5.7 Staatsterreur (deel 1)

Staatsterreur staat op mijn lijstje van 10 kenmerken van een dictator. In Het Dictatorvirus legde ik uit waarom: ‘beïnvloeding door angst in te boezemen bij zowel tegenstanders als volgers is de voorkeursstijl van dictators, wier legitimiteit meer op principes van kracht en macht is gebaseerd dan op gezag. Gekoppeld aan het staatsmonopolie op geweld is de terreur van een dictator per definitie staatsterreur.’¹

Bij wijze van voorbeeld besprak ik de staatsterreur van Videla in Argentinië, die zijn inspiratie had opgedaan bij Pinochet in Chili, die op zijn beurt Franco in Spanje als rolmodel had gehad. Dat waren stuk voor stuk rechtse, fascistische dictators die een meedogenloos terreurbewind voerden jegens ‘linkse terroristen’. Zowel Pinochet als Videla werden in de jaren ‘70 actief, in het geheim gesteund door de Amerikaanse president Nixon. Dat Nixon een rolmodel van Donald Trump was, mocht achteraf als een teken aan de wand worden gezien. (zie deel VI).

Franco was trots op zijn staatsterreur: ‘Ons regime is gebaseerd op bajonetten en bloed, niet op hypocriete verkiezingen.’² Pinochet droeg tijdens de periode voor de staatsgreep waardoor hij aan de macht kwam altijd een zonnebril: ‘Omdat het een manier is om zaken te verbergen. Leugens kunnen worden verraden door je ogen … en ik loog veel.’³ Videla beweerde: ‘Een terrorist is niet alleen iemand met een geweer of een bom, maar ook iemand die ideeën verspreid tegen de Westerse en Christelijke beschaving.’

Ontkenning was een essentieel onderdeel van Videla’s verweer: ‘Ik ontken met kracht dat er concentratiekampen zijn in Argentinië, of militaire locaties waar mensen langer vastgehouden worden dan absoluut noodzakelijk in dit gevecht tegen subversie. De desaparecidos zijn er niet, ze bestaan niet.’ Pas 34 jaar later zou hij openlijk erkennen dat alle verhalen over zijn terreur wel degelijk op waarheid berustten. Videla wist alles: ‘Ik zat bovenop iedereen.’⁴ Ontkenning was een essentieel onderdeel van zijn strategie.

Ja, er werden ‘geregeld’ (meer dan 400 keer) kinderen gestolen van vermoorde tegenstanders, erkende Videla, ‘maar het overdragen van deze kinderen aan de zorg van voorstanders van de militaire overheid was een vorm van liefdadigheid.’⁵

Waarom begon ik dit hoofdstuk met bovenstaande voorbeelden? Omdat president Donald Trump een soortgelijke vorm van staatsterreur losliet op migranten uit Mexico en Midden-Amerika, met uitzondering van het feit dat hij ze niet fysiek liet martelen, liet vermoorden of uit vliegtuigen liet gooien boven de oceaan. Maar hij deed wel iets anders: hij liet hun kinderen van hen afpakken. Dat is een andere vorm van marteling. De foto van demonstranten bij een detentie-instelling bij El Paso riep herinneringen op aan de Argentijnse protesten uit de jaren ‘70. Maar gelukkig waren de Verenigde Staten anno 2018 (nog) een democratie met een vrije pers, in tegenstelling tot de dictatuur die Argentinië onder Videla was. Dat maakte in dit geval het verschil tussen een dictator van een democratie en een dictator van een dictatuur.

Er is nog een reden waarom ik dit hoofdstuk begon met Videla, Pinochet en Franco. Net als bij hen maakte het taalgebruik van Trump tweederangs mensen van hele bevolkingsgroepen.

Trump sprak de taal van een dictator om zijn beleid goed te praten. Doodnormale, vredelievende asielzoekers die op zoek waren naar een betere toekomst schilderde hij af als ‘terroristen’ en ‘criminelen’, die Amerika wilden ‘teisteren’, ondertussen de schuld gevend aan linkse Democraten. Daardoor ontmenselijkte hij zijn slachtoffers, schoof alle verantwoordelijkheid voor de problemen af naar zijn politieke vijanden en rechtvaardigde hij zijn terreurbeleid. Dat is een tactiek die door alle dictators uit de geschiedenis is gebruikt.

President Trump legaliseerde kidnapping door de staat, met een doelbewust beleid waarbij kinderen aan de grens werden gescheiden van hun ouders, met als oogmerk andere immigranten af te schrikken om naar de Verenigde Staten te komen. Hij gaf het onder zijn bevel staande staatsapparaat opdracht om zijn afschrikkingsbeleid systematisch uit te voeren. Met zijn taalgebruik maakte hij het voor zijn aanhangers en ambtenaren acceptabel hun eigen schuldgevoelens te negeren, voor zover mogelijk.

