1.3 Trumps karaktertypes

‘When I look at Donald Trump – this is probably an overstatement, but a lot of people are making it – people are seeing a dictator like we’ve seen in history.’ Dat zei Brandan Robertson, in zijn interview met Enneagramkenner Richard Rohr in een YouTube-filmpje¹ van 29 juli 2016, vlak nadat Trump was gekozen tot de Republikeinse presidentskandidaat. De landelijke verkiezingen moesten nog plaatsvinden. Rohr beaamde het punt van zijn interviewer: ‘You’re naive if you don’t see that.’ Over Trump zei Rohr: ‘His responses are consistently narcissistic.’ Dit roept de vraag of bij welk karaktertype ‘narcisme’ past en welk karaktertype kenmerkend is voor dictatoriaal gedrag. Het Enneagram, een typologie met negen verschillende persoonlijkheidstypes, is naar mijn overtuiging een uitstekend model om Trumps karakter te analyseren. Maar niet als je het op de traditionele manier gebruikt, want in de traditionele uitleg van het model ‘is’ ieder mens slechts één van de negen types.

Op basis van duizenden observaties gedurende de afgelopen 25 jaar, en zoals ik heb beschreven in mijn boek Het Enneagram en het team in jezelf ² (geschreven in 2003, samen met co-auteur Azwin Ressang) ‘is’ niemand volgens mij één type. Ik denk zelfs dat ieder mens álle negen types in zichzelf ontwikkelt, zij het niet in gelijke mate, en ik heb ervaren dat die ontwikkeling dynamisch is, afhankelijk van opvoeding, levensgebeurtenissen, rollen en levensfases. Volgens mijn analyse heeft Donald Trump twee Enneagramtypes prominent ontwikkeld: type Drie, genaamd De Winnaar, en type Acht, genaamd De Baas. De telkens terugkerende thema’s in het vocabulaire van Donald Trump, ‘winning’ en  ‘tough’, zijn naar mijn mening kenmerkend voor respectievelijk de Winnaar en de Baas in zijn persoonlijkheid. Om te zien of de begrippen narcisme en dictatoriaal gedrag ook bij deze typologie passen ging ik te rade bij het boek Personality Types³, geschreven in 1996 door twee Amerikaanse Enneagramkenners, Don Riso en Ross Hudson.

Het boek van Riso & Hudson helpt ons bijvoorbeeld om de harde kant in Trumps karakter beter te begrijpen. Zo is op pagina 303 van Personality Types te lezen hoe type Acht, de Baas, naar de wereld kijkt: ‘Eights are driven by the fear of being dominated, harmed, or controlled by others. They view the world as a fairly dog-eat-dog place, and they do not intend to be eaten.’ Dit is precies zoals Donald Trump de wereld bekijkt, als een jungle met veel slechte mensen. In een TV-interview in de jaren ‘80 zei hij eens: ‘I look at people as being in many cases pretty vicious. And unless you’re gonna have a certain way, you’re gonna be eaten alive.’ ⁴

Riso & Hudson schreven: ‘Consequently, Eights believe they must keep up their guard and toughen themselves against the hard realities of life, but in order to do this they must repress their own tenderness and vulnerability.’ Trump heeft het wereldbeeld van de Baas overgenomen van zijn vader, Fred senior, die ooit heeft gezegd: ‘Life’s a competition. I brought my kids up in a competitive environment’.⁵ De tekst van Riso & Hudson ondersteunt een dergelijke zienswijze: ‘The Eight identified with the complementary patriarchal role, and learned that the best way to get some sense of value, affection, and nurturance was to be “the strong one”... Eights do not believe they can rely on anyone or anything outside themselves.’⁶

Het zelfbeeld van type Acht is volgens Richard Rohr: ‘ik ben sterk’. Al tijdens Trumps middelbare schooltijd was een aantal kernpunten van zijn karakter zichtbaar. Zijn eerste kamergenoot, Ted Levine, merkte op: ‘People liked him, but he didn’t bond with anyone. I think it was because he was too competitive, and with a friend you don’t always compete. It was like he had this defensive wall around him, and he wouldn’t let anyone get close.’⁷

