6.10 Richard Nixon (deel 3)

Trumps adviseur Roger Stone, de zelfbenoemde politieke ‘agent provocateur’, was misschien wel Nixons meest fanatieke fan. Niet voor niets had hij diens portret op zijn rug laten tatoeëren (zie hoofdstuk 3.8). In 2014 schreef Stone met co-auteur Mike Colapietro een boek over zijn grote held: Nixon’s Secrets, The Rise, Fall and Untold Truth about the President, Watergate, and the Pardon. Stone & Colapietro hadden daarin een aantal treffende citaten opgenomen.

Zo had Carl Bernstein, een van de journalisten die Nixon ten val hadden gebracht, in 2014 gezegd: ‘Nixon was a fighter. From the minute he resigned he fought for his legacy.’ ¹ De Republikeinse Senator Bob Dole had bij Nixons begrafenis in 1994 Nixon geciteerd: ‘You must never be satisfied with success. And you should never be discouraged by failure. Failure can be sad. But the greatest sadness is not to try and fail, but to fail to try.’²

Het mooiste bewijs van Nixons rehabilitatie waren volgens Stone & Colapietro de woorden van president Bill Clinton geweest bij de begrafenis. Clinton had gezegd: ‘He never gave up being part of the action. He said many times that unless a person has a goal, a new mountain to climb, his spirit will die … May the day of judging President Nixon on anything but his entire life come to a close.’³

Stone schreef zelf: ‘To tens of millions of his countrymen, Richard Nixon was an American hero – one who shared and honored their belief in working hard, worshiping God, loving their families, and saluting the flag. He called them The Silent Majority.’⁴ Nixons base zou decennia later Trumps base worden.

Stone’s boek was een eerbetoon aan zijn politieke idool. Wat hij er niet in beschreef was de impact die de voormalige president had gehad op een andere Nixon-fan: Donald Trump. In dit derde hoofdstuk van het afgelopen drieluik corrigeer ik die omissie. Zonder Nixon was Trump misschien niet eens president geworden en had diens presidentschap er in elk geval anders uit gezien. Zijn presidentschap zou minder hebben geleken op dat van… Nixon.

Een voorbeeld? Nadat Ricard Nixon de presidentsverkiezing in november 1960 had verloren van de van oorsprong Iers-katholieke John F. Kennedy (een rolmodel voor de van oorsprong Iers-katholieke Joseph R. Biden) had Nixon gezegd: ‘Of course they stole the election.’ Het citaat staat in Stone’s eigen boek.⁵

Stone had zijn inspiratie kennelijk bij Nixon vandaan gehaald toen hij de slogan ‘Stop the Steal’ bedacht in 2016, overtuigd als hij en Trump waren dat Hillary Clinton waarschijnlijk zou gaan winnen. Just in case. In dat jaar bleek de slogan achteraf gezien niet nodig te zijn geweest.

Maar in 2020 werd de zin noodgedwongen weer van stal gehaald. Het voorbereidende werk was al vier jaar eerder gedaan en Stone liep inmiddels weer vrij rond, door toedoen van Trump, om hem achter de schermen weer volop te kunnen helpen. De bedoeling was het stelen van de verloren verkiezing van 3 november door de Democraten te beschuldigen van… het stelen van de verkiezingen. Je zou zeggen dat geen weldenkend mens die voor de hand liggende leugen wel zou doorzien, maar dat pakte toch anders uit. The Big Lie was geboren: Trump had gewonnen, maar Biden had de verkiezingen gestolen.

De inspiratiebron voor de slogan was dus waarschijnlijk Nixon. De eerste navolger was Stone. De tweede navolger was Trump en Trumps eigen navolgers brachten de slogan vervolgens op 6 januari 2021 fysiek het Capitool binnen, in een vergeefse poging hun Grote Leider alsnog een tweede termijn te bezorgen. De cirkel was rond, op een manier die Nixon nooit zou hebben kunnen voorzien. Eenmaal in het Capitool doorgedrongen zeiden de bestormers tegen de Capitol Police: ‘There’s a fucking million out there. And we are listening to Trump – your boss.’

De parallellen die vaak worden getrokken tussen Nixon en Trump zijn niet onterecht, maar wat totnutoe onderbelicht is gebleven is dat hier ook deels sprake is van oorzaak en gevolg. Trump was vaak letterlijk een volger van Nixons voorbeeld.

Trump was geneigd delen van Nixons geschiedenis te herhalen, maar dan net even anders. Zijn eigen impeachment, net als bij Nixon veroorzaakt door een poging op ongeoorloogde wijze zijn opponent te ondermijnen, was daarom slechts een kwestie van tijd. Trump zou echter nooit zoals Nixon aftreden om zijn impeachment te voorkomen.

Donald Trump herhaalde niet alleen Nixons geheime praktijken, diens cover-ups en ontkenningen, maar imiteerde ook andere aspecten. Trump blies bijvoorbeeld Nixons woorden, zoals ‘witch-hunt’ nieuw leven in. In 2017 was hij naar eigen zeggen ook het slachtoffer van een ‘witch-hunt’.

