4.13 Persoonscultus

Van wat voor sekte is Donald Trump volgens ‘cult expert’ Steven Hassan de leider? In zijn boek The Cult of Trump zei Steven daar het volgende over: ‘Trump is an interesting and unique case. He ran the Trump Organization as a business that used his personality to sell products, especially to steaks, vodka, and an airline – all failures. When he became a reality TV star, a persona of savvy businessman was constructed through careful editing and information management. I would describe his presidency as a personality cult.’¹

De foto hiernaast is gemaakt tijdens een gebedsbijeenkomst op Het Witte Huis. In hoofdstuk 4.9 beschreef ik hoe Trump zijn massarally’s gebruikte als middel om zichzelf te verheerlijken, en zijn aanhang aan zich te binden. In hoofdstuk 4.10 bleek hoe een uitgebreid propagandanetwerk op televisie, radio en social media die persoonsverheerlijking versterkte. En in hoofdstuk 4.11 werd duidelijk hoe Donald Trump daarbij gebruik maakt van vijandbeelden. In dit hoofdstuk beschrijf ik hoe de persoonlijkheidscultus rond president Trump vooral een vruchtbare bodem vond in evangelische kringen en in zijn eigen regering.

Steven Hassan voegde nog iets toe aan zijn conclusie: ‘I would describe his presidency as a personality cult that uses politics and religious right-wing ideology – anti-abortion, antiscience, antidiversity, white power, if not outright racism – to sell himself and, by association, the Republican Party … Former FBI director James Comey likened Trump to a mafia kingpin, another nod to the cult of personality surrounding him.’²

Even kijken tot welke taferelen dat leidde in de Cabinet Room.

‘Proud to welcome our great Cabinet members to the @WhiteHouse this afternoon with @VPPence.pic.twitter.com/nwnSquk8wST – President Trump (@POTUS) March 13, 2017.’ Zo kondigde president Trump zijn eerste kabinetsvergadering aan via zijn persoonlijke propagandakanaal Twitter, zijn favoriete manier van communiceren met zijn volgelingen. Onder de ogen van kabinetsleden zette Trump zijn handtekening onder de zoveelste executive order, zijn favoriete manier van regeren.

De vergadering was alleen nog niet helemaal compleet. Vier stoelen van zijn kabinet waren nog onbezet. Dat was volgens een andere tweet van Trump de schuld van de Democraten: ‘Senate Dems are delaying’.³  Trumps kabinet vervulde in zijn begintijd een belangrijke ceremoniële functie, om zijn glorie te tonen voor het oog van zijn miljoenensekte.

Zijn eerste volledige kabinetsvergadering vond plaats op maandag 12 juni 2017. Dat was meteen een mooie gelegenheid om alle vooruitgang van zijn regering te delen met het Amerikaanse volk. Het werd een bizarre, 11 minuten durende vertoning, die in Noord-Korea zeker niet misplaatst zou zijn geweest. Maar wel in een westerse democratie.

President Trump gaf een ronkende aftrap: ‘I will say that never has there been a president, with few exceptions – in the case of FDR, he had a major depression to handle – who’s passed more legislation, who’s done more things than what we’ve done.’ ⁴ Let op het majesteitsmeervoud. Trump: ‘We’ve achieved tremendous success. I think we’ve been about as active as you can possibly be and at a just about record-setting pace.’⁵

Je zou uit zijn openingssalvo niet onmiddellijk opmaken dat zijn approval rating op dat moment volgens Gallup-peilingen op 37% stond en zijn disapproval rating op 58%. Zijn eigen sekteleden waren zeer tevreden over hem. De rest van Amerika absoluut niet.⁶ Maar ongunstige peilingen waren feiten en daar was Trump op dat moment niet in geïnteresseerd. Waar hij wel geïnteresseerd in was, was of zijn kabinetsleden begrepen hadden wat er van hen werd verlangd, voor het oog van de camera’s. Dat bleek gelukkig voor hen het geval. Normaalgesproken zouden de media met hun camera’s op dat moment de kamer verlaten, maar nu mochten zij langer blijven van Trump. De reden werd al heel snel duidelijk. Het werd een live uitgezonden loyaliteitstest.

Nadat Trump zijn kabinet had geïnstrueerd ieder een paar woorden te zeggen over het goede werk van zijn regering, zei hij: ‘Start with Mike’.  Die zat tegenover hem. Pence slaagde voor de test.⁷

Mike Pence: ‘It is the greatest privilige of my life to serve as the vice president to a president who is keeping his word to the American people.’

Alex Acosta: ‘I’m deeply honored and I want to thank you for keeping your commitment to the American workers’.

Rick Perry: ‘My hat’s off to you for taking that stand.’ De energieminister prees het terugtrekken van Trump uit de klimaatovereenkomst van Parijs.

Nikki Halley: ‘It’s a new day at the United Nations. We now have a very strong voice. People know what the United States is for, they know what were against. And they see us leading across the board.’

Reince Priebus: ‘On behalf of the entire senior staff around you, Mr. President, we thank you for the opportunity and the blessing you’ve given us to serve your agenda and the American people.’ Inmiddels glom de sekteleider van trots.

Sonny Perdue: ‘I just got back from Mississippi. They love you there.’

Steve Mnuchin: ‘It’s been a great honor traveling with you around the country for the past year, and an even greater honor to be serving you on your Cabinet.’

Mick Mulvaney: ‘At your direction, we were able to also focus on the forgotten men and women who are paying taxes, so I appreciate your support on pulling that budget together.’

Tom Price: ‘What an incredible honor it is to lead the Department of Health and Human Services at this pivotal time under your leadership. I can’t thank you enough for the privilege that you’ve given me, and the leadership you’ve shown.’⁸

Elaine Chao: ‘I want to thank you for getting this country moving again, and also working again.’⁹

Jeff Sessions deed ook zijn best: ‘It’s an honor to be able to serve you’. Maar geen enkele tekst kon Sessions nog redden, want hij lag op dat moment al uit Trumps gratie, doordat hij zich uit het Ruslandonderzoek had teruggetrokken. Pas veel later zou Sessions uit zijn lijden worden verlost. Daarover meer in deel V. The Art of War.