In mijn boek Het Enneagram en het team in jezelf  vergeleek ik onze persoonlijkheid met een bus met negen passagiers, de negen Enneagramtypes, die als subpersoonlijkheden tesamen ons karakter vormen. Je bent dus niet één type, je hebt negen types, waarvan je er een aantal meer ontwikkelt dan andere. Dat zijn je voorkeursstrategieën. Deze types zitten als het ware ‘voor in de bus’ en krijgen afwisselend de meeste ‘rijtijd’. Het type dat op een gegeven moment ‘achter het stuur zit’ is het enige type dat op dat moment wordt waargenomen door de omgeving. Met deze metafoor in het achterhoofd geeft het Enneagram ons de mogelijkheid een kijkje te nemen in de complexe psyche van Donald Trump en de ontwikkeling van zijn karakter door de jaren heen.

Van de persoonlijkheid van president Trump herken ik de ongezonde versie van de Winnaar, als hij voor een camera of een menigte supporters staat (dan zit de salesman ‘achter het stuur van de bus’) en een ongezonde Baas als hij zich aangevallen voelt door een journalist in een interview of als zelf de strijd aangaat (op zo’n moment heeft de straatvechter ‘het stuur overgenomen’ van de verkoper). In dit boek leg ik de letterlijke teksten van Riso & Hudson over de types Drie, de Winnaar, en Acht, de Baas, op verschillende gezondheidsniveau’s naast de gedocumenteerde acties en uitspraken van Donald Trump. Daarbij maak ik gebruik van de Nederlandstalige vertaling van Riso & Hudson’s boek, getiteld Enneagram Basisboek. Als voorproefje geef ik in dit hoofdstuk alvast een aantal voorbeelden.

Bekende Amerikanen in wie Riso & Hudson Enneagramtype Drie, de Winnaar, herkenden in 1996 waren bijvoorbeeld Bill Clinton, Tom Cruise, Sharon Stone, Anthony Robbins en Denzel Washington. In dat rijtje had mijns inziens ook Donald Trump niet misstaan. Een ‘gezonde’ Winnaar is volgens Riso & Hudson:

‘zelfverzekerd en energiek, met een hoge zelfachting, plooibaar, goed aangepast en charmerend, dikwijls aantrekkelijk en populair. Is ambitieus om zichzelf te verbeteren, om alles eruit te halen wat erin zit – blinkt vaak uit en is een levend voorbeeld en de belichaming van in brede kring bewonderde kwaliteiten. Ondernemend, doelgericht en persistent. Werkt doelmatig en ijverig, laat zich leiden door innerlijke waarden en is authentiek.’⁸

Bekende personen in wie Riso & Hudson type Acht, de Baas, herkenden waren bijvoorbeeld Martin Luther King, Franklin Delano Roosevelt en Lee Iacocca. Een ‘gezonde’ Baas is volgens Riso & Hudson:

‘zelfassertief, vol zelfvertrouwen en sterk. Kan opkomen voor wat hij nodig heeft en wil. Bezit een vindingrijke ‘het is te doen’- instelling en hartstochtelijke innerlijke gedrevenheid. Is resoluut, gezaghebbend en dwingend: de natuurlijke leider waar anderen zich op verlaten. Neemt het initiatief, zorgt ervoor dat dingen gebeuren, komt voor mensen op; onderhoudt, beschermt, is eerzaam, draagt anderen met zijn kracht. Kan ware heldendom en historische grootheid bereiken.’

