3.2 Clint Eastwood

‘All those Sergio Leone Westerns. Nobody was cooler’,¹ zei Donald Trump tegen biograaf Timothy O’Brien tijdens een van hun gesprekken. O’Brien herinnerde het zich nog als de dag van gisteren: ‘Throughout the time I was with him he constantly talked about films or actors he was fascinated by.’ Zowel vrienden als vijanden van Trump realiseren zich onvoldoende dat het script dat hij leeft, deels bewust en deels onbewust, is samengesteld uit het script van zijn voorbeelden, waaruit hij zijn eigen ‘screenplay’ bijeen heeft gesprokkeld. In zekere zin geldt dat ook voor onszelf. Rolmodellen uit onze jeugd hebben vaak een onverwacht grote invloed. Filmster Clint Eastwood was een van Trumps vroegste rolmodellen. O’Brien: ‘At one point he said to me that Clint Eastwood was the greatest movie star who ever lived’.²

Ik kan mij heel goed voorstellen dat een jonge Donald Trump zo’n grote fascinatie had voor filmsterren in het algemeen, en voor Clint Eastwood in het bijzonder. Als ik terugdenk aan mijn eigen jeugd – ik ben geboren in 1958 – dan herinner ik mij televisieseries zoals Ivanhoe (waarin Roger Moore een ridder speelde, lang voordat hij James Bond werd) en Floris (waarin Rutger Hauer de Nederlandse versie van Ivanhoe speelde, lang voordat hij Soldaat van Oranje werd), maar vooral moet ik denken aan Amerikaanse cowboyseries, zoals Rintintin, Bonanza, The High Chaparral en Rawhide.

In mijn boek Hoe je een geboren leider wordt (2009) vertelde ik al dat in mijn geval mijn striphelden, zoals Kuifje, Bernard Prince en Lucky Luke, een nog veel grotere rol hebben gespeeld dan mijn filmhelden. Mijn striphelden werden mijn onbewuste rolmodellen. In het leven van Donald Trump vervulden zijn filmhelden een soortgelijke rol. Zij werden zíjn onbewuste rolmodellen.

De filmwereld in de jaren ’50 en ’60 bood een eenvoudig wereldbeeld. In klassieke Amerikaanse westerns ging de strijd meestal tussen sheriffs en boeven, of tussen de cavalerie en de indianen. Een populaire TV-serie in die jaren was Rawhide, waarin Clint Eastwood zijn eerste rol speelde, als voorman van zo’n 20 veedrijvers. Zijn personage heette Rowdy Yates. De in 1930 geboren Eastwood was een jonge dertiger, die aan het begin stond van een fantastische filmcarrière. Eerst als acteur, later ook als regisseur.

Het aantal keren dat ik als kind buiten op straat ‘cowboytje’ speelde, was niet te tellen. De zwartwitbeelden die je ‘s-avonds op televisie had gezien speelde je de volgende dag na met vriendjes, vriendinnetjes en buurkinderen. De beginmelodie kon iedereen (ongeveer) meezingen: ‘Rollin’ rollin’ rollin’, rollin’ rollin’ rollin’, rollin’ rollin’ rollin’, Rawhide!’.³ De schietgeluiden had je snel onder de knie: ‘PANG, PANG, PANG!’. Als ik mij goed herinner, had ik ook een klapperpistool, in een holster, en een cowboyhoed, gekregen van Sinterklaas. Maar ik had ook indianenkleren met een bijbehorende indianentooi, voor het geval ik de rol van indiaan had. Dat was niet altijd een populaire rol, tenzij je Winnetou ‘was’, opperhoofd van de Apache-indianen, een personage bedacht door de Duitser Karl May.

Het zijn dierbare herinneringen uit een vervlogen tijd, waarin overzichtelijk was wat goed was en wat fout, totdat je er zelf over na ging denken en meer informatie tot je nam. Toen bleek het allemaal anders in elkaar te steken. De televisiebeelden in de jaren ’60 waren niet alleen zwart-wit, het onderliggende wereldbeeld was ook zwart-wit. Sheriffs en de cavalerie waren goed, boeven en indianen waren slecht. De wereld was overzichtelijk, maar het hele verhaal klopte voor geen meter.

