5.6 Xi Jinping

USA Today schreef in 2019 dat Trump tijdens een ontmoeting met de Franse president Macron ‘raised the possibility of another trade war – this one with France’.¹ Trump was gek op ‘trade wars’. Hij dreigde er graag mee en begon ze te pas en te onpas. NRC Handelsblad schreef op de voorpagina op 26 januari 2017: ‘Nieuwe president ziet de wereldhandel als een oorlog van allen tegen allen.² De Volkskrant kopte op 18 januari 2019: ‘Trump verklaart Europa de handelsoorlog’.³

Trumps favoriete wapen in al die handelsoorlogen was het verhogen van importtarieven. Zijn favoriete reden om oorlog te voeren was een vermeende onrechtvaardigheid: andere landen maakten volgens hem misbruik van Amerika. Als ‘bewijs’ voerde hij aan de economische onbalans in de bilaterale handel. Zijn favoriete remedie: een handelsoorlog of het dreigen met een handelsoorlog.

Trumps doel in de wereld buiten de Verenigde Staten was het winnen van handelsoorlogen, om zijn principe America First kracht bij te zetten. Daarbij golden voor hem soortgelijke regels als in échte oorlogen. Trump was weliswaar geen fervente boekenlezer, maar in 2009 had hij aan de lezers van zijn eigen boek Think Like a Champion één van zijn inspiratiebronnen op dat gebied onthuld, een boek:⁴ ‘One book that I would suggest to you, because it is valuable for business and managerial strategies is The Art of War by Sun Tzu.’

Het boek had in de ogen van Donald Trump zijn waarde bewezen doordat één van zijn rolmodellen het als studiemateriaal had gebruikt: ‘It has been influential to leaders for many centuries, and General Douglas MacArthur studied it. It’s valuable and worth your time.’ Wat hij er niet bij vertelde was dat MacArthur in de Koreaanse oorlog was afgetroefd door de Chinezen onder leiding van Mao. The Art of War was ook één van Mao’s inspiratiebronnen geweest.

En wat Trump er ook niet bij vertelde was of hij zelf het boek daadwerkelijk had gelezen. Misschien had zijn co-auteur Meredith McIver voor hem een samenvatting gemaakt, zodat hij als een middelbare scholier het boek op zijn boekenlijst kon zetten, maar alleen het uittreksel had gelezen: goed boek. Uit zijn oorlogsstrategieën zou niet bepaald blijken dat hij zich de lessen van Sun Tzu had eigengemaakt.

In De Volkskrant van 6 oktober 2019 werd een passende oorlogsterm gebruikt: ‘Tweede front Trump raakt ook Amerikanen zelf’.⁵ Op 7 augustus had dezelfde krant geschreven ‘Trump opent derde front in handelsoorlog’,⁶ doelend op de Amerikaanse beschuldigingen van valutamanipulatie door China. Oorlog is oorlog, ook als er geen militaire wapens bij worden gebruikt.

Trump hield van strijd en hij hield van winnen. In een tweet in maart 2018 zei president Donald Trump: ‘Trade wars are good, and easy to win’.⁷ Maar wat Trump er tegen zijn eigen bevolking nooit bij vertelde was dat importtarieven in feite een extra belasting waren voor zijn eigen consumenten, als een accijns of BTW, die door Amerikanen zelf werd betaald. China merkte als gevolg van de tariefsverhogingen weliswaar dat de vraag afnam doordat Chinese produkten in Amerika’s winkels kunstmatig duurder werden gemaakt, maar de Amerikaanse consument ging meer betalen en voelde dus de pijn in de eigen portemonnee. Het extra geld ging naar de Amerikaanse overheid. En dan was er nog het negatieve effect voor Amerikaanse producenten als gevolg van de Chinese tegenmaatregelen. Allemaal zaken waar Trump het liever niet over had, zoals een legerleider het liever niet heeft over het aantal soldaten dat hij heeft verloren in de strijd.