Helaas lichtten Riso & Hudson hun typeringen van bekende personen nergens toe met specifieke voorbeelden of citaten. Dat is jammer, want de Enneagramauteurs herkenden Enneagramtype Acht, de Baas, ook in Donald Trump, die in de jaren ’90 al een beroemdheid was. Zoals gezegd herken ik dat type ook in Trump, maar in mijn visie van ‘de bus’ met negen Enneagramtypes is het heel goed mogelijk dat iemand zowel de kenmerken van de Winnaar als van de Baas laat zien. De Baas manifesteerde zich bij Trump al op jonge leeftijd. Als vierde kind in een gezin met vijf kinderen liet hij er geen twijfel over bestaan wie er tijdens spelletjes de leiding had, met name als hij met zijn jongere broertje speelde. ‘Donald decided what games we were playing together. He was the boss,’ herinnerde Robert Trump zich uit zijn jeugd ⁹.

In bovenstaande beschrijvingen van een ‘gezonde’ combinatie van de types Winnaar en Baas zal de fanatieke Trump-supporter zijn geïdealiseerde held vast herkennen. Dat zijn de redenen waarom zij op hem hebben gestemd en zij zijn geneigd zijn schaduwkanten te bagatelliseren of zelfs te ontkennen. Ik herken daarentegen in Trump vooral de minder gezonde en zelfs ongezonde kenmerken. Riso & Hudson beschreven ook deze minder gezonde versies van beide types. Keer op keer las ik met verbazing hoe treffend de 24 jaar geleden door Riso & Hudson geschreven karakterschetsen overeenkwamen met Trumps vroegere en huidige gedragingen.

Als we de verschillende gezondheidsniveau’s van de types Drie en Acht, zoals beschreven door Riso & Hudson, gedetailleerd bestuderen vallen steeds meer stukjes van de puzzel uit Trumps leven op hun plek. Onderstaande vier citaten zijn ongewijzigd ontleend aan hun beschrijving van de Winnaar op niveau 6, door hen genoemd De Zichzelf Promotende Narcist. Na elk citaat licht ik toe wat ik ervan bij Trump herken. Op vergelijkbare wijze komt deze invalshoek terug in alle delen van dit boek. Hier volgt een voorproefje van zo’n analyse.

Riso & Hudson: Er goed uitzien, zowel letterlijk als figuurlijk, is altijd uitermate belangrijk geweest voor Drieën, maar lichamelijke aantrekkelijkheid is nooit belangrijker dan wanneer ze openlijk narcistisch zijn.

Biograaf Harry Hurt III schreef in zijn boek Lost Tycoon¹⁰ hoe belangrijk Trumps eigen uiterlijk voor hem was: ‘Donald is determined to counteract the encroachment of middle age at almost all costs. In the past he tried to control his weight with prescription diet pills supplied by a physician whose office is just a few short blocks from Trump Tower.’ Afgezien van zijn eigen uiterlijk ging het Trump ook om het uiterlijk van zijn omgeving, en in het bijzonder de vrouwen met wie hij gezien wilde worden.

Riso & Hudson: Karakteristiek is verder dat ze statussymbolen najagen en promoten als een manier om nieuwe sociale waarden te scheppen. Drieën zijn in dit stadium exhibitionistisch en verleidend en gebruiken hun sex-appeal om hun begerenswaardigheid te vergroten.

Trump vertoonde zich bij voorkeur onder de mensen met een mooie vrouw aan zijn arm, als statussymbool. ‘Good looks had been my top – and sometimes, to be honest, my only – priority in my man-about-town days’, schreef hij zelf in Trump: Surviving at the Top.¹¹

Riso & Hudson: Typisch is hypermannelijk of hypervrouwelijk seksueel vertoon, zoals de stoot, de dekhengst of schoonheidskoningin uithangen.

Naar eigen zeggen dronk Trump niet en gebruikte hij geen drugs, maar hij ging wel bijna elke nacht uit, ‘usually with a different woman each time, and I was enjoying myself immensely.’ Sex was zijn uitlaatklep. Trump lette bij de vrouwen met wie hij uitging doorgaans slechts op één ding, hun uiterlijk.¹² Twee keer ruilde hij een echtgenote in voor een aanmerkelijk jongere, in zijn ogen knappere vrouw.

Riso & Hudson: Conflicten met anderen vloeien ook voort uit hun pretenties. Drieën gaan in hun eigen hype geloven en kloppen hun prestaties op het ridicule af op.

