3.14 Grootheidswaan (deel 2)

Journalist Max Abelson: ‘Which leaders do you look to for advice?’

Donald Trump: ‘Me. I look at me.’¹

Dat vraaggesprek stamde uit de tijd dat Donald Trump nog kandidaat was voor het presidentschap, in september 2015. Op de achtergrond mompelde een van Trumps medewerkers ook een antwoord op de gestelde vraag: ‘Mirror. The mirror.’

Het interview in Bloomberg Businessweek leek drie jaar later de inspiratiebron voor TIME magazine. De voorpaginatekst luidde: ‘KING ME.’  Trump keek hooghartig in een spiegel. Die spiegel zou hij zomaar gekocht kunnen hebben bij zijn voormalige butler, Anthony Senecal, ware het niet dat het hier natuurlijk geen foto betrof, maar een uiterst realistisch schilderij.

‘He loves mirrors,’ zei Senecal eens in een televisie-interview. Senecal was 25 jaar lang de butler geweest van Donald Trump, waarna hij een antiekzaak was begonnen in West Palm Beach, Florida. Trump kocht geregeld wat bij hem, vertelde Senecal, vooral spiegels. Inmiddels had Trump tientallen bij Senecal gekochte spiegels in zijn landgoed hangen.²

Dr. Justin Frank, de psychiater/auteur die ‘patiënt’ Donald Trump op zijn virtuele bank aan een analyse had onderworpen, beschreef een bijzondere observatie in zijn boek Trump on the Couch, Inside the Mind of the President (2018). Een kennis van Dr. Frank had een ontdekking met hem gedeeld, nadat zij in Het Witte Huis had deelgenomen aan een privétour, gegeven door Trumps zoon, Barron. Dr. Frank: ‘In a room off the Oval Office, which had been outfitted with several large-screen TVs, the group discovered none other than the president, watching reruns of himself on The Apprentice.’³

Waarom zou president Trump kijken naar herhalingen van zijn eigen optreden in The Apprentice?  Goede vraag.

Dr. Justin Frank concludeerde dat het naar zichzelf kijken in The Apprentice eigenlijk een vorm van therapie was voor de president: ‘as with so many matters involving Trump, the most important viewer metric was an audience of one, Trump himself. Seeing a Donald Trump who could disregard his financial troubles, operate in a fake and idealized version of his world, and earn deference and adoration by exhibiting unchallenged agency and the ability to fire people at will worked as a restorative and empowering therapy unmatched by all of Trump’s previous attempts to integrate and contain himself.’⁴

Ik denk dat Justin Frank voor een deel gelijk heeft. In eerdere hoofdstukken heb ik beschreven dat Trumps ego een kick krijgt van zijn eigen beeltenis op voorpagina’s, dus een soortgelijk effect vermoed ik als hij zichzelf, op zijn gunstigst uitgelicht, op TV ziet. Op die manier kan hij dagelijks zijn ego voeden. Patrick Radden Keefe schreef in The New Yorker: ‘Trump had always loved the way that Burnett made him look’.⁵

Trump had Burnett zelfs benaderd om mee te denken over zijn inauguratie, waarbij Burnett dacht aan een parade op Fifth Avenue, een live uitgezonden helikoptervlucht om Trump naar Washington te brengen, en tal van beroemdheden om voor Trump op te treden. Dat is allemaal echter niet gelukt. Een vriend van Trump zei: ‘Mark is a genius, and the President-elect loves him’. Tijdens Trumps presidentschap begon Het Witte Huis met het uitbrengen van korte video monologen van de president, die sterk deden denken aan zijn optredens in de televisieshow.⁶

Justin McConney, een voormalige Director of new media voor de Trump Organization, vertelde aan New York magazine dat, altijd als Trump werkte met cameramensen, hij hen instrueerde met de tekst ‘Shoot me like I’m shot on The Apprentice’. Ik heb dan ook een sterk vermoeden dat Donald Trump nog een andere, misschien wel onbewuste en pragmatische reden heeft om zichzelf in The Apprentice te bekijken, terwijl hij in Het Witte Huis zit.

