1.9 Think American

DWDD-presentator Matthijs van Nieuwkerk interviewde Nieuwsuur-journalist Eelco Bosch van Rosenthal in februari 2019,¹ en uittte zijn verbazing over de ophef over een Youtube-filmpje van een nieuw Amerikaans congreslid: ‘Ik begrijp soms zo weinig van dat land!’

‘Ja, ik ook nog steeds’, beaamde Eelco, die op 22-jarige leeftijd stage had gelopen in Washington en er later vijf jaar lang (2007-2012)  correspondent was geweest voor de NOS, de jongste ooit. Bosch van Rosenthal had er in 2016 een hele documentairereeks aan gewijd, Droomland Amerika.

Ik voel mij verplicht om in dit boek, dat ik per slot van rekening The Great American Dictator heb genoemd, een voorzichtige poging te wagen de volksaard van de gemiddelde Amerikaan uit te leggen aan de gemiddelde Nederlander. Daarbij maak ik dankbaar gebruik van een originele benadering, beschreven in een boek van twee Amerikaanse auteurs.

Sinds mijn eigen verblijf in de Verenigde Staten in 1980-1981 beschouw ik het land als mijn tweede vaderland en ben ik er talloze malen geweest, zowel voor mijn werk als in mijn vrije tijd. Ik herkende mij dan ook zeer in de woorden van Bosch van Rosenthal, die in een interview met Volkskrant magazine² opmerkte: ‘Het is mijn tweede land, ik kom er inmiddels al twintig jaar vaak. Het is mijn aandachtsgebied en fascinatie.’ Toch had ook hij niet voorzien dat Trump gekozen zou worden: ‘Dat die onvrede bestond was niet nieuw voor me, maar ik had nooit verwacht dat hij degene zou zijn die daar als een soort rattenvanger mee aan de haal zou gaan.’

Wie niet alleen de persoon Trump wil begrijpen, maar ook zijn presidentschap, moet kennelijk niet alleen op de hoogte zijn van hem en de Amerikaanse politiek, maar ook de volksaard doorgronden van het land waar hij is geboren en getogen. Wat hebben Amerikanen, ondanks al hun verschillen, met elkaar gemeen en belangrijker nog: wat herkende een groot deel van hen van hun eigen volksaard in Trump?

Het boek The Stuff Americans Are Made Of, geschreven door de Amerikaanse auteurs Josh Hammond en James Morrison in 1996, vat de culturele onderstroom van de Amerikaanse samenleving helder samen in 7 Cultural Forces. De eerste van deze culturele krachten is de eis om altijd een vrije keuze te hebben, de tweede is het nastreven van onmogelijke dromen, de derde is de obsessie met groot en meer, de vierde is het ongeduld waardoor alles nu moet gebeuren, de vijfde is de gewoonte onvoorbereid ergens aan te beginnen, daarbij veel fouten te maken om het daarna beter te doen, de zesde is het vermogen tot improviseren en de zevende is de altijd aanwezige honger naar iets nieuws.

Toen ik het boek van Hammond & Morrison onlangs opnieuw opensloeg werd ik getroffen door de mate waarin de persoon Donald Trump daadwerkelijk aan elk van deze 7 krachten appelleert (Trump wordt overigens in hun boek niet genoemd). Dit aspect is naar mijn overtuiging een deel van de verklaring van Trumps opkomst en rechtvaardigt een korte samenvatting van de 7 ‘cultural forces’ zoals geformuleerd door Hammond & Morrison.

Cultural Force #1. Insistence on CHOICE

Everyone who came to America in its formative years – and those who continue to come – came here by choice. They came to start a new life in a land where they could choose what, where and who they want to be. Choice is the dominant force in America.

Iedereen die wel eens in Amerika is geweest zal dit element herkennen. Of het nu gaat om de veelheid aan merken van hetzelfde produkt in een supermarkt, het oneinige aantal televisiekanalen of de tientallen saladedressings waar je uit kunt kiezen bij een maaltijd, er is altijd iets te kiezen. Zo ook tijdens de presidentsverkiezingen en de daaraan voorafgaande voorverkiezingen. Presidentkandidaat Donald Trump verschafte de Amerikaanse kiezer een echte keuze tussen een politicus van het establishment (Hillary Clinton) en een outsider die niets met de politieke elite in Washington van doen had. Ook dat element was van belang, want Amerikanen hebben een natuurlijke afkeer van een overheid die hen dwingt iets te doen, en dus hun keuzevrijheid beperkt.