In Trumps samenvatting van zijn vechtscheiding van Ivana ontbraken een paar details die kenmerkend waren voor een narcistische Winnaar, zoals het onterecht bagatelliseren van Ivana’s rol in zijn eigen successen. In een interview met de New York Post gaf hij Ivana nul krediet voor wat zij allemaal had gepresteerd: ‘She had absolutely nothing to do with the business of the Trump Organizition. She was just a figurehead in Atlantic City.’ ¹³

De neerwaartse ontwikkeling van Trumps karaktertypes 3 en 8
© Frank Schaper

Riso & Hudson maakten in hun Enneagram Basisboek per Enneagramtype in detail inzichtelijk hoe dat zich van ‘gezond’ (niveau 1, 2 en 3) via ‘gemiddeld’ (niveau 4, 5 en 6) naar ‘ongezond’ (niveau 7, 8 en 9) kan ontwikkelen. De meerwaarde van deze benadering is onder meer dat er uit blijkt dat Trump niet zozeer geboren is als ‘narcist’, ‘megalomaan’ en ‘psychopaat’, maar dat dit stadia zijn in een lang proces dat decennia heeft geduurd. De 74-jarige president Trump anno 2020 had een beduidend ongezondere persoonlijkheid dan de 24-jarige beginnende vastgoedontwikkelaar Donald, die zich net had gevestigd in Manhattan en nog dagelijks op en neer reed naar Brooklyn om voor zijn vader te werken. Wel waren in 1970 de belangrijkste karaktertrekken al aanwezig die onder invloed van zijn rolmodellen, in wie hij vaak diezelfde karaktertrekken herkende, en voortgestuwd door zijn succes, steeds ongezondere kenmerken vertoonden. Als we op deze wijze de ontwikkeling van Trumps karakter volgen gedurende zijn leven wordt deze neerwaartse spiraal niet alleen begrijpelijk, maar ook logisch.

De beschrijvingen door Riso & Hudson van de ontwikkeling van de Enneagramtypes Winnaar en Baas van ‘gemiddeld’ naar ‘ongezond’ zijn volgens mij vrijwel volledig van toepassing op Donald Trump, en daarmee een grote hulp voor iedereen die hem beter wil begrijpen. Eerst zette Trump de stap van ‘Imagobewuste Pragmaticus’ (type Drie, Winnaar, niveau 5) en ‘Dominante Manipulator’ (type Acht, Baas, niveau 5) in de jaren ’70 naar de ‘Zichzelf Promotende Narcist’ en de ‘Confronterende Antagonist’ (respectievelijk de Winnaar en de Baas op niveau 6) in de jaren’80 en begin jaren ’90. Deze ontwikkeling beschrijf ik in de eerste twee delen van Trumps leven, DEEL I. THE ART OF BEING TRUMP en DEEL II. THE ART OF BUILDING.

Laat ik nog een aantal voorbeelden geven van Riso & Hudson-teksten, die volgens mij van toepassing zijn op Trumps persoonlijkheid. Zij schreven over De Confronterende Antagonist:

De Acht op niveau 6 duldt geen ongehoorzaamheid of disloyaliteit en verbiedt elke tegensputteren tegen zijn bevelen. Zijn wil is wet. Als zich nimmer verschuldigende bullebakken commanderen ze mensen, en barsten in woede uit als hun orders niet stante pede worden uitgevoerd. (‘Er gebeurt wat ik zeg!’)

Elk gesprek tussen twee ongezonde Bazen draait snel uit op een boksgevecht, uitgevochten met woorden. Vader Fred Trump heerste als een dictator in zijn familiebedrijf en in zijn gezin. Donald deed hetzelfde in zijn eigen gezin en in zijn Trump Tower. Samen met vader en ‘kloon’ in één ruimte zijn kon een aparte ervaring opleveren. Een vriend van Trump beschreef eens hoe vreemd een conversatie tussen de twee meestal ging: ‘They were both talking, supposedly to each other, but I was sure neither heard what the other was saying. They talked right past each other.’ ¹⁴ Riso & Hudson over De Confronterende Antagonist:

Geen ander persoonlijkheidstype is even halsstarrig. Zegevieren in elke wilsstrijd wordt van levensbelang, want daardoor verdedigen en handhaven ze hun zelfbesef.