In het tweede, tevens laatste verkiezingsdebat tussen president Trump en voormalig vice-president Biden, op 22 oktober 2020, kwam het onderwerp ‘family separation policy’ ter sprake. Gespreksleidster Kristen Welker van NBC vroeg de president naar een reactie op het recente nieuws dat de ouders van 545 kinderen, door Amerikaanse ambtenaren van elkaar gescheiden aan de grens, niet gelocaliseerd konden worden. Trumps respons was kenmerkend voor een dictator: rechtpraten wat krom was, leugens mengen met overdrijving, verantwoordelijkheid afschuiven en een volledig gebrek tonen van enige vorm van empathie met zijn slachtoffers.

Trump: ‘Children are brought here by coyotes and lots of bad people, cartels, and they’re brought here and they used to use them to get into our country.’ Dat was een leugen, want die kinderen waren gewoon meegekomen met hun ouders. Daarom heette zijn beleid ‘family separation policy’.⁶

Trump voegde er aan toe: ‘We now have as strong a border as we’ve ever had. We’re over 400 miles of brand new wall. You see the numbers and we let people in but they have to come in legally.’ Zijn overdrijving van de lengte van de nieuwe ‘wall’, leugenfactor 25, laat ik hier even voor wat het is. Het ging voornamelijk om vervanging van reeds bestaand hekwerk (zie hoofdstuk 5.8). Debatleidster Kristen Welker merkte scherp op dat de president de vraag niet had beantwoord.

Welker herhaalde haar vraag: ‘But how will you unite these kids with their families?’

Trump probeerde de aandacht af te leiden met zijn antwoord: ‘They built cages, they used to say I built cages… that was him,’ wijzend naar Biden. Op deze wijze probeerde hij de aandacht en de verantwoordelijkheid te verleggen, refererend aan het feit dat de Obama-regering tijdelijke faciliteiten had gebouwd voor de opvang van asielzoekers. Maar Trump verzweeg dat Obama geen beleid had gehad om families structureel op te splitsen om andere immigranten af te schrikken. Bovendien had hij opnieuw verzuimd Welkers vraag te beantwoorden.

Welker stelde haar vraag daarom voor de derde keer: ‘Do you have a plan to reunite the kids with their parents?’

Die vraag bleef onbeantwoord. Zo’n plan had hij namelijk niet en ook nooit gehad.

Trump herhaalde zijn leugen dat de kinderen ‘come without the parents, they come over through cartels and through coyotes and through gangs.’

Hierna mocht Joe Biden reageren. Biden benutte de gelegenheid om het terreurbeleid van Trump te beschrijven zoals het was en om enig medeleven te tonen met de slachtoffers. Zijn oordeel was duidelijk.

Biden: ‘Parents, their kids were ripped from their arms and they were separated and now they cannot find over 500 sets of those parents and those kids are alone, nowhere to go. It’s criminal.’

Trump probeerde nog iets te redden: ‘Kristen, I will say this. They’re so well taken care of. They’re in facilities that are so clean.’

Dictator Videla had het niet beter kunnen verwoorden, hoewel ‘het overdragen van deze kinderen aan de zorg van voorstanders van de militaire overheid was een vorm van liefdadigheid’ nog net iets geraffineerder klonk.

NBC News verslaggever Jacob Soboroff blikte na het debat met afschuw terug op dit onderwerp. Hij zei: ‘I was one of the reporters I guess the president mentioned, they invited me to go to the epicenter of this policy…what I saw was little children sitting on concrete floors, covered by mylar blankets, supervised by security contractors in a watchtower, it makes me sick every time I recall it.’⁷

Soboroff voegde er aan toe: ‘And Physicians for Human Rights…called it torture…the American Academy of Pediatrics called this state-sanctioned child abuse, and the president of the United States I guess interprets that as children being well taken care of.’⁸

Wat onbenoemd bleef tijdens en na het debat was dat Trumps beleid tot gevolg had dat duizenden Amerikaanse ambtenaren die zijn beleid moesten uitvoeren medeplichtig werden gemaakt aan staatsterreur. Wie zijn de terroristen in geval van staatsterreur? De asielzoekers, de linkse Democratische oppositie of de regering en haar immigratie-ambtenaren? Trump maakte terroristen van zijn medewerkers, zoals Videla en Pinochet dat in de jaren ’70 hadden gedaan. En zijn mensen voerden zijn orders uit. Zo ging dat.

Cartoonist Rob Rogers maakte tientallen kritische tekeningen over Trump, zijn beleid en de gevolgen daarvan, zoals de hierboven afgebeelde cartoons. Vanaf het moment dat Trump zijn kandidatuur had aangekondigd merkte Rogers echter dat John Robinson Block, de uitgever en hoofdredacteur van zijn krant de Pittsburgh Post-Gazette, steeds meer begon te pushen voor een conservatieve toonzetting op de redactionele pagina’s.

