5.4 Recep Tayyp Erdoğan en Viktor Orbán

Riso & Hudson schreven in Personality Types, de oorspronkelijke, Engelstalige versie van het Enneagram Basisboek: ‘No personality type is better at waging psychological warfare than average Eights’.¹ Met ‘Eights’ doelden Riso & Hudson op Type Acht, door mij De Baas genoemd, zoals we in het vorige hoofdstuk hebben gezien. Om te voorkomen dat dit type het onderspit delft moet hij sterk zijn. Bazen ‘believe in being tough, with everyone around them.’ Ik heb al eerder opgemerkt dat ‘toughness’ van levensbelang is in het universum van Trump en dus een sleutelbegrip is.

In dit hoofdstuk laat ik zien hoe bepalend dat thema is in Trumps selectie van rolmodellen, vooral nu hij president was geworden. ‘Toughness’ was de kern van zijn buitenlandse politiek en immigratiebeleid, en daarmee bepalend voor zijn persoonlijke relaties met andere dictators.

Ik heb voor het woord ‘tough’ eigenlijk geen goede Nederlandse vertaling gevonden. Woorden als ‘sterk’, ‘hard’ en ‘taai’ dekken slechts een deel van de lading. Daarom houd ik het hier bij het Engelse woord. In een poging ‘toughness’ te definiëren refereerde Trump in The Art of Survival, aan de American football-spelers van vroeger: ‘These were not gentle men – yet no one ever accused them of being unfair. They were always moving forward, and with great determination, toward the goal at which they, as much as anyone else, were aiming. Toughness, as I see it, is a quality made up of equal parts of strength, intelligence, and self-respect. Occasionally, yes, toughness does involve some old-fashioned ass-kicking.’²

Trump schreef: ‘Toughness is pride, drive, commitment, and the courage to follow through on things you believe in, even when they are under attack.’³ Trump schreef in 1990: ‘Toughness is scary. A brilliant man like General Douglas MacArthur would never be allowed to rise to power in the America of today.’⁴ Maar wel in het Amerika van 2016, in de persoon van president Donald Trump. Bij hem gaan ‘toughness’ en oorlogvoeren hand in hand.

‘Some of our Presidents have been incredible jerk-offs. We need to be tough,’ zei een 43-jarige Donald Trump al in maart 1990 tegen Playboy-interviewer Glenn Plaskin. Het viel Plaskin op dat Trump één woord veelvuldig gebruikte: ‘A favorite word of yours, tough. How do you define it?’ Trump antwoordde: ‘Tough is being mentally capable of winning battles against an opponent and doing it with a smile. Tough is winning systematically.’

Later in het interview vroeg Plaskin nogmaals naar Trumps toughness. Trump: ‘Well, as I said, I study people and in every negotiation, I weigh how tough I should appear. I can be a killer and a nice guy. You have to be everything. You have to be strong. You have to be sweet. You have to be ruthless. And I don’t think any of it can be learned. Either you have it or you don’t. And that is why most kids can get straight A’s in school but fail in life.’⁵

Maar zelfs in Trumps wereld zijn er momenten dat iemand juist niet ‘tough’ moet zijn, althans volgens Trump. Na een telefoongesprek met de Turkse president Erdoğan besloot Trump in oktober 2019, zonder overleg met zijn eigen generaals, de Amerikaanse troepen met onmiddellijke ingang weg te halen uit het noorden van Syrië. Daarmee maakte hij de weg vrij voor Erdoğan om te doen waar de Turkse dictator al jaren op hoopte: het noorden van Syrië binnentrekken om het schoon te vegen van de Koerden, door Erdoğan ‘terroristen’ genoemd in zijn ogen een bedreiging voor de Turkse staat, vanwege de grote Koerdische enclave in eigen land.

