7.14 Hersenspoeling

Met het oog op de Amerikaanse verkiezingen van 2018 en 2020 schreven Nic Cheeseman & Brian Klaas het boek How to Rig an Election in 2018. In 2020 publiceerde David Shimer het boek Rigged. Het eerste boek legde uit hoe dictators verkiezingen naar hun hand zetten: ‘hack the election, divide and rule, gerrymander, buy votes, stuff the ballot box, trick the international community’.¹ Het tweede boek richtte zich op ‘election interference’ vanuit een ander land, met name vanuit Rusland.²

Interessante boeken, maar zij gaven geen antwoord op de vraag die in 2020 relevanter bleek te zijn: How to convince Republican voters that their election is rigged. Het had een passende titel van een derde boek kunnen zijn. Hoe overtuigde Donald Trump de 74 miljoen kiezers die op 3 november op hem zouden stemmen ervan dat de Democraten de verkiezingen zouden ‘stelen’?

In dit eerste hoofdstuk van een drieluik over de verkiezingen van 2020 beantwoord ik die vraag met het volgende antwoord: hersenspoeling. Hersenspoeling is één van de 15 uitingsvormen in mijn dictatormodel. Middels hersenspoeling, brainwashing, maakte president Trump, The Great American Dictator, de geest van zijn sekteleden rijp voor het verwachte verlies van de verkiezingen van 2020 en zijn vervolgacties om die uitslag illegaal teniet te doen. Hij beschuldigde zijn tegenstanders van fraude, terwijl hij zelf de enige was die ondertussen alle mogelijke legale en illegale middelen in zou zetten ‘to rig the election’.

Het tweede hoofdstuk van dit drieluik zal gaan over de campagne en de verkiezingen onder de noemer machtsbehoud, één van de 10 kenmerken van een dictator. Het derde hoofdstuk zal gaan over de ultieme poging die macht te behouden na een verloren verkiezing: een staatsgreep, eveneens één van de 15 uitingsvormen in mijn model. Dit drieluik beschrijft Trumps eindstrijd om zijn presidentschap.

De verkiezingen van 2020 waren de eerlijkste, veiligste en meest transparante verkiezingen ooit. Dat bleek uit een uitspraak van de door Trump zelf aangestelde Homeland Security Under Secretary Chris Krebs, gedaan na die verkiezingen: ‘The November 3rd election was the most secure in American history’.³ Krebs werd daarna direct ontslagen door Trump. Zijn Big Lie moest intact blijven.

In de aanloop naar 3 november vertelde president Trump zijn kiezers er doelbewust niet bij dat juist zijn eigen Republikeinse partij al decennialang bezig was geweest om de verkiezingen ondemocratisch te manipuleren, middels gerrymandering (het oneerlijk opdelen in gekunstelde kiezersdistricten om met een getalsmatige minderheid toch te kunnen winnen) en allerlei vormen van voter suppression, met name gericht tegen de zwarte en latino Amerikanen, die overwegend Democratisch stemden. Dat waren de geijkte middelen die de Republikeinse minderheid in bepaalde staten benutte om tegen de wil van de Democratische meerderheid in alsnog de macht te behouden. Geheel in stijl beschuldigden de Republikeinen hun tegenstanders van wat zij zelf deden.

Trump had zijn aanhangers effectief geïndoctrineerd om te geloven wat hij wilde dat zij geloofden. Misschien was dit wel het enige onderdeel van zijn leiderschap waarin hij niet had gefaald: het hersenspoelen van miljoenen volgers. Twitter speelde daarbij een hoofdrol, alsmede een specifieke methode die Trump tot in de perfectie toepaste: ‘gaslighting’.

Hoe dat precies in zijn werk ging belicht ik in dit hoofdstuk vanuit een aantal gezichtspunten, gebruikmakend van het werk van meerdere experts op dit gebied.

Auteur en sektespecialist Steven Hassan vertelde in zijn boek The Cult of Trump dat hij in de loop der jaren duizenden telefoontjes, emails en brieven had ontvangen van mensen die hun dierbaren hadden verloren aan een destructieve groep of relatie: ‘Many describe how their loved one has undergone a radical personality change. They are not the loving son, daughter, parent, or friend they once knew. They hold beliefs that are diametrically opposed to the values they once held and are not willing to discuss issues and look at facts.’⁴

Een vergelijkbare ontwikkeling zag hij in de Verenigde Staten tijdens het presidentschap van Donald Trump. Steven: ‘I have known critics as well as supporters of Trump who are rigidly closed-minded to any opposing evidence or information.’⁵ Hij voegde er aan toe: ‘I have met and heard about followers of Trump who have undergone radical personality changes, adopting viewpoints that would have been abhorrent to their former selves.’ ⁶ Die voorbeelden stonden niet op zichzelf. Zij waren het gevolg van hersenspoeling door Trump en zijn MAGA-media (Make America Great Again).

In de documentaire The Brainwashing of My Dad uit 2016 liet documentairemaakster Jen Senko zien hoe haar vader Frank, voorheen een gemoedelijke, liberale man, veranderde als gevolg van het luisteren naar Talk Radio, van Rush Limbaugh en andere extreem-rechtse presentatoren, tijdens zijn dagelijkse, urenlange autoritten van en naar zijn werk.⁷

Ineens begon Frank Senko een hartgrondige hekel te krijgen aan zwarte mensen, homoseksuelen en Democraten, en zelfs haat voor hen te ontwikkelen. Toen hij vervolgens ook een fervente kijker werd van Fox News werden die bevolkingsgroepen zelfs door hem beschouwd als ‘enemies’.⁸ Frank Senko was geradicaliseerd door urenlange blootstelling aan ultraconservatieve radio- en televisieprogramma’s. Hij had een hersenspoeling ondergaan.

In het geval van Frank Senko en miljoenen anderen, schreef Steven Hassan, ‘Trump was aided by a vast and mutually supportive right-wing media machine – notably news programming like Fox, Breitbart, Sinclair, Nexstar, Trinity Broadcasting Network, and many others.’⁹ Jen Senko had dan ook geen moeite gehad meerdere lotgenoten te vinden die hun dierbaren onder vergelijkbare omstandigheden hadden zien veranderen. Zij gebruikte in haar documentaire hun voorbeelden, en interviews met experts, om aan een groter publiek te laten zien hoe conservatieve media hun sociale beïnvloedingstechnieken aanwendden om hun consumenten te manipuleren.¹⁰

In mijn eerdere bespreking van de coronacrisis (hoofdstukken 7.8 t/m 7.11) hebben we bijvoorbeeld kunnen zien hoe Trumps leugens en misleidende propaganda, geholpen door de MAGA-media zoals Fox News, dodelijke effecten kon hebben.