Op een zeker moment stelde Block een nieuwe, conservatieve redacteur aan, Keith Burris. Toen Burris regelmatig cartoons van Rogers ging afkeuren begon Rogers nattigheid te voelen, aangezien voorheen zoiets slechts één of twee keer per jaar was gebeurd. De botsing tussen Rogers en zijn bazen van de Post-Gazette escaleerde in mei 2018, toen 6 cartoons werden geweigerd in één week. Rogers: ‘This was the week from hell. I never got any explanation during this week.’

Block beweerde met droge ogen: ‘This is an internal, personnel matter we are working hard to resolve. It has little to do with policies, ideology or Donald Trump. It has mostly to do with working together and the editing process.’ Maar dat was een rookgordijn. Een week later werd Rogers ontslagen. Wat wilde het geval? Block was een groot fan van Trump. Na een rally in 2016 had Block de kandidaat ontmoet in diens privé-vliegtuig, met een fijne foto en bijbehorende tekst op zijn Facebook-pagina tot gevolg.⁹

Als teken van de tijd kleurde Pennsylvania, de staat waar Pittsburgh ligt, in 2016 ‘rood’. Een meerderheid van de kiezers daar koos op 8 november voor Donald Trump. Tijdens de campagne had uitgever Brock de koers van zijn progressieve krant al verlegd richting Trump en daar ging hij na diens verkiezing gestaag mee door. Met grote gevolgen voor zijn medewerkers.

Eén van zijn redacteuren, Tom Waseleski, had gekozen voor het behoud van zijn journalistieke integriteit: ‘That is why in January 2016, when the publisher demanded that I, as editorial page editor, begin to shift the Post-Gazette editorial board and its opinions toward the positions of candidate Trump, I refused. Two months later the deputy editorial page editor and I left the newspaper by choice. Now the body count has risen with the loss of Rob Rogers.’¹⁰

Dat nieuws ging de wereld rond. Een paar maanden later kreeg de cartoonist hulp en erkenning in de vorm van een tentoonstelling van zijn werk. Locatie: The Atrium Galleries at the Flagg Building; Corcoran School of the Arts & Design. Recht tegenover Het Witte Huis.

In dat Witte Huis zetelde een president over wie ooggetuige John Bolton in zijn boek in 2020 iets op zou schrijven wat in 2018 nog geheim was, maar wat kritische cartoonisten allang aanvoelden. President Trump had tegen zijn collega-dictator Xi Jinping over de concentratiekampen om miljoenen islamitische Oeigoeren ‘her op te voeden’ gezegd dat ‘Xi should go ahead with building the camps, which Trump thought was exactly the right thing to do’. (zie hoofdstuk 5.6)

Het Amerikaanse volk had in 2018 al wel met eigen ogen kunnen zien waar hun president en diens regering toe in staat waren. President Trump was de man die sprak over ‘shithole countries’ en in oktober 2017 zijn 67^ste dag op een van zijn golfbanen had doorgebracht, terwijl Puerto Rico kampte met de dood en verwoesting als gevolg van Hurricane Maria.¹¹

Iedere fan van Trump had inmiddels voldoende informatie om spijt te kunnen hebben van zijn aanvankelijke stem op de president in 2016. Maar lang niet iedereen was al in staat de realiteit volledig onder ogen te zien en zichzelf in de spiegel aan te kijken. Uitgever en hoofdredacteur Block zei in 2018 tegen Politico dat volgens hem cartoonist Rob Rogers ‘had become too angry for his health or for his own good. He’s obsessed with Trump.’¹²

‘Angry’ is precies wat Block volgens mij óók had moeten zijn, juist als uitgever en hoofdredacteur. Let wel: op president Trump in plaats van op zijn eigen politieke tekenaar die zijn werk op voortreffelijke wijze verrichtte. Maar in 2018 waren de Trumpfans nog lang niet in staat tot enige zelfreflectie, integendeel. Zij ontweken hun verantwoordelijkheid en ontkenden hun rol. Keith Burris, de nieuwe redacteur die Rogers’ cartoons had geweigerd te publiceren, zei: ‘We never said he should do no more Trump cartoons or do pro-Trump cartoons.’¹³

Block en Burris behoorden inmiddels tot Trumps miljoenensekte, die het voorbeeld van hun sekteleider volgden: deny, deny, deny.

Aanvankelijk kon de Amerikaanse bevolking niet alles met eigen ogen zien waar hun president mee bezig was in 2017 en 2018. Lang nadat in opdracht van een rechterlijke uitspraak in juni 2018 een overzicht was verstrekt van 2.700 kinderen die van hun familie waren gescheiden, kwamen nieuwe feiten aan het licht. In januari 2019 rapporteerde het Office of Inspector General van de Health and Human Services Department dat er nog veel meer kinderen van hun ouders waren gescheiden dan aanvankelijk bekend was gemaakt.

