Project omschrijving
1.5 Land of the Three
‘In de Verenigde Staten bestaat er geen motivatie om geen Drie te zijn.’ 1 De Amerikaanse auteur en Enneagramkenner Richard Rohr tekende zijn observatie op in zijn boek Het Enneagram in 1988, vier jaar nadat in de Verenigde Staten het eerste boek over dit eeuwenoude model was gepubliceerd. Het Enneagram is een persoonlijkheidstypologie die negen verschillende karaktertypes beschrijft, altijd aangeduid met een cijfer en een benaming: de Perfectionist (type 1), de Helper (type 2), de Winnaar (type 3), de Romanticus (type 4), de Waarnemer (type 5), de Loyalist (type 6), de Levensgenieter (type 7), de Baas (type 8) en de Vredestichter (type 9). Toen Rohr schreef dat er in Amerika geen motivatie bestond om geen ‘Drie’ te zijn bedoelde hij dus de Winnaar (type 3).
In dit hoofdstuk gaat het vooral om het dominante Enneagramtype in de Amerikaanse volksaard, de Winnaar. Rohr schreef daarover in 1988: ‘Omdat ik, Richard Rohr, zelf tot dit volk behoor, wil ik onze mentaliteit wat diepgaander onder de loep nemen.’ Rohrs mening is nog steeds actueel en relevant, omdat het de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten nog begrijpelijker maakt. De Winnaar, soms ook genoemd de ‘Performer’, is naast de Baas in mijn ogen een van de meest dominante karaktertrekken van Donald Trump (zie hoofdstuk 1.3).
IK HEB SUCCES
De Winnaar heeft ‘winnen’ geïdealiseerd onder het motto: ‘Ik ben goed als ik win’. Typisch Amerikaans. Typisch Trump. Het zelfbeeld van dit type, zoals indertijd geformuleerd door Richard Rohr, is ‘Ik heb succes’. ‘Succes’ was nog niet zo heel lang geleden in Nederland een vies woord. ‘Succes’ en daarmee pronken zit in onze allergie. Onze volksaard komt juist tot uiting in uitspraken als ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’ en andere anti-Winnaar teksten: ‘je moet je hoofd niet boven het maaiveld uitsteken’, ‘niet naast je schoenen lopen’, ‘niet zo streberig doen’, ‘je moet niet denken dat je beter bent dan een ander, ‘niet zo naar complimenten vissen’ en ‘opscheppen mag niet’. Tot voor kort groeide elk kind in Nederland op met dergelijke teksten. Dat maakt de gemiddelde Nederlander allergisch voor mensen zoals Donald Trump, die al die dingen juist wél doet en zegt. Aangezien hij dit in extreme mate doet roept hij ook extreem allergische reacties op.
Anno 2020 was de tekst van de diepgelovige Franciscaner Richard Rohr uit 1988 nog immer van toepassing op Amerika:
‘Wie in de Verenigde Staten het spel van de Drie beheerst, lukt het om naar de top van het systeem op te stijgen. Bij ons worden Drieën bedrijfsmanagers, bisschoppen en presidenten. Deze mensen waren hun leven lang zo druk bezig met het beklimmen van de ladder naar het succes dat dat hun enige levensinhoud werd. De Drie is het prototype van de mannelijke blanke Amerikaan. Zo worden jongens in ons land opgevoed. Dit zijn de jonge mannen die schoolvertegenwoordiger worden en alle andere verkiezingen winnen.’ 2
Donald Trump is zo iemand. Hij leidt ons dagelijks van fake news naar breaking news, ons aan het einde van elke dag in verwarring achterlatend met een nieuwe cliffhanger. The Trump Show is overal, het is verslavend en dat is precies zijn bedoeling. ‘It’s not just about making money – I also want to be famous, a household name like McDonalds’ , zei de 31-jarige Donald Trump tegen zijn eerste vrouw Ivana tijdens de tweede huwelijksnacht in 1977 3. Famous is hij geworden. Waarschijnlijk is hij de beroemdste man ter wereld op dit moment.