Wetenschappelijk onderzoek bevestigde hoe omvangrijk die misinformatie was. Researchers van Cornell University analyseerden meer dan 38 miljoen Engelstalige, wereldwijde gepubliceerde artikelen over de corona-pandemie. 1,1 miljoen van die artikelen bevatte misinformatie. Hun conclusie liet geen twijfel bestaan over de rol van Donald Trump: ‘the president of the United States was the single largest driver of misinformation around Covid, as mentions of Donald Trump comprised 37.9% of the overall misinformation conversation.’ Zij maakten hun onderzoeksresultaten bekend in oktober 2020. Trump bleek verantwoordelijk voor verreweg het grootste deel van wat de WHO aanduidde met een ‘infodemic’.¹¹

Trump misinformatie had ook tot gevolg gehad dat een meerderheid van zijn volgelingen een vaccin tegen het coronavirus afwezen. Uit een peiling uitgevoerd door Yahoo en YouGov, bleek dat Republikeinen significant vaker ‘nee’ antwoordden op de vraag of zij een vaccin zouden nemen als dat beschikbaar zou komen.¹²

Het was het logische gevolg van Trumps bewuste beleid om het coronavirus te bagatelliseren en de adviezen van medische experts te ondermijnen. De peiling vond plaats in juli 2020, kort nadat de blauwe staten veel harder waren geraakt dan de rode staten (zie hoofdstuk 7.11). De Democraten waren logischerwijs veel meer geneigd om zich te laten vaccineren. Zij waren harder getroffen én zij waren minder gevoelig voor Trumps indoctrinatie.

Noot: president Trump liet Melania en zichzelf tijdens hun laatste maand in Het Witte Huis nog even snel vaccineren, terwijl zij allebei al COVID-19 hadden gehad en Trump in rallies claimde immuun te zijn. In plaats van zijn voorbeeld te benutten om vaccins onder zijn aanhang aan te bevelen hield hij het geheim. Het nieuws van zijn vaccinatie werd pas een paar weken nadat hij Washington had verlaten bekend.

Wat vond Trump zelf van zijn aanpak van de coronocrisis? In september 2020 zei hij dat hij en zijn regering een ‘A+’ hadden verdiend voor de wijze waarop zij de pandemie hadden bestreden, volstrekt negerend dat Amerika meer coronadoden telde dan welk ander land. Met slechts 5% van de wereldbevolking had het land meer dan 20% van het totaal aantal slachtoffers. Trump zei echter met een stalen gezicht tegen Fox & Friends: ‘We’ve done a phenomenal job. Not just a good job – a phenomenal job.’ ¹³

Dat was een leugen die alleen de door hem geïndoctrineerde sekteleden geloofden.

Hoe werkt indoctrinatie? De in 1928 geboren emeritus MIT-hoogleraar Edgar Schein, mede-oprichter van de sociale psychologie, zei eens in een interview met Managementboek.nl hoe indoctrinatie in zijn werk gaat. Zijn eerste inzichten op dat gebied deed hij op in 1953, toen hij als 25-jarige luitenant was uitgezonden naar Korea om Amerikaanse krijgsgevangenen te debriefen. De legertop vreesde dat zij waren gehersenspoeld.

Schein herinnerde zich: ‘Wat ik van Korea leerde was dat mensen niet veranderen door middel van een of ander esoterisch proces zoals drugs of hypnose, maar door het creëren van het juiste interpersoonlijke klimaat. Dat gaat op voor elke organisatie, of het nu gaat om dictatoriale regimes of om de burgermaatschappij.’

De ervaren wetenschapper vatte zijn conclusie eenvoudig samen: ‘Het proces is uiterst simpel: mensen zijn te beïnvloeden door ze de juiste rolmodellen te geven, ze te dwingen bij de les te blijven, de informatiestroom te controleren, ze te belonen als ze het goed doen, en te straffen als ze fouten maken. Elke ouder of onderwijzer weet dit.’¹⁴ Niet alleen ouders en onderwijzers. Dictators en sekteleiders zijn hier ook meesters in.

Zo ook Donald Trump.

Trumps belangrijkste communicatiekanaal bij het eigenhandig indoctrineren van zijn volgelingen was Twitter. Alleen al in zijn tweets zagen we alle beïnvloedingsmanieren terug die Schein had genoemd. President Trump presenteerde zichzelf als het ‘juiste’ rolmodel voor zijn fans. Als hij een geneesmiddel zei te nemen, dan volgde een run op de apotheek. Als hij weigerde een mondkapje te dragen, dan weigerden zijn volgers dat ook.

Met een dagelijkse vloedgolf aan tweets (en TV-drama) hield Trump zijn sekteleden bij de les. Hij controleerde de informatiestroom naar zijn fans via Twitter en andere social media, en via zijn propagandakanalen op televisie en radio. Hij beloonde loyale fans en medewerkers met lovende tweets.

Straffen deed hij dagelijks. Trump reageerde direct op elke vermeende ‘fout’ en hield bij wie hem had dwarsgezeten. Er was altijd wel een vijand of een verrader die hij op het oog had om uit te schelden, belachelijk te maken of de schuld van iets te geven, in een tweet en in rallies. Fox News stond altijd gereed om het karwei dan af te maken, gevoed door de bagger die Trump de wereld in stuurde (andersom kwam ook regelmatig voor).

Door middel van zijn tweets, versterkt en eindeloos herhaald door Fox News, Talk Radio, websites zoals Breitbart en op social media, cultiveerde Donald Trump ‘het juiste interpersoonlijke klimaat’, precies zoals Edgar Schein had geïdentificeerd als zijnde cruciaal voor een effectieve indoctrinatie. Trump werd in zijn directe Twitter-relatie met zijn eigen volgers niet gehinderd door media waar hij geen invloed op had, of vertraagd door een communicatie-afdeling.

Het medium Twitter pastte de president als een handschoen. Aanvankelijk waren dat boodschappen van 140 karakters, wat door Twitter op een bepaald moment werd uitgebreid naar 280 karakters. De korte teksten pasten goed bij Trump en zijn ultrakorte attention span. Met hoofdletters en uitroeptekens kon hij gemakkelijk accenten zetten. Typfouten waren geen probleem. Video’s konden eenvoudig worden toegevoegd en als de president iemands tweet retweette kon die persoon dat opvatten als een vorm van beloning, terwijl hij er zich zelf van kon distantiëren als dat nodig was.

Sekte-expert Steven Hassan schreef in The Cult of Trump: ‘Through his barrage of daily tweets, Trump sows confusion and distorts reality, and had ultimately called into question the foundations of national institutions.’ ¹⁵ Trump sloot in zijn tweets zoveel mogelijk aan bij wat zijn volgelingen al geloofden of wílden geloven. Dat hij daarmee de werkelijkheid op dagelijkse basis geweld aan deed, vonden zij niet erg. Zij prefereerden zijn fantasiewereld boven de realiteit. Zijn leugens werden hún feiten. Dat gold ook voor Trumps inner circle. De hersenspoeling beperkte zich namelijk niet tot Trumps base. Iedereen werd er door besmet.

Voormalig sektelid Michael Cohen schreef in zijn boek Disloyal: ‘Trump would say so many things that were illogical or just plain bullshit, as we consciously would know, but we would stay on his message, even though we knew it was nonsense. We would repeat what he said, as if it were true, and then we’d repeat the message to one another so often that we would actually begin to believe the distortion ourselves.’ ¹⁶

Dus als Trump beweerde dat het coronavirus een hoax was, dan wás dat zo. Dat was wat zijn volgers wílden geloven. Als Trump beweerde dat er in de Verenigde Staten geen sprake was van systemic racism en dat hij geen racist was, dan wás dat zo. Dat was wat zij wílden geloven. En als Trump beweerde dat de Democraten de verkiezingen wilden stelen, dan wás dat zo.