The New York Times schreef op 23 oktober 2020 dat er ‘a previously undisclosed pilot program conducted in El Paso between June and November 2017, before the administration’s widely publicized “zero tolerance” policy officially went into effect … Once the existence of a larger group was revealed, the Trump administration fought for months against providing data on the additional families … But the court intervened in June 2019 … New data provided then brought the total known number of separated children to more than 5,500.’¹⁴

Een belangrijke reden dat het zo moeilijk was om gezinnen te herenigen lag in de gebrekkige registratie sinds het programma was gestart. The New York Times: ‘That is in part because the practice of separating families as a deterrent to the thousands of migrant families arriving at the border was at first introduced covertly, even the federal agencies that became involved … were not fully informed.’

Nan Schivone, juridisch directeur van Justice in Motion, die de herenigingsactiviteiten leidde, zei: ‘The Trump administration had no plans to keep track of the families or ever reunite them and so that’s why we’re in the situation we’re in now, to try to account for each family.’¹⁵

‘Het is gruwelijk’, zei Lee Gelernt, onderdirecteur van ACLU, een burgerrechtenbeweging die zich inspande om de gezinnen te herenigen. ‘Sommige kinderen waren nog baby’s toen ze werden weggenomen. Bijna hun hele leven zijn ze zonder hun ouders.’¹⁶

Hoe was dit drama ontstaan? Welke mensen waren in staat om dergelijk beleid te ontwikkelen en door te voeren? Twee mensen volstonden in dit specifieke geval. De eerste was natuurlijk Donald Trump, in de rol van president, de man met de meeste formele macht. De tweede was de kwade genius Stephen Miller, in de rol van briljante, ultra-rechtse medewerker, die als speechschrijver, beleidsmaker, bully en politieke spin in een uitgebreid netwerk inmiddels alle informele macht in Het Witte Huis naar zich toe had getrokken op één gebied: immigratie. Beter gezegd: anti-immigratie.

Op dat gebied was de superslimme Miller volstrekt geobsedeerd, meedogenloos en gewetenloos. Na een verhitte vergadering, waarin hij mensen in de reden had gevallen, op hoge toon allerlei stellingen had ingenomen, vragen had gesteld zonder het antwoord af te wachten, had hij na afloop gezegd: ‘I didn’t mean to come across as harsh. It’s just that this is all I care about. I don’t have a family. I don’t have anything else. This is my life.’¹⁷

Die bezetenheid van Miller sloot goed aan op de motieven en het karakter van zijn president. Trump was een keer woedend geworden, na de zoveelste meeting waarin allerlei kabinetsleden en andere medewerkers hem probeerden duidelijk te maken dat wat hij allemaal op immigratiegebied wilde niet mogelijk was of in elk geval niet met de snelheid waarmee hij het wilde. Tegen iedereen behalve Miller voer hij uit: ‘You are making me look like an idiot! I ran on this. It’s my issue.’¹⁸

Miller werd Trumps belangrijkste instrument op zijn belangrijkste beleidsterrein. Maar andersom gold hetzelfde.  Een van de anonieme bronnen uit Het Witte Huis zei tegen verslaggever Jonathan Blitzer: ‘Miller doesn’t have to get Trump to believe everything he does. He just has to get Trump to say it all.’¹⁹ En dat lukte meestal. Het waren bijvoorbeeld Millers woorden en die van Steve Bannon die Trump had uitgesproken bij zijn inauguratie.

Begin april 2018 begon Fox News beelden te vertonen van duizenden migranten uit Honduras, de meesten met hun families, die zich verzamelden aan de grens tussen Guatemala en Mexico.

Naarmate de groep optrok naar het noorden, ofschoon die zich meer dan 1.000 mijl van de Amerikaanse grens bevond, werd dit een gestage bron van tweets van president Trump, met klachten over Mexico die meer zou moeten doen, met hernieuwde oproepen voor een Border Wall, en met beschuldigingen aan de Democraten met hun ‘ridiculous liberal laws’.

Het leek erop dat er een nieuwe immigratiegolf op komst was, en de migrantencaravaan uit Midden-Amerika, dagelijks uitvergroot door Fox News, gaf Trump een uitgelezen kans ‘zijn’ campagnethema weer helemaal uit te melken in een verkiezingsjaar, want de mid-terms van 2018 waren op komst. Aan de grens werden er circa 50.000 migranten opgepakt, twee keer zoveel dan aan het begin van Trumps presidentschap. De oorzaak lag in instabiliteit in Centraal Amerika, maar Het Witte Huis gaf Kirstjen Nielsen de schuld. Zij was toch de verantwoordelijke manager van het Department of Homeland Security?

Trump belde haar vijf dagen per week: ‘How is this still happening? Why don’t you have solutions?’