Trump herhaalde herhaaldelijk ook zijn eigen woorden, vanuit zijn ervaring dat als hij iets maar vaak genoeg zei het vanzelf waarheid zou worden. In 2018 sprak hij nog steeds van een ‘witch-hunt’ en in 2019 wederom (en in 2021 opnieuw).

Leugens werden bij Trump bovendien altijd van enige ‘hyperbole’ voorzien. Trumps ‘witch-hunt’ was dan ook niet zomaar een ‘witch-hunt’, het was de grootste aller tijden: ‘the single greatest witch-hunt in American history’. Bij Trumps ‘witch-hunt’ verbleekte dus impliciet Nixons ‘witch-hunt’, een onterechte claim. In Nixons geval leidde de ‘witch-hunt’ tot het vertrek van de ‘witch’. In Trumps geval niet.

The New York Times kopte na het aftreden van president Nixon dat hij aandrong op een tijd van ‘Healing’. Interessant taalgebruik van een president die bij zijn opponent liet inbreken. Hetzelfde taalgebruik viel te horen bij president Trump na de bestorming van het Capitool, ofschoon hij het woord ‘healing’ overduidelijk met tegenzin uitsprak. Als we Trump vergelijken met Nixon zijn er zowel overeenkomsten als verschillen.

De eerste keer dat Trump werd impeached, lees: aangeklaagd, door een Huis van Afgevaardigden, was dat in handen van de Democraten. Maar hij werd niet veroordeeld en afgezet, doordat de Senaat in handen was van de Republikeinen. Er was geen bipartisan steun om hem uit zijn ambt te ontzetten. Nixon daarentegen wist dat hij wél zou worden afgezet, omdat de Democraten destijds zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat de meerderheid hadden en er na het bewijs van Nixons medeplichtigheid aan de Watergate-inbraak wel sprake was van een brede bipartisan steun voor zijn vertrek. Republikeinse volksvertegenwoordigers hadden de moed om naar Het Witte Huis op te trekken om de president te vertellen dat hij veroordeeld zou worden als hij niet aftrad. Dat scenario zat er in Trumps tijd niet in.

Er was nog een andere reden waarom het in 2020 (en 2021) anders liep dan in Nixons tijd. Trump had nog een andere mentor gehad, in de persoon van Roy Cohn, die woedend was geweest op Nixons vice president Spiro Agnew, toen die in 1973 was afgetreden (zie hoofdstuk 3.4). Cohn had toen gezegd: ‘Dear Mr. Agnew, how could a man who made courage a household word lose his?’ Trump dacht in deze situatie waarschijnlijk aan Copy Cohn – les 16. Never apologize, never admit to a mistake and never give up. Toen Donald Trump werd gevraagd naar het verschil tussen hem en Nixon zei hij dan ook: ‘He left. I don’t leave. A big difference.’ ⁶

Daar zou je de tekst van Nixon tegenover kunnen zetten waarmee hij zijn aftreden uit had gelegd op 9 augustus 1974: ‘From the discussions I have had with congressional and other leaders, I have concluded that because of the Watergate matter, I might not have the support of the Congress that I would consider necessary … I have never been a quitter. To leave office before my term is completed is abhorrent to every instinct in my body. But as president, I must put the interests of America first.’ ⁷

Tja, zo zou je de term ‘America First’ ook kunnen interpreteren. Maar bij Trump kwam zijn eigen belang altijd ‘first’.

De Amerikanen konden in 1974, na de openbaarmaking van Nixons geheime audiotapes, niet anders dan concluderen dat de president tegen hen had gelogen. President Nixon gaf, anders dan Trump, nog blijk van enige kritische zelfreflectie: ‘I let down my friends. I let down the country. I let down our system of government … I let the American people down. And I have to carry that burden with me for the rest of my life.’ ⁸ Maar dat voorbeeld zou zijn latere troonopvolger Donald Trump nooit volgen. Never apologize, never admit to a mistake and never give up.

Na zijn reeks interviews met Frost publiceerde Nixon een eigen boek, RN: The Memoirs of Richard Nixon, waarin hij zijn versie vertelde van de Watergate-affaire. Daarna volgden nog 6 andere boeken. Zijn begrafenis in 1994 werd bezocht door elke levende president. Hij werd 81 jaar.⁹

En dan te bedenken dat Nixon nog vol zelfvertrouwen was geweest op 20 juni 1972, drie dagen nadat de vijf Watergate-inbrekers waren gearresteerd en bijna een half jaar voor de verkiezingen. Hij had het volgende gesprek met Charles Colson, zijn eigen Special Counsel. Beide mannen wisten precies van de hoed en de rand. Eén van de inbrekers, Howard Hunt, was een voormalig CIA-agent en had notabene gewerkt voor Colson. Nixon maakte zich geen zorgen.

Nixon: ‘Nothing loses an election; nothing changes it that much. I mean IT&T, sure it hurt us some, but it washes away.’