In Trumps tarievenoorlogen kon je de sporen zien van zijn rolmodel uit de jaren ’80, Chrysler-topman Lee Iacocca. Toen was met name Japan de gebeten hond; nu was die rol weggelegd voor China. Het was niet meer dan logisch dat Trump in zijn rol als president zijn jarenlang aangekondigde handelsoorlog met China daadwerkelijk startte, natuurlijk met de bedoeling deze snel te winnen. In juli 2015 zei hij in een rally, toen nog in zijn hoedanigheid als presidentskandidaat: ‘I win against China. You can win against China if you’re smart’.⁸

Maar het voeren van een heuse handelsoorlog bleek in de praktijk danig tegen te vallen. President Trump had als tegenstander uitgerekend China gekozen, het land waar iedere leider de oorlogshandleiding van Sun Tzu, The Art of War, uit zijn hoofd kent. Xi Jinping bleek een geduchte opponent, die door Trump zwaar was onderschat. De handelsoorlog met China bleek allesbehalve ‘easy to win’.

Sun Tzu had zijn verhandeling geschreven voor of tijdens de ‘Warring States’-periode (480 – 221 voor Christus). Tijdens die periode werden meer dan 300 oorlogen uitgevochten, tussen de Chinese staten onderling en tegen de toenmalige regerende dynastie. Sun Tzu’s strategie was gebaseerd op de natuurwetten, zoals het menselijke immuunsysteem werkt: ‘It is designed to fight off invaders, suppress insurgency, overwhelm malignacies, and remove hostile agents – all without damaging the supporting system.’⁹

Bovenstaand citaat heb ik ontleend aan een vertaling uit 1988 van The Art of War, getiteld The Art of Strategy, van de hand van auteur R.L. Wing. Volgens Wing is het boek weliswaar te lezen in een middag, maar vergt het jaren om je de principes eigen te maken. Ik vermoed dat Trump de kortste weg had gekozen, en dat hij lang niet alle principes ter harte heeft genomen noch de tijd heeft genomen om de essentie werkelijk te begrijpen. Laat ik een paar voorbeelden geven.

Eerste voorbeeld. Sun Tzu schreef:¹⁰ ‘Leadership is intelligence, credibility, humanity, courage, and discipline.’ Trump scoorde niet heel hoog op elk van die punten.

Tweede voorbeeld: ‘If leaders who do not heed my Calculations are employed, They are certain to be defeated. Remove them.’ ¹¹ Trump ontsloeg weliswaar om de haverklap leiders die het in zijn ogen niet goed deden, maar paste Sun Tzu’s principe ook toe op leiders die wél goed bezig waren, met als gevolg dat hij zijn eigen legertop juist verzwakte.

Derde voorbeeld: ‘Those who direct … They attack when the opponent is unprepared and appear where least expected. This is the Strategist’s way of triumph. It must not be discussed beforehand.’¹² Deze tip werd vaak door Trump toegepast, die bijna dagelijks acties ondernam die niemand zag aankomen of die niet van tevoren had doorgesproken.

Tot slot een vierde voorbeeld: ‘When strength is compromized and resources depleted, other leaders will rise up to seize the opportunity of this impairment. Even those who are very clever cannot remedy the consequences.’¹³ Die stelregel had Trump al eerder in zijn leven geleerd en als hij deze tekst van Sun Tzu daadwerkelijk heeft gelezen, zal hij dat zeker met instemming hebben gedaan. Hij stond zichzelf nooit toe enige zwakheid te tonen aan vriend of vijand, want dat geeft andere leiders de kans om daar misbruik van te maken. Op de momenten waarop hij zwakte toonde had hij het zelf niet door.

Het probleem was dat Xi Jinping al die principes van Sun Tzu ook kende én klaarblijkelijk toepaste. Beter dan Trump. Nooit zou Trump bij zijn Chinese tegenstander enig verlies aan kracht kunnen waarnemen. Elke tariefsverhoging van Trump tijdens de handelsoorlog leidde onmiddellijk tot een tegenzet of nieuwe dreiging, die Trump raakte waar het pijn deed. Xi Jinping verhoogde bijvoorbeeld de importtarieven van Amerikaanse sojabonen, waarvan de helft bestemd was voor de Chinese markt, en verlegde zijn klandizie deels naar andere landen.