Clint Eastwood in de rol van Rowdy Yates maakte een onuitwisbare indruk, en niet alleen op mij (de serie draaide van 1959 tot 1965, dus ik was nog een kleine jongen), maar gelukkig ook op filmregisseur Sergio Leone. Eastwoods rol in Rawhide leverde hem de legendarische rol op van De Man Zonder Naam in Leone’s A Fistful of Dollars (1964). Eastwood was hét Amerikaanse filmicoon van mannelijkheid voor Amerikaanse jongens zoals Donald Trump.

Leone’s westerns maakten vervolgens op de 18-jarige Donald een onuitwisbare indruk. Dat had alles te maken met de briljante, innovatieve regie van de Italiaanse regisseur, wiens films bekend stonden om bijvoorbeeld hun close ups van de ogen. Eastwood keek in zijn rol als premiejager en revolverheld in Leone’s westerns overigens niet zonder reden met dichtgeknepen ogen. De regisseur liet zijn hoofdrolspeler expres zo tegen de zon in kijken om precies de gewenste blik en belichting te krijgen.⁴

Voor biograaf Tim O’Brien was het kopieergedrag van Trump overduidelijk: ‘The way he slants his eyes. I think he’s practiced the Eastwood look a million times in the mirror.’ De samengeknepen ogen op Trumps foto bij zijn twitter account @realDonaldTrump zijn dus geen toeval. Als president Trump tegenwoordig deze blik opzet weet zijn staf genoeg: wees op je hoede.

In de documentaire Facing Trump⁵ vertelde O’Brien dat het belangrijk is om te begrijpen dat Trump een heel filmisch zelfbeeld heeft: ‘I think Clint Eastwood throwing his poncho over his shoulder as The Man with no Name, wiggling his gun is how Donald thinks of himself.’ Interessant kijken was overigens niet de enige fysieke actie die hij van zijn idool afkeek. Met de komst van zijn reality TV-show The Apprentice in 2004 introduceerde Trump een nieuw, kenmerkend gebaar, dat vanaf dat moment op tientallen foto’s en voorpagina’s te zien was: een combinatie van zijn rechterhand die een getrokken pistool moet voorstellen, zoals zijn held Clint Eastwood dat in A Fistful of Dollars had voorgedaan. Het werd een van zijn meest bekende handelsmerken, vergezeld van de beruchte woorden: ‘YOU’RE FIRED!’

Jennifer Crisafulli, een deelnemer van The Apprentice, voelde de denkbeeldige kogels die Trump op haar af had gevuurd fysiek binnenkomen: ‘invisible bullets, out of Trump’s fingers into your chest, and you’re like pu-pu-pu-pu-pu.’ ⁶

Zelfs in deze, door Eastwood geïnspireerde handbeweging, zien we letterlijk de oorspronkelijke hand terug van regisseur Sergio Leone. In de CANVAS-documentaire Sergio Leone: Portrait of an Outlaw⁷ zien we hoe Leone de revolverheld precies voordeed hoe hij zijn vuurwapen moest gebruiken. Het toepasselijke commentaar van een Italiaanse filmhistoricus die Leone goed kende werd Nederlands ondertiteld.

Dit voorbeeld illustreert in mijn ogen in een notendop hoe het rolmodel-effect als een soort virus werkt en wordt doorgegeven. Een Italiaanse jongen speelt als kind cowboytje, geïnspireerd door Amerikaanse westerns. Die jongen wordt later filmregisseur en doet zijn Amerikaanse hoofdrolspeler voor hoe de revolverheld volgens hem iemand moet neerschieten. De resulterende film inspireert vervolgens een Amerikaanse jongen in New York. Die jongen wordt later zakenman en TV-persoonlijkheid, die in een reality show aan het einde van elke aflevering op dezelfde manier een kandidaat ‘neerschiet’.

Als ik dit tot mij door laat dringen, snap ik hoe Trumps brein waarschijnlijk heeft gewerkt toen hij hoorde van een massale schietpartij in Forida op 14 februari 2018. Op Marjory Stoneman Douglas High School richtte een schutter een bloedbad aan, maar een gewapende deputy sheriff ging niet naar binnen om het gevecht aan te gaan, naar eigen zeggen omdat hij dacht dat de schoten van buiten kwamen. 17 schoolmedewerkers en studenten werden gedood. De deputy ging met vervroegd pensioen nadat de sheriff hem ‘a coward’ had genoemd. Zo dacht Donald Trump er ook over. In een meeting met gouverneurs reageerde president Trump, na het zien van de televisiebeelden, alsof hij meeleefde met een klassieke western, met zichzelf in de rol van Clint Eastwood. Met het woord ‘perform’ versterkte hij die suggestie:

‘I got to watch some deputy sheriffs performing this weekend. They weren’t exactly Medal of Honor winners, all right? The way they performed was frankly disgusting. They were listening to what was going on. The one in particular, he was then — he was early. Then you had three others. You know, I really believe — you don’t know until you test it, but I think, I really believe — I’d run in there even if I didn’t have a weapon.’⁸

Net als ieder ander mens groeien acteurs op met hun eigen rolmodellen, die op die manier bewust of onbewust invloed hebben op het vak dat zij kiezen, of hoe hij of zij zich gedraagt bij het uitoefenen van dat vak. Zo ook Alec Baldwin, die de kunst van het acteren had afgekeken van legendarische filmhelden als James Cagney, Gregory Peck en William Holden. Baldwin is tegenwoordig vooral bekend als de beste imitator van president Trump, door zijn hilarische sketches in het TV-programma Saturday Night Live. In 2017 melkte hij zijn parodie uit in het boek You Can’t Spell America Without ME.

Met zijn betweterigheid, zijn sterallures en opvliegende karakter is het misschien niet toevallig dat Baldwin Trump zo treffend kan neerzetten. Bij Baldwin moet ik altijd denken aan een legendarisch filmfragment van hem uit de film Glengarry Glen Ross (1992). In een briljante speech van slechts acht minuten vertolkte hij een spijkerharde verkoper, die zijn vertegenwoordigers eerst ontsloeg om hun aandacht te krijgen, en daarna voorhield dat er slechts één ding belangrijk was in het leven: het maken van deals. Baldwins personage bezweerde: ‘Always be closing!’ Daar was hij veel beter in dan zij, beweerde hij. Daarom was hij meer waard dan zij: ‘Mijn horloge kost meer dan jouw auto. Dat is wat ik ben. Jij bent niks.’ Het was bij nader inzien een voorloper op zijn rol als Trump, die zijn eerste boek The Art of the Deal had genoemd.

Serieuzer dan zijn Trump-parodie was het andere boek dat Baldwin in 2017 uitbracht, namelijk zijn autobiografie, Nevertheless: A Memoir.⁹ Voor die gelegenheid werd hij geïnterviewd door de Volkskrant. Baldwin vertelde dat hij als kind in Long Island  met zijn vader talloze films had gezien op televisie. In dat opzicht is hij net zo’n fanatieke filmliefhebber als Donald Trump. Maar anders dan Trump is Alec Baldwin in staat zijn eigen prestaties te relativeren. Over zijn boek zei hij: ‘Ik schrijf dit boek omdat ik ervoor betaald word.’ En: ‘Ik heb veel dingen in mijn leven gedaan voor het geld. Als daar iets waardevols uit voortkwam, was dat een kwestie van geluk of chemie.’¹⁰ Zelfs zijn zeer succesvolle Trump-imitatie ontsnapte niet aan Baldwins relativeringsvermogen: ‘Je bent pas echt grappig als je de teksten kunt schrijven. Wat ik doe, is acteren.’¹¹

Wat Donald Trump doet is in hoge mate te kwalificeren als acteren. Dat doet hij al zijn hele volwassen leven. Zijn teksten, zelfs de ogenschijnlijk spontane uitspraken, zijn meestal door anderen geschreven of aan hem verteld. Maar dat vertelt hij er nooit bij, want hij is zich lang niet altijd bewust van het oorspronkelijke script of van degene die de oorspronkelijke tekst heeft geschreven. Nog afgezien van het feit dat hij de credits niet wil delen als hij dat wel weet. Geen van de boeken die hij heeft gepubliceerd, zijn door hem zelf geschreven, ofschoon zijn naam altijd in gouden hoofdletters op de cover staat. Zelfs de teksten die hij daarin uitspreekt, zijn soms door een ander geschreven.

Tony Schwartz, de ghostwriter van Trump voor het schrijven van The Art of the Deal, herinnerde zich: ‘Ik created a character far more winning than Trump actually is.’¹² In zekere zin schreef Schwartz een screenplay voor Trump, waarin hij de hoofdrolspeler woorden in de mond legde en zinnen formuleerde die Donald zelf nooit zou hebben bedacht. In zijn interview met The New Yorker gaf Schwartz een voorbeeld, dat begon met de eerste zin van het boek: ‘I don’t do it for the money.’ De schrijver moest achteraf hard lachen om de woorden die hij in Trumps mond had gelegd: ‘Of course he’s in it for the money. One of the most deep and basic needs he has is to prove that ‘I’m richer than you.’’