Maar niet al zijn tweets gingen over belangrijke zaken. Voor zijn miljoenen sekteleden waren de tweets van Trump een variant op ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’. Het was voor hen een manier om op de hoogte te blijven van wat hun leider bezig hield en wat zij volgens hem moesten weten. Zo konden zij van uur tot uur met hem meeleven, alsof elke volger een diepe, persoonlijke relatie had met De Grote Leider.

De liefdesaffaire van Trump met het medium Twitter was begonnen in 2009, toen hij nog in The Apprentice speelde en zijn boekenuitgever Vanguard Press naar een goede manier zocht om zijn nieuwe boek Think Like a Champion te promoten. Peter Costanzo, destijds de online marketing director van Vanguard Press, keek er 10 jaar later op terug in een interview met de auteurs van het boek The Method to the Madness.

Costanzo (op de foto links, in 2016 inmiddels werkzaam bij Associated Press): ‘I strongly recommended we start a Facebook account and a Twitter account.’¹⁷ De online marketing director had destijds 7 minuten in Trumps agenda toebedeeld gekregen, ‘not 5 minutes, not 10,’¹⁸

Costanzo zat in een meeting room in Trump Tower om Donald Trump uit te leggen hoe belangrijk social media waren voor de promotie van diens boek: ‘He came in the room very serious-looking, determined, and he sat down.’

Trump: ‘Okay, what do you got for me?’

Costanzo legde uit dat social media alleen effectief waren als de persoon zelf er in zekere mate persoonlijk in zou participeren.

Trump: ‘Why are we going to do this? Who’s going to care?’

Costanzo herinnerde zich het argument waar Trump gevoelig voor was: ‘I explained that the beauty of it was that you could communicate directly to your fans. I was talking about fans of The Celebrity Apprentice, who we were hoping to convert into buyers of the book. I wasn’t thinking politically. When I explained to him that we could use it to promote anything having to do with the Trump Organization, such as a new golf course or Ivanka’s jewelry line, that’s when he started to get very interested, and he became intrigued by it.’

Trump: ‘I like the sound of that. I like the idea of being able to directly communicate to people.’

Er was nog wel een probleem, herinnerde Costanzo zich. Er was namelijk al iemand die de naam Donald Trump gebruikte op Twitter. Daar had de online marketing director een oplossing voor bedacht. Hij legde het aan Trump voor: ‘While your lawyers are trying to resolve this and get the handle @DonaldTrump, let’s call you @realDonaldTrump. You’re the real deal. You’re the man that people want to follow. Let’s let them know that it’s really you.’

Trump: ‘I like the sound of that. Let’s do it, make it happen.’

En dat was dat. Costanzo gaf credits aan Trump als ‘early adopter’: ‘I think he immediately got it.’ ¹⁹

Costanzo coördineerde de daaropvolgende 8 maanden Trumps Twitter account. De eerste tweet van @realDonaldTrump verscheen op 4 mei 2009, een maand na de publicatie van het boek. De tekst was: ‘Be sure to tune in and watch Donald Trump on Late Night with David Letterman as he presents the Top Ten List tonight.’²⁰ Hieronder zien we die eerste tweet, gevolgd door Trumps allerlaatste tweet, geplaatst op 8 januari 2021.

Twitter beëindigde toen de @realDonaldTrump account voor altijd, twee dagen na de bestorming van het Capitool op 6 januari, waarmee Trumps geliefde indoctrinatiekraan stevig werd dichtgedraaid na 57.000 tweets.

Niemand kon in mei 2009 bevroeden dat dit simpele hulpmiddel van een TV-persoonlijkheid  om zijn zoveelste boek te promoten 11,5 jaar later zou zijn uitgegroeid tot het meest effectieve en gevreesde wapen van een Amerikaanse president. Voor de liefhebber heb ik hieronder nog een video toegevoegd (duur 9 minuten). Daarin heeft YouTuber ‘Captain Data’ per maand Trumps meest bekeken tweet chronologisch achter elkaar gezet, startend in de maand dat Trump zich kandidaat stelde voor het presidentschap in 2015 tot en met januari 2021.²¹

Twitter stond in 2009 nog in de kinderschoenen. Aanvankelijk schreven Costanza of anderen de teksten, waarna Trump de go ahead gaf. Maar zodra hij zelf had geleerd hoe het moest was er geen enkele belemmering of check meer op feiten of spelling. President Trump begon al in de vroege ochtend met het sturen van tweets en retweets, en ging daar meestal tot ver na middernacht mee door. Vaak dicteerde hij de tekst aan een medewerker, die ook tips en teksten aandroegen, maar hij typte ze ook geregeld zelf.

Met 89 miljoen volgers²² werd president Trump één van de meest gevolgde politici ter wereld. Het is goed om hier wat langer bij Twitter stil te staan, want dit was zijn unieke communicatiemiddel om zijn miljoenensekte dagelijks te indoctrineren. Zoals FDR als eerste Amerikaanse president de radio had benut om zich direct te richten tot zijn aanhang en JFK als eerste president de potentie van de televisie had onderkend, zo was Trump de eerste die Twitter optimaal gebruikte. Niet zelden domineerden zijn tweets bovendien de dagelijkse news cycle. Wat had hij nu weer gezegd?

TV-presentator Trevor Noah van The Daily Show wijdde er in 2018 een boek en een museumtentoonstelling aan, The Donald J. Trump Presidential Twitter Library,²³ met de meest gedenkwaardige tweets, zoals deze:

Een heel hoofdstuk in Noah’s boek was gewijd aan de vele tweets waarin Trump zichzelf tegensprak, soms met een paar jaar ertussen. In 2012 vond Trump het Electoral College ‘a disaster for a democracy’ (tweet links). Obama had toen gewonnen, vandaar. Obama stond overigens met stip op nummer 1 als meest door Trump aangevallen persoon, met 2.723 tweets. Noot: Obama stuurde zijn eerste tweet al in 2007. Zijn @BarackObama account had in februari 2021 128 miljoen volgers, waarmee het meest gevolgde Twitter account was,²⁴ maar dat terzijde.

In 2016 was Trump van mening veranderd over het Electoral College (bovenste tweets rechts). Dat kwam doordat hij nu zelf had gewonnen, juist door het bestaan van het Electoral College. Zonder dat Electoral College zou hij naar eigen zeggen natuurlijk ook hebben gewonnen, want dan zou hij op een andere manier zijn campagne hebben gevoerd (onderste tweet rechts). Bovendien had hij de popular vote naar eigen zeggen natuurlijk wel degelijk ook gewonnen, ware het niet dat de Democraten ‘verkiezingsfraude’ hadden gepleegd met miljoenen illegale stemmen (onderstaande tweet).

Tja, die Democraten waren natuurlijk in 2016 ook al niet te vertrouwen. Dergelijke verkiezingslogica was slechts een voorproefje van de wijze waarop Donald Trump zijn volgers zou gaan indoctrineren in 2020.

Het was in 2020 uiteindelijk slechts een kwestie van tijd voordat de bedrijfsleiding van Twitter een keer zou ingrijpen in de niet aflatende stroom leugens en misleidende teksten die Trump vanuit Het Witte Huis uitstortte over zijn volgers. Opeens verscheen er in mei een tekstbalk bovenaan discutabele tweets van de president.