Zo herinnerde dominee en burgerrechtenactivist Al Sharpton zich dat hij in de helikopter van Trump getuige was van een bijna surreëel ‘gesprek’ tussen Donald Trump en bokspromotor Don King. Sharpton was in dit geval het publiek: ‘To know and be around Donald Trump is to be always the audience for his self indulgence’. Hij keek van de ene ‘bokser’ naar de andere ‘bokser’. Beiden waren continu aan het woord, reclame voor zichzelf aan het maken en aan het vertellen ‘how great they were’. Scharpton: ‘They weren’t even listening to each other. Talking non-stop’. Toen ze Atlantic City naderden, liet Trump de helikopter rondcirkelen voor de knock-out: ‘I want to show Reverend Sharpton my empire. I own that hotel, and that.’  ¹⁵

Riso & Hudson: Strijdlustige Achten krijgen hun zin liever door afbluffen dan door een nederlaag te riskeren. Als ze denken dat hun opponent zwak is, zullen ze veel verder gaan dan bij een vermeend sterke tegenstander.

Zo blufte Trump tegen zijn Mexicaanse zuiderburen in het voorjaar van 2019 dat hij de importtarieven drastisch zou verhogen als zij de stroom van immigranten niet zouden indammen. De Mexicaanse president, bang dat Trump zijn voornemen zou uitvoeren, gaf toe en stuurde het Mexicaanse leger naar de grens.

Riso & Hudson: Hij is diep gefrustreerd en gelooft niemand te kunnen vertrouwen.

De Confronterende Antagonist kan zich niet verlaten op de liefde van een partner, de devotie van kinderen, de loyaliteit van vrienden en compagnons. Donald Trump leerde al heel vroeg om niemand te vertrouwen en die les gaf hij later door aan zijn eigen kinderen. Hij drukte hen regelmatig op het hart niemand ooit te vertrouwen, zelfs hun eigen vader niet, hem dus. Volgens Donald junior testte Trump zijn kinderen met de vraag: ‘Do you trust me, your own father?’ Waarop zijn kinderen antwoordden dat zij hem vertrouwden. Hun vader zei dan: ‘What did I just tell you? You didn’t take the lesson.’ ¹⁶

Riso & Hudson: Alleen geld en macht lijken zeker, de betrouwbare middelen dankzij welke ze hun zin kunnen doordrijven. Voor deze Achten wordt geld de graadmeter voor zichzelf en hun succes in het leven. Bovenal is het bezitten van geld, veel geld, een van de weinige dingen die een betrouwbare basis vormen voor het gevoel onafhankelijk te zijn. Het is de bron van hun veiligheid en onafhankelijkheid.

Geld, veel geld, zou een steeds belangrijker thema worden in het leven van Donald Trump. Geld als bron van macht, geld als noodzakelijke bron voor zijn expansie en geld als graadmeter van zijn eigenwaarde. Maar in de jaren ’80 was Trump weliswaar rijk, maar nog niet onafhankelijk van zijn vaders financiële ondersteuning en kredietwaardigheid.

Naarmate hij zijn imago uitbouwde kon hij steeds meer lenen van de banken, maar altijd met de wetenschap dat zijn vader financieel borg kon staan. Dat maakte Donald echter geen terughoudend mens. Integendeel. Begin jaren ’90 beleefde hij zijn eerste neergang, als gevolg van zijn hoogmoed en te ver doorgevoerde expansiedrift. Trump maakte een comeback in de tweede helft van de jaren ’90 en het begin van de 21^ste eeuw, maar zijn karakter gleed verder af naar ongezondere niveau’s. De Winnaar in hem verviel naar niveau 7, ‘De Oneerlijke Opportunist’, en belandde vervolgens op niveau 8, ‘De Kwaadwillige Bedrieger’. In dat stadium bevond hij zich toen hij zich kandidaat stelde voor het presidentschap. Deze ontwikkeling beschrijf ik in DEEL III. THE ART OF DECEPTION.