Donald Trump neemt volgens mij geregeld een voorbeeld aan de beste versie van zichzelf, zoals hij die ooit was in The Apprentice. Trump was zijn hele leven al continu op zoek naar succesvolle beroemdheden, vooral in films en op televisie, om zichzelf naar te modelleren. Nu was hij zelf zo iemand geworden. Zijn eigen TV-show was een kijkcijferhit geweest, dat was hoe de kijkers hem dus kennelijk graag wilden zien, dus waarom zou hij zijn belangrijkste personage niet ook als een van de rolmodellen gebruiken voor zijn nieuwe rol, die aanvankelijk nog wat onwennig aanvoelde?

Donald Apprentice Star Trump, de voor TV gescripte versie van een succesvolle topmanager annex dealmaker, was voor de nieuwbakken president in Het Witte Huis een bron van inspiratie. Misschien had hij wel een deel van zijn gebaren en favoriete poses afgekeken van de deels gescripte, deels geïmproviseerde gebaren die hij zichzelf zag maken op televisie. Die gebaren had hij voor de televisie vaak genoeg geoefend. In dat gedrag was hij inmiddels onbewust bekwaam. In zijn onwennige rol als president kon hij zijn hele repertoire aan het Amerikaanse volk tonen. Het kijken naar de herhalingen van The Apprentice dienden dus niet alleen als oppepper voor zijn ego, maar ook als opfriscursus.

Misschien dat president Trump, kijkend naar oude afleveringen van The Apprentice, ook had gezien dat hij met zijn dochter Ivanka een mooi plaatje maakte op televisie. Na een paar seizoenen had Ivanka een officiële rol gekregen in The Apprentice, als secondant en adviseur van haar vader. Links zien we hem in zijn stoel in de boardroom van The Apprentice, met Ivanka naast zich. Rechts zien we vader en dochter in The Oval Office.

Naar verluid was een baan in Het Witte Huis haar eigen ambitie, maar het was Donald Trump zelf die in april 2019 overwoog om haar tot baas van de Wereldbank te benoemen. Niets mis natuurlijk met de wens van een vader om zijn dochter te prijzen, maar in dit geval was zijn redenatie wat dunnetjes: ‘I even thought of Ivanka for the World Bank … She would’ve been great at that because she’s very good with numbers.’

Uiteindelijk benoemde hij toch iemand anders, die kennelijk ook goed was met getallen. Ivanka zou volgens hem overigens ook uitstekend geschikt zijn voor een functie bij de Verenigde Naties. Trump: ‘She’s a natural diplomat. She would’ve been great at the United Nations, as an example’. Maar ja, dat zou een probleem zijn geweest, dacht Trump, een man met strikte normen en waarden: ‘If I did, they’d say nepotiscm, when it would’ve nothing to do with nepotism. But she would’ve been incredible.’⁷

Trump zag zijn dochter trouwens ook nog wel een goede kans maken om ooit president te worden. Volgens hem zou zij ‘very hard to beat’ zijn. Trump liet zich in een interview met The Atlantic lovend over haar uit: ‘She’s got a great calmness … I’ve seen her under tremendous stress and pressure. She reacts very well – that’s usually a genetic thing, but it’s one of those things, nevertheless.’ Dat verklaart het: het is genetisch. Iedereen met Donalds genen is natuurlijk in staat om alles te kunnen wat ze willen, net als hij zelf.

Trumps schoonzoon Jared zag veel overeenkomsten tussen schoonvader Donald en dochter Ivanka: ‘She’s like her dad in that she’s very good at managing details. Her father is meticulous with details and has a great memory. He really knows how to drive people, and I think she’s the same way – results-oriented and also an excellent communicator.’ Trump: ‘She’s got tremendous presence when she walks into the room’. Dat Trump blij was met Ivanka betekende vooral dat hij was met zichzelf en zijn genen.