Jos Collignon, cartoonist van de Volkskrant, wijdde er de volgende dag een passende tekening aan.²⁵ Hij was niet de enige cartoonist die dat deed. En het waren niet alleen cartoonisten die op de actie van Twitter reageerden.

Trump reageerde zelf ook. Woedend. Zoals we inmiddels weten zou er in januari 2021 een moment komen dat Jack Dorsey, de CEO van Twitter, definitief zou laten zien wie er de baas was over zijn medium – het moment dat Trump zijn eigen Twitter account niet meer zou kunnen gebruiken voor de hersenspoeling van zijn sekte. Maar dat moment was halverwege 2020 nog lang niet aangebroken.

In mei 2020 werd de president er door de interventie van Jack Dorsey tot zijn schrik aan herinnerd dat hij geen totale controle had over de informatievoorziening van zijn sekte. Menig sekteleider had zich in de geschiedenis om precies zo’n reden met zijn of haar sekte geheel teruggetrokken op een afgelegen terrein, het liefst zo veel mogelijk afgesloten van de buitenwereld en verschanst tegen de vijand. Maar dat was geen optie voor de president. Trumps reactie liet dan ook niet lang op zich wachten.

Op 28 mei 2020, daags nadat Twitter voor het eerst een tweet van Trump van de tekst ‘get the facts’ had voorzien, tekende de president een executive order waarin hij ‘censorship’ door social media sites aan banden wilde leggen en de wettelijke bescherming van social media bedrijven, ‘Section 230’, tegen liability suits wilde verminderen.²⁶

Jack Dorsey van Twitter sloeg onmiddellijk terug en noemde Trumps executive order ‘a reactionary and politicized approach to a landmark law’. Het bedrijf vond dat pogingen om Section 230 aan te tasten ‘threaten the future of online speech’. Hier was de CEO van een particulier bedrijf bezig de controle over zijn onafhankelijkheid te behouden.

Daarop beschuldigde Trump Twitter (notabene in een tweet!) van ‘interfering’ in de verkiezingen en van een poging ‘to CENSOR’ de president. Trump: ‘If that happens, we no longer have our freedom. I will never let it happen!’ ²⁷ Hier was een sekteleider bezig de controle over de informatievoorziening van zijn sekte te behouden. Noot: de persoon rechts is de CEO.

Jack Dorsey zei dat Twitter ‘will continue to point out incorrect or disputed information about elections globally.’²⁸ Trump had de strijd met Twitter om de absolute controle verloren. Het hek was nog niet van de dam, maar het stond op een kiertje.

Achteraf gezien was het opmerkelijk dat Twitter niet al veel eerder had ingegrepen. Volgens The Washington Post had Donald Trump tot dat moment al 18.000 leugens en misleidende claims geuit in zijn rol als president. Daarvan had hij er 3.300 via Twitter de wereld in gestuurd. Fox News mocht dan fungeren als zijn staatstelevisie-omroep, Twitter fungeerde als zijn Pravda.

Dan Scavino was de man achter president Trumps Twitter account, die er alles aan deed om zelf onzichtbaar te blijven. Journalist Robert Draper van The New York Times wees in 2018 op diens grote belang. Scavino zat niet alleen in een kantoor dichtbij de president, hij zat ook in de hoogste functieschaal, met $179.000 per jaar.²⁹

Scavino was als teenager in 1990 begonnen als Trumps golf caddy. De twee biljetten van $100 die hij toen van Trump had gekregen als tip had hij altijd bewaard. Trump had hem gezegd: ‘You are going to work for me one day.’ Scavino rondde in de jaren erna een studie in communicatie af en kreeg later een baan bij dezelfde golfclub als waar hij Donald Trump het eerst had ontmoet. Vanaf dat moment was hij zich ontwikkeld tot één van diens meest loyale sekteleden.

In 2013 had Scavino als bijdrage aan de trending hashtag #MentionSomeoneYoureThankfulFor geschreven: ‘Simple! I would not be where I am today w/o him. Thank you @realDonaldTrump!!’ In 2015 was hij één van Trumps allereerste campagnemedewerkers. Anno 2020 was Scavino het enig overgebleven sektelid van het allereerste uur in de directe omgeving van de sekteleider, afgezien van diens familie. En hij was de enige persoon, afgezien van Trump zelf, die toegang had tot de belangrijkste Twitter account ter wereld.³⁰

Scavino hield alle social media voor Trump in de gaten en wees hem op wat er speelde in diens base, waaronder ook de meest extreme right-wing influencers. Steve Bannon merkte op dat hij door Scavino was gewezen op alt-right blogger Mike Cernovich, die regelmatig conspiracy theories levend hield, die door anderen al waren ontkracht.

Zonder Scavino had Trump niet geweten wat invloedrijke ‘white supremacists’ twitterden. Nu had hij hen zelfs meerdere keren geretweet. Niemand had zo’n scherp ontwikkeld gevoel als Dan Scavino voor waar Trumps miljoenensekte gevoelig voor was. In die zin was hij een onmisbare schakel in hun hersenspoeling uit naam van De Grote Leider.

Dan Scavino speelde ook een rol in het aanvallen van tegenstanders van Trump, ook als dat met leugens gepaard ging. Tijdens de voorverkiezingen  waren die aanvallen bijvoorbeeld gericht op Megyn Kelly en op ‘Lyin’ Ted Cruz. In maart 2016 retweette Scavino een conspiracy video waarin onterecht werd gesuggereerd dat Cruz een affaire zou hebben met een voormalige medewerkster, Amanda Carpenter. Carpenter, getrouwd en moeder van twee kinderen, werd daardoor gedwongen het verhaal te ontkennen in een televisie-interview. Zij noemde Scavino’s aanval een ‘smear job’.

Tegen journalist Draper zei Carpenter over die kwestie: ‘It was a campaign, and they fight dirty, and they didn’t mind if I was collateral damage in the process. And they won. And no consequences. What Scavino did to me and what he still does to others would get any other professional fired. In Trump’s universe, it’s a qualification. A willingness to engage in lies and smears on behalf of Donald Trump is a sign of loyalty that Trump treasures.’ ³¹

Carpenter had volkomen gelijk: loyaal zijn aan Trump betekende dat je voor hem moest kunnen liegen.

Eenmaal in Het Witte Huis gingen Trump & Scavino onverminderd door met het schaamteloos via Twitter aanvallen van hun tegenstanders, zoals de Democraat Nancy Pelosi en de Republikeinen Justin Amash en Bill Kristol. En natuurlijk de pers. Trump had zelf in 2016 tegen Draper gezegd: ‘It’s so great that I have Twitter now, because I can knock the crap out of people. I have my own printing press now!’ ³²

Dan Scavino twitterde een keer een bericht op zijn eigen account: ‘NBC News is #FakeNews and more dishonest than even CNN. They are a disgrace to good reporting. No wonder their news ratings are way down!’ Een minuut later werd exact hetzelfde bericht verstuurd vanuit Trumps account, als een originele Trump tweet. Foutje. Dat zou betekenen dat Trump dat bericht niet zelf zou hebben geschreven, maar Scavino. Scavino verwijderde daarop onmiddellijk zijn eerste tweet op zijn eigen account, maar oplettende meelezers hadden er al een screen shot van gemaakt. Waarschijnlijk was Scavino vaker de ghostwriter van Trumps tweets dan beiden zouden willen toegeven – zoals Trump ook nooit had willen toegeven dat hij zijn eigen boeken niet had geschreven.