Cultural Force #2. Pursuit of IMPOSSIBLE DREAMS

“Impossible” is a misnomer, really, because the genius of Americans is their ability to turn their personal, corporate, and national dreams – the seemingly impossible – into the possible. America is the land where the possibility exists that all dreams can come true. Technology is the great enabler, but the dreams must come first.

Het meest voor de hand liggende voorbeeld hiervan is natuurlijk de eerste landing op de maan door de Amerikaan Neil Armstrong, maar zo zijn er tal van voorbeelden te noemen. Elke Amerikaan wordt opgevoed met de gedachte dat hij of zij zijn dromen waar kan maken, als hij er maar hard genoeg voor werkt en lang genoeg volhoudt. Trumps hele leven is een aaneenschakeling van onmogelijke dromen, inclusief zijn presidentschap, en dat spreekt zijn aanhang aan. Toen biograaf Tim O’Brien hem vroeg wat de Amerikaanse Droom is, antwoordde Trump: ‘The American Dream is at least perceived as what I have.’ ⁴ Hij is inderdaad voor velen de verpersoonlijking van The American Dream. De betekenis van ‘genius’ zoals Hammond en Morrison hier gebruiken is zeker van toepassing op Donald Trump, die zichzelf overigens een ‘stable genius’ noemt. Ik betwijfel echter of Josh Hammond, een overtuigd Democraat, het daar mee eens is.

Cultural Force #3. Obsession with BIG AND MORE

America is the land of wide-open spaces, rich in enormous natural resources. Because the country is so big physically, it comes naturally to its inhabitants to THINK BIG. But this force is all about America’s obsession with being Number One. And this is the force that sometimes gets us into big trouble, especially when taken to extremes.

In Amerika is alles groter dan in Nederland, met uitzondering van de Deltawerken. Denk daarbij niet alleen aan het volume van Colaflessen, koppen koffie of hamburgers, maar ook aan snelwegen, supermarkten en kantoorgebouwen. Trump opende zijn boek The Art of the Deal met dit thema. ‘I like thinking big. I always have. To me it’s very simple: if you’re going to be thinking anyway, you might as well think big.’ ⁵ Trump doet niet anders dan zaken groot aanpakken of groter voorstellen. Een van Trumps biografen noemde zijn boek Never Enough. Het was ook zijn vrouw Ivana al snel opgevallen toen ze vanuit haar geboorteland Tsjechoslowakije in de Verenigde Staten was aanbeland. In Raising Trump ⁶ schrijft ze: ‘You could conceivably change your life in the West if you had a big idea, a big job, or big dreams. It was all about BIG.’ Hetzelfde geldt voor de observatie van Hammond & Morrison over de Amerikaanse obsessie om altijd Number One te willen zijn. Trumps slogan ‘America First!’ had in dat opzicht een dubbele betekenis: niet alleen de belangen van Amerika zouden altijd voor moeten gaan, maar Amerika moest ook de onbetwiste nummer 1 van de wereld blijven.

Cultural Force #4. Impatience with TIME

Americans are, in a word, impatient. We are the most time-obsessed culture in the world. Time is money, and we want it – and everything else – NOW. If we don’t get it or do it now, somebody else will, and we don’t like being second.