Xi wist dat die sojabonen afkomstig waren uit de staten die op Trump hadden gestemd. Die achterban had Trump nodig voor zijn herverkiezing. Om zijn kiezers te behouden werd Trump zo gedwongen de boeren met miljarden dollars te subsidiëren. In 2020 bedroegen die subsidies maar liefst $46 miljard.¹⁴ Sun Tzu: ‘Those who triumph because they are skilled in conflict are not honored for cleverness or credited for heroism. They triumph during conflict because they have made no errors.’¹⁵

De volgende drie tweets van Donald Trump geven in beknopte vorm zijn eigen impressie weer van het verloop van zijn handelsoorlog met China in 2018 en 2019. In zijn versie was hij aan de winnende hand, natuurlijk.

Wat zijn tweets verhulden was het feit dat Trump meer onder de handelsoorlog leed dan China. Xi Jinping wist dat en liet Trump dan ook rustig zijn gang gaan, geheel conform Sun Tzu’s advies. Trump had een handelsdeal met China harder nodig dan andersom.

De economische verhoudingen tussen de Verenigde Staten en China zorgden voor een structureel zwakke plek in Trumps strategie, en Xi Jinping maakte daar slim gebruik van. Economisch analist David Fickling  had die conclusie al op 6 maart 2018 getrokken. In zijn artikel, getiteld ‘The Art of trade war: How Xi Jinping can subdue Donald Trump without fighting’ schreef hij dat president Trump weliswaar kon twitteren met hoofdletters, maar slecht ‘a small stick’ bij zich had om zijn woorden kracht bij te zetten. Daarbij verwees ook Fickling naar de lessen van Sun Tzu.¹⁶

Fickling schreef: ‘Which side has the divisions best-arrayed to bring victory in this conflict? One lesson from real warfare is that battles tend to be won and lost on the home front – and in that respect, the U.S. is laboring under a significant handicap.’ Het overgrote deel van de import uit China bestond namelijk uit consumentenprodukten, waarvan een verhoging van de importtarieven direct zou worden gevoeld door de Amerikaanse consument. Wereldwijde supply chains en het gebrek aan vergelijkbare fabricagemogelijkheden in de Verenigde Staten maakte dat Amerika niet veel alternatieven had.

Volgens Fickling was Amerika op sommige gebieden sterk afhankelijk van China: ‘The largest categories are computers, phones, knitwear, other clothing, and toys. In every one of the consumer sectors where Chinese exports to the U.S. were worth more than $5 billion in 2016, China accounted for more than one-third of U.S. imports by value.’

China daarentegen importeerde vanuit de VS voornamelijk sojabonen, vliegtuigen, auto’s, computerchips en andere onderdelen. Aangezien maar liefst 25% van de Amerikaanse chip-export naar China ging, terwijl dat slechts 4% uitmaakte van wat China in totaal aan chips importeerde, was Amerika op dat gebied kwetsbaarder dan China, volgens Fickling: ‘A relatively small shift in Chinese business patterns could deliver a devastating blow to one of America’s most successful export trades.’

Een vergelijkbare situatie gold voor de export van sojabonen. Fickling: ‘Soybeans, too, could come in the firing line. China swallows up more than 60 percent of America’s exports of the legume, but that trade accounts for only 12 percent or so of Chinese consumption, at least as measured by domestic production plus imports.’ Het resultaat van China’s tegenacties was dan ook desastreus voor de Amerikaanse sojaboeren en noopte Trump tot subsidiemaatregelen. Trumps handelsoorlog deed Amerika meer pijn dan China. Onderstaand overzicht geeft de handelsbalans tussen Amerika en China kernachtig weer. Het is ontleend aan een artikel van de website thebalance.com, geschreven door analist Kimberly Amadeo op 12 oktober 2020.¹⁷

Xi Jinping kon het zich dus veroorloven om niet op alle Amerikaanse acties met gelijke munt terug te betalen. China zou, als resultaat, dan gezien kunnen gaan worden als minder agressief dan Amerika, of zelfs als een betere vriend voor andere landen en daarmee zijn handelsimago oppoetsen, wat een grote overwinning zou zijn voor een Chinese president. Xi hoefde zich geen zorgen te maken over aankomende verkiezingen en kon prioriteit geven aan de lange termijn.