EEN KUNSTMATIGE WERELD
Nederland is meer het land van Enneagramtype Een, de Perfectionist, zo bleek uit de Nationale Karaktertest van de KRO in 2005, die destijds door een miljoen televisiekijkers was bekeken en gemaakt. Ik was destijds de bedenker van die test en de ‘expert’ in de studio tijdens de uitzending. De Waarnemer in mij had de test gemaakt, de Perfectionist in mij had de test gecontroleerd en de Winnaar in mij zat ‘achter het stuur’ tijdens de uitzending. Nederlanders hebben vaak een negatief beeld van type Drie, met als enige uitzondering de Winnaars in de sport, zij het met een kanttekening. Het mooiste compliment dat we aan meervoudig Olympisch kampioen Pieter van den Hoogenband gaven was: ‘Wat is hij gewoon gebleven, hè?’
Zilver vinden wij als Nederlanders overigens ook mooi. Een rondvaart in Amsterdam voor een nationaal voetbalteam dat de WK-finale heeft verloren? Ondenkbaar in Amerika, want onbegrijpelijk voor de gemiddelde Amerikaan. Toen ik nog bij de KLM werkte gaf ik eens een lezing voor een Amerikaans publiek, waarin ik uitlegde hoe wij ons doel wilden bereiken op de Transatlantische passagiersmarkt. Wat was ons doel? Wij wilden op de 3e plek staan ten opzichte van onze veel grotere concurrenten. Daar begrepen mijn Amerikaanse toehoorders niets van. Wie wil er nou op de 3e plek staan? Waarom niet op nummer 1?
Volgens Rohr is het voor Amerikanen van levensbelang om de energie van de Drie te begrijpen als zij de mentaliteit van hun land willen analyseren:
‘De rest van de wereld heeft een beeld van de ‘lelijke’, oppervlakkige en lege Amerikaan, een beeld van een kunstmatige wereld van plastic en verpakkingen zonder substantiele inhoud. Maar de Amerikanen kunnen en willen zichzelf zo niet zien.’
De meesten niet, maar er is minstens één Amerikaan die zijn eigen oppervlakkigheid niet erg vindt: Donald Trump.
A VERY SHALLOW PERSON
Michael Bailkin, de overheidsfunctionaris die Trumps eerste deal met de gemeente New York mogelijk maakte, ontwikkelde een zekere vriendschap met Donald, maar niet zo diepgaand dat Bailkin zijn eigen huwelijksproblemen met hem besprak.4 Bailkin geloofde namelijk niet dat Donald kon praten over welk onderwerp dan ook met een grijntje authentieke emotionele diepgang. Toen Trump het in 1977 eindeloos lang met hem had over zijn nieuwe vriendin, Ivana, was het alsof hij het over een nieuwe trofee had, zoals hij vaker over vrouwen had gesproken.
Volgens Bailkin beperkte Trumps emotionele spectrum zich tot een overgevoeligheid voor kleinerende, denigrerende opmerkingen en profane woedeuitbarstingen als hij dacht dat iemand hem voor een sukkel hield. Op alle andere momenten, schreef biograaf Wayne Barrett, bevond Trump zich volgens Bailkin op een ‘detached, emotionless plane, energized by his own compulsive ambition and oblivious to anyone else’s feelings.’ Bailkin herinnerde zich dat hij zich een keer ergerde aan Trump en had gezegd: ‘You’re a very shallow person’. Trump vatte dat verrassend genoeg niet op als belediging, integendeel: ‘Of course. That’s one of my strengths. I never pretend to be anything else.’
HET RIJK VAN HET GOEDE
Richard Rohr concludeerde in zijn boek over het Enneagram dat het spanningsveld tussen waarheid en leugen een probleem is voor type Drie zodra het zelfbeeld van de succesvolle, nimmer falende persoon door de realiteit in het gedrang komt. In 1988 schreef hij:
‘Amerikanen hebben er veel moeite mee om de leugens van ons systeem te doorzien. Nadat een Iraans passagiersvliegtuig door de Amerikaanse krijgsvloot was neergehaald, deed bij ons het gerucht de ronde dat Iran reeds aanwezige lijken had verminkt en in de Perzische Golf had gegooid om de wereld wijs te maken dat wij op een burgervliegtuig hadden geschoten. Amerika, het ‘Rijk van het Goede’, is boven elk bedenkelijk motief verheven en zou nooit zo’n fout maken. Dit soort bedrog is een deel van het systeem en de levensstijl van de Amerikanen.’