Hij refereerde aan IT&T, een grote onderneming die Nixons campagne had gesponsord om gunstige anti-trust uitspraken van diens ministerie van justitie te ‘kopen’. Dat corruptiegeval was overgewaaid. Zo verwachtte hij dat deze Watergate-kwestie ook weinig impact zou hebben op zijn herverkiezingscampagne en snel vergeten zou worden.

Trump: ‘And you look at this damn thing now – it’s going to be forgotten.’

Colson: ‘This’ll be forgotten a hell of a lot faster than IT&T.’

Nixon: ‘Oh, sure, you know, who the hell’s going to keep it alive?’

Het bijzondere van Nixons inschatting, een maand nadat de inbraak in het Watergate-gebouw, was niet dat hij de impact van de gebeurtenis had onderschat. Totdantoe was hij overal mee weggekomen. Het lag in de lijn van verwachting dat hem dat dit keer wederom zou lukken. Het bijzondere was dat hij in eerste instantie nog gelijk kreeg ook. Een half jaar later werd Nixon gewoon herkozen, alsof er niets gebeurd was. Hij won bovendien niet met een nipte voorsprong, maar met een verschil van 23%, een echte landslide. Op 20 januari 1973 werd president Richard Nixon ingezworen voor zijn tweede termijn.

Maar helemaal gerust was hij er toch niet op. Daarom liet Nixon zijn Chief of Staff Bob Haldeman en adviseur John Erlichman de CIA instrueren het FBI-onderzoek te dwarsbomen. Dat plan was opgevangen door het ‘voice-activated taping system’ en zou bekend worden als ‘the smoking gun’.¹⁰

De Watergate-inbraak werd niet ‘forgotten’. De Washington Post ‘kept it alive’.  De naam van het gebouw werd een iconische benaming, waardoor bijna elk corruptieschandaal dat er na kwam voorzien werd van de toevoeging ‘-gate’.

Watergate werd de molensteen waarmee Nixons presidentschap werd afgezonken in de Amerikaanse geschiedenis. Hij is nog steeds de enige Amerikaanse president die zelf is afgetreden. Het zou vele jaren duren voordat hij enige vorm van rehabilitatie zou verwerven.

Als je achteraf terugkijkt op de Watergate-affaire valt op dat de geschiedenis een andere loop genomen zou hebben als een klein aantal personen anders zouden hebben gehandeld op cruciale momenten. En dan heb ik het niet over de personen in de kringen van Nixon zelf.

Het eerste voorbeeld zijn de twee verslaggevers van de Washington Post, de 29-jarige Bob Woodward en de 28-jarige Carl Bernstein. Zij behoorden tot een team van journalisten die op onderzoek was uitgegaan daags na de arrestatie van de Watergate-inbrekers. Die inbrekers hadden geprobeerd het hoofdkwartier van de Democratische Partij van afluisterapparatuur te voorzien. Woodward & Bernstein identificeerden één van de inbrekers, James McCord, als een ‘salaried security coordinator for President Nixon’s reelection committee’.¹¹

Het tweede voorbeeld is de persoon met de schuilnaam ‘Deep Throat’, die de twee journalisten van cruciale tips voorzag. Decennia later, in 2005, bleek dat hij Mark Felt was, de tweede man van de FBI (zie hoofdstuk 5.11). Felt was 59 jaar in 1972. De codenaam die Woodward hem eerst had gegeven was ‘My Friend’, met dezelfde initialen, MF als Felt. Washington Post-editor Howard Simons noemde Woodwards geheime bron echter ‘Deep Throat’, naar de gelijknamige pornografische film en vanwege de ‘deep background’ informatie. Die bijnaam bleef hangen in het collectieve geheugen ¹²

Het derde voorbeeld is de 24-jarige Frank Wills, de ‘security guard’ met wie het allemaal begon. Wills had op 17 juni 1972, midden in de nacht, opgemerkt dat er iets mis was met de deuren op niveau B2 en B3. Wills deed alle lichten uit in de hal en ging op onderzoek uit. Toen hij een deur vond die met tape werd opengehouden belde hij de politie.

Hij maakte een aantekening in het logboek: 1:47 AM – 1:55 AM. Call police found tape … call police … inspection. Zonder hem had de geschiedenis een andere loop genomen en had vrijwel niemand ooit van Watergate gehoord.¹³

Woodward & Bernstein vertelden hun ervaringen eerst in de krant en later in hun beroemde boek All the President’s Men. Dat boek werd verfilmd, in 1976. De film, met Robert Redford en Dustin Hoffman als Woodward en Bernstein, werd nog beroemder dan het boek. Ook Mark Felts verhaal werd verfilmd, in 2017, met Liam Neeson als Felt.

Het verhaal van (de Afro-American) Frank Wills was al te zien in de film All the President’s Men. Daarin werd hij gespeeld door… zichzelf. De jonge Wills kon de plotselinge roem niet aan, verloor de controle over zijn leven en werd in 1983 zelf gearresteerd wegens winkeldiefstal. Hij leefde grotendeels in armoede en stierf aan een hersentumor in 2000, op 52-jarige leeftijd.¹⁴

Woodward en Bernstein was een beter lot beschoren. Zij werden levende journalistieke legendes, en waren beiden actieve commentatoren tijdens Trumps presidentschap – Woodward als schrijver en Bernstein als CNN-analyticus.