Fickling concludeerde: ‘The better policy would be to let Trump raise costs for American consumers with ill-advised tariffs; refuse to retaliate; then pose as the innocent victim. To subdue the enemy without fighting, as the Chinese philosopher Sun Tzu wrote, is the supreme art of war’.

Columnist en econoom Paul Krugman schreef in juli 2019: ‘How Trump is losing his trade wars’.¹⁸ In december gaf Trump zelf toe dat ‘the trade war with China could drag on for some time’.¹⁹ In werkelijkheid snakte hij naar een deal met China, die hij aan zijn aanhang zou kunnen verkopen als grote overwinning. Hij kon dan zeggen dat hij China wel eventjes had laten zien wie er de baas was in de wereld.

Agustin Carstens, general manager van de Bank for Intenational Settlements (BIS), dat wordt beschouwd als de moeder aller centrale banken, hoopte ook op een snel einde aan de oorlog, in het belang van de hele wereldeconomie: ‘Handelsoorlogen kennen alleen verliezers, geen winnaars’.²⁰

Dat concept ging er natuurlijk niet in bij de Amerikaanse president. Nooit zou hij accepteren dat hij een verliezer zou kunnen zijn van een oorlog die hij zelf was begonnen, of over zou komen als ‘weak’. Tegen The New York Times zei Trump dat hij vanwege Noord-Korea ‘been soft on China because the only thing more important than trade is war.’²¹

Xi Jinping zat wel meer op de lijn van Carstens. John Bolton schreef in zijn boek The Room Where It Happened dat Xi letterlijk een keer tegen Trump zei: ‘There were no winners in a trade war, said Xi, so we should eliminate the current tariffs, or at least agree there would be no new tariffs.’²² Waarop Trump aanbood de Amerikaanse tarieven op 10% te laten zitten en af te zien van een verhoging tot 25% waarmee hij eerder had gedreigd.

Trumps National Security Advisor Bolton schrok regelmatig van Trumps toegeeflijkheid richting de Chinese dictator. Hij bemerkte ook hoe beperkt Trumps arsenaal was in zijn gesprekken met Xi. Bolton gebruikte het woord ‘revealingly’ toen hij citeerde wat president Trump een keer tegen hem had gezegd: ‘Other presidents just didn’t think it was appropriate to talk about money. That’s all I know how to talk about.’²³ In internationale betrekkingen draaide voor Trump kennelijk alles om geld. En om een deal te kunnen maken moest je als zakenpartner eerst een goede verstandhouding ontwikkelen met de ander. Trump liet zich publiekelijk dan ook altijd lovend uit over Xi, die hij op 9 november 2017 persoonlijk op had gezocht in Beijing.

Xi Jinping wist precies op welke knoppen hij moest drukken bij zijn Amerikaanse collega, precies zoals Sun Tzu het in de 5^de eeuw voor Christus had voorgeschreven: ‘Know the other and know yourself: one hundred challenges without danger; Know not the other and know not yourself: every challenge is certain peril.’²⁴

Xi Jinping kende zichzelf en hij kende Donald Trump. Hij bespeelde zijn Amerikaanse opponent als een viool. Bolton: ‘Xi began by telling Trump how wonderful he was, laying it on thick.’ ²⁵  En Trump trapte er in. Bolton zat er bij en keek er naar: ‘It was breathtaking’.²⁶ Tegen de pers zei Trump voorafgaand aan het G20-bilateral gesprek met Xi: ‘We’ve become friends. My trip to Beijing with my family was one of the most incredible of my life.’ ²⁷

De Chinese communistische partij kondigde in maart 2018 aan dat het de limiet op twee presidentstermijnen elimineerde, waardoor Xi tot zijn dood zou kunnen regeren. Ieder lid van het Chinese congres applaudiseerde, zoals het in een goed geregelde dictatuur hoort, toen het voorstel werd aangenomen.

Daarop sprak president Trump zijn bewondering uit voor zijn Chinese collega Xi Jinping, die toch maar mooi had geregeld wat hij zelf ook wel zou willen. Hij was vol lof over Xi, die hij ‘a great gentleman’ noemde tijdens een gesloten fundraiser-bijeenkomst in Florida: ‘He’s now president for life, president for life. And he’s great. And look, he was able to do that. I think it’s great. Maybe we’ll have to give that a shot someday.’ ²⁸

De Amerikaanse, Democratische volksvertegenwoordiger Ro Khanna, reageerde op Twitter minder enthousiast: ‘whether this was a joke or not, talking about President for life like Xi Jinping is the most unAmerican sentiment expressed by an American President. George Washington would roll over in his grave.’