Bovengenoemde vertoning werd door menigeen als schokkend ervaren. Verslaggeefster Tina Nguyen van Vanity Fair schreef: ‘What is shocking is not so much the deep insecurity of Donald Trump, but the speed with which his aides and enablers have contorted themselves to flatter his fragile ego.’¹⁰ Sekte-expert Steven Hassan, auteur van het boek The Cult of Trump (zie ook hoofdstuk 4.9), vond het schouwspel ‘stunning’.

Trumps eerste voltallige kabinetsbijeenkomst bezorgde Steven ook een déjà vu: ‘Some 40 years earlier, I was seated in a closed room with another narcissistic leader, Sun Myung Moon – the self-ordained reverend and leader of the Unification Church, popularly known as the Moonies – along with a number of his most devoted followers. I was only 20 years old but was being groomed for a leadership role. All of us in the room understood how blessed we were to be in Moon’s presence. We adored him as the greatest man who ever lived.’¹¹

Wat Steven Hassan zag toen hij Trumps eerste kabinetsvergadering zag, bekeek hij door zijn bril als sekte-expert: ‘To my eyes, a huge amount of social and psychological manipulation was happening inside that meeting room. Not all of it came from Trump. Some of it came from the cabinet members themselves who felt compelled to outdo one another in their praise – and it is often true that cult members compete with and indoctrinate one another.’¹²

Hassan maakt hier een belangrijk punt: sekteleden beconcurreren elkaar en indoctrineren elkaar, in herhaalde pogingen om in de gunst van de sekteleider te komen. Zij zijn dan ook geneigd elkaar te overtreffen in hun loftuitingen.

Persoonsverheerlijking bestaat bij de gratie van personen die bereid zijn de sekteleider te verheerlijken. Trump is er altijd goed in geweest om te zorgen voor een continue aanwas van mensen in zijn omgeving die bereid zijn die verheerlijking op zich te nemen. Wie dat niet doet blijft niet lang. Zo zien we geheel links op de foto Rex Tillerson, Trumps eerste Secretary of State, vanaf 1 februari 2017. Als we de uitdrukking op zijn gezicht mogen geloven, vond hij die eerste volledige kabinetszitting kennelijk al een onprettige vertoning.

Maar Rex had nog wel meegedaan met het vereiste toneelstuk tijdens de eerste voltallige kabinetsvergadering: ‘Mr. President, thank you for the honor to serve the country. It’s a great privilege you’ve given me … America will continue to be a leader, but they [the allies, FS] must do more.’¹³

Een maand later kwam het bewijs wat Tillerson écht van Trump vond, eerst in kleine kring, veel later in het openbaar. Hij had Trump een ‘moron’ of ‘fucking moron’ genoemd in juli 2017 genoemd, nadat Trump een vertienvoudiging van het Amerikaanse nucleaire arsenaal had geopperd. Vanaf dat moment waren Tillersons dagen geteld geweest, ondanks de ferme ontkenning van Trump zelf.

Het ‘FAKE NEWS!’ bleek toch te kloppen. Rex Tillerson werd vervangen op 31 maart 2018, door Mike Pompeo, wiens loyaliteit jegens de sekteleider niet ter discussie stond.

Steven Hassan zei over zijn tijd in de nabijheid van sekteleider Moon: ‘If we had doubts or criticisms, we were taught to block, or “thought stop,” them. If we dared disagree or point out inconsistencies, we would be kicked out.’ Het kwam hem voor dat het enige verschil tussen de bijeenkomst met Moon en de kabinetsvergadering van president Trump gelegen was in het feit dat de Moonies altijd begonnen met buigen of knielen met hun hoofd op de grond.

Donald Trump kwam volgens Steven in de buurt van Moons narcisme toen hij de Democraten beschuldigde van ‘treason’, omdat zij weigerden voor hem te klappen tijdens zijn State of the Union speech in februari 2018.¹⁴

Trump beschuldigde de Democraten dat zij ‘treasonous’, ‘un-American’ en ‘very selfish’ waren, vanwege hun weigering om voor hem te klappen, terwijl hij opschepte over ‘zijn’ prestaties van het afgelopen jaar. Trump: ‘Can we call that treason? Why not?’ Dat waren zijn woorden tijdens een rally in Ohio, een paar dagen na zijn State of the Union speech: ‘They certainly didn’t seem to love our country very much.’ ¹⁵

Het schokkende wat Tina Nguyen en Steven Hassan in de kabinetsmeeting hadden gezien was bovendien in mijn visie slechts een deel van wat er gaande was geweest. Ik denk dat Trump nog een andere reden had en dat daarom de camera’s nodig waren geweest. Trump is een showman, een televisiester en een performer die zo hoog mogelijke kijkcijfers wil en verslaafd is aan aandacht. Trump wilde volgens mij met zijn live uitgezonden eerste kabinetsmeeting aan al zijn gelovigen laten zien hoezeer zijn naaste medewerkers blij waren met hun Grote Leider.

Net zo blij als zijn miljoenen sekteleden die niet dagelijks bij hem konden zijn, maar die hem goed dachten te kennen en een persoonlijke connectie met hem voelden, door zijn massarally’s en zijn dagelijkse tweets. Hij wist dat zij hem bewonderden en van hem hielden, en dat wilde hij op deze manier voeden en onderhouden. Kijk, beste volgelingen, ik ben niet alleen jullie favoriete president. De hoogste regeringsfunctionarissen van Amerika vinden mij ook de allerbeste. Jullie verkeren dus in goed gezelschap. Het schouwspel in de Cabinet Room maakte aan geheel televisiekijkend, conservatief Amerika duidelijk dat hij inderdaad hun Verlosser was. De 11 minuten durende video-opname was in feite Trumps nieuwste commercial.