Voor type Acht, de Baas, in Trump’s karakter waren de verlokkingen van de toenemende macht fataal. Dit type verviel via niveau 7, ‘De Meedogenloze Outlaw’, naar niveau 8, ‘De Almachtige Megalomaan’. Deze ontwikkeling in Trumps persoonlijkheid beschrijf ik in DEEL IV. THE ART OF THE CULT en DEEL V. THE ART OF WAR. Tijdens de eerste drie jaar van Trumps presidentschap werden de Verenigde Staten van Amerika in feite geregeerd door een sekteleider met twee dominante karaktertypes: De Kwaadwillige Bedrieger (ongezonde Winnaar) in combinatie met De Almachtige Megalomaan (ongezonde Baas). Welk van deze twee types achter het stuur zat hing af van het moment.

Een dergelijke tweevoudige persoonlijkheid is de ideale mix voor een dictator, maar niet als hij aan het hoofd staat van een democratie, waar naast de president ook nog een volksvertegenwoordiging, een rechterlijke macht en een vrije pers bestaat. Ik zie dit type leider in dictaturen over de hele wereld, getuige de vele voorbeelden in mijn boek Het Dictatorvirus. Dit type komt ook geregeld voor in het bedrijfsleven of in maatschappelijke nationale en internationale organisaties op machtige plekken, maar dat zijn geen formele democratieën. Daar herinneren zij hun medewerkers nog wel eens aan: ‘Het is hier geen democratie!’ Dergelijke leiders zijn meestal niet dagelijks op televisie om miljoenen volgers toe te spreken en doorgaans beslissen zij ook niet over het lot van duizenden levens. De Amerikaanse president doet dat wel. Daarom is het belangrijk zijn karakter te begrijpen.

Trumps rol als Amerikaanse dictator is eindig. Dat maakt hem bijzonder in vergelijking met zijn collega’s in andere landen, die er door wetswijzigingen en schijnverkiezingen in slagen hun regeerperiode soms oneindig te verlengen. Dat gaat Trump niet lukken. In elk geval vertrekt hij ‘al’ na vier of acht jaar. Dat goede voorbeeld had Amerika’s eerste president George Washington al gegeven – misschien wel zijn belangrijkste daad, waarmee hij voorkwam dat de Verenigde Staten alsnog een dictatuur werden, het lot van menig land dat onafhankelijk wordt. Ter vergelijking: Poetin regeert al 20 jaar en Erdoğan 16 jaar. In hun landen is een prille democratie in een vrije val gebracht, waardoor het inmiddels de facto dictaturen zijn geworden. In landen als Rusland, Turkije, Hongarije, de Filipijnen en Thailand winnen de dictators het al jaren van de democratie en Trump vindt dat prima. Sterker nog: hij is vaak jaloers op hen.

Is Donald Trump gek, zoals veel van zijn critici claimen? Volkskrant-columnist Bert Wagendorp noemde Trump in zijn column ‘een labiele, tv-verslaafde twitterende mafketel’ ¹⁷. Al in het eerste jaar van Trumps presidentschap verscheen het boek The Dangerous Case of Donald Trump, waarin 27 psychiaters en mental health-specialisten hun diagnose beschreven, variërend van ‘narcist’ tot ‘psychopaat’ ¹⁸. Trumps tegenstanders vinden hem een ‘moron’, een idioot, iets wat zijn eerste minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson, voormalig CEO van ExxonMobil, overigens ook vond, na het meemaken van een ongekende tirade van Trump in een bijeenkomst in het Pentagon.  Tillerson werd ontslagen.