Miller had allerlei vergaande oplossingen voorhanden. Hij zag zijn kans schoon. Eén van die oplossingen was het scheiden van families, met als oogmerk het afschrikken van nieuwe migranten. In 2013 had hij dit al eens voorgesteld, maar toen had Het Witte Huis, onder president Obama, het idee afgewezen als ‘inhumane’. Nu greep hij de kans het opnieuw voor te stellen, dit keer met instemming van president Trump. Zijn redenatie was dat illegale migranten de wet breken en daarvan de consequenties moesten ervaren. Een DHS-topfunctionaris herinnerde zich: ‘Miller made clear to us that, if you start to treat children badly enough, you’ll be able to convince other parents to stop trying to come with theirs.’ ²⁰

Wat bezielde Miller?

Stephen Miller, inmiddels Trumps langst zittende senior aide en na vier jaar één van de weinige medewerkers die nog steeds onderdeel uitmaakten van Trumps inner circle, was al vanaf zijn jeugd een overtuigd ‘white nationalist’, en fel gekant tegen immigratie en de islam. Dat was nog lang voordat hij assistent van Senator Jeff Sessions zou worden. In de kringen van ‘white nationalists’ hing men de theorie aan van ‘the Great Replacement’ en de val van het witte westen. Dat moest ten koste van alles worden voorkomen, waarbij het doel alle middelen heiligde.

In juni 2015, nadat een ‘white nationalist’ 9 zwarte kerkgangers had vermoord in een kerk in Charleston, South Carolina, was Miller bezorgd dat het gevolg mogelijk zou kunnen zijn dat Confederate artikelen geweerd zouden worden van internetverkoop-websites zoals Amazon. Daarop mailde hij naar Katie McHugh, een journalist van Breitbart, om te schrijven over het aanbod van communistische hamer-en-sikkel-artikelen op Amazon. Als dat wél mocht zouden Confederate-artikelen toch ook beschikbaar moeten blijven. Op een ander moment stuurde Miller Breitbart-medewerkers een rapport dat de groei van de moslim-bevolking in de Verenigde Staten volgde: ‘Huge Surge in U.S. newborns named “Mohammed”’ schreef Miller er in de toelichting bij. De volgende dag publiceerde Breitbart er een artikel over.²¹ Stephen Miller had een enorme invloed op de spraakmakende rechtse media en was een veelgevraagde gast bij Fox News.

‘Miller wasn’t so much channeling Trump as overtaking him. Inside the White House, he was known as a “walking encyclopedia” on immigration,’ schreef Blitzer in The New Yorker.²² Toen Miller merkte dat Trump op het punt stond toe te geven om de 800.000 ‘Dreamers’ te legaliseren moedigde hij zuidelijke staten aan om met lawsuits te dreigen. Trump schafte daarop alsnog de wettelijke bescherming van de ‘Dreamers’ af, zoals hij tijdens zijn campagne had beloofd.²³

Blitzer schreef in een artikel over Miller in The New Yorker: ‘He has embraced the role of archvillain. Miller’s obsession with restricting immigration has become the defining characteristic of the Trump White House to the extent that campaigning and governing on the issue are no longer distinguishable.’²⁴

Verslaggever Jason Deparle schreef in The New York Times dat Miller afgezien van de spraakmakende zaken, zoals de ‘muslimban’, de ‘family separation policy’ en The Border Wall, talloze minder bekende maatregelen heeft doorgevoerd: ‘With less fanfare, Mr. Miller has guided a series of policy changes that critics liken to building an “invisible wall.” The Migration Policy Institute, a nonpartisan research group, counted more than 100 of them, noting that “most have moved forward unnoticed.”’²⁵

De plannen van Trump en Miller om kinderen aan de grens systematisch te scheiden van hun ouders werden niet zonder interne strijd doorgevoerd. Er waren serieuze juridische, morele en praktische bezwaren. De verantwoordelijke bestuurder was Kirstjen Nielsen, een voormalige medewerkster van George W. Bush, wat haar sowieso al verdacht had gemaakt in de ogen van president Trump, die zei dat zij een ‘Bushie’ was. Nielsen was binnengehaald door John Kelly, die toen nog de grote baas was van het Department of Homeland Security (DHS), het op twee na grootste departement van de Amerikaanse federale overheid, met een budget van $50 miljard en ongeveer 200.000 medewerkers. DHS was opgericht na de aanslagen van 9/11.²⁶

De journalisten Julie Hirschfeld Davis & Michael Shear beschreven in hun boek Border Wars, dat verscheen in 2019, hoe het immigratiebeleid van Trump en Miller als een oorlog werd aangepakt, die iedere medewerker zou raken. Eén van die mensen was Scott Shuchart, een senior adviseur van het DHS Office for Civil Rights and Civil Liberties, aangenomen om er op toe te zien dat de burgerrechten voldoende zouden worden gewaarborgd van het departement. Burgerrechten bleken in deze oorlog een ongewenste luxe.