Met wat voor sekte hadden we hier eigenlijk te maken? Steven Hassan had zichzelf die vraag ook gesteld. Hij onderscheidt vijf veelvoorkomende hoofdcategorieën: ‘religious cults’, ‘political cults’, psychotherapy/educational cults’, ‘commercial cults’, and ‘cults of personality’.¹⁶ Sommige tellen miljoenen mensen, zoals de Jehovah’s Getuigen. Andere zijn klein en tellen maar een paar mensen. Ik zou het aantal misschien nog wel willen uitbreiden, met bijvoorbeeld ‘crime cults’, zoals de maffia, maar dat terzijde. Steven zei er wel bij dat sektes vaak in meerdere categorieën vallen, en dat er in Amerika op dit moment duizenden destructieve sektes bestaan.

Steven verstaat onder ‘religious cults’, zoals  bijvoorbeeld de Moonsekte en ISIS, sektes die religieuze dogma’s gebruiken om hun doelen te behalen. Bijna al deze groepen doen claims aangaande spiritualiteit en volgen strikte religieuze principes.

‘Political cults’, zoals bijvoorbeeld de Nazi-partij, de Aryan Nations of de sekte van Lyndon LaRouche, die acht keer meedeed aan de Amerikaanse presidentsverkiezingen, zijn georganiseerd rond een set politieke dogma’s. Volgens Steven is dit het soort sektes dat we aantreffen in dictaturen: ‘this is true of many dictatorships. They are brutal, repressive regimes that imprison or kill critics and dissidents and use propaganda to spread their message and keep people in line. Rarely do people hear about the deceptive recruitment and mind control practices that link these authoritarian regimes to political cults. But despots tend to play by similar rules. They use similar words, techniques, and political moves to acquire control and power. Dictators don’t just install irrational fears – they actually have the power to imprison, torture, hunt down, and kill opponents.’¹⁷

‘Psychotherapy/Education Cults’ houden dure workshops and seminars die deelnemers ‘insights’ en ‘enlightenment’ bieden. Steven: ‘They use basic mind control techniques to provide participants with peak experiences, which are usually hypnotically induced trances or states of euphoria.’

‘Commercial Cults’ maken gebruik van de wens van mensen om rijk en machtig te worden. Steven: ‘many are pyramid-shaped marketing organizations whose members deceptively recruit people who, in turn, recruit others, who then provide income for the recruiting member. Companies like Amway and Herbalife promise get-rich-quick schemes through selling goods, such as health and beauty products or supplements.’ Deze organisaties, zegt Steven, beloven veel geld, maar in feite verliest 99% van de deelnemers er geld aan.¹⁸

‘Personality cults’ zijn gebaseerd op het charisma, de faam, het geld, en de beroemdheid van één persoon – meestal een man. Hij is de basis van wat Steven ‘a high-demand relationship or group’ noemt: ‘These microcults may consist of a few members or even just an abuser and his or her victim. In such cases, a person controls or dominates another person to such an extreme that they cannot think for themselves, rendering them dependent and obedient.’

Vrijwel elke dictator doet enorm zijn best om rondom zijn persoon of dynastie een persoonscultus te creëren. Hassan: ‘Personality cults can also exist on a massive scale, especially in political cults. Korean leader Kim Jong-un’s face is plastered all over North Korea, where he is idolized and venerated as a deity … At some point, most cults do depend on the power and charisma of their leader.’¹⁹

Voor de vraag hoe je een sekteleider wordt verwees Steven Hassan naar het boek Age of Propaganda, geschreven door Anthony Pratkanis & Elliot Aronson in 1991. In het hoofdstuk ‘How to Become a Cult Leader’ beschreven zij de volgende zeven tactische stappen. Het is frappant om te zien dat Donald Trump deze stappen allemaal heeft gezet om te komen waar hij nu is. De voorbeelden tussen haakjes zijn van Steven.²⁰ Andere toevoegingen zijn van mij.

1. Create your own social reality by eliminating all sources of information other than that provided by the cult (in Trump’s words, fake news). Provide a picture of your world (a walled-in America) that members can use to interpret all events.
2. Create an in-group of followers (Trump supporters) in contrast to an evil out-group (Democrats, Mexicans, Muslims) to be hated and feared. De president heeft zijn Democratische tegenstanders herhaaldelijk aangeduid als ‘really evil people’.²¹
3. Create an escalating spiral of commitment, beginning with simple requests (small donations, rally attendants).
4. Establish your credibility and attractiveness through myths and stories that can be passed from member to member (that Trump made his own fortune and was chosen by God to lead the nation).
5. Send members out to proselytize the unredeemed (Campaign).
6. Prevent members from thinking undesirable thoughts by continually distracting them (with outrageous tweets or manufacturing your own fake news).
7. Dangle a notion of a promised land before the faithful (Make America Great Again, but only for true believers). Daarbij dacht ik direct aan de volgende zin uit Trumps announcement speech in juni 2015: ‘Well, you need somebody because politicians are all talk, no action. Nothing’s going to get done. Believe me, they will not bring us to the promised land. They will not.’ ²² Dus ja, alleen Donald Trump zou zijn aanhangers naar het beloofde land kunnen brengen.

Steven Hassan legde in The Cult of Trump uit dat een sekteleider de beschikking heeft over allerlei middelen om de informatiestroom te controleren. In vroeger tijden betekende dit dat de sekte vaak fysiek ook nabij moest zijn. Steven: ‘Ultimately, their goal is to make people dependent and obedient. Before the 24/7 world of smartphones and the internet, cult leaders would physically isolate members in order to control all aspects of their lives – their Behavior, Information, Thoughts, and Emotions, or what I call the BITE model of indoctrination.’  