Wie regelmatig contact heeft met Amerikanen zal dit herkennen. Mailtjes of andere berichten worden geacht direct te worden beantwoord. De Amerikaanse economie en de Amerikaanse televisie heeft een bepaalde gejaagdheid en korte termijnfocus die Amerikanen zelf, zeker de stadsbewoners, vaak zelf niet eens herkennen. Donald Trump heeft deze eigenschap in extreme mate, waardoor zijn impulsiviteit extra opvalt bij Europeanen en bij steeds meer Amerikanen. Ongeduld bij de president leidt namelijk regelmatig tot chaos, door onvoldoende tijd  voor zijn medewerkers om zich goed voor te bereiden of de invoering van wat dan ook degelijk te plannen en af te stemmen met alle betrokkenen. Trump zelf verwart dit met daadkracht. Ik sluit de grens voor Islamitische landen. NU. Ik roep de pers bijeen. NU. Ik ontsla mijn stafchef. NU. Ik ontsla de directeur van de FBI. NU. Ik bombardeer Syrië. NU. We trekken ons terug uit Syrië, NU. Die muur op de grens met Mexico is NU nodig. Dat geld moet er NU komen. Niet morgen, maar NU. Waar blijft dat coronavaccin? Onmogelijk dat zoiets een jaar tot anderhalf jaar moet duren. Zelf vindt Trump zijn ongeduld daadkrachtig. Hij staat bekend om zijn impulsieve uitspraken en besluiten, bij voorkeur direct de wereld in gestuurd via tweets: ‘Our country needs strong borders and extreme vetting. NOW.’ ⁷

Cultural Force #5. OOPS – Fire, ready, blame – Trying to do things right the second time

Making mistakes is part of how we learn and achieve things. We unconsciously don’t do things right the first time because we are not motivated by a desire for perfection. However, we “learn” from our mistakes.

Hammond & Morrison gaven hierbij het voorbeeld van de film Rocky van Sylvester Stallone, die een Oscar won voor beste film in 1976, in competitie met Taxi Driver, Network en All the President’s Men. Rocky volgde exact wat de schrijvers noemen ‘The American Oops Script’:

• We take on an impossible task
• We are unprepared to attain our goal immediately
• We discover we are underdogs
• We are goaded on by the odds against us
• We fail the first time but try again
• We get caught up in the process (no pain, no gain)
• We triumph in the end and celebrate
• We move on to something else impossible (often to repeat the process again).

Dit typisch Amerikaanse script van Rocky sloeg ook op de presidentscampagne van Donald Trump, volgens vrijwel iedereen ‘an impossible task’. Hij verloor zijn eerste voorverkiezing in Iowa van een andere Republikeinse kandidaat, maar daarna begon hij te winnen, ondanks tegenslag op tegenslag, om op het laatste nippertje tegen alle verwachtingen ook nog de gedoodverfde favoriet Hillary Clinton te verslaan. Zelfs het onderdeel ‘we fail the first time but try again’ gold voor hem en menig andere politicus. Wat niet iedereen weet is dat Donald Trump zichzelf in 2000 al een keer voorzichtig kandidaat had gesteld, maar zich toen net op tijd had teruggetrokken voordat het echt serieus zou worden. Trumps rolmodel Richard Nixon slaagde ook pas de tweede keer en Ronald Reagan was pas bij zijn derde poging succesvol.

Hoe iconisch de film Rocky ruim 40 jaar na dato nog steeds was bleek uit een tweet van president Trump zelf in november 2019, waarbij zijn hoofd was gephotoshopt op het jeugdige lichaam van Rocky-acteur Sylvester Stallone. Er stond geen uitleg in de tweet, maar dat kon niet verhinderen dat de tweet die dag de ‘trending topic’ was.⁸

De ironie van het lot is dat Trump in 2020 hetzelfde typisch Amerikaanse script toepaste om de coronacrisis te managen: ‘unprepared’, ‘discovering we are underdogs’ en ‘failing the first time’. Hij bleek langdurig geschoold in Cultural Force #5. ‘OOPS – Fire, ready, blame’, inclusief het ‘blame’-gedeelte, maar die typisch Amerikaanse aanpak bleek totaal ongeschikt voor een pandemie van deze omvang. Volgens experts hadden vele levens gespaard kunnen worden door een betere voorbereiding, planning en andere aanpak, zoals bijvoorbeeld die van Duitsland, Zuid-Korea of Taiwan. Maar ja, in hun volksaard ontbreekt Cultural Force #5.