Mark Felt bleef bij de FBI tot zijn pensioen, maar zou nooit tot hoofd worden benoemd. Nixon zei over hem: ‘He’s a bad guy, you see.’¹⁵ Nixon en Haldeman wisten op een bepaald moment dat whistleblower Felt met de pers praatte. Haldeman overlegde met White House counsel John Dean om de FBI-man te straffen, maar Dean zei dat Felt geen misdaad had begaan en niet vervolgd kon worden. De door Nixon benoemde directeur van de FBI, Patrick Gray, had Felt aangesproken en gezegd dat hij hem had verdedigd tegenover de toenmalige Minister van Justitie, Kleindienst.

Gray: ‘You know, Mark, Dick Kleindienst told me I ought to get rid of you. He says White House staff members are concerned that you are the FBI source of leaks to Woodward and Bernstein.’

Felt: ‘Pat, I haven’t leaked anything to anybody.’

Gray: ‘I told Kleindienst that you’ve worked with me in a very competent manner and I’m convinced that you are completely loyal. I told him I was not going to move you out. Kleindienst told me, “Pat, I love you for that.”’

Felt schreef twee boeken met zijn memoires, maar maakte zich uiteindelijk pas in 2005 bekend als Woodwards geheime bron: ‘I’m the guy they used to call “Deep Throat”’. Hij overleed in 2008 op 95-jarige leeftijd, in zijn slaap.¹⁶

Ik ben hier iets dieper op de Watergate-affaire ingegaan om drie redenen. Ten eerste is die geschiedenis niet bij alle Nederlandse lezers genoegzaam bekend. Ten tweede omdat er zo duidelijk uit naar voren komt hoe belangrijk de rol van een oplettende agent, een welingelichte klokkenluider en twee onafhankelijke journalisten is geweest bij het ten val brengen van een dictator. En ten derde omdat het mij niet zou verbazen als Richard Nixon Donald Trump tijdens hun gesprekken impliciet of expliciet gewaarschuwd heeft voor de FBI. In dat geval zouden Nixons ervaringen hebben bijgedragen tot Trumps argwaan jegens James Comey en diens tweede man Andrew McCabe.

Nixon had Felt destijds op diens post laten zitten. President Trump, Nixons lot indachtig, wilde niet dezelfde fout maken als zijn rolmodel en nam het zekere voor het onzekere. Hij ontsloeg niet alleen Comey in 2017, maar in 2018 ook diens tweede man, Andrew McCabe, precies één dag voordat hij officieel met pensioen zou gaan, naar alle waarschijnlijkheid uit wraak voor McCabe’s rol in het Rusland-onderzoek.¹⁷

McCabe schreef daarna zijn ervaringen op in een boek, dat verscheen in februari 2019, getiteld The Threat, How the FBI Protects America in the Age of Terror and Trump. Twee jaar later bleek dat een profetische titel.

Als de ware troonopvolger van Nixon creëerde Trump in zijn eigen ogen een verbeterde versie van Nixons presidentschap. In de ogen van Trumps critici, zoals Carl Bernstein, was president Trump juist erger dan president Nixon. Het was maar net vanuit wiens oogpunt je de twee presidenten met elkaar vergeleek. Dat ze veel met elkaar gemeen hadden was duidelijk, maar dat het rolmodel-effect daarbij een grote rol had gespeeld is mij pas duidelijk geworden tijdens mijn research naar beide mannen.

Donald Trump was er in elk geval op uit om zijn rolmodel op zijn minst te evenaren, al was het maar in het aantal TIME-covers. Nixon houdt tot op de dag van vandaag daarvan het all-time record: 55 (zie ook hoofdstuk 3.3). Zijn eerste cover verscheen in 1952 en zijn 55^ste verscheen in 1994.¹⁸

Trump dacht dat hij voldoende geleerd had van Nixons voorbeeld om zijn ambities waar te maken en bovendien, anders dan zijn voorganger, ongeschonden de eindstreep te halen. Elk middel was wat hem betreft geheiligd om twee termijnen vol te maken. Nixon haalde anderhalve termijn. Trump haalde er slechts één. Trump overschatte zichzelf keer op keer, en kreeg het zelfs voor elkaar om tijdens zijn eerste termijn twee keer te worden ‘impeached’, als enige president in de Amerikaanse geschiedenis. Je zou met recht kunnen zeggen dat hij zijn rolmodel in dat opzicht had overtroffen.

De laatste vraag die TV-presentator George Stephanopoulos aan Trump stelde in het ABC News-interview op 16 juni 2019 was: ‘Final question. When this is all over, whether it’s a year and a half from now or five and a half years from now, how do you want to be remembered as president?’