Maar tegenwoordig is dat niet meer nodig. Steven: ‘physical isolation is not always necessary for indoctrination to occur. Through media and the internet, people can be indoctrinated – and even recruited – on their smartphones or in their own homes. Some cult leaders, including pimps and human traffickers, use smartphones and digital technology to monitor and control their followers.’ Donald Trump kon beschikken over een uitgebreid palet aan communicatiemiddelen om zijn sekte te sturen, zoals bijvoorbeeld Twitter, Fox News en conservatieve radioshows.

Pratkanis & Aronson hadden nog een extra advies aan hun zeven-stappen-plan toegevoegd, voor de volledigheid: ‘When it comes to teaching your social reality, there is one additional point to keep in mind: Repeat your message over and over and over again. Repetition makes the heart grow fonder and fiction, if heard frequently enough, can come to sound like fact.’ Die les had Donald Trump zelf al jaren geleden geleerd van zijn mentor Roy Cohn, dus dat kwam goed uit.

Steven Hassan herinnerde zich nog uit zijn eigen tijd als Moonie: ‘Moon always set himself apart, which was appropriate for someone who was, as he was fond of saying, “ten times greater than Jesus.” But just beneath the surface of Trump’s woe-is-me façade is a messianistic streak.’²³ Hassan had daar volkomen gelijk in. Er zijn nogal wat fanatieke aanhangers van Trump die daadwerkelijk geloven dat hij door God is gezonden. Hij denkt het zelf ook, overigens.

Al tijdens zijn presidentscampagne in 2016 drukte Donald Trump zijn volgelingen op het hart om op hém te stemmen: ‘I alone can fix it.’ Miljoenen Amerikanen dachten dat hij gelijk had. Hij was de enige die hun land nog kon redden.

Sekte-expert Steven Hassan zei over Trump: ‘He may not come out and say that he believes he is a messiah, but he has done nothing to dispel the notion, popular among some Christian followers, that God has chosen him to be their leader.’²⁴

Hassans tekst was inmiddels achterhaald: Trump was er in 2019 wel mee naar buiten gekomen. ‘I’m the Chosen One,’ beweerde president Trump, op het grasveld van het Witte Huis, waarna hij de blik even omhoog richtte.

Televisiemaker Tijs van den Brink sprak voor zijn EO-serie ‘God, Jesus, Trump!’ in 2019 met Trump-aanhanger Trisha Hope. Haar redenatie om Trumps misstappen goed te praten was kenmerkend voor veel van zijn volgers: ‘Jesus uses imperfect people. And I believe Jesus has chosen Donald Trump to save this country. I believe that.’²⁵

Wie geloofde in Trump had geen behoefte meer aan feiten die zijn onbetrouwbaarheid of incompetentie aantoonden. Critici van Trump bestudeerden zijn leugens, zijn volgelingen bestudeerden zijn tweets. Trisha Hope verzamelde als een trouwe discipel alle tweets van Trump en publiceerde de complete verzameling alsof het Gods woord was.

Zij had alle tweets van 2017 en 2018 inmiddels gedocumenteerd en gepubliceerd, en was tijdens het bezoek van Tijs van den Brink druk bezig met het ordenen van de tweets van 2019. Niet toevallig doen Hope’s boeken denken aan een uitgave van de bijbel. Wie had dat gedacht in 2015, toen Donald op zijn roltrap neerdaalde uit de hemel van Trump Tower? Dat al zijn tweets tijdens zijn presidentschap als ‘heilige’ teksten zouden worden beschouwd, die voor de eeuwigheid moeten worden bewaard, om te voorkomen dat zijn aardse vijanden zijn woorden zouden kunnen wegtoveren.

En denk niet dat Donald Trump zelf geen échte band met God heeft. Voor de sekteleden die daar aan twijfelden was er een heuse Trump-biografie met de titel The Faith of Donald J. Trump, geschreven door David Brody & Scott Lamb in 2018.²⁶

Fox News-presentator Sean Hannity himself had een overtuigende aanbeveling geschreven op de achterflap: ‘David Brody and Scott Lamb have put together a concise, deep-dive look at our 45th president in a way that has never been done before.’ Let op het taalgebruik. De claim dat het nooit eerder gedaan is werd ook om de haverklap door Trump geuit (‘no president has ever… done this before’). Het moest bijdragen aan het idee dat we hier te maken hebben met unieke – ‘never been done before’ – prestaties.

Hannity: ‘If you want to understand Donald Trump’s inner religious DNA and the Judeo-Christian worldview that accompanies it, you’ve found the right book. Clever insight and exclusive interviews for the book with President Trump and Vice President Pence give this literary work the gravitas that it deserves.’ Naast alle reeds verschenen Trump-biografieën hadden Brody & Lamb inderdaad een vernieuwende invalshoek gevonden. Dit boek kon zijn achterban veilig ter hand nemen en bevestigd worden in hun geloof.

Niet alleen Hannity was aangetrokken om de achterflap te sieren, niemand minder dan Newt Gingrich deed ook een duit in het zakje: ‘David Brody and Scott Lamb show you a side of Donald Trump that has never been fully explored before.’ Wederom dat taalgebruik: never before. Gingrich: ‘The spiritual journey of our 45^th president is a riveting narrative that every student of history needs to understand to get a complete picture of one of the most dynamic Americans to ever lead our nation.’

Met het woord ‘narrative’ gebruikte Gingrich een uiterst relevante term. Het is cruciaal in een sekte dat er een gemeenschappelijk verhaal, een ‘narrative’, bestaat rond de sekteleider.

Steven Hassan schreef in The Cult of Trump: ‘In fact, most cults do tend to revolve around a central figure – the leader. Cult leaders often appear to be devoted to, and even embody, the religion or ideology practiced by their group. In my experience, cult leaders are often motivated by three things: power, money, and sex – in that order.’²⁷ Ik kan niet anders dan concluderen dat die drie drijfveren ook voor Donald Trump golden. ‘Power’, ‘money’ en ‘sex’ heb ik reeds uitvoerig besproken, maar dit boek is natuurlijk geen ‘spiritual biography’ voor Amerikaanse christenen.