Terwijl het eerste, geheime pilot programma om immigrantenkinderen van hun ouders te scheiden al in El Paso was gestart, deed Shuchart nog verwoede pogingen met juridische argumenten de zaak te keren. Hij voerde aan dat ‘the use of seizure and ensuing trauma for general detererence’ alleen effectief zou zijn omdat een redelijke ouder niet gedwongen gescheiden wil worden van zijn of haar kind. ‘That is, harm to children is being deliberately used for its deterrent effect.’ Hij verwees naar regels van de Verenigde Naties en naar de Amerikaanse grondwet, maar daar was geen interesse voor. Hij betoogde dat het ‘family separation’ en ‘zero tolerance’ beleid tot een chaotische crisis in de zomer zou leiden, wat later inderdaad klopte. Met die beleid creëerde de overheid zelf een crisis aan de grens. Hirschfeld & Shear: ‘The plea fell on deaf ears.’²⁷

Kirstjen Nielsen wist ondertussen heel goed dat Stephen Miller er op uit was om haar uit haar functie te duwen. Zij was lange tijd degene die de nieuwe ‘family separation’ en ‘zero tolerance’ policy tegenhield, althans weigerde goed te keuren, bevangen door tegenstrijdige overwegingen. Hirschfeld & Shear: ‘But as the White House and her colleagues at DHS pressed her to hurry up and approve the policy – “Do it! Do it! Do it!” was their constant refrein, she told confidants – Nielsen worried that the plan was halfbaked.’

Het was haar niet helemaal duidelijk of Trump begreep dat families zouden worden gescheiden. Trump zag haar ondertussen als een hinderlijk obstakel voor een besluit om iedereen die illegaal de grens overstak strafrechterlijk te vervolgen. ‘Just do it!’ schreeuwde hij tegen haar, keer op keer. Nielsen twijfelde of er voldoende middelen aanwezig waren bij de grens om het nieuwe beleid uit te voeren. Na maanden gaf zij eindelijk toe. Hirschfeld & Shear: ‘Her decision codified the separations. Across the southern border with Mexico, adults crossing without authorization were forcibly separated from their children and jailed while they waited for prosecution. Their children were reclassified by border agents as “unaccompanied” minors, as if they had crossed the border without an adult, and sent to facilities run by the Department of Health and Human Services.’²⁸

Twee foto’s kregen een iconische status als symbool van Trumps anti-immigratiebeleid. De eerste was de foto van de 2 jarige Yanela, dochter van de Hondurese Sandra en Denis Javier Varela Hernandez. Varela, een scheepskapitein uit Puerto Cortes, vertelde dat zijn vrouw op de vroege zondagochtend van 3 juni was vertrokken met hun dochter, tegen zijn zin. 9 dagen later zag hij zijn dochter terug op een reeks foto’s gemaakt in McAllen, Texas, een stad aan de Mexicaans-Amerikaanse grens. Sandra was met Yanela en een aantal families de Rio Grande overgestoken, waarvoor ze smokkelaars volgens de vader $6.000 hadden betaald.

Aan de grens waren zij opgewacht door de grenspolitie, en John Moore van fotopersbureau Getty was er bij. Moore, zelf de vader van een kleuter, herinnerde zich: ‘As a father, it was very emotional for me just to hear those cries. When I saw this little girl break down in tears I wanted to comfort this child. But as a photojournalist we sometimes have to keep photographing when things are hard. And tell a story that people would never see’.²⁹

Moore’s foto’s gingen viraal, en werden zowel als onderwerp gebruikt voor een cover van TIME magazine,³⁰ als voor een cartoon van politiek tekenaar Patrick Chappatte, die gepubliceerd werd door The New York Times op 28 juni 2018.³¹ Ik moest weer denken aan Videla.

Onder druk van alle negatieve publiciteit tekende Trump een decreet, waarmee het ‘family separation’-beleid werd beëindigd. De Daily Mail schreef: ‘The President said that he wanted to look strong but admitted that the ‘zero tolerance’ policy made him look he had ‘no heart’.

Volgens de Daily Mail had het verhaal een proloog en een onbekende wending. De proloog hield in dat Sandra reeds in 2013 een poging had ondernomen om de VS binnen te komen, op zoek naar ‘a better future’. Toen was zij na 15 dagen gedeporteerd. De onbekende wending was dat in dit geval moeder en dochter niet van elkaar waren gescheiden, maar wel het gezicht voor dat beleid waren geworden. In feite had de moeder in dit geval haar eigen familie gescheiden, door haar man en twee andere kinderen achter te laten in Honduras, zonder afscheid te nemen.³²