Trump: ‘As a president that loved the people, took care of the people, made our economy tremendous, built up our military, took care of our vets … Somebody that really loved the country and did a great job, whether it’s four years or hopefully it’s eight years. Because I still have work to do. Somebody that did a really great job for the country.’¹⁹

Dat was objectief bekeken niet gelukt. Maar dat is wel hoe Trump over zichzelf oordeelde, en dat is ook hoe zijn miljoenen sekteleden hem beoordeelden. Zij geloofden elke leugen die hij uitsprak en in een deel van die leugens was hij zelf ook gaan geloven. Daarom heet dit Deel VI, The Art of Believing. Het ultieme gevolg werd duidelijk op 6 januari 2021.

Trump sprak zijn meest fanatieke supporters op die dag toe zoals een opperbevelhebber zijn troepen toe zou spreken aan de vooravond van de belangrijkste veldslag van de oorlog. De veldslag die de oorlog zou beslissen. Dit is wat hij onder andere had gezegd: ‘We will never concede … You’ll never take back our country with weakness. You have to show strength, and you have to be strong.’

Trump: ‘Looking out at all the amazing patriots here today, I have never been more confident in our nation’s future … I said “Something’s wrong here. Something’s really wrong. Can’t have happened.” And we fight. We fight like Hell and if you don’t fight like Hell, you’re not going to have a country any more … So let’s walk down Pennsylvania Avenue.’ ²⁰ En dat is precies wat zijn gelovigen deden, als loyale sekteleden, luisterend naar his master’s voice. En masse liepen zij naar het Capitool.

In het vorige hoofdstuk citeerde ik de uitspraak van Richard Nixon in zijn interview met David Frost in 1977: ‘When the president does it that means it is not illegal.’ Verderop in hetzelfde interview had Nixon nog een zin toegevoegd aan zijn dictatorlogica: ‘but I do not mean to suggest the president is above the law … what I am suggesting, however, what we have to understand, is, in wartime paricularly, war abroad, and virtually revolution in certain concentrated areas at home, that a president does have under the Constitution extraordinary powers and must exert them …’²¹

Zodra in de loop van 6 januari 2021 duidelijk was geworden dat het Congres onder leiding van vice president Pence de volledig eerlijk verlopen verkiezing van Biden zou ratificeren verklaarde Trump de facto de oorlog aan de democratie in het algemeen en aan de hem vijandige leden van het Congres in het bijzonder. Nu was alles geoorloofd.

De president had in essentie Nancy Pelosi en Mike Pence vogelvrij verklaard. Diegenen in de menigte die uit waren op een lynchpartij, en daar al hun voorbereidingen voor hadden getroffen, hadden toestemming gekregen van hun geliefde president om hun plannen uit te voeren. De rest werd meegesleept door de euforie en de waanzin. Aangezien Donald Trump de president van Amerika was, was alles wat hij die dag had gezegd en alles wat zijn supporters die dag hadden gedaan niet illegaal. Waarom? Omdat hij hun president was. Daarom!

Direct na de gebeurtenissen in Washington ondersteunde 45% van de Republikeinen de gewelddadige bestorming van het Capitool, en geloofde nog steeds 56% van de kiezers dat er voldoende fraude had plaatsgevonden om de uitkomst te hebben veranderd. Een dergelijke mate van hersenspoeling zou zelfs Richard Nixon niet voor mogelijk hebben gehouden. Maar ja, hij leefde niet in een tijd van Twitter, Facebook, talk radio en Fox News.

Journalist Lisa Gray van de Houston Chronicle concludeerde na haar onderzoek van Trumps ontmoeting met Nixon in 1989: ‘It is clear that Donald Trump admires Nixon greatly. In 2016, when Trump accepted the Republican nomination, he modeled his speech on the one that Nixon had given to accept his own nomination in 1968. Both speeches were dark meditations on a United States that had lost its way.’

Grey merkte op dat Trump tijdens zijn speech had gezegd: ‘I think what Nixon understood is that when the world is falling apart, people want a strong leader whose highest priority is protecting America first.’²² Die observatie van Gray was voor mij een goede reden om in januari 2021 de acceptatiespeeches van Nixon en Trump uit respectievelijk 1968 en 2016 nog eens terug te lezen. De overeenkomsten waren verbluffend.

De speech van Trump was inderdaad in menig opzicht een echo van die van zijn rolmodel. Trump had in zijn acceptatiespeech gesproken over ‘crisis in America’, ‘attacks on our police’, ‘terrorism in our cities’ en ‘law and order’, allemaal thema’s die Nixon ook in zijn verhaal had geadresseerd. Politico’s Glenn Trush zag in het verhaal niet alleen invloeden van Richard Nixon, maar ook van Spiro Agnew, Ronald Reagan en Rudy Giuliani (zie hoofdstuk 4.1). Wat in de vergelijking echter gemakkelijk vergeten zou kunnen worden was de tijdgeest.

Nixon accepteerde zijn officiële kandidatuur voor de Republikeinse partij op 8 augustus 1968, in hetzelfde jaar dat Martin Luther King was vermoord, in april door James Earl Ray.

Een paar maanden later was Bobby Kennedy, de jongere broer van John F. Kennedy, vermoord, in juni door Sirhan Sirhan. 1968 was een turbulent jaar dat getekend werd door raciale onrust en een burgerrechtenstrijd. Nixon maakte gebruik van de witte backlash in reactie op de recente emancipatiegolf en protestbeweging van de zwarte bevolking, onder leiding van Martin Luther King en Malcolm X.