Welk ‘narrative’ verkoop je aan je collega-sekteleden in een boek The Faith of Donald J. Trump? Voor ‘power’ moet je natuurlijk bij God zijn, en die heeft zijn macht gedelegeerd aan zijn uitverkorene, Donald Trump. ‘Money’ is in de Amerikaanse wereld van televangelicals een acceptabele drijfveer, want iedereen wil weten hoe je rijk wordt en Trump heeft het voorbeeld gegeven. ‘Sex’ kan je het beste negeren als onderwerp. Brody & Lamb schreven dan ook geen complete biografie, maar een op maat gesneden ‘narrative’.

The Faith of Donald J. Trump was volgens Hannity en Gingrich een absolute must-read voor ieder lid van de Trump-sekte. En met dergelijke aanbevelingen voelde ik zelf ook de plicht om het boek aan te schaffen en te bestuderen, ofschoon ik mijzelf niet tot de sekte reken, maar wel een ‘student of history’ acht.

In het voorwoord zei Eric Metaxas, een conservatieve auteur, radiopresentator en vriend van een van de auteurs: ‘the terrifically stubborn fact is that Donald Trump has been embraced by many serious Christians.’ Dat leek hem een paradox: enerzijds was Trump enorm populair bij evangelische christenen en anderzijds gingen zijn immorele levensloop en tweets vaak dwars in tegen de christelijke normen. Hoe verklaarde Metaxas dat fenomeen?

Als volgt: ‘I’m talking about the difference between moral behavior on the one hand and grace and faith in the God of the Bible on the other.’ Aha, zo lost een Amerikaanse christen het dilemma van de zondaar op, en dus ook van Donald Trump, die als zondaar zijn sporen ruimschoots had verdiend.

Metaxas legde uit: ‘So to be clear, the God of the Bible does not ask us to be morally perfect so that He will accept us. He asks us to admit that we cannot be morally perfect, to see that only He can be morally perfect, and to understand that if we have any hope in being accepted by Him, it lies in our acceptance and confession of these facts.’²⁸ Tja, als je het zo bekijkt, is de ‘narrative’ weer kloppend gemaakt. Althans, als je al in God en bovenstaande redenatie geloofde voordat Donald Trump op je pad kwam. Ik hoef niet moreel perfect te zijn om door God geaccepteerd te worden, dus Donald Trump hoeft dat ook niet. Als God hem al heeft geaccepteerd, wie ben ik dan om dat niet te doen.

Trump hoefde helemaal niet zijn leven te beteren, hij hoefde alleen maar te erkennen dat hij had gezondigd. Dat had hij allang gedaan in al zijn boeken, dus dat was al geregeld. Cruciaal in het ‘narrative’ is de aanname dat God Trump heeft geaccepteerd en uitgekozen. Maar ja, hoe weet je dat? Tijs van den Brink had voor zijn TV-documentaire ook een evangelist geïnterviewd die daar het antwoord op wist.

Van den Brink vroeg kerkvoorganger Apostle Wiggins naar president Trump. Volgens Wiggins maakte God gebruik van Trump. Dat had God hem hoogstpersoonlijk toevertrouwd: ‘That’s why I voted for him. Because The Lord spoke to me and told me that Trump was His Choice, His Chosen One.’ Tja, Tijs, wat heb je daar op te zeggen?²⁹

Nee, Tijs, daar kun jij als eenvoudige journalist echt geen speld tussen wurmen. Donald Trump is ‘imperfect’, een zondaar, maar dat wisten we al en dat geeft niet, want Trump is ‘saved by grace’ en uitverkoren door God. Zeker weten? Absoluut. Het is dat je uit Nederland komt, anders zou Apostle Wiggins denken dat jij ook behoort tot de ‘dishonest’ Amerikaanse media, die twijfel willen zaaien over ons ‘narrative’.

De verbondenheid die de volgelingen van Trump voelden met hun Grote Leider was na enige tijd volkomen immuun voor welke reality check dan ook. Dus kom niet aan met je fact-checkers. Fact-checkers kunnen niet tellen. Geen fact-checker wint het van God. God heeft Trump allang vergeven. En zelf lieg je toch ook wel eens? Nou dan.

Bovendien liet Van den Brinks interview ook zien dat Trump via God een christelijke weg had gevonden naar de zwarte kiezers. Een ander voorbeeld daarvan was de connectie die Trump had ontwikkeld met bisschop Wayne Jackson van Great Faith Ministries, weliswaar een Democraat, maar een fan van Trump.

Jackson zei over hun eerste ontmoeting tijdens de campagne: ‘I believe when he was in the church, he felt the energy of the Holy Spirit through praise and worship and also the love that was displayed to him because he and I hadn’t met.’ Daar had de bisschop de sleutel te pakken: Trump voelde liefde en volgens zijn eerste biografen was dat waar hij altijd naar op zoek was. De christenen gaven hem die liefde.

Hij beantwoordde die liefde. Toen Trump was gekozen, belde hij Jackson op, herinnerde de bisschop zich: ‘He called me and told me that he appreciated my Christian love and that he was grateful for that. Then the next thing I know, I was asked to do the benediction at the Inauguration!’³⁰

Nog even over dat liegen van Trump. David Brody schreef in zijn introductie van The Faith of Donald J. Trump dat hij een uitgebreid interview met president Trump had gehad in 2011, waarin hem was opgevallen dat Trump ook iets had gezegd over zijn ‘church attendance’. Trump: ‘I go as much as I can. Always on Christmas. Always on Easter. Always when there’s a major occasion. And during Sundays. I’m a Sunday church person. I’ll go when I can.’ Brody vond dat niet alleen belangrijke informatie, maar hij vond Trump daardoor ook geloofwaardig: ‘The answer provided a valuable piece of information about Donald Trump: He was never going to pretend to be something he’s not.’