Amerika heeft officieel geen koning, maar het volk heeft er soms wel behoefte aan. Zo werden de Kennedy’s in de jaren ’60 de officieuze royalties van de Verenigde Staten, maar daarna ontstond er een vacuüm. Donald Trump zou dolgraag dat vacuüm vullen. Dan helpt het als de koninklijke familie goede genen heeft, volgens de koninklijke familie zelf.⁸

Dr. Justin Frank gaf in zijn boek nog enige verdieping aan zijn psychologische verklaring voor het feit dat Donald Trump in Het Witte Huis zat te kijken naar The Apprentice: ‘Trump still needs the comfort of seeing himself made whole by a televised second skin, even if it reminds him that he still doesn’t feel that wholeness inside.’⁹ Wat bedoelde Dr. Frank met ‘a televised second skin’?

Dr. Frank: ‘Watching the Donald Trump of The Apprentice gave Trump the chance to see himself on the screen as a fully integrated, authoritative, effective individual – who in this version, wasn’t struggling to recover from a series of near-disaster corporate bankruptcies. The show’s ratings success was a bonus, as was the unique opportunity to behold his psychic skin made visible for the world to see.’

Het TV-programma gaf Trump de mogelijkheid om op een andere manier naar zichzelf te kijken, zonder de realiteit onder ogen te hoeven zien wie hij in werkelijkheid was: een niet zo succesvolle, ‘overrated’ zakenman die door de elite van New York met de nek werd aangekeken, met zes faillisementen op zijn naam en twee mislukte huwelijken. Dat de kijkcijfers van het programma door het plafond waren gegaan, betekende dat de gemiddelde Amerikaan geen boodschap had aan die realiteit, maar juist dol was op de televisieversie van Donald Trump. Die versie moest hij dus aan het volk tonen. Dan was het goed. Dan was hij goed.

Dr. Justin Frank legde ook de link tussen The Apprentice en Trumps rol als president. Daarbij legde hij de nadruk op het effect van het programma op diens innerlijk: ‘One wonders if Trump would have had the mental strength to imagine himself as President Trump if he hadn’t first been Apprentice star Trump.’

President Trump is in zekere zin de Amerikaanse versie van de mythologische Narcissus, die verliefd is op zijn eigen spiegelbeeld. Net als in het mythische verhaal van Narcissus, waarin de nymf Echo de woorden van Narcissus herhaalt, leeft Trump in een echokamer waarin hij voortdurend zichzelf hoort en zijn loyale medewerkers zijn woorden hoort napraten.

De televisie is voor Trump niet alleen een bron van nieuws, maar vooral ook een spiegel, zijn heilige vijver. Sinds Trump president was kon hij zichzelf dagelijks urenlang in zijn heilige vijver bekijken. Zijn favoriete zender Fox News bevestigde Trumps grootheid en hij belde naar de show als hij er nog iets aan wilde toevoegen.

Kijkend naar de televisiespiegel vanuit zijn kamer in het Witte Huis had hij na de eerste 100 dagen iets geleerd dat van groot belang voor hem was: niet meer kijken naar televisiezenders die kritisch over hem rapporteerden. Althans, dat beweerde hij stellig in een interview op 23 april 2017, met Associated Press.¹⁰ Hij zei het niet één keer, niet twee keer, maar 17 keer. Zo geobsedeerd was hij met de wijze waarop sommige televisiezenders over hem berichtten.

Hieronder volgt het segment uit het interview dat over dit thema ging. De bewuste claims heb ik onderstreept. Trump keek niet meer naar televisiezenders die hem kritisch bejegenden. Echt niet. Hij wist niet dat hij het kon, maar hij kon het wel. Echt waar. Believe me. Honestly.

Trump: ‘OK. The one thing I’ve learned to do that I never thought I had the ability to do. I don’t watch CNN anymore.’

AP: ‘You just said you did.’

Trump: ‘No. No, I, if I’m passing it, what did I just say (inaudible)?’

AP: ‘You just said —‘

Trump: ‘Where? Where?’

AP: ‘Two minutes ago.’