Maar het was geen ‘joke’. Dit was écht hoe Trump er over dacht. Volgens Michael Cohen heeft Trump geen humor en maakt hij geen grappen over dit soort zaken. Tijdens de fundraiser had Trump zijn waardering voor Xi niet onder stoelen of banken geschoven: ‘He’s the most powerful (Chinese) president in a hundred years.’ Xi Jinping was in dat opzicht een rolmodel voor Trump. Bovendien had Xi hem tijdens zijn eerste bezoek in november 2017 ‘tremendously well’ behandeld.²⁹ Geen kwaad woord dus over Xi Jinping.

Xi Jinping had voor zichzelf geregeld dat hij president voor het leven was. Dat wilde Trump ook. Xi stookte dat vuurtje in Trumps hersenen maar al te graag op. Hij zei tegen Trump dat hij met plezier nog 6 jaar met hem wilde samenwerken. Bolton: ‘and Trump replied that people were saying that the two-term constitutional limit on Presidents should be repealed for him.’ Inmiddels weten we dat Trump zijn eigen verzinsels en leugens graag toeschrijft aan niet bestaande ‘people’. In zijn boek merkte Bolton dan ook droog op: ‘I was aware of no such chatter’.³⁰

Bolton was getuige van een moment waarop Trump, een dictator aan het hoofd van een gevestigde democratie, zich probeerde te meten met een dictator aan het hoofd van een gevestigde dictatuur. Bolton: ‘Knowing Xi was effectively “President for life” in China, Trump was trying to compete with him. Later in the dinner, Xi said the US had too many elections, because he didn’t want to switch away from Trump, who nodded approvingly.’³¹ Oh, wat wilde Trump dergelijke woorden graag horen uit de mond van een door hem bewonderde dictator.

Bolton schreef dat Xi in een telefoongesprek op een later moment, op 29 december 2019, Trump nog iets verder het hoofd op hol had gebracht: ‘Xi said expressly that China hoped Trump would have another term by amending the Constitution so he could stay longer’.³²

Trump zag het helemaal zitten. Xi had datgene voor elkaar gekregen waar Trump van droomde: president zijn voor de rest van zijn leven. Toen Trump tijdens de Amerikaanse voorverkiezingen op 24 augustus 2020 wederom was gekozen tot de Republikeinse presidentskandidaat werd hij toegejuicht door zijn aanhangers met de kreet ‘4 MORE YEARS! 4 MORE YEARS!’

Trumps respons verraadde echter zijn diepste verlangen: ‘If you really want to drive them [the Democrats] crazy, you say “12 more years”.’

Dat lieten zijn fans zich geen twee keer zeggen: ‘12 MORE YEARS! 12 MORE YEARS!’ ³³ Zijn aanhang zag geen enkel bezwaar in een officieel dictatorschap van Trump. Op 3 november 2020 zou blijken of de rest van het land er ook zo over dacht. Waarschijnlijk niet, als we de peilingen mochten geloven, waarin Trump ongeveer 10 procentpunten achterliep op Biden. De kans was groot dat Trumps presidentschap niet langer zou duren dan 4 jaar, een blamage in de vereniging van dictators. Dan had je echt iets verkeerd gedaan.

Trump zag geen enkel bezwaar in een expliciet verzoek aan zijn collega Xi Jinping tijdens de G20-top in 2019 om hem een handje te helpen bij zijn aankomende herverkiezing. Bolton schreef in zijn boek:³⁴ ‘He then, stunningly, turned the conversation to the coming US presidential election, alluding to China’s economic capability to affect the ongoing campaigns, pleading with Xi to ensure he’d win.’

De Amerikaanse National Security Advisor, een havik van de bovenste plank, wist niet wat hij hoorde. Bolton over Trump: ‘He stressed the importance of farmers, and increased Chinese purchases of soybeans and wheat in the electoral outcome.’ Hier wreekte zich de structurele zwakheid in de Amerikaanse linies in een handelsoorlog met China.