De tweede iconische foto van de migratiecrisis aan de Amerikaans-Mexicaanse grens, een jaar later gemaakt, was die van een verdronken vader met zijn dochtertje. De 25-jarige Óscar Alberto Martinez Ramirez vertrok met zijn vrouw en bijna 2 jaar oude dochter Valeria uit El Salvador, in april 2019. Hij wilde in Amerika in een paar jaar genoeg geld verdienen om in zijn eigen land een huis te bouwen. Zijn moeder Rosa zei tegen AP: ‘Ik smeekte ze om niet te gaan.’ Na een paar maanden in een opvanghuis bij de Mexicaanse grens met Guatemala had Mexico hen een humanitair visum gegeven. Ze slaagden erin de Amerikaanse grens te bereiken en wilden in het Amerikaanse consulaat in de grensstad Matamoros asiel aanvragen, maar het consulaat was gesloten.³³

Later die dag besloten ze dan maar illegaal de Rio Grande-grens over te steken. Een fataal besluit. Óscar zwom eerst met zijn dochtertje naar de overkant, waar hij haar op de kant zette. Toen hij terugzwom om zijn vrouw te halen sprong het meisje hem na. Hij probeerde haar te pakken, maar de stroming was te sterk. Rosa hoorde het trieste verhaal van haar schoondochter: ‘Hij stopte haar in zijn T-shirt. Ik denk dat hij dacht: ik ben zo ver gekomen; ik ga met haar mee.’³⁴

In een reactie nam de president van El Salvador de verantwoordelijkheid van de tragedie op zich: ‘People don’t flee their homes because they want to. They flee their homes because they feel they have to. They fled El Salvador, they fled our country. It is our fault.’³⁵

Een andere president, die van de Verenigde Staten, werd het onderwerp van een tekening, die geïnspireerd was door de iconische foto.

De foto, gemaakt door journalist Julia Le Duc, ging weliswaar viraal. De door de foto geïnspireerde tekening, gemaakt door de Canadese cartoonist Michael de Adder, ging ook viraal. Kort daarna werd zijn contract met Brunswick News Inc. beëindigd. De Adder twitterde dat hij ‘had been let go from all newspapers in New Brunswick’.

Volgens Brunswick News Inc. was de cartoon niet de reden voor het afscheid van De Adder: ‘This is a false narrative which has emerged carelessly and recklessly on social media.’ Het bedrijf zei dat er al wekenlang contractonderhandelingen gaande waren geweest met een andere tekenaar.³⁶ Die uitleg was moeilijk te geloven. De Adder was niet de eerste en zeker niet de laatste cartoonist die zijn baan kwijt zou raken vanwege een kritische spotprent over Donald Trump.

Trumps acties konden onmogelijk onbeantwoord blijven door politieke tekenaars.

The New York Times-verslaggevers Julie Hirschfeld Davis en Michael Shear schreven op 4 oktober 2019, in een samenvatting van hun boek Border Wars, dat president Trump na de zoveelste frustrerende meeting in Het Witte Huis, ‘fuming about migrants’, een oplossing had bedacht. Zijn staf had op een dag in maart 2019 met verbijstering naar Trumps ‘solution’ geluisterd: ‘he ordered them to shut down the entire 2,000-mile border with Mexico – by noon the next day.’ Volgens Trump was dat ‘the only way’.³⁷

Maar een volledige sluiting van de grens was niet mogelijk en ook niet verstandig, wat hem nog meer had gefrustreerd. Hirschfeld & Shear beschreven hoe Kirstjen Nielsen verwoede pogingen had gedaan hem van zijn voornemen af te brengen: ‘Ms. Nielsen had tried reasoning with the president on many occasions. When she stood up to him during a cabinet meeting the previous spring, he excoriated her and she almost resigned.’ Trump had haar regelmatig bekritiseerd en vernederd. Zij zou ineffectief zijn volgens hem en, nog erger, ‘not tough-looking enough’. Trump had geroepen: ‘Lou Dobbs hates you, Ann Coulter hates you, you’re making my look bad,’ refererend aan the Fox Business Network-presentator en de conservatieve commentator.³⁸

Tja, die Border Wall bleef een zorgpunt, maar ook een onderwerp waar Trump zijn ergste fantasieën op los kon laten. Hirschfeld & Shear schreven: ‘Privately, the president had often talked about fortifying the border wall with a water-filled trench, stocked with snakes or alligators, prompting aides to seek a cost-estimate. He wanted the wall electrified with spikes on top that could pierce human flesh.’

Daar hielden de suggesties van de president niet bij op. Hirschfeld & Shear: ‘After publicly suggesting that soldiers shoot migrants if they throw rocks, the president backed off when his staff told him that was illegal. But later in a meeting, aides recalled, he suggested that they shoot migrants in the legs to slow them down. That’s not allowed either, they told him.’³⁹

Er kan geen twijfel over bestaan: Donald Trump, de president van de Verenigde Staten, was zelf een uitgesproken terrorist, die anderen het vuile werk liet opknappen. De in zijn naam gepleegde staatsterreur met duizenden gekidnapte migrantenkinderen was zijn terreur. Zijn verantwoordelijkheid. Zijn misdaad. Shear & Hirschfeld: ‘The happiest he had been with Ms. Nielsen was a few months earlier, when American border agents had fired tear gas into Mexico to try to stop migrants from crossing into the United States. Human rights organizations condemned the move, but Mr. Trump loved it.’