Ander voorbeeld. In het boek legde Schwartz de volgende woorden in Trumps mond: ‘I’ve got enough, much more than I’ll ever need. I do it to do it. Deals are my art form. Other people paint beautifully on canvas or write wonderful poetry. I like making deals, preferably big deals. That’s how I get my kicks.’ Schwartz, terugkijkend: ‘He was incapable of saying something like that – it wouldn’t even be in his vocabulary.’

In een bepaald opzicht had Trump het dus nog gemakkelijker dan een echte acteur, want hij hoefde zijn geschreven script niet eens voor te lezen voor een publiek. Zijn publiek las ‘zijn’ boek en dacht dat hij het echt allemaal zelf had gezegd en geschreven.

Acteurs spelen op hun beurt weer een belangrijke rol bij de creatie van nieuwe rolmodellen, in de vorm van de personages waar een kijker zich mee kan identificeren. Zo hebben diverse fictieve personages een bijdrage geleverd aan Trumps innerlijke software, met name tussen zijn 14^de en 20^de. Ik heb er al een aantal de revue laten passeren. Denk aan Captain Bligh in Mutiny on the Bounty (1962), aan Auric Goldfinger in de Bondfilm Goldfinger (1964), aan Freddy Valentine in The Twilight Zone, aflevering 28 (1960), en aan Clint Eastwood als De Man Zonder Naam in Sergio Leone’s A Fistfull of Dollars (1964) en The Good, The Bad and The Ugly (1966).

Trump was vooral gefascineerd door Clint Eastwood, ‘the greatest movie star who ever lived’. Het mooie was dat de 16 jaar oudere Eastwood nog leefde, zodat Trump contact met hem kon zoeken.

Op latere leeftijd heeft Trump zijn rolmodel in levende lijve meerdere keren ontmoet. In 2004 schreef Trump in zijn boek Trump: How to Get Rich dat hij een brief had bewaard van ‘Clint Eastwood, a great guy and golfer. He was my guest at Mar-a-Lago. He liked my course in Florida and wrote to tell me that.’¹³ Vanaf dat moment kon Eastwood helemaal niet meer stuk bij Trump. Toen hij in 2005 over Eastwood had gezegd ‘nobody was cooler’, had hij er bovendien nog een veelzeggend detail aan toegevoegd: ‘He’s a Republican, you know’.¹⁴ Trumps fascinatie voor Clint Eastwood bleef volgens mij dan ook niet beperkt tot diens filmrollen.

Eastwood was op hoge leeftijd nog steeds een vitale, actieve acteur/regisseur, en bovendien een zeer populaire Republikein. In 2012 was de toen 82-jarige filmster de ‘mystery guest’ op de Republikeinse conventie van presidentskandidaat Mitt Romney. Op 30 augustus 2012 stond de Hollywoodlegende in de coulissen te wachten. Op dat moment hoorde hij het refrein van een lied van Neil Diamond, getiteld ‘I Am, I Said’: ‘And no one heard at all / Not even the chair.’

Het bracht Eastwood op een idee: ‘And I’m thinking, That’s Obama. He doesn’t go to work. He doesn’t go down to Congress and make a deal. What the hell’s he doing sitting in the White House?’ Eastwood zette vervolgens een lege stoel naast zijn spreekgestoelte, en deed alsof Obama daar op zat. Later keek hij met enige spijt terug op zijn optreden: ‘that silly thing at the Republican convention, talking to the chair.’^{15, 16 en 17}

Eastwood hield een anti-Obama-speech, pratend tegen een lege stoel. Trump, die zelf niet mocht spreken van kandidaat Romney op ‘zijn’ conventie, keek en luisterde goed naar zijn rolmodel.

Voorbeeld 1.

Eastwood: ‘This country has 23 million people unemployed. And that is a disgrace, a national disgrace.’ Hoe vaak heeft Trump deze woorden niet gebruikt in zijn tweets en speeches? Special prosecutor Robert Mueller vond hij ‘a national disgrace’.

Voorbeeld 2.

Eastwood: ‘This administration hasn’t done enough about that. Now is the time for somebody else to come along and solve the problem.’ Hij doelde op Romney, maar Trump zal zich gesterkt hebben gevoeld over zijn eigen ambities.

Voorbeeld 3.