Pardon? Dat Trump niet beweerde dat hij een ‘born again Christian’ was, was voor Brody kennelijk voldoende bewijs dat Trump de waarheid sprak over zichzelf. Ik had gehoopt op een kritischer houding bij een biograaf.

Met welk argument had Brody overigens Michael Cohen indertijd overtuigd om hem een interview met Trump te gunnen? Brody: ‘I kept my argument to Cohen simple: If Trump runs for president, he would need to start winning over evangelicals immediately – and what better way to begin than to sit down with CBN?’³¹ CBN is de afkorting van Christian Broadcasting Network, waar Brody zijn interview voor deed. Dat was inderdaad een goede reden van Trump om een interview te geven, en dat deden hij en Mike Pence nogmaals toen hij eenmaal in Het Witte Huis zat. Brody & Lamb gaven in hun boek naar eigen zeggen bewust geen antwoord op de vraag ‘Is Trump a Christian’. Zij gaven alleen de antwoorden van Trump en Pence door, zonder de waarheidsgetrouwheid na te gaan.

Pence kan dus rustig beweren: ‘President Donald Trump is a believer. I say that with great conviction’ en ‘I think his faith in God and his faith in the American people are the foundation of his life and his service.’³² En Trump kan rustig beweren: ‘I would say that the faith is that I am a believer. I believe. And when you believe, many good things can happen. And hopefully, those good things will happen for the nation.’³³

Dus wat had Trump letterlijk gezegd?

‘Ik zou zeggen dat het geloof is dat ik een gelovige ben. Ik geloof. En als je gelooft, gebeuren er mooie dingen.

Haha. Het geloof is dat ik een gelovige ben. Ja, dat klopte wel. Zijn sekteleden geloofden dat inderdaad. Maar ik vermoed dat de auteurs zo hun eigen twijfels hadden en daarom zelf geen antwoord hebben gegeven op de vraag of Trump een christen is.

Om de waarde van zijn biografie nog wat verder te ondermijnen, voegde Brody hier aan toe: ‘Also, this is a “spiritual biography” but not a “definitive biography.” We neither gloss over nor magnify the shortcomings of Trump.’ Brody & Lamb zeiden ‘a dozen biographies’ over Trump te hebben gelezen: ‘We’ve read them all for the facts of the stories. But regurgitating all that material is not the premise or promise of this book.’ Noem je boek dan geen biografie, zou ik zeggen.

Daarbij haalden zij James Robinson aan, ‘who has become a spiritual counselor and friend to the President’, die hen door de telefoon bijna had toegeschreeuwd: ‘God uses imperfect people to accomplish his perfect will. He always has and always will.’³⁴ Als die tekst de lezer inmiddels bekend voorkomt, komt dat doordat alle christelijke aanhangers van Trump deze tekst gebruiken om kritiek op Trump weg te wuiven en hun eigen goedgelovigheid te rechtvaardigen. Donald Trump was al zijn hele leven bezig geweest met het witwassen van geld. Nu zorgden de Amerikaanse evangelisten er voor dat ook zijn zonden werden witgewassen.

Trisha Hope: ‘Jesus uses imperfect people’. Eric Metaxas: ‘the God of the Bible does not ask us to be morally perfect’. James Robinson: ‘God uses imperfect people’. De uiterst imperfecte Trump was voor Gods doeleinden eigenlijk perfect. Imperfectie en immoraliteit als kernkwaliteiten. Slim gevonden.

Voor sekteleden werkte deze bezwering uitstekend. Voor critici van Trump werkte hij echter niet, waardoor critici voor de sekteleden heel vervelende mensen werden en er op den duur geen gesprek meer mogelijk was tussen beide groepen.

Steven Hassan schreef in The Cult of Trump dat mensen met een hardnekkige illusie rondlopen: ‘People like to think they are rational and in control, but the lessons of history and social psychology demonstrate, time and again, that simply isn’t so. We go about our days, and our lives, using unconscious mental models.’ Sekteleiders zoals Donald Trump maken daar graag gebruik van. Steven schreef in zijn inleiding: ‘When cult leaders manipulate those models, in subtle and overt ways, we can be persuaded to believe and do things we might never have considered without such systematic psychological influence.’ 

Opinieleiders van de sekte hebben tot taak de sekte hierin te oefenen. Trumps ‘spirituele biografen’ Brody & Lamb ontpopten zich in hun boek ook als opinieleiders in dat opzicht, in plaats van op waarheidsvinding gerichte verslaggevers.

Ieder sektelid is inmiddels goed geoefend in het rechtpraten wat krom is, om het gevoel te ontlopen dat hij of zij zich voor de gek heeft laten houden en een valse profeet heeft gevolgd. Het einde van de persoonscultus van Donald Trump in het conservatieve deel van Amerika is volgens mij dan ook nog lang niet in zicht, ook al stapelen de objectieve bewijzen zich op dat Trump een incompetente oplichter is.

Brody & Lamb refereerden in hun boek The Faith of Donald J. Trump uit 2018 aan Trumps announcement speech van juni 2015, waarin hij het had over politici: ‘They will not bring us – believe me – to the promised land.’³⁵ Die beeldspraak uit de bijbel konden de conservatieve auteurs natuurlijk niet onbenut laten. Het gaf hun de kans om Trump te vergelijken met Mozes. Brody & Lamb: ‘If Trump recalled his Old Testament Bible stories, it was Moses who God used to lead the Israelites out of Egypt and to the promised land.’