Rohrs woorden raken precies de kern van het dilemma waar journalist Eelco Bosch van Rosenthal de afgelopen jaren op stuitte bij het interviewen van een aantal prominente Amerikaanse ex-overheidsfunctionarissen, zoals klokkenluider Edward Snowden en CIA-overloper Philip Agee. In Volkskrant magazine merkte hij op: ‘Allemaal zijn het mannen – het zijn altijd mannen – die na jaren trouwe overheidsdienst ineens een steen door de ruiten van het Witte Huis keilen. Ze zijn vaak narcistisch en egocentrisch, maar ze hebben goede bedoelingen. Zoals Agee, die lang voor de CIA werkte tot hij merkte dat ze bloed aan de handen hadden. Vervolgens gooide hij met zijn boek ‘Inside The Company’ de namen van tweehonderd collega’s op straat, in de hoop zo de CIA-operaties te stoppen.’ 5
Bosch van Rosenthal concludeerde: ‘Amerikanen denken vaak oprecht dat ze het beste doen, terwijl hun land aan elkaar hangt van historische vergissingen. Daar zit veel tragiek in net als bij die mannen: ze kiezen voor hun land, maar raken daar ook weer teleurgesteld in.’ Dit thema is actueel. Met het verscheuren van de anti-nucleaire deal met Iran had Trump een 40 jaar oude vijandschap nieuw leven ingeblazen. De Volkskrant haalde op 15 februari 2019 een artikel aan van The New York Times waaruit bleek dat de Amerika de sabotageoorlog tegen Iran flink had opgevoerd: ‘De regering Trump zou sinds twee jaar een geheime campagne nieuw leven hebben ingeblazen om te voorkomen dat Teheran ooit beschikt over een nucleaire langeafstandsraket die Amerikaanse steden kan bereiken. De CIA-operatie zou succesvol zijn.’ 6
EEN GEWELDIG LAND
Bosch van Rosenthal herkende wel iets van de teleurstelling van de Amerikanen die hij interviewde: ‘Ik heb dat zelf ook wel met Amerika. De ene keer denk je: wat is het toch een geweldig land, wat kan hier veel en wat zijn ze op de goede weg – en dan ineens kiezen ze een president die de democratie schade berokkent door zich tegen de rechtstaat te keren. Dat blijft fascineren.’ Eind 2019 ging hij terug naar de Verenigde Staten om een rapportage te maken over de ontwikkelingen in Texas, de snelst groeiende staat die hard op weg was om Californië te passeren en waar alle heikele problemen van het land samen leken te komen. De serie werd uitgezonden op de Nederlandse televisie toen de coronacrisis net was uitgebroken en Trump nog beweerde dat het virus ‘under control’ was.
Bosch van Rosenthal sprak in februari 2019 tegen Volkskrant magazine over Donald Trump, Richard Rohr sprak in zijn boek Het Enneagram in 1988 over Ronald Reagan, die had geregeerd van 1981 tot 1989. Rohr schreef zijn boek in Reagans laatste regeringsjaar:
‘Op deze plaats kan ik er niet omheen een paar woorden te wijden aan het Reagan-tijdperk dat achter ons ligt. Reagan was – net als veel Amerikaanse presidenten – een Drie. Het was te voorzien dat hij zou worden gekozen en herkozen. Hij belichaamde op haast perfecte wijze het collectieve wezen van de Verenigde Staten. Reagan was de pragmatische, succesvolle, aantrekkelijke Amerikaan zonder diepgang. Dat strookt met de ijdelheid en de oppervlakkigheid van de onvrije Drie. Je krabt een beetje aan het vernis – en vindt niets.’7
Ik woonde zelf in Long Beach, Californië, tijdens Reagans eerste regeringsjaar, werkte op de Flight Test afdeling van vliegtuigfabrikant McDonnell Douglas, en verwonderde mij als nuchtere, 23-jarige Nederlandse ingenieur dagelijks over de ontwikkelingen in het land en over Reagans populariteit onder mijn Amerikaanse collega’s. Ik vond Amerika een geweldig land en leerde er objectiever naar mijn moederland te kijken. Sindsdien beschouw ik Amerika als mijn tweede vaderland, maar toch keerde ik bewust terug naar Nederland om daar mijn toekomst op te bouwen. De Winnaar in mij voelde zich er thuis, maar de andere Enneagramtypes bij mij ‘in de bus’ vonden Nederland prettiger. Mijn appartementencomplex was ommuurd. In The Los Angeles Times stond elke dag wel een artikel over een schietincident en in die tijd werd John Lennon voor zijn huis in New York doodgeschoten en pleegde een jonge man een moordaanslag op president Reagan. Ook toen al had de wapenlobby de macht in Amerika. Nederland leek mij een veiliger land om mijn toen nog niet geboren kinderen te laten opgroeien.