Vervolgens keek Eastwood naar de lege stoel naast hem, met een denkbeeldige Obama: ‘So Mr. President,how do you handle the promises you made? What do you say to people? … Oh, you don’t?’ Trump nam de impliciete waarschuwing ter harte. In Cleveland zei hij in juli 2018: ‘Promises made, promises kept. You know, I’ve actually kept more promises than I’ve made. When did you ever hear that from a politician? Maybe never. Never.’¹⁸ Het klopte niet, maar het klonk goed.

Voorbeeld 4.

Eastwood: ‘I just think, there’s so much to be done … I think it may be time, what do you think, for a businessman? How about that? A stellar businessman. … I think it’s that time.’ Eastwood dacht aan Romney, Trump dacht aan zichzelf.

Voorbeeld 5.

Eastwood in 2012: ‘But I just like to say something, ladies and gentleman, that I think is very important. You, we, we own this country’. Een vergelijkbare tekst had Orson Welles in 1941 uitgesproken in de klassieke film Citizen Kane, Trumps favoriete film. Trump zei in zijn inauguratiespeech in 2017 tegen het publiek: ‘This is your day. This is your celebration. And this, the United States of America, is your country. January 20th, 2017 will be remembered as the day the people became the rulers of this nation again.’¹⁹

Voorbeeld 6.

Eastwood haalde in zijn speech ook sarcastisch uit naar Joe Biden, Obama’s vice president: ‘We all know Biden is the intellect of the Democratic Party. Kind of a grin with a body behind it.’  Toen Joe Biden in maart 2019 mogelijk in de presidentsrace voor 2020 zou meedoen noemde Trump hem in een tweet ‘another low I.Q. individual’.²⁰ Eenmaal president geworden, herhaalde hij de belediging tijdens een persconferentie in Japan in mei 2019, refererend aan een opmerking van de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-Un: ‘Kim Jong Un made a statement that Joe Biden is a low-IQ individual. He probably is, based on his record.’²¹

Voorbeeld 7.

Vier jaar na Eastwoods speech deed Trump een gooi naar het presidentschap. Eastwood sprak zijn voorkeur uit voor Donald Trump boven Hillary Clinton, die had gezegd dat zij Obama’s beleid zou voortzetten. De wijze waarop de filmster in 2016 zijn keuze toelichtte in een interview met Esquire was kenmerkend voor het wereldbeeld van veel Amerikaanse republikeinen. Eastwood zei over Trump: ‘He’s onto something because secretly everybody’s getting tired of political correctness. We’re really in a pussy generation. Everybody’s walking on eggshells. We see people accusing people of being racist and all kinds of stuff. When I grew up, those things weren’t called racist.’  Interessante redenatie, maar anno 2020 weet iedereen dat als iets niet racistisch genoemd werd dat dat nog niet betekende dat het niet racistisch was. Met het door Eastwood geschetste wereldbeeld groeide Trump op. Bovendien kan hij liegen als geen ander. De uitspraak van Eastwood deed mij denken aan een uitspraak van Trump tegenover verslaggevers, na zijn opmerkingen over ‘shithole countries’: ‘I’m the least racist person you have ever interviewed.’²² Iedereen die Trump heeft bestudeerd weet dat dat een leugen was.

Voorbeeld 8.

Eastwood refereerde in zijn interview in 2016 aan Trumps uitlatingen over een rechter van Mexicaanse oorsprong, die Trump had veroordeeld wegens zijn frauduleuze Trump University. Eastwood zei over Trump: ‘And yeah, it’s a dumb thing to say. He’s said a lot of dumb things. So have all of them. Both sides. But everybody – the press and everybody’s going. ‘Oh, well, that’s racist’. Just fucking get over it.’ Tja, die twee woorden, ‘both sides’, zijn een eigen leven gaan leiden.

Bijna een jaar later, in augustus 2017, reageerde Donald Trump, inmiddels in zijn nieuwe rol als president, in vergelijkbare bewoordingen als Clint Eastwood op de rellen in Charlottesville, waarbij een neonazi was ingereden op de menigte en daarbij een vrouw had gedood. Trump: ‘I think there is blame on both sides. You had some very bad people in that group. But you also had people that were very fine people, on both sides.’²³

Weer twee jaar later, in 2019, refereerde Joe Biden expliciet aan het ‘both sides’-thema als laakbaar voorbeeld van Trumps karakter. Biden deed dit ter gelegenheid van zijn aankondiging dat hij meedeed aan de presidentsverkiezingen van 2020.