President Lyndon Johnson had met zijn Civil Rights Act de segregatie in de zuidelijke staten afgeschaft, maar de interraciale spanningen lieten zich ook in andere delen van het land voelen. Memphis, Detroit, Baltimore en ook Washington waren allemaal steden waar protestbewegingen actief waren.

‘I AM A MAN’. Ik kan bovenstaande foto’s niet bekijken zonder te denken aan de inmiddels wereldberoemde teksten uit 2020: ‘I can’t breathe’ en ‘Black Lives Matter’.

Nixon had het in zijn acceptatiespeech over ‘forgotten Americans … the non-shouters … the non-demonstrators’. Hij richtte zich tot dat deel van de bevolking dat de klok het liefst een decennium wilde terugdraaien, terug naar de jaren ’50, net als Trump. Trump deed in 2016 exact hetzelfde, gebruikmakend van de witte backlash na het 8-jarige bewind van de eerste zwarte, Democratische president van Amerika, die hij jarenlang ervan betichtte dat hij niet in Amerika maar in Afrika was geboren. ‘Birtherism’ was zijn entree in de politiek geweest. Die racistische Big Lie had Trump zijn eerste aanhangers bezorgd (zie hoofdstuk 4.2).

Nixon noemde zijn kiezers: ‘this great group of Americans, the forgotten Americans’. Trump richtte zich in zijn inauguratiespeech tot exact dezelfde doelgroep: ‘The forgotten men and women of our country will be forgotten no longer.’ ²³

Nixons thema was dat Amerika de weg kwijt was en dat er geen orde heerste: ‘As we look at America, we see cities enveloped in smoke and flame’.

In Nixons tijd voerde Amerika oorlog in het buitenland en oorlog in eigen land. Trump kon bij Nixon volop inspiratie opdoen voor zijn eigen acceptatiespeech en voor zijn latere inauguratiespeech. Nixon beloofde bijvoorbeeld een einde te maken aan de slepende oorlog in Vietnam. Trump beloofde een einde te maken aan Amerika’s langstlopende oorlog in Afghanistan en de strijd tegen ISIS te winnen.

Ook voor zijn houding ten opzichte van Amerika’s bevriende naties had Trump inspiratie opgedaan bij Nixon. Nixon vond dat geallieerde landen meer geld moesten bijdragen aan defensie: ‘I say the time has come for other nations in the Free World to bear their fair share of the burden of defending peace and freedom around this world. What I call for is not an new isolationism. It is a new internationalism…’ Maar het hoofdthema van zowel Nixon als Trump was de situatie in Amerika zelf.

De tijdgeest was op tal van punten terug te horen in Nixons speech in 1968: ‘If we are to restore prestige and respect for America abroad, the place to begin is at home in the United States of America … So let us have order in America.’ Trump in 2016: ‘The American People will come first once again. My plan will begin with safety at home. There can be no prosperity without law and order.’

De ‘goede’ verstaander hoorde in dergelijke teksten zowel bij Nixon in 1968 als bij Trump 2016 de belofte dat de zwarte Amerikanen onder hun bewind weer hun plaats moesten leren kennen, lees: als tweederangs burger. Deze teksten waren ‘dog-whistles’ voor witte nationalisten, voor wie dit als muziek in de oren klonk.

Nixon sprak over ‘if we are to restore order and respect for law in this country’ en over ‘let us have order in America’. Trump zei bijna letterlijk hetzelfde: ‘when I take the oath of office next year, I will restore law and order in our country’ en ‘But we will also be a country of law and order.’ In 1968 bleek uit peilingen dat Nixon met dit thema goud in handen had.

Maar iedere witte Amerikaan wist dat law and order niet bedoeld was voor hen zelf, maar voor hun zwarte landgenoten. Dat was in 1968 zo en dat was in 2016 nog steeds zo. Trump zei: ‘Our Convention occurs at a moment of crisis for our nation. The attacks on our police, and the terrorism in our cities, threaten our very way of life. Any politician who does not grasp this danger is not fit to lead our country.’ Trumps taal was klare Nixon-taal. En elke witte conservatieve Amerikaan begreep de boodschap.²⁴

Daarom was Nixons volgende uitspraak een grote leugen, specifiek bedoeld om zich te wapenen tegen racisme-beschuldigingen: ‘And to those who say that law and order is the code word for racism, there and here is a reply: Our goal is justice for every American.’ Aan hypocrisie geen gebrek: ‘And let us build bridges, my friends, build bridges to human dignity across that gulf that separates black America from white America.’

Over de ‘forgotten Americans’ zei Nixon geruststellend: ‘They are not racists or sick; they are not guilty of the crime that plagues the land. They are black and they are white … They are good people, they are decent people, they work, and they save, and they pay their taxes, and they care.’ Oftewel: ik ben geen racist en jij, mijn kiezer, bent dat ook niet. Wij zijn geen racisten en jullie zijn ‘good people’.