Cultural Force #6. Urge to IMPROVISE

We value fixing things MORE than doing things right the first time. This enables us to show how human we are and HOW GOOD WE CAN BE. The way we fix things – and create breakthroughs – is through improvising. Once the situation is fixed (or almost fixed), we are free to move on to something else, and moving on is a major preoccupation in America.

Improviseren is absoluut een van de kernkwaliteiten van Amerika, zeker als het is gekoppeld aan de drang om jezelf continu te verbeteren. Een van de 9 innovatieprincipes van de organisatie Google luidt letterlijk ‘Launch and iterate’. Start en verbeter terwijl je ergens mee bezig bent. Mede hierdoor is Google de onbetwiste nummer 1 geworden van alle zoekmachines op internet. Het bedrijf bleef niet hangen in jarenlange IT-ontwikkeltrajecten die jaren te laat perfecte, maar achterhaalde produkten opleverden, die in de praktijk toch niet helemaal perfect bleken te zijn. In plaats daarvan bracht Google in korte tijd een redelijk functionerend produkt op de markt, waarna zij de gebruikersfeedback benutten om het continu te verbeteren. Het bedrijf implementeert volgens dit principe elke zes weken een nieuwe versie van Chrome.⁹

Een ander voorbeeld dat mij onmiddellijk te binnen schoot toen ik de tekst van Hammond & Morrison opnieuw las was in 1979 beschreven in het boek The Right Stuff uit 1979. De Amerikaanse auteur Tom Wolfe beschrijft daarin op kleurrijke wijze de eerste ruimtevaartprojecten in Amerika, zoals straaljagers die sneller dan het geluid vliegen en het Gemini-project. Terwijl de Russen meer voortgang boekten in de ruimte en de eerste waren die een satelliet genaamd Spoetnik in een baan om de aarde lieten draaien, lukte het de Amerikanen aanvankelijk niet eens om hun raketten consistent succesvol de lucht in te schieten. Na het lezen van The Right Stuff was ik de regelmatig terugkerende uitspraak ‘Our rockets always blow up’  nooit meer vergeten.¹⁰

Ondanks een uiterst moeizame start slaagde NASA in de jaren ’60 uiteindelijk toch in zijn opzet en namen de Amerikanen alsnog de leiding in de ruimtevaart over van de Sovjets. Hun neiging om indien nodig te improviseren is hen daarbij nog veelvuldig van pas gekomen. Zoals ten tijde van de gedoemde missie Apollo 13 (‘Houston, we have a problem’), waarbij onvervalst Amerikaans improvisatievermogen en een onwrikbaar geloof in eigen kunnen de bemanning toch ongeschonden thuis had gebracht.

Improviseren is ook absoluut een van de kwaliteiten van president Donald Trump. Hij vertrouwt er echter in te hoge mate op, waardoor hij geregeld de mist ingaat, waarna hij zijn fout dan de volgende dag eveneens improviserend probeert op te lossen (in plaats van zijn fout te erkennen). Zelfs tijdens de coronacrisis bereidde Trump zich nauwelijks voor op de live uitgezonden persbriefings. Als hij zo’n briefing in ging had hij de geschreven tekst altijd pas op het laatste moment gezien, en meestal nog even met zijn Sharpie (zwarte viltstift) gecorrigeerd.¹¹

Bijna alles wat president Trump dagelijks doet is of lijkt geïmproviseerd. Het lukt zijn staffunctionarissen vrijwel nooit om hem een vooraf geschreven speech volledig te laten uitspreken. Vergaderstukken leest hij zelden. Hij leeft van wat hij die dag op televisie heeft gezien, wat hij zijn vorige gesprekspartner heeft horen zeggen of wat hij net in de krant heeft gelezen, tot zijn genoegen of ongenoegen. Improviseren past bij zijn ongeduld en impulsiviteit, maar heeft daardoor tot veel onnodige schade geleid en paniek bij zijn medewerkers.

Zijn hele presidentschap begon hij onvoorbereid (expres, uit bijgeloof) en die neiging tot improvisatie is zo gebleven. Laten we Noord-Korea bombarderen, of nee, laten we een persoonlijke ontmoeting organiseren met Kim Jong Un, of, nog beter, laten we hem opzoeken in Korea, zodat ik die grens tussen Noord- en Zuid-Korea kan oversteken. Dat heeft nog geen enkele president gedaan. Regel dat even. Trump probeert iets, dat gaat fout en daarna probeert hij iets anders. Tot het lukt, of niet. Intussen is er vast wel iets anders gelukt waar we het over kunnen hebben.