Daarmee zou de Turkse dictator drie vliegen in één klap slaan: het uitbreiden van zijn territorium (Erdoğans ultieme droom is de reconstructie van het Ottomaanse rijk), het verslaan van zijn Koerdische tegenstanders en het creëren van ruimte om miljoenen Syrische vluchtelingen vanuit Turkije terug te brengen naar Noord-Syrië.

Trump leek het gevaar te zien en schreef Erdoğan een brief, in een poging hem te waarschuwen voor de macht van Amerika: ‘Don’t be a tough guy. Don’t be a fool.’

De actie was een blunder, de brief ook. Zo praten dictators weliswaar onder elkaar, als maffiabazen, maar dergelijke brieven schrijven ze nooit. Je zegt niet tegen een ‘tough guy’ dat hij geen ‘tough guy’ mag zijn.  Maffiabazen zijn daar al niet gevoelig voor, dictators al helemaal niet. En Trump maakte zijn waarschuwing ook in het geheel niet waar.

Erdoğan trok Noord-Syrië zonder probleem binnen, en werd boos toen senator Lindsey Graham dat een ‘invasie’ noemde. Op de foto keek een Syrisch jongetje toe hoe Turkse tanks de grens overstaken.

Erdoğan verjoeg de Koerden en trok zich een hele week lang niets aan van Amerika, dat zich uit het gebied had teruggetrokken. Zoals Trump al had geschreven in The Art of Survival: ‘Occasionally, yes, toughness does involve some old-fashioned ass-kicking.’ In dit geval kreeg Trumps eigen ‘ass’ er van langs.

Trumps handelen, door hemzelf aangemerkt als ‘strategically brilliant’, werd door vriend en vijand vernietigend afgeserveerd. Zelfs zijn meest loyale Republikeinse handlanger, senator Lindsey Graham, noemde het de grootste blunder van Trumps presidentschap. Van schrik stuurde Trump vervolgens zijn vice president Pence en zijn minister van Buitenlandse Zaken Pompeo persoonlijk naar Erdoğan, om een paar dagen respijt te kopen voor de Koerden om zich terug te trekken.

De deal die vervolgens door Erdoğan werd gesloten met Poetin om Noord-Syrië onderling te verdelen werd alom gezien als versterking van hun eigen posities, als verzwakking van Amerika en als onverdiende nederlaag van de Koerden. Behalve door Trump zelf. President Trump bracht zijn knieval als een grote overwinning, zoals hij altijd zijn nederlagen verpakte als overwinningen, indachtig Copy Cohn – les 2. Always claim victory, whatever the outcome.

Een paar weken later kwam Erdoğan op bezoek bij Trump in het Witte Huis. Erdoğan gaf de brief doodleuk terug aan Trump. Het was nu voor iedereen wel duidelijk wie de échte ‘tough guy’ was en wie ‘the fool’. Behalve voor Trump. Zijn eigen ‘tough guy’– zelfbeeld is namelijk onverwoestbaar. Aan zichzelf toegeven wie hij werkelijk was zou zijn totale mentale instorting betekenen. Na de ontmoeting leefde hij rustig voort in zijn eigen bubbel, gesust door zijn eigen leugens en illusies.

Hoe belangrijk ‘toughness’ was voor Trump in zijn rol als president bleek bijvoorbeeld ook uit een interview dat hij in maart 2019 gaf aan de rechtse nieuwszender Breitbart,⁷ waarin hij zich beklaagde over het gebrek aan ‘tough play’ in zijn partij en onder zijn supporters. Hij vond de Republikeinse leiders in het Congres niet krachtig genoeg. Trump: ‘You know, the left plays a tougher game. It’s very funny. I actually think the people on the right are tougher, but they don’t play it tougher. O.K.?

Trump: ‘I have the tough people, but they don’t play it tough’. In oktober 2019 werd dit thema nog actueler voor Trump, doordat de Democraten de macht hadden gegrepen in het Huis van Afgevaardigden. Daarmee hadden zij ook de leiding gekregen van elke belangrijke Congrescommissie en elk belangrijk onderzoek naar Trump. Nu werd het menens. Speaker Nancy Pelosi nam de touwtjes direct stevig in handen.