Trump had soortgelijke woorden opgenomen in zijn inauguratiespeech, bedoeld om racisme-beschuldigingen af te weren: ‘whether we are black or brown or white, we all bleed the same red blood of patriots’. Niet veel later liet Trump echter zijn ware aard zien, na de white supremacist-onlusten in Charlottesville: ‘There are good people on both sides.’ Die uitspraak was voor Joe Biden de aanleiding geweest om zich in de verkiezingsstrijd te storten.

Biden wist heel goed wat Trump bedoelde. Daar werd hij in gesterkt tijdens de Black Lives Matter-protesten in de zomer van 2020. Het definitieve bewijs volgde op 6 januari 2021. Tegen zijn supporters die het Capitool hadden bestormd, met medeneming van Confederate flags, zei Trump, zonder enig spoor van afkeuring: ‘We love you. You are very special’. Die bestorming, uitgevoerd in zijn opdracht, had de benoeming van Biden tot president moeten voorkomen. Biden, die de eerste president zou worden met een zwarte, vrouwelijke vice president, had inmiddels een kabinet aangekondigd dat de raciale diversiteit van Amerika zou weerspiegelen. Een gruwel in de ogen van ‘white supremacists’.

Op sommige momenten dacht ik bij het lezen van de speeches van Nixon en Trump dat er bijna letterlijk sprake was van plagiaat.

Maar de meest treffende passage uit Nixons acceptatiespeech uit 1968 vond ik deze: ‘And let us begin by committing ourselves to the truth – to see it like it is, and tell it like it is – to find the truth, to speak the truth, and to live the truth – that’s what we will do. The time has come for an honest government in the United States of America.’ Dat was Nixons grootste, meest schaamteloze leugen in zijn speech.

Trump had een soortgelijke leugen opgenomen in zijn acceptatiespeech in 2016, die achteraf nog schaamtelozer bleek te zijn: ‘But here, at our convention, there will be no lies. We will honor the American people with the truth, and nothing else.’²⁵ Nixon en Trump hadden allebei geen enkel respect voor de waarheid, en hadden geen enkele intentie waarheden te delen met het Amerikaanse volk. Integendeel. De waarheid zat hen doorgaans alleen maar hinderlijk in de weg. En de waarheid zou uiteindelijk ook hun beider ondergang betekenen.

Nixon: ‘My fellow Americans, the long dark night for America is about to end. The time has come for us to leave the valley of despair and climb the mountain so that we may see the glory of the dawn – a new day for America, and a new dawn for peace and freedom in the world.’²⁶ Trumps inauguratie: ‘This American carnage stops right here and stops right now.’²⁷

Nixon sprak over ‘America is great because her people are great’ en ‘what America needs are leaders to match the greatness of her people.’ Reagan, die in 1968 ook een gooi had gedaan naar het presidentschap, maar van Nixon had verloren, haakte daar in 1980 op in met zijn Let’s Make America Great Again, en Trump deed er in 2016 nog een schepje bovenop met zijn MAGA-thema: ‘We will make America great again.’

Nixons acceptatie: ‘We are a great nation. And we must never forget how we became great.’ Trumps inauguratie: ‘We will make America proud again. And yes, together, we will make America great again.’²⁸

Zowel Nixon als Trump waren geobsedeerd door de absolute noodzaak te winnen. Nixon zei in zijn speech: ‘This time we are going to win.’ Trump beloofde zijn aanhang zo vaak te zullen winnen dat zij er ziek en moe van zouden worden.

Nixon had zijn ideaalbeeld van leiderschap treffend verwoord in zijn acceptance speech in 1968, waarbij hij Churchill, ook een rolmodel van Trump, had aangehaald: ‘With Winston, we say: “We have not journeyed all this way across the centuries, across the oceans, across the mountains, across the prairies because we are made of sugar candy.”

Daar had Nixon aan toegevoegd: ‘America is in trouble today not because her people have failed but because her leaders have failed.’ Als je zijn foto bij zijn vertrek uit Het Witte Huis, na zijn smadelijke aftreden, bijna denken dat hij gewonnen had. Zijn handelsmerk, het V-teken met wijs- en middelvinger, had hij ook afgekeken van Churchill.

Nixon had in dezelfde speech ook nog een andere held aangehaald, die hij gemeen zou hebben met Trump. Nixon zei in zijn acceptatiespeech: ‘108 years ago, the newly elected President of the United States, Abraham Lincoln, left Springfield, never to return again. He spoke to his friends gathered at the railroad station. Listen to his words: “Today I leave you. I go to assume a greater task than devolved on General Washington. The great God which helped him must help me. Without that great assistance, I will surely fail. With it, I cannot fail.”’ Ook aan dat citaat had Nixon nog iets toegevoegd: ‘Abraham Lincoln lost his life but he did not fail.’ ²⁹

Kennelijk had God Nixon na een paar jaar in de steek gelaten, net zoals hij een halve eeuw later Trump na een paar jaar in de steek zou laten. Nixons tekst uit 1968 zou van toepassing blijken te zijn op zowel hemzelf als op Trump. America is in trouble because her leaders have failed. Beiden hadden gefaald.