Trump: ‘No, they treat me so badly. No, I just said that. No, I, what’d I say, I stopped watching them. But I don’t watch CNN anymore. I don’t watch MSNBC. I don’t watch it. Now I heard yesterday that MSNBC, you know, they tell me what’s going on.’

AP: ‘Right.’

Trump: ‘In fact, they also did. I never thought I had the ability to not watch. Like, people think I watch (MSNBC’s) “Morning Joe.” I don’t watch “Morning Joe.” I never thought I had the ability to, and who used to treat me great by the way, when I played the game. I never thought I had the ability to not watch what is unpleasant, if it’s about me. Or pleasant. But when I see it’s such false reporting and such bad reporting and false reporting that I’ve developed an ability that I never thought I had. I don’t watch things that are unpleasant. I just don’t watch them.’

AP: ‘That’s interesting.’

Trump: ‘And I don’t watch things that I know are going to be unpleasant. CNN has covered me unfairly and incorrectly and I don’t watch them anymore. A lot of people don’t watch them anymore, they’re now in third place. But I’ve created something where people are watching … but I don’t watch CNN anymore. I don’t watch MSNBC anymore. I don’t watch things, and I never thought I had that ability. I always thought I’d watch.’

AP: ‘Sure.’

Trump: ‘I just don’t. And that’s taken place over the last year. And you know what that is, that’s a great, it’s a great thing because you leave, you leave for work in the morning you know, you’re, you don’t watch this total negativity.. I never thought I’d be able to do that and for me, it’s so easy to do now. Just don’t watch … Maybe it’s because I’m here. I don’t know.’

Waar hij nog wel naar kon kijken was Fox News. Op goede dagen volstonden uitzendingen van Fox News waarin zijn dagelijkse reality show als president volgens de beste propaganda-principes van een positieve spin werd voorzien. Dan kon de zender rekenen op een fijne tweet van de president, vooral als Fox een peiling had gedaan die gunstig voor hem was, zoals in mei 2019: ‘New Fox Poll: 58% of people say that the FBI broke the law in investigating Donald J. Trump.’ Op 24 juli was Trump ook vol lof in een andere tweet: ‘Fox Poll say best Economy in DECADES!’¹¹

Dat zijn korte geluksmomenten in het leven van president Trump. Dan geeft zijn heilige vijver hem wat hij nodig heeft.

Op de schaarse momenten van kritiek uit die onverwachte hoek, bijvoorbeeld van FoxNews-verslaggevers die neutraal hun werk probeerden te doen, volgde doorgaans snel een vermanende tweet uit Het Witte Huis.  Trump was bijvoorbeeld woedend op zijn eigen FoxNews toen die op 25 juli 2019 een recente kiezerspeiling toonde, waarin hij maar liefst 10 procentpunten achter lag op de Democratische presidentskandidaat Joe Biden. 49% van de ondervraagde geregistreerde kiezers zou op Biden stemmen en slechts 39% op Trump. Onmogelijk! Dat kon natuurlijk niet kloppen.¹²

Dat zijn geen beelden die Narcissus in zijn heilige vijver wil zien. Trump reageerde met een verontwaardigde tweet: ‘@FoxNews is at it again. So different from what they used to be during the 2016 Primaries & before – Proud Warriors! Now new Fox Polls, which have been terrible to me (they had me losing BIG to Crooked Hillary), have me down to Sleepy Joe.’¹³

Ik, Donald Apprentice Star Trump, verliezen van Joe Biden? Nooit!

Die peiling kan niet kloppen.

En als hij klopt wil ik hem niet zien op mijn eigen zender.

Fox News presentatrice Julie Banderas had op Trumps boze reactie gereageerd met een tweet: ‘FOX News Opinion Polls are the public’s opinion’. Maar dat is precies waar het om gaat: Trump is alleen geïnteresseerd in cijfers en meningen – ook ‘the public’s opinion’ – als ze zijn beeld bevestigen van zichzelf. In dat beeld moet hij de winnaar zijn. Voor negatieve peilingen is geen ruimte in zijn universum.