LEUGENS EN BEDROG EN ILLUSIES
Richard Rohr voegde destijds nog een stichtelijke boodschap toe aan zijn observaties:
‘De Verenigde Staten moeten een lange weg gaan eer ze hun valse collectieve zelf ontmoeten, dit kunnen aanvaarden en hun gevoeligheid voor leugens en bedrog en illusies kunnen erkennen.’
Als ik zijn woorden ruim 30 jaar later lees concludeer ik dat de Verenigde Staten in 2020 eindelijk aan het einde van Rohrs ‘lange weg’ waren gekomen. Door Donald Trump tot president te kiezen hadden de Amerikanen zichzelf gedwongen ‘hun valse collectieve zelf’ te ontmoeten en ‘hun gevoeligheid voor leugens en bedrog en illusies te leren erkennen’. Ruim twee jaar na Trumps inauguratie had hij van zijn presidentschap een dagelijkse The Trump Show gemaakt en alle normen van het betamelijke verlegd, getuige de intro van CNN-presentator Jake Tapper in zijn programma The Lead with Jake Tapper, op vrijdag 26 april 2019.8
‘Welcome to The Lead. I’m Jake Tapper. The Politics Lead. President Trump is all over the place today, promoting his alternate reality where the Special Counsel investigation, started by his handpicked Deputy Attorney General, was an attempted coup against him. This as he attacked his former White House Counsel as a liar, slammed Democrats as maniacs, promised to fill sanctuary cities with undocumented immigrants, despite legal guidance from his own Department of Homeland Security that he cannot do that, and claimed that his assessment that there were “very fine people on both sides of that Charlottesville Virginia march was the perfect response”. The president today also claimed that gas prices were going down when they’re actually going up and referred to his 72 year old self as “young and vibrant”.’
Na deze ronkende opsomming concludeerde Tapper op nuchtere toon: ‘Any one of these comments during any other presidency would prompt alarm, condemnation, concern, perhaps even a Congressional hearing or two. Around here, we just call it Friday. The president himself acknowledged today that you never know what he’s going to claim or do next.’ Tappers woorden werden gevolgd door een videoclip waarin Trump zei: ‘The good thing with me: you never know.’ Dat is The Trump Show, met Donald Trump in de hoofdrol. Ik bleef kijken. Vier jaar lang, elke dag.
FAKE NEWS
Volkskrant magazine-interviewer Antoinnette Scheulderman vroeg journalist Eelco Bosch van Rosenthal naar de invloed van fake news en het zogenaamde post truth-tijdperk op de traditionele journalistiek. Bosch van Rosenthal benadrukte dat het juist nu ‘zo belangrijk is om keer op keer te blijven vaststellen dat dit een president is die gemiddeld tien keer op een dag liegt’. 9
Scheulderman: ‘Toen jij vorig jaar Steve Bannon interviewde, de campagneleider en ideoloog van Trump, noemde hij dat juist een leugen van jou. “Je moet je schamen dat je zegt dat Trump leugens verspreidt. Dat doet hij niet.”’
Bosch van Rosenthal: ‘Maar toch is het waar. En de enige remedie is om elke keer als een politicus liegt, dat te benoemen. Oók als hij 6000 leugens verkondigt in twee jaar tijd. Het probleem is: als je dat feitelijk en consequent doet, zoals CNN en The New York Times, wekt het de indruk van een campagne tegen Trump. Toch moet je je daar als medium niet door laten weerhouden.’ In april 2019 passeerde Trump de 10.000 leugens, volgens The Washington Post. Een jaar later had Trump dat aantal al bijna verdubbeld. Trump is de belichaming van fake news.
ALTERNATIVE FACTS
Met de verkiezing van Donald Trump belandde Amerika in de wereld van de ‘alternative facts’, een term gemunt door zijn adviseur Kellyanne Conway op 22 januari 2017, ter verdediging van persvoorlichter Sean Spicer, na een conflict met de media over de bezoekersaantallen bij Trumps inauguratie.