De man van Trumps eigen topadviseur Kellyanne Conway, George Conway, volgens Trump een ‘total loser’, besloot op de valreep geen rol in diens regering te willen spelen. Hij werd een verklaard tegenstander van Trump en twitterde in maart 2019 dat de president een narcistische en anti-sociale persoonlijkheidsstoornis had. Hij haalde daarbij de teksten uit het standaardwerk voor psychiatrische stoornissen, DSM-5 aan en voegde er aan toe: ‘and it’s getting worse’ ¹⁹. Hebben Conway, Tillerson en al die psychologische experts gelijk? Volgens Trump zelf niet. Hij vindt zichzelf geniaal, ‘a stable genius’. Stabiel zou ik hem niet noemen, voorspelbaar misschien, maar geniaal is hij zeker, als je kijkt naar wat hij allemaal heeft bereikt tegen alle verwachtingen in. Hij is in elk geval geniaal in marketing en hij is een oplichter. Trump is een geniale oplichter.

Wij die leven in een eeuwenoude parlementaire democratie verdiepen zich meestal niet in de zieleroerselen van een dictator. Veel verder dan cliché’s als ‘autoritair leider’, ‘autocraat’, ‘megalomaan’, ‘strongman’, ‘gek’, ‘mafketel’ of ‘psychopaat’ komen we vaak niet. Dat is te gemakkelijk. Volgens mij is Trump helemaal niet gek, maar wel gevaarlijk ongezond, en behept met meerdere pathologische problemen. En zijn aanhangers zijn overigens ook niet gek. Wel effectief misleid en volhardend in hun geloof, en daardoor niet meer te bereiken door mensen buiten de Trump-sekte. Trump is hun sekteleider en zij zijn de aan hem loyale sekteleden, volgens sekte-expert Steven Hassan, auteur van The Cult of Trump (2019). Hassan kan het weten, aangezien hij ooit zelf overtuigd sektelid was van de Moon-sekte en hij zich daarna verdiept heeft in tientallen andere sekten.²⁰ Er blijken in essentie niet zo veel verschillen te bestaan tussen een sekteleider, een dictator en een maffiabaas (The Godfather I en II behoren om voor de hand liggende redenen tot Trump’s favoriete films). Donald Trump is zo iemand en dat maakt hem voor veel ‘gewone’ mensen moeilijk te begrijpen. Een ‘gewoon’ mens die weinig liegt kan zich niet inleven in iemand die vrijwel altijd liegt. Wie niet van hem houdt heeft meestal een hekel aan hem en die afkeer geeft zijn vele critici een extra reden om elke poging hem te begrijpen al snel op te geven. Is het oordeel eenmaal geveld, dan bevestigt elke nieuwe waarneming dat oordeel (in de psychologie heet dit fenomeen confirmation bias).

Psychiater/auteur Justin Frank was een van de weinigen die een serieuze poging deed om  de oorsprong van Trumps pathologische problemen te verklaren, in zijn boek Trump on the Couch. Die oorsprong ligt – weinig verrassend – in zijn jeugdjaren.²¹ Die periode komt in dit deel nog uitgebreid aan de orde. Elke dictator (meestal een man) was ooit een klein jochie, wiens karakter zich ook anders had kunnen ontwikkelen, en wiens leven ook een andere loop had kunnen nemen. Dat geldt ook voor Donald Trump. Als zijn karakter zich in een gezonde richting had ontwikkeld was hij een aanwinst geweest voor de hele wereld. Nu was hij dat alleen voor zijn fanatieke volgers, en na enige tijd zelfs dat niet eens meer. Dat bleek toen het coronavirus Amerika bereikte. Hun leider loog hen voor, handelde in zijn eigen belang (zijn herverkiezing) ten koste van hun belang, bracht hun veiligheid onnodig in gevaar en zaaide tweespalt in het land, waardoor het land zwaarder werd getroffen dan welk ander land in de wereld. Dat had alles met zijn karakter te maken.