Voorbeeld 9.

Eastwood besloot zijn speech in 2012 als volgt: ‘And when somebody does not do the job, we gotta let him go. Let him go.’ Vervolgens haalde de Eastwood onder luid gejoel van het publiek zijn wijsvinger langs zijn hals, zoals in zijn beste dagen in westerns en Dirty Harry-films. Maar voor het ontslaan van mensen had Trump in 2005 al een eigen tekst bedacht: ‘You’re fired!’ (of had hij die tekst overgenomen uit Citizen Kane?). Een andere slogan, Make America Great Again, had Trump overgenomen van een andere Hollywood-acteur, Ronald Reagan, die het had geschopt tot president (van 1981 tot en met 1988). Reagan had ooit gezegd: ‘How can a president not be an actor?’ ²⁴

Diep in zijn hart vond Donald Trump zichzelf inderdaad een acteur. Anthony Scaramucci kende Trump al 20 jaar toen hij voor hem ging werken in Het Witte Huis als perschef, een dienstverband dat overigens slechts 11 dagen zou duren. Scaramucci vroeg hem eens: ‘Are you an act?’ President Trump antwoordde: ‘I’m a total act and I don’t understand why people don’t get it.’²⁵ Filmregisseurs en acteurs, mensen zoals Sergio Leone en Clint Eastwood, begrijpen dat wél. Het laatste woord in dit hoofdstuk laat ik aan hen.

Voor de TV-documentaire Sergio Leone: Portrait of an Outlaw²⁶ werd de fascinatie van de Italiaanse filmregisseur voor de Amerikaanse western duidelijk gemaakt. In zijn in Europa meest succesvolle film Once Upon a Time in the West (1968) had hij de vijf stereotiepe rollen van de traditionele Amerikaanse western geplaatst in een verhaal over de opkomst van het kapitalisme door de bouw van de spoorwegen. Die vijf stereotiepen waren de wreker, de romantische schurk, de rijke grootgrondbezitter, de corrupte zakenman en de hoer. Trump had die film niet in zijn top 5 staan. Ik weet niet waarom. Misschien kon hij niet kiezen in welke van de vier mannelijke stereotiepen hij zich het meeste herkende, en waarschijnlijk identificeerde hij zich minder met revolverheld Charles Bronson dan met Clint Eastwood, die geen rol had in die film. De plek van revolverheld in Trumps persoonlijke software was natuurlijk al vergeven. Donald had zijn hart al twee jaar eerder verloren aan Eastwoods personage in The Good, The Bad and The Ugly: ‘The Good’ met een vleugje ‘bad’.

Clint Eastwood werd zelf ook voor de documentaire over Sergio Leone geïnterviewd. Hem werd gevraagd naar zijn rollen in de drie Leone-westerns, waarvan The Good, The Bad and The Ugly het hoogtepunt was geweest. In die film speelde hij een trefzekere, geldbeluste premiejager, die samen met twee collega’s op zoek was naar een schat, temidden van de Amerikaanse burgeroorlog tussen de Noordelijken en de Zuidelijken.

Eastwood zag in Leone’s western een realistische metafoor van ‘the cynicism and materialism of the sixties. More than that the natural materialism of life. People whose interest is in their own wellbeing.’ Eastwood zei: ‘And that’s what these guys were played, and then eventually somehow got wrapped in some sympathetic aspect that would be in the picture.’  Die uitspraak van Eastwood deed mij denken aan een uitspraak van Tony Schwartz, de ghostwriter van The Art of the Deal: ‘the book will be far more successful if Trump is a sympathetic character – even weirdly sympathetic – than if he is just hateful or, worse yet, a one-dimensional blowhard.’²⁷

Wat Leone’s westerns interessant had gemaakt voor Clint Eastwood als acteur, was dat de hoofdrollen geen klassieke zwartwit-stereotiepen waren, maar realistische personages, behept met menselijke trekken, zoals egoïsme en hebzucht. Eastwood: ‘They were, by and large, interested in themselves, as opposed to sometimes the classical western, which make the hero much more defined as a good guy and the bad guys were bad guys, and there wasn’t too much in between.’

Clint Eastwood, ‘The greatest moviestar who ever lived’ in de ogen van Donald Trump, reflecteerde op zijn eigen rollen als schietgrage premiejager: ‘But to me to play ‘em was as guys that had a little bit of greed, which is normal human greed.’