Cultural Force #7. Fixation with WHATSNEW

As individuals (and even as a nation) we are in a perpetual search for new identities, new ideas, new strategies, and new products, because they provide new choices.

Weet je wat nieuw is? Een 71-jarige zakenman/televisiester zonder enige ervaring als politicus of overheidsbestuurder president maken. Dat had Amerika sinds 1776 nog nooit gedaan. Met president Trump probeerde Amerika iets nieuws uit. Vervolgens probeerde die president ook elke dag iets nieuws. Elke dag. Zou een medicijn tegen malaria misschien kunnen helpen tegen corona? Het is nog niet wetenschappelijk getest. So what? Try it, try it. What have you got to lose? Eh, mijn leven? Of een desinfecteringsmiddel? Als het aan de buitenkant werkt, werkt het misschien ook inwendig? Ook iets nieuws waar jullie vast nog nooit over hebben nagedacht. Moet je eens doen.

Onder Trump wordt bijna elke dag iets gedaan dat nog nooit eerder is gedaan. Elke dag is er sprake van BREAKING NEWS. President Trump heeft eigenhandig de verkoopcijfers van vrijwel elke krant en de kijkcijfers van alle televisienieuwszenders omhoog gebracht door zijn nimmer aflatende vermogen elke dag iets nieuws te beweren of te doen. En het Amerikaanse publiek blijft kijken, want je moet wel weten wat het onderwerp van die dag is.

De sociaal-culturele onderstroom in Amerika, samengevat in bovenstaande 7 ‘cultural forces’, is dus wezenlijk anders dan de Nederlandse. Tijdens mijn verblijf in Amerika, verbaasde ik mij geregeld over de Amerikaanse mentaliteit en de Amerikaanse kijk op de wereld. En dan bedoel ik niet de wereld buiten Amerika, want daar is sowieso weinig aandacht voor. Ik verzamelde een jaar lang alle krantenartikelen die in The Los Angeles Times verschenen over Nederland. In een heel jaar tijd haalde Nederland slechts 11 (!) keer de belangrijkste krant in Californië. Vaak was het niet meer dan een enkele kolom, over een protestactie tegen Amerikaanse kruisraketten of over een of andere progressieve wet. Het grootste artikel zat in een vakantiebijlage. Het ging over Nederland als vakantieland, met een grote foto van een windmolen – aan stereotype beelden over en weer geen gebrek.

Dat was in 1981 zo en dat is bijna 40 jaar later nog steeds zo. Amerikanen kennen Europa slecht en hun beeld is voornamelijk opgebouwd uit vooroordelen en stereotypes. Tot mijn schaamte moet ik echter bekennen dat het omgekeerde ook geldt. Als inwoner van een land van 15 miljoen mensen in 1981 nam ik mijn Nederlandse normen en waarden als referentie voor wat ‘normaal’ was. Ik begreep niet echt wat de gemiddelde inwoner van een land van bijna 300 miljoen inwoners dreef. Inmiddels wel. Anno 2020 begrijp ik waarom zo iemand als Donald Trump zo’n intrigerende aantrekkingskracht uitoefent op tientallen miljoenen Amerikanen en tegelijkertijd evenzoveel Europeanen met afschuw vervult.

Het onderwerp waarmee Trumps leiderschap echter op gespannen voet staat met het DNA van zijn eigen Amerikaanse volk, bij uitstek een volk van immigranten, is zijn selectieve anti-immigratiebeleid en slecht verborgen racisme. Trumps uitspraken in dit verband zijn altijd doelbewust controversieel. In juli 2019 twitterde hij over vier nieuwgekozen, kritische, progressieve, zwarte, vrouwelijke Democratische congresleden, bijgenaamd The Squad: ‘Why don’t they go back’ naar de landen waar zij ‘originally came from’. Allen waren Amerikanen en drie van hen waren bovendien geboren in Amerika. Trump: ‘You can’t leave fast enough’.¹²

Immigratie is een ingewikkeld onderwerp in de Verenigde Staten. Hammond & Morrison merkten in hun boek bij Cultural Force #1, Insistence on Choice, op dat er twee bevolkingsgroepen zijn die niet uit eigen vrije keuze naar Amerika zijn gekomen. Dat aspect zou volgens de auteurs te maken hebben met het racisme in de Amerikaanse maatschappij.