In zijn boek voegde Bolton er aan toe dat Trumps regering hem had verboden de letterlijke tekst van het gesprek tussen Trump en Xi in zijn boek op te nemen (hij had het manuscript vooraf ter inzage moeten voorleggen aan zijn voormalige werkgever, om te laten checken op eventuele staatsgeheimen).

Trumps eigenbelang ging altijd voor de levens en belangen van andere mensen. Bolton: ‘I am hard-pressed to identify any significant Trump decision during my White House tenure that wasn’t driven by reelection calculations.’³⁵

Trump had Sun Tzu’s The Art of War beter moeten lezen als hij had willen winnen van Xi Jinping. Herhaaldelijk had Xi zich de betere strateeg getoond en Trump afgetroefd tijdens hun handelsoorlog. Trump kon inderdaad nog veel leren van zijn collega-dictator, bijvoorbeeld hoe je om moest gaan met ongewenste vreemdelingen en het onderdrukken van bevolkingsgroepen. Bolton schreef in zijn boek dat er nog een heikel onderwerp ter sprake was gekomen tijdens het besloten G20-etentje tussen Trump en Xi Jinping in 2019: ‘Xi explained to Trump why he was basically building concentration camps in Xinjiang’.³⁶

Die concentratiekampen – in totaal waren er naar schatting 465 van dergelijke kampen – waren gebouwd door de Chinese overheid om 2 tot 3 miljoen Oeigoerse moslims, een etnische minderheid in China, ‘her op te voeden’ naar Chinese, communistische maatstaven. ‘Anti-terrorisme’ werd opgevoerd als officiële reden, maar dat was onzin.

Overlevenden hadden getuigd dat mensen in de concentratiekampen werden mishandeld, werden onderworpen aan medische experimenten en zelfs gedwongen moesten toekijken bij groepsverkrachtingen. Het Amerikaanse Congres had een wet aangenomen, de Uyghur Human Rights Policy Act, waarin sancties waren afgekondigd tegen Chinese leiders die verantwoordelijkheid droegen voor de kampen. Nancy Pelosi had gezegd: ‘Beijing’s barbarous actions targeting the Uyghur people are an outrage to the collective conscious of the world’.³⁷

Elke weldenkende Amerikaanse president zou zijn afkeuring hebben uitgesproken. Trump niet. Bolton: ‘Trump said that Xi should go ahead with building the camps, which Trump thought was exactly the right thing to do’. Tijdens zijn bezoek aan China in november 2017 had Trump ook al zijn goedkeuring hiervoor uitgesproken tegenover Xi Jinping. Xi had op het gebied van mensenrechten en democratische waarden niets te vrezen van Trump.³⁸

Gedurende zijn hele presidentschap hield Trump bewust alle Amerikaanse sancties om China te straffen voor zijn concentratiekampen tegen. In 2020 zei hij daarover, nadat Boltons boek uit was gekomen: ‘Well, we were in the middle of a major trade deal. And when you’re in the middle of a negotiation and then all of a sudden you start throwing additional sanctions on – we’ve done a lot. I put tariffs on China, which are far worse than any sanction you can think off’. Die overweging zal ongetwijfeld hebben meegespeeld, want Trumps deal met China was volgens hem ‘the biggest deal ever made’.³⁹ Geld gaat in Trumps universum boven mensenrechten.

Maar de échte reden dat Trump zijn akkoord had gegeven was volgens mij simpelweg dat hij het volledig met Xi’s repressieve beleid eens was. Zoiets wilde hij zelf ook in zijn eigen land. Zijn beleid jegens asielzoekers en illegale immigranten had president Donald Trump, the Great American Dictator, op vergelijkbare wijze vormgegeven aan de grens met Mexico.

Staatsterreur staat niet voor niets op mijn lijstje van de 10 kenmerken van een dictator. Geef je een dictator de vrije hand, dan gebeuren er verschrikkelijke dingen. Zoals het scheiden van kinderen van hun ouders, om ze vervolgens gevangen te zetten in kooien, als doelbewust afschrikkingsbeleid. Waargebeurd. In Trumps Amerika.