In de jonge Trump, die in de jaren ’70 zijn eerste schreden zette in de vastgoedwereld van Manhattan, herken ik niet de ‘gezonde’, maar wel de ‘gemiddelde’ Winnaar, zoals Riso & Hudson die in 1996 beschreven:²²

De eigen performance, het werk goed doen, superieur zijn en boven anderen uitstijgen staan sterk centraal. Vergelijkt zichzelf in zijn nastreven van status en succes met anderen. Wordt een gedreven carrièremaker en sociale klimmer, die sterk aan wapenfeiten en exclusiviteit hecht en een ‘winnaar’ wil zijn. Wordt imagobewust, laat zich veel gelegen aan hoe anderen hem zien. Begint zichzelf te presenteren overeenkomstig andermans verwachtingen en wat hij moet doen teneinde succes te hebben. Wil anderen imponeren met zijn superioriteit; promoot constant zichzelf, stelt zichzelf beter voor dan hij in werkelijkheid is. NARCISTISCH, met hoogdravende, opgeblazen noties over zichzelf en zijn talenten.

Daar hebben we de term ‘narcistisch’, die Richard Rohr in zijn interview met Brandan Robertson in juni 2019 aan Trumps gedrag toekende.

De Baas blijkt het enige Enneagramtype te zijn waarbij Riso & Hudson in hun boek ook een aantal dictators als voorbeeld noemden: Fidel Castro, Saddam Hoessein en Napoleon. Die keuze wordt begrijpelijk als je de beschrijving leest bij de ‘ongezonde’ niveaus van dit type:²³

Verweert zich met hand en tand tegen alle pogingen om hem te beheersen. Wordt volslagen meedogenloos, DICTATORIAAL, ‘de macht van de sterkste’. Is hardvochtig, immoreel en potentieel gewelddadig. Ontwikkelt waandenkbeelden over zijn macht, onoverwinnelijkheid en mogelijkheden om te zegevieren: megalomanie. Waant zich almachtig, onkwetsbaar. Gaat roekeloos over grenzen heen.

En daar hebben we de term ‘dictatoriaal’, de term die Rohrs interviewer aan Trump toekende.

Er is weinig fantasie voor nodig om in Riso & Hudsons beschrijvingen president Trump te herkennen tijdens zijn eerste jaren in het Witte Huis. Trump is de Amerikaanse versie van een narcistische dictator.  In dit boek vertel ik uitgebreid hoe Donald Trump de man geworden is die in 2020 vanuit het Oval Office alle middelen inzette om zijn herverkiezing veilig te stellen. Tegen die tijd was zelfs de Winnaar in hem nog verder afgedaald naar de meest ongezonde versie: De Wraakzuchtige Psychopaat. Het laatste zetje daarvoor was gegeven door zijn impeachment. En iedereen die hem tijdens zijn impeachment had dwarsgezeten, tegen hem had getuigd of disloyaal aan hem was geweest zou voelen wat dat betekende. In korte tijd zuiverde hij zijn Witte Huis van elke verdachte persoon.

Maar was die ultiem narcistische Winnaar, in combinatie met een megalomane Baas, ook het meest effectief als het ging om het managen van een pandemie, het bijeenbrengen van de natie in crisistijd of het tonen van empathie voor de tienduizenden slachtoffers, gedurende de maanden dat zijn herverkiezing op het spel stond en zijn ‘approval rate’ zich nog rond de 45% bevond, maar dalende was? Nee. Donald Trump had in 2020 slechts één doel: herkozen worden. Koste wat kost. Het ongekende aantal coronadoden was een getal dat hij hoe dan ook moest uitleggen als een succes aan zijn ‘base’, of moest labelen als ‘fake news’, gefabriceerd door zijn vijanden. Een van zijn vroegste rolmodellen, zijn sportcoach Ted Dobias, had hem ooit geleerd: ‘Winning isn’t everything, it’s the only thing’. Alles in 2020 stond in het teken van zijn herverkiezing. Als hij niet herkozen zou worden zou hij de geschiedenis ingaan als ‘one term president’, oftewel: een ‘loser’. Dan zou zijn hele leven met terugwerkende kracht voor niets zijn geweest, dus dat mocht nooit gebeuren. Nooit.