Brody & Lamb refereerden ook aan Trumps uitspraak over zijn vermogen, tegen het einde van zijn speech: ‘So the total is $8,737,540,000’. Brody & Lamb legden dit positief uit: ‘Trump uses his wealth to state two facts about himself: (1) I’m competent, and (2) I can’t be bought … For those with ears to hear, Trump launched his campaign with moral argumentation … Trump argued that it’s wrong to fail to protect your citizens when it’s your duty as the head of the executive branch to do so. It’s dishonest to say you’re watching out for the country when you’re really a puppet of special interest groups. These are moral arguments.’³⁶

Dat was het ideale moment geweest voor de twee christelijke biografen om Trump in hun boek te ontmaskeren als oplichter. Trump had gelogen over zijn vermogen (zie hoofdstuk 3.1 en 3.5). De ‘two facts about himself’ waren geen ‘facts’, maar leugens (zes bedrijven bankroet laten gaan was voldoende bewijs van incompetentie en er was al voldoende bewijs dat Trump wel degelijk ‘te koop’ was door louche partijen). Hij was fundamenteel ‘dishonest’ en onverantwoordelijk. Maar Brody & Lamb lieten elke kritische kanttekening achterwege. Hun eigen woorden, ‘these are moral arguments’, slaan zodoende terug op henzelf. Zij faalden om Trump moreel verantwoordelijk te houden voor zijn oneerlijkheid, en werden zodoende medeplichtig. Zij werden aldus loyale leden van de sekte van Trump en schreven een foutief ‘narrative’ bedoeld voor de rest van de sekte.

Brody verdiende met zijn interviews met Trump en zijn boek voor zijn eigen Christian Broadcast Network een hoge status in de sekte. Hier zien wij hem op de foto met Trump tijdens een interview in januari 2017.³⁷

Het maakte Brody ook een graag geziene gast op Fox News, waar hij regelmatig de belangen van Trump en zijn sekte, ‘Trump’s base’, met verve verdedigde, tegen de aanvallen van de andere media. Ondertussen groeide CBN tot meer dan 750.000 volgers en werd Brody’s programma Faith Nation, dat hij samen met Jenna Browder presenteerde, steeds populairder onder Trump-aanhangers. Soms kreeg hij zelfs exclusief nieuws toegespeeld vanuit Het Witte Huis. Browder zei: ‘In an age when there’s so much mistrust in the mainstream media, Americans are looking to other news outlets like CBN news – and the administration is looking our way, too.’ CBN als extra propagandakanaal voor Trump, kortgezegd, zonder enige kritische bejegening van wat Trump en zijn sekte beweerde of deed.³⁸

Maar de gevolgen van Brody’s nalatigheid en van vrijwel alle christelijke hooggeplaatste discipelen van Donald Trump om de waarheid over hun eigen leider te verkondigen, in plaats van het door hen gecreëerde ‘narrative’, lieten zich pijnlijk voelen in het rampjaar 2020. In 2020 toonde Trumps fatale aanpak van de coronacrisis, de economische crisis en de culturele crisis aan dat hij zijn hoogste plicht had verzaakt, conform zijn eigen, in 2015 geformuleerde logica: ‘it’s wrong to fail to protect your citizens when it’s your duty as the head of the executive branch to do so.’

Zelfs die verantwoordelijkheid ontkende hij in het vierde jaar van zijn presidentschap. Toen hem gevraagd werd of hij verantwoordelijk was voor het gebrek aan coronatestmogelijkheden zei hij letterlijk: ‘No, I don’t take responsibility at all.’ Wie dan? Hij was op dat moment al drie jaar aan de macht, maar volgens hem lag de schuld bij… Obama, natuurlijk.³⁹

Mihai Andrei, hoofdredacteur van de website ZMEscience.com, zette op 20 maart 2020 bovenstaande en andere uitspraken van Trump in een overzichtelijke grafiek van het aantal gemeten coronabesmettingen tijdens de eerste weken van de pandemie.

Andrei schreef erbij: ‘it is very telling and visually striking that after downplaying the coronavirus risks for weeks, Trump claimed he “always knew” the situation.’ Hij voegde er aan toe: ‘it is important the decisionmakers be held accountable for their statements and their handling of this crisis.’⁴⁰ Dat aspect is nu net een van de grootste problemen in een ‘personality cult’: niemand in de sekte kan, mag of durft de sekteleider ‘accountable’ te houden. Wie dat wel doet ligt eruit.

Terwijl de almachtige Trump elke dag wel een opmerking plaatste waarin hij zijn gebrekkige of foutieve kennis over zijn volgelingen uitstrooide, hielden zijn volgelingen zich bewust of onbewust doof en blind voor de feiten, om Trumps woorden in een echokamer te vermenigvuldigen.

Critici waren niet welkom in de Oval Office. Prominente evangelisten wel. Al tijdens zijn campagne had Trump een ‘evangelical executive advisory board’ ingesteld, onder leiding van de de vrouwelijke televangelist Paula White-Cain (op onderstaande foto in rode jurk). Hiermee verzekerde hij zich van vijf zaken: ten eerste spiritueel advies/christelijke liefde, ten tweede gebedsdiensten in Het Witte Huis en in ‘mega-churches’, om zijn gezondheid en succes af te smeken bij God, ten derde een adrenalinekick voor zijn Verlosser-ego, ten vierde ontelbare uren gunstige propaganda op alle christelijke televisiekanalen, en ten vijfde de overgrote meerderheid van de voornamelijk witte, christelijke, conservatieve stemmen tijdens de verkiezingen, niet onbelangrijk in een aardse democratie.

In ruil daarvoor gaf Trump hen conservatieve federale rechters bij elke mogelijke gelegenheid, twee conservatieve rechters in het Hooggerechtshof, steun bij christelijke wetsvoorstellen en het vrijwaren van evangelische kerken van het betalen van belastingen. Volgens de Amerikaanse wet hoefden kerken geen federale, staats- of lokale belastingen te betalen⁴¹ en Trump wilde best beloven dat zo te houden. Kortom: de evangelisten hadden voldoende redenen om voor Trump te bidden en hem dringend aan te bevelen bij hun eigen volgelingen. Hun stemadviezen werden onderdeel van hun indoctrinatie.