Zo’n televisiebeeld met ‘Sleepy Joe’ als No. 1 doet bijna fysiek pijn aan zijn ogen. Dan knapt er iets van binnen. Dan moet hij iets doen. Dan moet hij valsspelen om het tij te keren en de pijn te verzachten. Geregeld schiet hij daarbij in zijn eigen voet. Diezelfde ochtend, in een telefoongesprek op 25 juli 2019, tussen 9:03 en 9:33 uur drukte Trump de Oekraïense president Zelensky nog eens extra op het hart om Joe Biden en diens zoon Hunter serieus te onderzoeken wegens corruptie.¹⁴ Zo’n onderzoek zou hij kunnen benutten om Biden de grond in te boren. Het was een domme actie van Trump die een half jaar later leidde tot zijn impeachment. Daarover meer in deel V. The Art of War.

In mei 2020 betrof de achterstand van Trump in de peilingen nog altijd 10 procentpunten, terwijl Biden inmiddels de enig overgebleven Democratische kandidaat was. Dit keer was het het door Trump gehate CNN die met het slechte nieuws kwam, vijf maanden voor de verkiezingen van 3 november. Gelukkig keek Trump al een paar jaar niet meer naar CNN. Echt niet.

Na 3,5 jaar zijn presidentschap te hebben gebruikt om vriend en vijand onheus te hebben bejegend, begon Trump de gevolgen te merken. Langzaam maar zeker begon de rest van de mensheid, met uitzondering van de stabiele 39-41% die hem al die tijd trouw had gevolgd, zich tegen hem te keren.

In juni 2020 had Trump bij al zijn Europese geallieerde ‘vrienden’ alle krediet verspeeld. Angela Merkel had beleefd geweigerd naar Washington te komen voor de geplande G7-bijeenkomst. Julianne Smith, een voormalig functionaris in de Obama-regering en tegenwoordig werkzaam bij het German Marshall Fund, zei over Trump: ‘This is a man isolated at home and abroad. He doesn’t understand that while the U.S. is powerful, it doesn’t always call the shots.’ Dat Merkel niet kwam, zei volgens Smith veel over ‘how fed up multiple leaders are around the world’. Gegeven de falende Amerikaanse aanpak van de coronacrisis en de sociale onrust, voegde Smith toe: ‘now there is a sense of America’s weaknessess being exposed, and a feeling that the emperor has no clothes.’¹⁵

Trump kan het idee niet verdragen dat hij verliest. En zeker niet zijn herverkiezing. Dus laat niemand beweren dat Trump niet de beste president is die Amerika ooit heeft gehad, dat hij de coronacrisis niet goed heeft aangepakt, of dat de keizer geen kleren aan heeft, want je kop gaat er af. Deze keizer gaat altijd perfect gekleed. En Amerika is de No. 1 als het gaat om het aantal coronatesten (en als het gaat om het aantal coronadoden, maar daar hebben we het nu even niet over).

Wie iets anders beweert liegt, is niet loyaal en dus anti-Trump. Je bent voor of je bent tegen. Je bent vriend of vijand. Dat was vroeger ook al zo, maar toen luisterde hij nog wel eens naar zijn vrienden. Sinds hij zich kandidaat had gesteld voor het presidentschap stond hij steeds minder open voor adviezen.

‘The only thing that makes Donald different today from the Donald that I knew is that I think he listened more in those days.’ Dat zei Louise Sunshine, een van zijn vroegere medewerksters, in 2015 tegen Bloomberg Businessweek:¹⁶  Dat gold zelfs voor Trumps schoonzoon, Jared Kushner. In een artikel in TIME zei Trumps campagnemanager Brad Parscale over Kushner: ‘Nobody has more influence in the White House than Jared. Nobody has more influence outside the White House than Jared. He’s No. 2 after Trump.’¹⁷ Dat bleek ook uit de locatie van Kushners kantoor, direct naast Trumps privé-eetkamer, de ruimte waar president Trump zich bij voorkeur terugtrok. Kushner wees TIME op een plek in de muur waar ooit een deur zat: ‘This is where Monica used to come in.’