Na de zomer openden de Democraten een impeachment inquiry, naar aanleiding van Trumps telefoongesprek met de Oekraïense president Zelensky op 25 juli. Pelosi’s actie was tegen het zere been van de president. Dagelijks toonden de actualiteitenrubrieken nieuw BREAKING NEWS. Op 20 oktober uitte Trump zijn frustratie in een van zijn honderden tweets: ‘When do the Do Nothing Democrats pay a price for what they are doing to our Country, & when do the Republicans finally fight back?’

De volgende dag gooide hij er nog een schepje bovenop door tegen verslaggevers te zeggen: ‘Republicans have to get tougher and fight’. ‘We have some that are great fighters, but they have to get tougher and fight’. In naam was Trump de opperbevelhebber van het Amerikaanse leger, maar in het gevecht met de Democraten was hij de opperbevelhebber van het Republikeinse leger. Hoe kon hij de oorlog winnen als zijn manschappen niet hard genoeg het gevecht aangingen?

Over de Democraten sprak hij op zijn manier zijn waardering uit, zij waren ‘vicious and they stick together’.⁸ Trump voegde er aan toe: ‘They want to impeach. And they want to do it as quickly as possible.’⁹ Daar had hij volkomen gelijk in. Zijn oproep werd al daags daarna opgevolgd door enige tientallen Republikeinse volksvertegenwoordigers die, gesteund door hun president, een gesloten interviewsessie van een door Democraten geleide Congrescommissie binnendrongen (met mobiele telefoons in een beveiligde ruimte).¹⁰

Trump beloonde de actie met een passende tweet: ‘Thank you to House Republicans for being tough, smart, and understanding in detail the greatest Witch Hunt in American History.’¹¹ In Trumps wereld gaat niets boven ‘toughness’ en ‘winning’. Naarmate de druk groter werd, werd ook zijn taal (nog) grover in zijn tweets: ‘All Republicans must remember what they are witnessing here – a lynching. But we will WIN!’ ¹²

Soms was het lastig om de juiste balans te vinden tussen ‘tough’ zijn, ‘tough’ doen en ‘tough’ overkomen. Zo was hij altijd scheutig met stoere tweets naar zijn internationale vrienden en vijanden, die er vooral op waren gericht om ‘tough’ over te komen naar zijn achterban. Turkije kon hij, zo tweette hij, economisch met de grond gelijk maken.

Het favoriete doelwit van Trumps internationale Twitter-oorlogen was Iran. Dat land moest zich geen enkele illusie maken volgens Trump.

Trump kon het zich echter lang niet altijd permitteren om werkelijk ‘tough’ te zijn, oftewel de daad bij het vaak veel te grote woord te voegen, aangezien hij altijd in de gaten moest houden hoe zijn achterban zou reageren. Daarbij was hij sterk afhankelijk van zijn propagandazender Fox News. President Donald Trump bleek weinig waarde te hechten aan de adviezen van zijn adviseurs, kabinetsleden en generaals, maar de mening van Fox News-presentator Tucker Carlson nam hij uiterst serieus. Carlson keerde zich bijvoorbeeld op televisie fel tegen een potentieel nieuwe oorlog in het Midden-Oosten

Het gevolg was dat tientallen miljoenen Fox-kijkers, Trumps ‘base’, er ook zo over gingen denken. Niet zelden was Trumps beleid daardoor rechtstreeks afkomstig uit de Fox-studio. Zelf keek hij uren per dag naar die zender. Wat hij zag en hoorde op televisie had direct invloed op zijn innerlijke afwegingen.