Naarmate de verkiezingen dichterbij kwamen nam het aantal tweets van de president over dat onderwerp snel toe. Vanwege de coronacrisis werd bijvoorbeeld  uit veiligheidsoverwegingen op tal van plaatsen de periode om vooraf te kunnen stemmen vervroegd. De mogelijkheden om via de post te gaan stemmen werden uitgebreid. Op die manier werd de verwachte massale opkomst verspreid over meerdere dagen en hoefden minder mensen persoonlijk op te komen dagen. Verstandig beleid, zou je denken. Maar niet in de ogen van Donald Trump.

Trump voelde de bui al hangen, omdat zijn Republikeinse aanhang het coronavirus niet serieus namen en dus ook niet veel eerder of via de post zouden gaan stemmen. Daarom begon Trump al maanden voor de verkiezingsdag, 3 november, met het framen van de verkiezingen als ‘the most INACCURATE & FRAUDULENT Election in history’. Hij raadde zijn kiezers aan vooral op de dag zelf te komen stemmen.

Die strategie zou grote gevolgen hebben. Niet alleen zouden zijn kiezers gaan geloven in wijdverbreide fraude, zij zouden ook onvoldoende zelf gebruik maken van de veiliger mogelijkheden om eerder of per post te stemmen.

Brendan Nyhan, een politiek wetenschapper en professor van Dartmouth College, gespecialiseerd in ‘political misperceptions’ had de aanhangers van Trump bestudeerd en constateerde: ‘People who tend to agree with him will often believe his claims, even though they’re not based on any evidence or are directly disproven by the facts.’ ³³

Zolang Trumps sekteleden geloofden dat hij de waarheid sprak, konden zij zich goed voelen over zichzelf en over hun tribe. Dan waren zij speciaal, uitverkoren boven de rest van Amerika. De realiteit onder ogen zien, oftewel erkennen dat Trump hen succesvol had voorgelogen, was onbespreekbaar. Donald Trump had zijn sekte succesvol geïnfecteerd met een alternatieve werkelijkheid. Zij waren immuun voor de feiten. Door de opkomst van Trump concludeerde Nyhan: ‘The immune system of democracy is weaker than we’d like to think.’ ³⁴

Als Trump het immuunsysteem van de democratie aan had gevallen, kunnen we hem dan vergelijken met een virus? Als het aan zijn Democratische opponent Joe Biden lag wel. Biden had volgens mij een treffende metafoor te pakken toen hij tijdens een campagnespeech zei: ‘Trump ís the virus’.³⁵

Dat roept de vraag op: als Trump het virus was, hoe werkte dat virus dan precies? Hoe kwam het dat Trumps indoctrinatiemethode zo effectief was?

De werking van het Trump-virus was in 2018 door politieke analist Amanda Carpenter ontcijferd, zoals een viroloog een virus ontcijfert teneinde een vaccin te ontwikkelen. Wie snapte wat Trump deed kon zich er tegen wapenen, redeneerde zij. Carpententer deelde haar analyse met het Amerikaanse publiek in haar boek Gaslighting America, Why We Love It When Trump Lies to Us.

Zoals eerder opgemerkt was Amanda Carpenter een paar jaar eerder staflid geweest van senator Ted Cruz. Cruz had na haar vertrek de voorverkiezingen van Trump verloren en zich daarna volledig aan de kant van Trump geschaard (zie hoofdstuk 4.1). Net als Lindsey Graham en Marco Rubio, die zich tijdens de campagne nog fel tegen Trump hadden uitgesproken, loog ook Ted Cruz voortaan gedwee met Donald Trump mee. Wie dat niet deed had geen politieke toekomst meer in de Republikeinse partij van Trump.

Carpenter constateerde: ‘Trump and his allies did it with a smile, posing as truth-tellers while launching an all-out assault on facts and values alike. For those who wanted to board the Trump train, outward expressions of belief in Trump’s grand lies were required, litmus tests of loyalty. Republicans came to believe it was necessary for their political survival and so unquestioningly repeated his mantras.’³⁶

Carpenter was een overtuigd Republikein die met een relatief klein aantal gelijkgezinden onderdeel was geworden van het verzet tegen Trumps vijandige overname van hun dierbare Grand Old Party, the GOP. Zij werd politiek commentator bij CNN, hopend dat de partij zich ooit weer zou bevrijden uit de greep van Trump. Om dat te bereiken was het noodzakelijk dat men het onderliggende patroon van Trumps beïnvloedingsmethode zou leren herkennen.

Toen zij haar boek Gaslighting America schreef kon Amanda nog niet weten dat het patroon dat zij blootlegde ten grondslag zou liggen aan de drie grote Amerikaanse tragedies die het einde van Trumps presidentschap zouden markeren: de enorme coronasterfte in 2020-2021, de protesten als gevolg van het raciale onrecht in het Amerikaanse justitie-apparaat, en de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021.

Trumps ‘gaslighting’ van tientallen miljoenen Amerikanen had enorme gevolgen voor het hele land. De term ‘gaslighting’ was afgeleid van de titel van een film uit 1944, naar een gelijknamig toneelstuk ui 1938.³⁷

De film Gaslight is een psychologische thriller, waarin Ingrid Bergman Paula speelt die door haar man, Gregory, gemanipuleerd wordt, met het doel dat zij gaat geloven dat zij langzaam gek aan het worden is. Er gebeuren allerlei dingen die zij niet begrijpt of waar zij geen herinnering aan heeft, waardoor zij steeds meer aan zichzelf begint te twijfelen.

Paula ziet bijvoorbeeld het gaslicht dimmen en weer opvlammen zonder dat daar een duidelijke verklaring voor is, maar Gregory verzekert haar dat zij zich dit soort dingen inbeeldt. Hij verzwijgt dat hij zelf degene is die heimelijk zorgt voor de wisselingen van het gaslicht. Vandaar de titel van de film. De geleidelijke hersenspoeling die Gregory zijn vrouw bezorgt is in de volksmond ‘gaslighting’ gaan heten.

Hoe loopt de film af? Gregory blijkt niet de persoon te zijn die hij beweert te zijn. Hij heet Sergis Bauer en is een inbreker die jaren eerder inbrak bij de tante van Paula, op jacht naar juwelen. Die inbraak was mislukt, waarbij hij Paula’s tante had vermoord. Hij probeert nu met een sluw spel alsnog de juwelen te bemachtigen. Zijn huwelijk met Paula maakt onderdeel uit van dat plan. Maar een politie-inspecteur ontdekt de ware toedracht, net op tijd natuurlijk, waarna Gregory een ultieme poging doet om Paula te overtuigen dat alles zich toch echt in haar eigen fantasie heeft afgespeeld. Tevergeefs, want Paula heeft zichzelf hervonden en de misdadiger wordt gepakt.³⁸

Verwijzend naar de film schreef Amanda Carpenter: ‘“Gaslighting” is a psychological term for what happens when a master manipulator like Trump lies so brazenly that people end up questioning reality as they know it. I cannot tell you the number of times I heard reporters and political observers ask one another questions like “Can you believe what Trump said?” or “Is this really happening?” over the course of the 2016 campaign. It was all so unreal. We simply couldn’t believe what we were seeing and hearing with our own eyes and ears.’ ³⁹

Zo bezien is Gregory te vergelijken met Donald Trump, die er in slaagde Amerika te verleiden hem tot president te kiezen, met uitsluitend zijn eigenbelang voor ogen. Carpenter: ‘Oftentimes, Trump says something so long and so confidently – and with so much outside support – that you can’t help but wonder if he isn’t right. That’s gaslighting.’ ⁴⁰

Paula in de film is te vergelijken met de meerderheid van het Amerikaanse volk, dat zich net op tijd hervond en de oplichter ontmaskerde voordat hij aan een tweede termijn kon beginnen. Een ander deel van het Amerikaanse volk echter, ongeveer 40%, bleef gevangen in de hersenspoeling die Trump hen had bezorgd.