Zo’n groot probleem was nepotisme kennelijk toch ook weer niet. Logisch, want familie is loyaal. Maar ook Kushner had niet veel invloed op Trump zelf. Kushner gaf tegenover TIME toe dat hij in zijn begintijd nog het nodige moest leren: ‘I had some bumpy patches along the way, and obviously at the beginning, there’s a lot I needed to learn … I didn’t necessarily know what it took to be successful.’ De belangrijkste opgave was misschien wel geweest het winnen van Trumps vertrouwen. Kushner: ‘I think that I’ve accomplished a lot. I think the President trusts me, and he knows I’ve had his back, and he knows that I’ve been able to execute for him on a lot of different objectives.’

Kushner zei tegen TIME: ‘One thing you have to remember when you work for President Trump is that you don’t make the waves. He makes the waves.’¹⁸

Kushner kende zijn plek: ‘Your job is to surf the waves as best you can every day. And you have to always smile and have a sense of humor with it, because he’s the one who’s got the instinct.’ Hoe invloedrijk Trumps informele ‘nummer Twee’ ook mocht zijn, Kushner zag geen rol voor zichzelf als iemand die Trump zou moeten sturen naar een besluit, maar als iemand die Trumps agenda uitvoerde. Daarmee deed hij zichzelf misschien wel iets te kort, maar niet veel.

Kushner zei in essentie hetzelfde als wat Trumps voormalige butler Anthony Senecal had gezegd over Trump. Een verslaggever vroeg aan Senecal: ‘Would he lose his temper?’ Senecal antwoordde: ‘Oh, sure. And the amazing thing is, five minutes later he’s lost it. It’s over.’ Op de vraag ‘Would you fight with him?’ antwoordde Senecal: ‘No, I always listened to him. Never made a comment. I figured it was safer that way.’¹⁹ Wie het lang uit wil houden met Trump, zo lang als Jared Kushner of Anthony Senecal, leert goed te luisteren en houdt zijn eerlijke mening, als die niet is wat Trump horen wil, gevoeglijk voor zich. Natuurlijk zegt niemand dus dat hij degene is die ongunstig nieuws uit Het Witte Huis heeft doorverteld. Iedereen is bang voor de gevolgen. Daarom staan vrijwel alle boeken over wat er in Het Witte Huis écht is gebeurd, vol met verhalen van anonieme bronnen.

Het gevolg is dat Trump dus niemand écht kan vertrouwen. Behalve zijn loyale fans, zijn base. Riso & Hudson schreven al in 1996 over de grootheidswaan van de ongezonde Winnaar (op niveau 7): Ironisch genoeg zijn ze niet alleen superieur aan alle anderen geworden, maar ook aan zichzelf, doordat ze de grenzen van hun talenten te buiten gaan. Ofwel ze moeten weer op aarde terugkomen en de grootheidswaan van hun verwachtingen inzien, om het nog niet te hebben over hun psychologische problemen, of ze moeten hoe dan ook van anderen krijgen wat ze nodig hebben om hun ‘superioriteit’ te bewaren ²⁰ Ziedaar de noodzaak van zijn rally’s.

Trump laafde zich aan de rally’s met zijn supporters. Daar knapte hij altijd van op. Dr. Justin Frank schreef: ‘Now he derives the comfort of a psychic skin from his rallies where the adoration of the crowd chanting his name confirms the better image of himself that he doesn’t in fact feel, and the public cabinet meetings and signing ceremonies, where again he is buoyed by affirming adoration, if on a smaller scale.’ Op de foto zien we Trump tijdens een rally op Drake University in Des Moines, Iowa, op 30 januari 2020. Hij zei tegen de 7.000 aanhangers: ‘We’re going to win the great state of Iowa, and it’s going to be a historic landslide. And if we don’t win, your farms are going to hell.’²¹

Niet lang daarna stak het coronavirus een stokje voor dergelijke massabijeenkomsten en werd Trump afgesneden van deze belangrijke energieleverancier van zijn ‘psychic skin’. Daarom had hij het al die maanden zo moeilijk gehad in Het Witte Huis. De coronacrisis bezorgde president Trump een persoonlijke energiecrisis. Pas in juni kon hij weer een rally organiseren. In Tulsa, Oklahoma.