Donald Trump, die ik in mijn boek aanduid met het predikaat The Great American Dictator, zal volgens menig politicus, historicus, analyticus, televisiepresentator en toeschouwer de geschiedenis in gaan als ‘the worst president in American history’. Volgens zijn miljoenensekte was hij echter de allerbeste president ooit.

Aan de basis van die totaal verschillende beoordelingen lagen drie aspecten ten grondslag, die als rode draden door dit boek lopen: de neerwaartse ontwikkeling van Trumps karakter, zijn rolmodellen, waar Nixon er één van was, en de kenmerken en uitingsvormen van zijn leiderschapsstijl, namelijk die van een dictator.

Onderstaand Venn-diagram, van een onbekende bron, ging viral op internet, toen het tot de Amerikanen doordrong hoe uniek Trump was in de Amerikaanse geschiedenis.

Amerika’s 45^ste president, Donald J. Trump, was de enige president die voldeed aan de volgende drie criteria: one-term, verlies van de popular vote en impeached. En toen was nog niet bekend dat hij nog een tweede impeachment over zich af zou roepen.

Donald Trump voegde aan zijn recordpoging namelijk nog een unieke ‘prestatie’ toe: zijn tweede impeachment in de laatste week van zijn presidentschap, wegens ‘incitement of insurrection’. De Season’s Finale van zijn Trump Show was de bestorming van het Capitool geweest op 6 januari 2021, de culminatie van zijn termijn. Trump was met recht Nixon 2.0. Maar de ‘verbeterde versie’ van Nixon had het Amerikaanse volk opgezadeld met een rampzalige vorm van falend leiderschap en een miljoenensekte in opperste staat van verwarring.

Toen een minderheid van Amerika in 2016 zakenman en reality TV-ster Donald Trump via het Electoral College tot president koos, stortte het land zich onbewust in een historisch experiment. Wat zou er gebeuren als je een dictator aan het hoofd van ’s-werelds oudste presidentiële democratie plaatste? Trump probeerde van de Amerikaanse democratie een dictatuur te maken, gebruikmakend van alles wat hij in zijn leven had geleerd. Hij faalde.

President Trump faalde in zijn belangrijkste taak als president: het beschermen van Amerika. Niet tegen een buitenlandse vijand, maar tegen een virus, tegen onderlinge haat, tegen economische tegenslag en tegen zichzelf. Donald Trump liet het land op 20 januari 2021 achter in een door hem aangerichte puinhoop, met op zijn conto de eerste bestorming van het Capitool sinds de Engelse invasie in 1812-14, een verdeeldheid onder de bevolking, groter dan ooit sinds de Burgeroorlog in 1862-65, meer virusdoden dan ooit sinds de Spaanse griep in 1918-19 en een slechtere economie dan ooit sinds de Grote Depressie in 1929-1933. O ja, hij liet ook een paar honderd kilometer muur achter, een monument dat als een litteken door het landschap liep aan de zuidgrens met Mexico, betaald door Amerikaanse belastingbetalers.

Trump besloot niet aanwezig te zijn bij de inauguratie van Joe Biden, een verstandig besluit. Het laatste deel van dit boek, Deel VII, The Art of Failing, is gewijd aan de eindstrijd tussen de dictator en de democratie. De democratie trok aan het langste eind, maar het scheelde een haartje.

De overwinning van de democratie op de dictator was ook een overwinning van de waarheid op de leugen. Bob Woodward had zijn eerste boek Fear over het presidentschap van Trump geëindigd met de volgende passage: ‘But in the man and his presidency Dowd [Trumps advocaat] had seen a tragic flaw. In the political back-and-forth, the evasions, the denials, the tweeting, the obscuring, crying “Fake News,” the indignation, Trump had one overriding problem that Dowd knew but could not bring himself to say to the president: “You’re a fucking liar.”’³⁰

Het vergde een dramatische instorting van Trumps presidentschap voordat een senior Trump advisor oorzaak en gevolg met elkaar durfde te verbinden tegenover CNN: ‘In the end, it all came crashing down because he could never tell the truth.’ ³¹

Dat was de harde waarheid die Trumps sekteleden zo lang en hardnekkig mogelijk hadden proberen te ontkennen. Donald Trump was een pathologische leugenaar en iedereen die hem ooit had geloofd had daar op enig moment spijt van gekregen. Daarom besluit ik dit Deel VI, The Art of Believing, met een citaat van Winston Churchill over zijn politieke rivaal in 1936, Prime Minister Stanley Baldwin.

Churchill: ‘Occasionally he stumbled over the truth, but hastily picked himself up and hurried on as if nothing had happened.’³² Baldwin werd in 1937 opgevolgd door Neville Chamberlain. Hij ging de geschiedenis in als één van de ‘”Guilty Men” who tried to appease Adolf Hitler’.³³ Hoe zullen de enablers van Trump de geschiedenis ingaan? En welk lot ligt te wachten op de Republikeinse partij, The Party of Lincoln?