Is een sektelid eenmaal voldoende geïndoctrineerd, dan gaat hij of zij uit eigen beweging heilzaam werk verrichten voor de sekte. Dat kan neerkomen op fondsenwerving of langs de deuren gaan om stemmen te winnen, maar het kan ook betekenen dat iemand mee gaat doet in het verkondigen van de juiste boodschap, of het censureren van berichten die de Grote Leider belachelijk maken. In nog niet zo heel lang geleden tijden heette dit majesteitschennis. Zoiets kon je toen je leven kosten.

Tegenwoordig kan het je je baan kosten, of zoals cartoonist Wiley Miller ondervond, de helft van je omzet. Toen oplettende lezers van zijn cartoons ontdekten dat er een ‘profanity’ jegens Trump op een van zijn tekeningen stond, cancelde de helft van de uitgevers van kranten met zijn cartoonserie (‘Non Sequitur’) met onmiddellijke ingang hun contracten met hem. De tekst is rechtsonder in de hoek van de tekening te zien: ‘FUCK YOURSELF TRUMP’.⁴²

Voor de tekenaar was de halvering van maar liefst 800 verschillende krantentitels een niet geringe klap in de wapenkamer. Miller merkte in een interview met The Spokesman-Review op: ‘We had to move from Georgia to Maryland as part of the fallout. And then there was the uncertainty of who would pick it up again.’ Hij schreef ook een verontschuldigingsbrief naar redacteuren en lezers, maar die had weinig effect gehad. Miller: ‘About 10 papers picked it back up again.’

De website van The Spokesman-Review, gevestigd in Spokane in de staat Washington, vroeg haar lezers of Millers ‘Non Sequitir’-strip zou moeten terugkeren naar de comics-pagina. 97% van de 1.400 respondenten wilde dat graag. De tekenaar was blij met die respons, maar hij bekende dat hij toch nerveus was geweest om naar een conferentie te komen, de Northwest Passages event: ‘I had so much fear and trepidation when it came to that. But I had to get over it because it was a chance to clear the air and speak about it publicly. It was such a controversy.’

Laat dit verhaal even tot je doordringen: een nauwelijks leesbare, in een hoekje weggestopte belediging van Donald Trump kostte de cartoonist de helft van zijn inkomsten, dwong hem te verhuizen naar een andere staat, en zorgde ervoor dat hij bijna niet naar een bijeenkomst met een groot publiek durfde te gaan om er iets over te zeggen. Dat is slechts één van de vele kleine en grote effecten van een dictator die een miljoenensekte jarenlang heeft geïndoctrineerd.⁴³ Gelukkig had Miller de kwestie achter zich kunnen laten en had hij zijn werk weer opgepikt: ‘But I’m still going strong. I know what I’m doing.’ De coronacrisis had daar niets aan veranderd, want hij werkte toch altijd al vanuit huis.

Ik was bij toeval op Millers verhaal gestuit. Op 10 augustus 2020 plaatste The New York Times een oude cartoon van Wiley Miller in haar internationale editie. De tekening dateerde weliswaar uit 2016, maar bleek actueler dan ooit en had een nauwelijks verholen politieke betekenis, althans in mijn ogen.

Ik vond de keuze van de cartoon toch opmerkelijk, want halverwege 2019 was The New York Times gestopt met het plaatsen van politieke cartoons, mede door de ophef die er twee maanden eerder was geweest over een anti-semitische karikatuur van Trump en Netanyahu, overigens getekend door een heel andere cartoonist. Door de beslissing van de krant werd het dienstverband van twee cartoonisten beëindigd, die niets te maken hadden gehad met de gewraakte cartoon. Eén van hen was Patrick Chappatte, die 20 jaar voor de krant had gewerkt. Hij schreef op zijn website: ‘I’m putting down my pen, with a sigh: that’s a lot of years of work undone by a single cartoon – not even mine – that should never have run in the best newspaper in the world.’⁴⁴

Wiley Millers cartoon uit 2016 was weliswaar geen expliciet politieke tekening, maar de goede verstaander had aan een half woord genoeg. De cartoon was als een zorgvuldig in de linkerbenedenhoek van pagina 13 weggestopte ‘fuck yourself Trump’.

Steven Hassan was zich terdege bewust dat menige Amerikaan aanstoot zou kunnen nemen aan zijn gebruik van het woord ‘cult’ met betrekking tot Donald Trump en zijn aanhangers: ‘Some may reject the characterization of Trump and his followers, including members of his administration, as a cult. The cult of Trump does not fit the stereotype of religious devotees dressed in special garb – Hare Krishnas in their saffron robes or followers of the late cult leader Rajneesh (also known as Osho) clothed in red. It turns out, these cults are the exceptions.’⁴⁵

Is het woord ‘cult’ in dit verband overdreven? Niet in mijn ogen. Steven Hassan kwam tot de ontnuchterende conclusie: ’Most people involved in destructive cults dress like you or me, and many work regular jobs.’⁴⁶ Daar kon Wiley Miller over meepraten. Over een redacteur van een krant in het westen van Pennsylvania, The Butler Eagle, die aan al zijn conservatieve lezers op luide toon had verteld dat zijn krant was gestopt met het plaatsen van Millers cartoons, zei Wiley: ‘An editor [Butler Eagle publisher and general manager Ron Vodenichar, SR] is a huge Trump guy, and he made a big campaign out of it. Guys like him are part of a cult, and they can’t be reasoned with.’⁴⁷

Inmiddels was het in augustus 2020, met inmiddels meer dan 160.000 coronadoden, iedere Amerikaan die geen lid was van de Trump-sekte wel duidelijk dat elke persoonsverheerlijking van Donald Trump volkomen misplaatst was. Alleen zijn miljoenensekte moest op de een of andere manier nog wakker worden geschud uit hun waanwereld. Maar ja, de sekteleden waren inmiddels verstoken van Millers cartoons, dus het kon nog wel even duren.