Hóe flikte de Gaslighter-in-Chief het steeds weer om zijn aanhang te overtuigen? Wat was precies zijn modus operandi, zijn M.O.? Carpenter: ‘Gaslighting is an elaborate scheme undertaken with the goal of gaining control over people. Trump is an expert gaslighter and what I want you to understand is that there is a very specific method to his madness.’ ⁴¹

Zo had Trump met een leugen over president Obama het politieke toneel betreden (birtherism, zie hoofdstuk 4.2). Carpenter: ‘I showed you how Trump worked through the steps when he was gaslighting people about Obama’s birth certificate.’ Diezelfde 5 stappen waren volgens haar altijd aanwezig in zijn politieke gevechten. Ik citeer ze hieronder, en licht ze toe met tweets van Trump uit 2020, waarin hij zijn gaslight-methode toepaste op zijn verkiezingscampagne.

1. STAKE A CLAIM: Trump finds a political issue or action that competitors are unwilling to adopt and that will ensure a media frenzy. Such as: “President Obama is not a U.S. citizen.”

In 2020 herhaalde president Trump dit recept door al maanden voor de verkiezingen te starten met de claim dat de verkiezingen gestolen zouden worden door de Democraten.

Let wel: daar begon hij al mee in juni, dus 5 maanden voor de verkiezingen. Er was geen enkel bewijs voor zijn claim, maar dat was in het universum van Trump geen enkel bezwaar. Integendeel. Conspiracy theories behoefden geen bewijzen, slechts suggesties en verzinsels. Een deel van hun aantrekkingskracht was juist dat ze ongehoord waren, maar wel een gemakkelijke verklaring leken te bieden. Precies de niche die Trump altijd graag opzocht. En zijn aanhang ook.

2. ADVANCE AND DENY: Trump casts the issue into the public realm without taking direct responsibility. He does this by raising questions about or discussing what other people are saying, reporting, or thinking. Tabloids, YouTube videos, tweets from unknown origins, and unverifiable Internet news stories are often used as sources.

Belangrijk onderdeel van de leugen was de bewering dat stemmen per post frauduleus zou zijn. Ook daar was geen enkel bewijs voor, maar wel heel veel suggestieve beweringen. Voor Trump en zijn aanhang volstond dat het gerucht rondzong op internet en dat ‘a lot of people say so’.

Onderstaande analyse van The Wall Street Journal laat helder zien hoe talrijk alleen al Trumps tweets over ‘election fraud’ waren in 2020. Nogmaals: zonder enig bewijs.⁴²

Door de eindeloze herhalingen kreeg een uit de lucht gegrepen claim een walm van waarschijnlijkheid. In deze fase was het belangrijk dat alle MAGA-echokamers de leugens over ‘voter fraud with mail-in voting’ eindeloos herhaalden, zodat alle sekteleden er volledig mee gehersenspoeld zouden worden. Trumps propagandakanaal Fox News deed hier volop aan mee, net als de rechtse Talk Radio van Rush Limbaugh en zijn collega’s.

Dat deze vorm van versterkte hersenspoeling meetbare effecten had bleek uit onafhankelijk onderzoek van Pew Research. Onder Republikeinen die hun verkiezingsnieuws voornamelijk van Fox News of Talk Radio ontvingen was de ‘rigged election’-mythe succesvol geplant in het brein van kijkers en luisteraars.⁴³

In het overzicht valt op dat 87% van de Republikeinen die hun nieuws alleen van Fox News of Talk Radio kregen verkiezingsfraude met mail-in voting een probleem achtte – 67% zelfs een ‘major problem’. Van de Republikeinen die helemaal niet naar Fox keken noch naar Talk Radio luisterden waren deze percentages 62% respectievelijk 23%.

Daartegenover stonden de Democraten die hun nieuws alleen kregen van MSNBC, CNN, NPR, NY Times of Washington Post. 25% van hen achtte verkiezingsfraude met mail-in voting een probleem, met slechts 4% die het een ‘major problem’ vond. Voor alle duidelijkheid: alle onderzoeken toonden aan dat het in de praktijk geen enkel probleem was.

Ondertussen was de door Trump zelf benoemde directeur van de posterijen bezig overal in het land sorteermachines te verwijderen. Trump en de zijnen ontkenden ondertussen dat die actie iets te maken had met de verkiezingen. Het zou gaan om reeds eerder besloten bezuinigingen.

3. CREATE SUSPENSE: He says evidence is forthcoming that will soon get to the truth of the matter. Trump can remain in this mode for weeks, months, or even years.

President Trump en alle andere leden van de sekte waren uiterst bedreven in het verwijzen naar ‘evidence’ die doorgaans over twee of drie weken zou worden getoond, wat vervolgens nooit gebeurde. In hoofdstuk 7.4 heb ik hier verschillende voorbeelden gegeven van Rudy Giuliani in de Oekraïne-kwestie: ‘I have proof … I have proof … There is proof’ en ‘I continue to reveal all of the massive evidence’. Maar Giuliani bewees helemaal niets: ‘Why would I give the enemy the documents?’ Niemand in de sekte zelf maalde daar om. Het feit dat Trump met veel zelfvertrouwen beweerde dat hij over die bewijzen beschikte was voor de sekteleden ‘bewijs’ genoeg: onze president heeft het zelf gezegd. Met grote stelligheid bleef hij zijn aanhangers bestoken met onbewezen claims.

4. DISCREDIT THE OPPONENT: If critics gain traction, Trump attacks their motives and personal character.

Het aantal opponenten dat door Trump was aangevallen liep al gauw in de honderden. Als het ging om verkiezingen had hij al in 2016 geoefend met het beschuldigen van Democratische gouverneurs voor het niet willen overhandigen van gegevens over kiesfraude.

In 2020 waren Democraten er volgens Trump ook op uit om Mail Drop Boxes te gebruiken bij hun fraude. Bovendien beweerde hij dat mensen daardoor meerdere keren hun stem zouden kunnen uitbrengen. Ook hiervoor was geen enkel bewijs, waar Twitter vervolgens een waarschuwing aan wijdde.

5. WIN: Trump declares victory, no matter the circumstances. This step usually takes a long time to reveal itself, and Trump will often engage it when he is ready to drop the matter.’

