzoek naar het mailverkeer van Hillary Clinton (terwijl diezelfde Comey niets tegen het Amerikaanse publiek zei over het FBI-onderzoek naar Russische inmenging en mogelijke betrokkenheid van de Trump-campagne). Kane zou trots zijn geweest op Trump over dit klassieke geval van kiezersbedrog.

In de film claimen Kane’s eigen kranten dat de verkiezingen doorgestoken kaart waren. De kop luidt ‘FRAUD AT POLLS’. Dat is een leugen, maar voor Kane is het de enige manier om zonder gezichtsverlies zijn nederlaag te kunnen accepteren. Ook in het echt was er in 2016 van verkiezingsfraude vrijwel geen sprake, ondanks alle beweringen van Trump. De speciale commissie die hij na zijn inauguratie in het leven riep om zijn claim dat er minstens 3 miljoen gefraudeerde stemmen zouden zijn geweest, werd al na een paar maanden weer ontbonden, na niets te hebben gevonden.

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
Of course there is large scale voter fraud happening on and before election day. Why do Republican leaders deny what is going on? So naive!
2:33 PM – Oct 17, 2016

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
WikiLeaks proves even the Clinton campaign knew Crooked mishandled classified info, but no one gets charged? RIGGED!
4:58 PM – Oct 17, 2016 · United States

Donald J. Trump
✔@realDonaldTrump
Voter fraud! Crooked Hillary Clinton even got the questions to a debate, and nobody says a word. Can you imagine if I got the questions?
5:24 PM – Oct 17, 2016

Tegen ieders verwachting in won Donald Trump de presidentsverkiezingen in 2016. Een soortgelijk scenario leek zich in 2020 te herhalen, gezien de achterstand in de peilingen van Trump op zijn tegenstander Biden, een paar maanden voor de verkiezingen. Dit keer was de achterstand van Trump veel groter dan in 2016. Wat Trump ook probeerde, het leek geen effect te hebben. Maar drie maanden voor de verkiezingen was alles nog mogelijk, dacht hij.

Ondertussen plantte hij al wel een zaadje dat er ook nu weer gefraudeerd zou worden tijdens de verkiezingen, middels ‘vote-by-mail fraud’. Daar was geen enkel bewijs voor, maar zo’n detail had Trump nog nooit weerhouden. Op dezelfde dag dat het nieuws uitkwam dat de economie in het tweede kwartaal een historische terugval had gehad, wegens de coronacrisis, stuurde president Trump een paar uur later een tweet, waarin hij opperde om de verkiezingen dit jaar uit te stellen. Deels ter afleiding van het slechte economische nieuws, deels om alvast een fundament te leggen voor een verkiezingscomplot.

Elke dag een nieuwe plotwending, ofschoon het na bijna zes jaar steeds moeilijker werd om de mensen te verrassen. Trumps idee was natuurlijk kansloos en dat wist hij zelf ook wel. Er stonden niet voor niets drie vraagtekens achter zijn suggestie. De presidentsverkiezingen waren nog nooit in de Amerikaanse historie uitgesteld, ondanks oorlogen en andere rampen. Er zou een wetswijziging voor nodig zijn geweest, waar het Congres nooit aan mee zou werken.

Het idee om de verkiezingen uit te stellen werd dan ook dezelfde dag afgeschoten door Trumps eigen Republikeinen in zowel de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden. Ofschoon het in ieders ogen een teken van Trumps lage score in de peilingen was, was het als afleidingsmanoeuvre geslaagd en had hij alvast een bouwsteen voor later neergelegd. Dat werd overigens ook door iedereen doorzien. De Democraten hielden in hun plannen rekening met elk mogelijk scenario. Waar iedereen zeker van kon zijn was dat de Trump Show genoeg theater op zou leveren tot de verkiezingen, en waarschijnlijk nog lange tijd daarna, ongeacht de uitkomst.