De TIME-cover van juni 2018 was gemaakt door de Amerikaanse kunstenaar Tim O’Brien (niet te verwarren met biograaf Timothy O’Brien). O’Brien zei: ‘This portrait of Trump gazing into a mirror and seeing a king gets to the heart of how he and his legal team have approached this past week and the past 500 days, actually.’ Hij had getwijfeld of hij Trump naar zichzelf of naar ons moest laten kijken: ‘His eye contact with each reader, each American fits the situation best.’²²

President Donald Trump was anno 2020 niet de enige wereldleider die ten prooi was gevallen aan een vorm van grootheidswaan, en in de spiegel een koning meende te zien. In Groot-Brittannië had men net een nieuwe premier, die ook dacht als een koning zijn land te kunnen regeren. Boris Johnson nam geregeld een voorbeeld aan zijn Amerikaanse vriend Trump, net zoals de maker van de voorpagina van nummer 154 van het Britse blad The New European,²³ halverwege 2019, een voorbeeld had genomen aan TIME-kunstenaar O’Brien.

Johnsons grootheidswaan nam begin april 2020 een levensgevaarlijke vorm aan, toen hij aan het begin van de coronacrisis uitbundig coronapatiënten de hand ging schudden in het ziekenhuis, alsof hij onsterfelijk was en het coronavirus niet meer was dan een gewoon griepje. Johnsons onbezonnen actie had tot gevolg dat hij een paar weken later op de intensive care lag te vechten voor zijn leven. Hij overleefde COVID-19, maar het was kantje boord geweest, erkende hij achteraf. Na zijn ontslag uit het ziekenhuis bedankte hij de twee zusters, Jenny uit New Zealand en Luis uit Portugal, die over hem hadden gewaakt tijdens de 48 uur op de intensive care, ‘when things could have gone either way’. Hij verliet het ziekenhuis ‘after a week in which the NHS [National Health Service] has saved my life, no question’.²⁴

Zo’n les in nederigheid als Johnson had Trump recentelijk niet gehad. Donald Trump was na zijn successen in de jaren ’80 nooit meer echt teruggekeerd op aarde, ondanks zijn harde val in 1990. Zijn hoogmoed groeide met zijn geslaagde comeback in The Apprentice door naar grootheidswaan. Hij was na enige tijd écht gaan geloven in het beeld dat Mark Burnett en zijn televisiecrew tussen 2004 en 2015 van hem hadden gemaakt. Erger nog, zijn supporters geloofden het ook. Het imago dat hij ooit van zichzelf had opgebouwd, de beste, gescripte versie van Donald J. Trump, bleef ook voor hemzelf toegankelijk via de videobeelden van The Apprentice, om zich geregeld aan te laven en als voorbeeld te nemen voor zijn rol als president.

Toen Trump zijn TV-show begon in 2004 had hij niet durven hopen dat het ooit het presidentschap mogelijk zou maken, wat overigens niet wil zeggen dat het hoogste ambt hem in 2016 op een presenteerblaadje werd aangereikt. Integendeel. Om die race te winnen moest hij eerst nog afrekenen met een aantal schijnbaar onoverkomelijke obstakels, een ongekend aantal Republikeinse kandidaten en de Democratische favoriet. Dat komt allemaal nog ter sprake in het volgende deel, Deel IV. The Art of the Cult.

Maar eerst wil ik nog even stilstaan bij Trumps belangrijkste presidentiële rolmodel, Ronald Reagan. Die had hem namelijk ook voorgedaan hoe je moet optreden tegen protestdemonstraties. En die lessen kwamen goed van pas in 2020. Dacht hij.