Natuurlijk won Donald Trump (niet) de verkiezingen. In dit geval had hij weliswaar aanmerkelijk meer stemmen gekregen dan in 2016, maar toen alle stemmen waren geteld bleek Joe Biden er 7 miljoen (!) meer te hebben gekregen. Normaliter zou de race dan zijn beslist. De verliezer zou zijn nederlaag erkennen en de rest zou een formaliteit zijn geweest. Niet in het universum van Trump. Al had hij 20 miljoen stemmen minder gekregen, dan had hij nog steeds beweerd dat hij had gewonnen, in een landslide. Zoals eerder gezegd: er was maar één persoon bezig de verkiezingen te stelen: Donald Trump, Amerika’s Gaslighter-in-Chief. Zolang als hij de beschikking had over zijn Twitter account bleef hij doorvechten. Geen tijd te verliezen.

Gedurende de verkiezingsnacht na 3 november zat heel Amerika voor de televisie te kijken naar de binnenkomende uitslagen. Zo ook president Trump. Aangezien de Republikeinen overwegend op de verkiezingsdag zelf hadden gestemd en die stemmen het eerst werden geteld, ging Trump de eerste uren nadat de stembussen waren gesloten aanvankelijk op kop in belangrijke staten. Iedereen die een beetje logisch na kon denken wist dat dat niet lang zou duren. Naarmate er steeds meer stemmen werden geteld die met de post waren uitgebracht, die vooral door Democraten waren uitgebracht, kantelde het beeld op een bepaald moment in het voordeel van Biden.

Maar president Trump deed voorkomen alsof hier iets onoirbaars aan de hand was. Al om 4 minuten over 5 stuurde hij een veelzeggende tweet naar zijn volgers. Ziehier het vervolg van zijn gaslight-methode:

Let op de woorden ‘Democrat run & controlled’ (de vijand) ‘magically disappear’ (hier klopt iets niet), ‘surprise ballots’ (verrassings-stemmen?), ‘VERY STRANGE’ (we worden bedrogen). Pure gaslighting, want er was niets anders aan de hand dan dat er gewoon stug doorgeteld werd met 100% legitiem uitgebrachte stemmen.

Drie kwartier later stuurde Trump er de volgende tweet overheen. Suggestieve taal had nu plaatsgemaakt voor een expliciete beschuldiging. Zonder enig bewijs, maar voor zijn aanhang uiterst geloofwaardig, want nu gebeurde waar hij hen al maanden voor had gewaarschuwd. Zie je wel? We worden bestolen.

Drie dagen later en 11 dagen later, toen de media op basis van de vergevorderde tellingen unaniem, dus inclusief Fox News, hadden gemeld dat Joe Biden had gewonnen, maakte Trump zijn eigen conclusies bekend aan zijn sekte.

De Trump-sekte was natuurlijk woedend en schaarde zich als één man achter hun leider. Zij voelden zich bestolen. De hersenspoeling waar Trump al in juni mee was begonnen was wederom geslaagd.

Amanda Carpenter had al in 2018 het volgende opgeschreven, zonder te weten dat haar analyse twee jaar later onverminderd van toepassing zou zijn: ‘There it is. Trump’s gaslighting method, which he has used time and time again. This is how he achieves the true goal of every megamanipulator: attaining complete control over his environment and the people in it. It’s enough to drive sane people mad if they don’t understand how it works and why he uses it.’⁴⁴

Trumps voorkeursstrategie om de grootste uitdagingen van zijn tijd te lijf te gaan met de grootste leugens van zijn tijd bracht hem op een ramkoers met de pers. De reguliere pers, met de uitzondering van de MAGA media, profileerden zich juist in het tijdperk Trump meer dan ooit als waarheidsvinders. Dat maakte de pers zijn grootste obstakel bij de hersenspoeling van het Amerikaanse volk.

USA Today publiceerde een paar dagen na Trumps (eerste) impeachment een analyse van diens Twitter-gedrag tijdens zijn presidentschap, met de kop ‘Trump’s tweeting has taken a testy turn’. Uit de tweets geplaatst tussen zijn inauguratie en december 2019 bleek dat het percentage woorden met een negatieve connotatie gestegen was van 14,9% in 2017 naar 16,4% in december 2019, terwijl het percentage woorden met een positieve connotatie was gedaald van 24,5 naar 19,9%. Deze negatieve ontwikkeling had een versnelling doorgemaakt in de tweede helft van 2019.

Bovendien twitterde Trump nu ook vaker dan ooit tevoren, in oktober 1000 keer en op 12 december zelfs 120 keer binnen 24 uur, een nieuw record.

Het Oekraïne-onderzoek had daar alles mee te maken. Trump twitterde: ‘The Ukraine investigation is just as Corrupt and Fake as all of the other garbage that went on before it.’ In een latere tweet zei hij: ‘The Fake Washington Post keeps doing phony stories, with zero sources, that I am concerned with the Impeachment scam. I am not because I did nothing wrong.’ Moeilijk te geloven dat hij ‘not concerned’ was.

Op een bepaald moment in 2019 was de president zo door een negatief artikel geraakt dat het Witte Huis het abonnement opzegde op The New York Times en de Washington Post. Trump hield zijn poging om af te kicken echter niet lang vol. Een paar dagen later klaagde hij al weer over de berichtgeving van de kranten waarvan hij beweerde dat hij ze niet meer las.⁴⁶

President Trump haalde steeds vijandiger uit naar de pers. Termen als ‘fake news’ en ‘enemy of the people’ dateerden al uit 2016 en 2017, maar de frequentie nam toe in 2019. The New York Times telde in 2019 50% vaker de woorden ‘fake news’ in Trumps tweets dan in 2018. 270 keer had hij de pers er van beschuldigd.

In 2019 had hij in zijn tweets de pers 21 keer ‘the enemy of the people’ genoemd, tegenover 16 keer in 2018. Hij verkondigde dat de journalisten van The Washington Post ‘shouldn’t even be allowed on the grounds of the White House’. The New York Times beschuldigde hij van ‘Treason’.

Ellen Shearer, een professor op de Medill School of Journalism aan de Northwestern University, merkte op hoe uniek deze president was: ‘I’ve really never seen anything like this. The president has called the news media “the enemy of the people”. I think all of that has taken a toll.’⁴⁷

De reacties van de president in zijn coronabriefings hadden niet zelden een racistische of vrouwonvriendelijke ondertoon. Hij was niet gediend van ‘threatening questions’ van een Afro-American journaliste⁴⁸ en hij beet een Asian-American journaliste toe ‘Ask China’, na een vraag over het coronavirus.⁴⁹

Of hij strooide met beledigingen en werd onaangenaam persoonlijk of zelfs bedreigend.⁵⁰ Het waren allemaal tekenen van een langzame, gestage meltdown van zijn karakter, gepaard met frustratie, angst en woede (zie ook hoofdstuk 7.5 en 7.13). De gevechten speelden zich af voor het oog van de natie. Zijn aanhangers voelden zijn woede en werden zelf boos op de pers. Zijn critici werden daarentegen bevestigd in hun negatieve oordeel over hem. Zij waren vastberaden hem weg te stemmen. Het aftellen naar 3 november begon steeds meer te lijken op een tikkende tijdbom.

Trumps onderhuidse racisme stak regelmatig de kop op, wat hij overigens altijd ontkende. Deny, deny, deny. Tegen de zwarte CNN-presentator Don Lemon zei hij: ‘I’m the least racist person that you have ever met.’ ⁵¹ Hij loog. Amerika had nog een lange weg te gaan op het gebied van raciale rechtvaardigheid en Donald Trump deed zijn uiterste best om die weg te verlengen, al zijn ontkenningen ten spijt.