Hammond & Morrison: ‘Native Americans, who were here before the “white man” came, and African-Americans, who were brought here against their will. The fact that they are not here by choice is the crucible of America’s pernicious racism.’ ¹³

‘Crucible’ betekent ‘smeltkroes’, maar ook ‘severe test’. Hammond & Morrison in 1996 zouden volgens mij gelijk kunnen hebben met hun stelling. Trumps hedendaagse retoriek wakkert deze polarisatie aan in de Amerikaanse smeltkroes, waarin het aandeel niet-blanke Amerikanen de afgelopen decennia fors is gegroeid en daarmee ook de angst van de blanke meerderheid die zijn overmacht bedreigd ziet worden. Het anti-immigratiebeleid van president Trump wakkert de xenofobie en het racisme aan, wat zijn critici hem steevast verwijten.

Immigranten uit Midden Amerika, Afrikaanse ‘shithole countries’ (zijn woorden) en islamitische landen (met uitzondering van Saoedie-Arabië, waar hij en zijn schoonzoon Jared Kushner een bijzondere band mee hebben) zijn bij hem en zijn witte achterban niet welkom.¹⁴

Trumps houding ten opzichte van immigranten is in meerdere opzichten hypocriet en inconsistent. Illegale Poolse immigranten hebben bijvoorbeeld een groot aandeel gehad in de bouw van zijn wolkenkrabbers. Illegale immigranten uit Midden-Amerika werkten in zijn eigen golfclubs. Maar een ander aspect is nog opvallender: zijn complete eigen familie is een immigrantenfamilie. Trumps grootvader en grootmoeder waren immigranten uit het Duitse Kallstadt, waar het kerkregister laat zien dat de familienaam in vijf eeuwen tijd allerlei mutaties had doorgemaakt en via Drumb, Tromb, Trum, Trumpff, Drumpf, Dromb uiteindelijk uitkwam op Trump.¹⁵ Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog loog vader Trump, geboren in New York uit geïmmigreerde Duitse ouders, om opportunistische redenen dat hij een Zweed was. Hij en Donald hielden de leugen vol tot Fred overleed in 1999.

Europese immigranten zijn bij Trump daarom wel van harte welkom, vooral als ze bovengemiddeld knap zijn. Zijn eerste vrouw Ivana is een immigrant uit het communistische Tsjechoslowakije en zijn derde vrouw, Melania Knauss, is geboren in het vroegere Joegoslavië met de naam Melanja Knavs. Zij is pas de tweede First Lady ooit die niet in de Verenigde Staten zelf is geboren. Nooit heeft Trump over hen gezegd ‘why don’t they go back’ of ‘they can’t leave fast enough’ en hij zou het niet pikken als iemand anders dat zou zeggen.

Een 17-jarig meisje genaamd Mary droomde in een klein Schots vissersdorp ooit van Amerika, waar al eerder familie van haar naartoe was gegaan. Het schip waar zij op zat voer in mei 1930 de haven van New York binnen langs het Vrijheidsbeeld, een geschenk van Frankrijk dat symbool stond voor de vrijheid en een teken van verwelkoming was voor terugkerende Amerikanen, gasten en immigranten. Wat vrijwel alle immigranten in Amerika met elkaar gemeen hadden was een droom, The American Dream. Mary ontmoette in de wereldstad met de hoge gebouwen een Amerikaan van Duitse afkomst en baarde er in 1946 een zoon. Haar zoon zou 71 jaar later de 45^ste president van Amerika worden. Hij zou het voor veel Europeanen die in Europa waren achtergebleven of waren geboren nog moeilijker maken het land te begrijpen.