Nadat Iran in juni 2019 een onbemande Amerikaanse drone had neergeschoten, stond het Pentagon op het punt om een tegenaanval uit te voeren, gericht tegen drie zorgvuldig uitgekozen Iraanse doelen. Maar met nog slechts 10 minuten te gaan – de Air Force was ‘cocked and loaded’ – blies Trump de aanval alsnog af, naar eigen zeggen omdat het mogelijk 150 doden tot gevolg had kunnen hebben, terwijl de Iraanse actie geen Amerikaanse slachtoffers had geëist.

Een dergelijk aantal doden bij de vijand leek mij niet Trumps werkelijke zorg, maar wat zijn vrienden van Fox News en zijn achterban er van zouden hebben gevonden leek mij wel doorslaggevend, zeker als de zaak uit de hand zou lopen. Hij had de bui al zien hangen en dit keer afgezien van een vergeldingsactie.

Ik denk dat Trump dit keer, to his credit, de waarheid sprak toen hij een dag eerder tegen verslaggevers had gezegd: ‘I said I want to get out of these endless wars. I campaigned on that: I want to get out.’ ¹³ Donald Trump zou nooit een nieuwe oorlog starten als dat zijn kansen op herverkiezing zou schaden – wel als het zijn kansen zou vergroten. Hij zou zoiets alleen doen als hij zich gesteund zou weten door zijn propagandisten, mensen zoals Sean Hannity, Tucker Carlson en Laura Ingraham van Fox News, en Rush Limbaugh, de talk radio presentator.

Maar in de wereld van dictators wordt niet reageren al snel geïnterpreteerd als ‘weak’. Daar wordt binnen de kortste keren gebruik van gemaakt. Het gebrek aan militaire respons door Trump liet zich al snel voelen. In de maanden na de afgebroken Amerikaanse raketaanval breidde Iran zijn militaire acties tegen schepen uit en voerde het zelfs een aanval met drones uit op olie-installaties van Saoedi-Arabië. Trump deed weer niets. Noord-Korea ging door met het testen van raketten. Trump deed niets.

Zijn oorlogszuchtige taal bleek in de praktijk te bestaan uit holle woorden. Turkije viel na een telefoontje met Trump Noord-Syrië binnen en Rusland nam Amerika’s bases over in Noord-Syrië. Wederom deed Trump niets. Zijn gebrek aan geloofwaardig militair handelen bracht weliswaar geen nieuwe oorlog, maar leverde na enige tijd één groot nadeel op: Trump werd niet meer serieus genomen door de andere dictators van deze wereld. Dat kon hij zich nou ook weer niet veroorloven.

Dat kon niet eindeloos doorgaan op deze manier. Iran zou in januari 2020 merken dat Trump wel degelijk af en toe militair ingreep, toen hij generaal Suleimani liet vermoorden. Het was bij lange na geen actie waarvoor hij in een eerdere tweet had gewaarschuwd. De uitspraak ‘You will suffer the consequences the likes of which few throughout history have ever suffered before’ bleek het soort grootspraak waar Trump inmiddels patent op leek te hebben. Maar zijn actie had wel degelijk effect gehad in Iran, en was dan ook een goede aanleiding voor een nieuwe tweet van de president.

Trumps biograaf Wayne Barrett, schreef al in 1992: ‘The quality Donald most admired in life was toughness – he brayed on and on about it whenever a ghostwriter or microphone was near.’ ¹⁴ In The Art of Survival had Trump zijn laatste hoofdstuk de titel ‘On toughness’ gegeven.

Trump schreef dat het hier ging om een belangrijke kwaliteit, waar hij naar op zoek was als hij keek naar andere zakenmannen:¹⁵ ‘I admire toughness in people such as Rupert Murdoch … Jack Welch of G.E., and others’. Those are men who expect to succeed and who understand the ins and outs of maintaining success, but they don’t feel out of their element when things aren’t going well; they are capable of taking a losing proposition and turning it around. I especially admire toughness in the people I’m negotiating with.’