Tot slot was er nog een overeenkomst tussen Kane’s politieke avontuur en Trumps campagne uit 2016: een heus sexschandaal. In de film saboteert Kane’s opponent Gettys de politieke winstkansen van Kane door de details van Kane’s buitenechtelijke affaire aan diens vrouw te vertellen en naar de pers te lekken.³⁷

In 1940, maar ook in 2012, zou een dergelijk schandaal tijdens de campagne dodelijk geweest zijn voor iemands politieke toekomst. Normaalgesproken zou dat ook hebben gegolden voor 2016. Maar het woord ‘normaalgesproken’ had inmiddels zijn betekenis verloren. Het leek alsof het woord ‘normaal’ door Donald Trump hoogstpersoonlijk was afgeschaft. Tijdens zijn campagne zorgde een plotseling opgedoken ‘grab-them-by-the-pussy’- video, in combinatie met tientallen beschuldigingen van sexuele misdragingen, voor de ontsporing van Trumps race. Maar, anders dan verwacht, werd de campagnetrein binnen een paar uur weer op de rails gezet. Elke andere presidentskandidaat zou over zo’n affaire zijn gestruikeld, maar Trump overleefde het schandaal.

Zolang de verkiezingen nog niet hadden plaatsgevonden was er altijd nog hoop. Trump was tenslotte de meester van ‘the art of deception’ , net als zijn rolmodel Orson Welles, die overigens écht zijn hele leven lang een gecertificeerd en begaafd illusionist is geweest.³⁸ Acteur en filmproducent John Houseman (1902-1988) zei: ‘Orson Welles was at heart a magician whose particular talent lies not so much in his creative imagination as in his proven ability to stretch the familiar elements of theatrical effect far beyond their normal point of tension’ .³⁹

Zo zou Donald Trump op zijn geheel eigen wijze ‘the theatrical effect’ van het politieke ambt uitrekken ‘far beyond their normal point of tension’. Daar begon hij al mee tijdens zijn campagne in 2015-2016 en dat zette hij onverminderd voort tijdens zijn presidentschap, vanaf dag 1, 20 januari 2017. Twee jaar lang kon hij regeren als een dictator, met een Huis van Afgevaardigden en een Senaat in Republikeinse handen. Niet eerder had Amerika een zakenman als Donald Trump carte blanche gegeven om het land te regeren. Citizen Kane geeft geen antwoord op de vraag hoe dat zou gaan.

Wel laat het zien hoe het afloopt met de vriendschap tussen Kane en zijn oudste vriend Jedediah Leland. Op een bepaald moment is Leland de enige nog die Kane de waarheid durft te zeggen.⁴⁰  Lelands positie lijkt in dat opzicht op die van Roger Stone, een van de weinige vertrouwelingen van Trump die hem de waarheid durfde te zeggen en mede daarom tijdens de campagne ontslagen werd (volgens Stone nam hij zelf ontslag, maar ja, jij verlaat Trump niet, hij verlaat jou). Maar Stone bleef loyaal. Tussen Kane en Leland is de breuk wel definitief.

LELAND

‘You talk about the people of the United States as though they belonged to you.

When you find out they don’t think they are, you’ll lose interest.

You talk about giving them their rights as though you could make a present of liberty.

Remember the working man? You used to defend him quite a good deal …

And listen, when your precious underpriviliged really get together

– that’s going to add up to something bigger than – than your privilege.

And then I don’t know what you’ll do – sail away to a desert island, probably, and lord it over the monkeys.’

KANE

‘Are you finished?’

LELAND

‘Yes. Now, will you let me go to Chicago?’

Kane stemt na dit gesprek toe dat Leland naar een van zijn kranten in Chicago wordt overgeplaatst, maar praten doen ze niet meer met elkaar. De breuk is een paar jaar later definitief als Leland een negatieve recensie schrijft over Kane’s vriendin, zangeres Susan Alexander, na haar dramatisch slechte optreden in het door Kane gebouwde operahuis van Chicago. Kane vindt Leland achter zijn typemachine, die in slaap was gevallen tijdens het schrijven.

Charlie gaat zelf achter de typemachine zitten en maakt ‘the roast’ af, precies zoals Leland het had bedoeld. Zodra Leland wakker wordt, wisselen ze nog twee zinnen uit. Kane ontslaat zijn oudste vriend. Je verlaat Charles Foster Kane niet, híj verlaat jou.

LELAND

‘Hello, Charlie. I didn’t know we were speaking.’

KANE

‘Sure, we’re speaking – you’re fired.’