Kirstjen Nielsen was na enige tijd alsnog de laan uitgestuurd. Zij had te vaak moeilijk lopen doen, Stephen Miller had lang genoeg aan haar stoelpoten kunnen zagen en Trump was het zat om altijd maar van haar te horen waarom zijn ideeën niet konden worden uitgevoerd. Trump had op een dag gezegd: ‘Kirstjen, I want to make a change.’ Hij zou haar nog de tijd gunnen voor een goede overdracht, maar dat bleek een holle belofte. Nog diezelfde dag verscheen er een tweet van de president.

Exit Nielsen, waarna er een zuivering in gang werd gezet die de mogelijkheid bood aan Stephen Miller om ‘loyale’ mensen op allerlei sleutelposities te zetten. Er zetelde een sadistische dictator in Het Witte Huis, die in staat was tot de ergste misdaden tegen de menselijkheid, als hij omringd was geweest door voldoende mensen die zijn orders zouden hebben opgevolgd. Godzijdank waren er tijdens de eerste jaren van zijn presidentschap ook nog mensen in de buurt die zijn orders naast zich neer hadden gelegd, die nog een schuin oog op de wet hadden geworpen of die het lef hadden gehad hem van repliek te dienen. Dat kon op elk niveau van de overheid zijn.

Tijdens een trip naar de grens in Californië sprak Trump met Mr. McAleenan, hoofd van de Customs and Border Protection. Shear & Hirschfeld: ‘He wanted him to stop letting migrants cross the border at all, with no exceptions. If you get into any trouble for it, Mr. Trump told him, I’ll pardon you.’ Daarna sprak de president met een aantal Border Patrol agenten: ‘Start turning away migrants at the border, he told them. My message to you is, keep them all out, the president said. Every single one of them. The country is full.’

Na het vertrek van Trump probeerde McAleenan de schade te beperken: ‘After the president left the room, Mr. McAleenan, the Customs and Border Protection chief, told the agents to ignore the president. You absolutely do not have the authority to stop processing migrants altogether, he warned.’

Helaas leidde de zuiveringsacties van Trump en Miller gestaag tot een steeds giftiger klimaat in Het Witte Huis en in allerlei lagen van de overheid. Mr. McAleenan werd gepromoveerd en volgde Kirstjen Nielsen op. Op 12 augustus kondigde de regering aan dat immigranten geen ‘green card’ meer zouden krijgen als zij aangemerkt zouden worden als ‘public charges’. Ruim een week later kondigde Mr. McAleenan nieuwe regels aan ‘to allow immigrant families to be detained indefinitely.’⁴⁰

Het water van de Amerikaanse democratie en wetgeving werd langzaam tot het kookpunt gebracht, langzaam genoeg om niet direct door iedereen te worden opgemerkt, en verholen genoeg om te kunnen worden ontkend door Trumps aanhangers. Zo was dat dus kennelijk gegaan in eerdere, donkere episodes in de menselijke geschiedenis, naarmate een dictator langer aan de macht kon blijven. God verhoede dat Trump een tweede termijn zou krijgen. Dan was het leed niet te overzien.

Het laatste woord van dit hoofdstuk geef ik graag aan twee ontslagen Amerikaanse tekenaars.

De eerste tekenaar is Rob Rogers. Rogers schreef in het voorwoord van zijn boek Enemy of the People: ‘Let’s consider the bigger picture: This is not me losing my job. The important take-away here is that Trump’s open embrace of the darkest, ugliest corners of human nature has emboldened racists, neo-Nazis, criminals, thugs, despots, misogynists and liars to come out from under their rocks and display their shameful behavior publicly. That includes publishers and editors who years ago may have been too ashamed to express their hateful views on the editorial page. We are living in a cockeyed world where someone who tells the truth is seen as part of the resistance.’⁴¹

De tweede tekenaar is Patrick Chappatte. In juni 2019 besloot The New York Times te stoppen met het publiceren van politieke spotprenten, naar aanleiding van ophef over een door de krant geplaatste cartoon van Trump en Netanyahu, gemaakt door een Portugese tekenaar. Het besluit kostte politiek tekenaar Patrick Chappatte zijn baan. Chappatte verzuchtte dat dit een overwinning was van de ‘moralistische meutes’.⁴²

Het presidentschap van Trump, het opkomende islamisme en het toenemende ‘white nationalism’ eisten niet alleen banen en levens van mensen. Ook de humor van ons bestaan stond op het spel.

Dat gezegd hebbende: vorderde Trumps Border Wall eigenlijk al een beetje?