Hij voegde er aan toe: ‘I respect smart, tough people the way others admire great athletes or entertainers – even when these people are unpopular or down on their luck.’ ¹⁶

Zo had Trump in zijn rol als vastgoedprojectontwikkelaar gekeken naar andere projectontwikkelaars, zoals William Zeckendorf en Harry Helmsley. In zijn rol als casinobaas had hij de kunst afgekeken van andere casino- en hotelbazen, zoals Barron Hilton en Steve Wynn. Zo keek hij nu in zijn rol als president naar andere presidenten, met als belangrijkste criterium ‘toughness’ in zijn achterhoofd. Zo selecteerde hij zijn nieuwe rolmodellen, wier voorbeeld hij zou kunnen volgen in zijn nieuwe functie. Zo kwam hij uit bij leiders als Victor Orbán.

In 2011 gaf Donald Trump, toen nog geen presidentskandidaat, zijn nieuwe boek de titel Time to Get Tough. In 2016 bracht hij, inmiddels wel presidentskandidaat, het boek opnieuw uit als paperback, dit keer met als ondertitel Make America Great Again! Zijn hoofdthema in de campagne was immigratie, waarbij hij inspiratie kon opdoen in Europa, dat in 2015 kampte met een stroom vluchtelingen, met name uit Syrië en Noord-Afrika. Hongarije, onder leiding van Orbán, had van alle Europese landen misschien wel de meest stringente anti-immigratie-maatregelen. Trumps voormalige strategisch adviseur Steve Bannon had Orbán ‘Trump before Trump’ genoemd.

Toen Victor Orbán, die ik in mijn boek Het Dictatorvirus een ‘democratische dictator’ noemde, bij de Amerikaanse president op bezoek was in Het Witte Huis in mei 2019, gaf Trump hem een groot compliment. Hij noemde Orbán ‘tough on immigration’. Ik betwijfel of Orbán wist hoe groot dat compliment eigenlijk was, want het kwam er impliciet op neer dat Trump hem een rolmodel vond in dat opzicht. ‘Tough’  is het grootste compliment dat een leider van Trump kan krijgen.

George W. Bush en Barack Obama hadden Orbán niet willen ontvangen wegens het gestaag afbreken van de democratie in diens land, maar daar had Trump geen enkel probleem mee. Voor Trump was diens snoeiharde beleid tegen asielzoekers en vluchtelingen juist een voorbeeld van hoe het moest. In 2015 had Orbán in een paar maanden tijd een hek langs de hele zuidgrens met Kroatië  laten zetten, om de stroom tegen te houden. Opgelost.

Tijdens zijn presidentscampagne had Donald Trump er hoogstpersoonlijk voor gezorgd dat immigratie bovenaan het lijstje terecht was gekomen van wat de Amerikaanse bevolking het belangrijkste thema vond. En hij was niet van plan dat dat zou veranderen.

Al snel na Trumps inauguratie kon de Amerikaanse bevolking op het eigen continent soortgelijke taferelen zien als Europa had gezien in 2015. Hij maakte graag gebruik van dergelijke beelden om zijn aanhang bang te maken voor een dreigende ‘invasie’. Er was in het voorjaar van 2018 een caravaan onderweg uit Midden-Amerika en als je Fox News mocht geloven was dat wekenlang het enige nieuws dat telde. Amerika was in groot gevaar.

President Trump gebruikte de beelden van de Midden-Amerikaanse migrantencaravaan om zijn achterban te mobiliseren. Per slot van rekening was de Muur op de grens met Mexico zijn belangrijkste verkiezingsbelofte geweest tijdens zijn campage. Die Muur zou volgens hem ook nog eens door Mexico zelf betaald gaan worden. Daar zou hij persoonlijk voor zorgen. Die Muur was belangrijk voor Trump.

Een beetje dictator richt een monument voor zichzelf op.

Trump Tower was het monument van vastgoedmagnaat Donald Trump.

De Muur moest het monument worden van president Trump, The Great American Dictator.