Lemon hoefde zich slechts één keer kritisch over de president uit te laten of hij werd in een tweet al direct ‘the dumbest man on television’ genoemd. De tweet kreeg bijna 100.000 retweets.

Toen de coronacrisis aanhield en er ook nog een nationale protestbeweging op gang kwam na de moord op George Floyd was de pers nergens meer veilig, ook niet voor de politie zelf, die overwegend aan de kant stond van president Trump.

Dictators houden niet van een onafhankelijke pers. Om de macht te behouden over zijn miljoenensekte moest Trump de informatiestroom beheersen, zeker in tijden van oorlog. Een verslaggever van Trouw citeerde in 1999, tijdens de Balkanoorlog oorlogscorrespondent Martha Gellhorn, die in haar boek Faces of War had geschreven: ‘Mensen slikken gemakkelijker leugens dan waarheid, alsof leugens naar meer doen verlangen.’ ⁵² Dat gegeven gold absoluut voor de aanhangers van Donald Trump.

De hele sekte van Trump hadden een broertje dood aan alle pers die de waarheid nastreefde. Hun voorkeur ging uit naar Fox News, rechtse Talk Radio en Breitbart News. Trump had op zondag 1 juni 2020 de ‘Lamestream Media’ de schuld gegeven van de protestdemonstraties. In een tweet noemde hij journalisten ‘truly bad people with a sick agenda’. Als politie-agenten de media slecht behandelden wisten zij zich in de rug gedekt door hun president.

Trump werd een rolmodel voor menig dictator in de wereld die ook allemaal de woorden ‘fake news’ gingen gebruiken als het nieuws de dictator niet zinde. Fox News presentator Shepard Smith zei op een bijeenkomst in november 2019: ‘Intimidation and vilification of the press is now a global phenomenon. We don’t have to look far for evidence of that.’ Hij verliet Fox eerder dat jaar wegens de verslaglegging over Trump.⁵³

Tijdens de protesten in mei-juni 2020 werden journalisten opvallend vaak gearresteerd en zelfs beschoten door de politie. Op de foto zien we een CNN-verslaggever die live op TV in de boeien werd geslagen. Voor geen reden.

De pers had het tijdens de demonstraties waar zij verslag van probeerden te leggen extra zwaar te verduren.  Minstens 100 gevallen werden gemeld waarbij journalisten door politie werden aangevallen met pepper spray, of extra hardhandig werden bejegend, pas nadat zij hadden gemeld dat zij van de pers waren: ‘We’re reporters!’. Verschillende keren was de reactie van de agent: ‘We don’t care’ of ‘Shut up’.⁵⁴ Dergelijke woorden gebruikte de president zelf ook. He didn’t care either.

Eén van de journalisten had eerder gewerkt in Turkije en zei: ‘That’s something that I would expect in Turkey. But in America, I wouldn’t have expected this.’ ⁵⁵ Toch was dit wel degelijk Amerika, het Amerika van Donald Trump, The Great American Dictator. Het was geen toeval dat Amerika steeds meer op Turkije begon te lijken, waar demonstranten ‘terroristen’ werden genoemd door de president en waar meer journalisten gevangen zaten dan waar ook ter wereld. Het effect van Trumps openlijke bejegening van de pers had tot gevolg dat zijn sekte zich ook steeds vijandiger ging opstellen jegens journalisten. Laat staan dat zij nog openstonden voor hun ‘fake news’.

Wat geloofden de sekteleden van Trump allemaal na jaren vrijwillige indoctrinatie? Kort samengevat: alles wat Trump, Fox News, Talk Radio en Breitbart hen al die jaren hadden verteld op televisie, radio en social media.

De sekteleden van Trump geloofde écht dat hij de enige was die het land kon redden van de ondergang, dat hij een uiterst succesvolle zakenman was, dat hij zijn comfortabele leven als burger onzelfzuchtig opzij had gezet om het land weer groot te maken, dat de negatieve peilingen niet klopten, dat Democraten hun vrijheid en al hun wapens wilden afpakken, dat de linkse media de vijand waren van het volk, dat journalisten ‘fake news’ verspreidden en oneerlijke mensen waren, dat hogere importtarieven door andere landen werden betaald (en niet door Amerikanen zelf), dat Poetin geen invloed had gehad op Trumps verkiezing, dat Trump al zijn beloftes was nagekomen, dat zijn muur aan de zuidgrens een invasie van immigranten had voorkomen, dat hij de beste president ooit was, dat hij geen misbruik had gemaakt van zijn macht, dat hij niets fout had gedaan, dat zijn belastingverlaging goed was geweest voor iedereen (en niet alleen voor de rijke elite), dat hij garant stond voor een bloeiende economie, dat hij dagelijks vocht voor hun vrijheid, welzijn en veiligheid, dat het coronavirus niet erger dan de griep was, dat Democraten van Amerika een socialistisch land wilden maken en naar de verdoemenis zouden helpen, dat hij geen racist was, dat zij dat zelf ook niet waren en dat de politie ook niet racistisch was. Wat zij geloofden was niets anders dan een zorgvuldig gesponnen web van leugens en halve waarheden.

President Trump gebruikte zijn gaslighting-methode ook voor de drie grootste uitdagingen van 2020, die tesamen voor een ‘perfect storm’ hadden gezorgd: de coronacrisis (met bijbehorende economische gevolgen), de raciale cultuuroorlog en de presidentsverkiezingen, waarvan de laatste uitdaging in zijn universum met stip bovenaan stond. Trump had zijn sekteleden geïndoctrineerd met een Big Lie voor elk onderwerp. Het enige wat zij hoefden te doen was hem te geloven, hem na te praten en vooral geen echte gesprekken aan te knopen met mensen buiten de sekte.

Big Lie #1. The coronavirus is a hoax.

Big Lie #2. There is no systemic racism in the US justice system.

Big Lie #3. The election will be rigged.

Het waren de doelbewuste leugens van een dictator die koste wat kost aan de macht wilde blijven. Het waren de racistische leugens van een white supremacist die zijn witte milities paraat wilde houden en zwarte kiezers wilde weren van de stembus. Het waren de dodelijke leugens van een sekteleider die wist dat zijn volgelingen hun leven voor hem zouden riskeren als hij dat van hen zou vragen.

Op 3 november 2020 zou blijken dat alle inspanningen van Trump en zijn Republikeinse partij niet voldoende waren geweest om hem een legitieme overwinning te bezorgen. Verre van.

Maar hij had nog tijd.

President Donald J. Trump had na de verkiezingen nog tot 20 januari 2021 de tijd om de verkiezingsuitslag alsnog naar zijn hand te zetten. Hij zou alle mogelijke legale en illegale middelen inzetten. En als dat allemaal niet zou lukken had hij nog één verrassing in petto.

Voor zijn sekte, die erop vertrouwde dat hij een plan had.

Voor het Congres, waarvan de helft wist wat hij van hen verwachtte.

En voor zijn vice president, die hem 4 jaar lang loyaal had gediend.

De hele wereld zou live getuige zijn van de epische seizoensfinale van The Trump Show.

Een politieagent van The Capitol Police zou sneuvelen.

Iemands dierbare Twitter account ook.