De foto hierboven geeft een indruk van wat Trump zelf zag tijdens zijn inauguratie, vanuit zijn positie: volgens hem was de menigte veel groter dan die bij Barack Obama. Hieronder is te zien wat de rest van de wereld ’s avonds te zien kreeg op televisie en in de kranten: een menigte inderdaad (rechter foto), maar aanmerkelijk kleiner dan bij Obama’s eerste inauguratie (linker foto). Voor Trump meer dan genoeg reden om zijn persvoorlichter Sean Spicer te bellen en zich bij hem te beklagen over de media.
President Trump: ‘Sean, have you seen the news?’
De president aan de telefoon. Zo begon Spicers relaas over de dag na de inauguratie, opgetekend in zijn boek The Briefing,10 na zijn vertrek uit Het Witte Huis. Het was zaterdagmorgen 21 januari 2017 en Sean had nog niets gezien. Hij was thuis en zijn zes jaar oude kinderen waren iets heel anders aan het bekijken op TV. Maar de president had op televisie een paneldiscussie gezien waarin de Trumpinauguratie vergeleken werd met die van Obama’s eerste inauguratie en dat verdiende Spicers onmiddellijke aandacht. Er was gezegd dat de Trumpmenigte aanmerkelijk kleiner was geweest. Dat kon niet waar zijn. Spicer: ‘The president was clear: this needed to be addressed – now.’
DE GROOTTE VAN DE MENIGTE
Sean ging na Trumps telefoontje als een razende informatie verzamelen over de grootte van de menigte. Hij had net al een andere controverse achter de rug, over de foutieve tweet van een journalist die had beweerd dat de buste van Martin Luther King uit de Oval Office was verwijderd door Trump. Nu dit weer. De president vond dat de media een punt maakten van de grootte van de menigte om de nieuwe regering van meet af aan te kleineren en te ontmoedigen. Als Trump enige kans zou maken op een eerlijke behandeling van de pers, dacht Spicer, dan moet ik ze nu daarmee confronteren.
Maar betrouwbare informatie verkrijgen over het aantal bezoekers van de inauguratie tijdens een weekenddag, op het moment dat niemand daar nog interesse in, had bleek extreem lastig. Spicer kreeg vooral te horen: ‘It’s over, who cares?’ De president! Spicer raapte allerlei informatiekruimels bij elkaar, kreeg het aantal metrobezoekers van de vorige dag te horen (420,000) en die van Obama’s tweede (niet de eerste) inauguratie (317.000), onderzocht social media informatie (Twitter meldde een record aantal kijkers op hun ‘live feed’) en concludeerde, zo schreef hij in zijn boek: ‘Based on these numbers, it seemed possible that President Trump had, in fact, a larger inaugural audience than Obama.’ Spicer bestudeerde natuurlijk ook de luchtfoto’s die overduidelijk het tegendeel lieten zien. Maar die gaven volgens hem een vertekend beeld, want daar zaten de mensen niet bij die langs de route stonden en er hadden ook veel mensen in de rijen gestaan bij de checkpoints.
TELEVISION RATINGS
Om 4:51 uur in de ochtend had Trump een tweet de wereld in gestuurd: ‘Wow, television ratings just out: 31 million people watched the Inauguration, 11 million more than the very good ratings 4 years ago!’ Die vergelijking ging niet over Obama’s eerste, maar tweede inaguratie. Het vergrootglas van Trumps aandacht gaat altijd naar dat deel van de feiten dat in zijn voordeel spreekt, met de nodige overdrijving van het positieve en met weglating van het negatieve. Spicer wist wat hem te doen stond: een agressieve benadering van de pers, krachtig en zonder gelegenheid om vragen te stellen. Zo had hij het ooit eerder gedaan in de Trump Tower en toen was Donald Trump erg tevreden over hem geweest. Het was hem nu wel duidelijk dat de pers, en CNN en NBC in het bijzonder, hier een verhaal hadden gefabriceerd.
En zo bereidde Sean Spicer zich enigszins opgefokt in zijn eentje voor op zijn eerste bokswedstrijd met de pers, in zijn hoedanigheid als persvoorlichter van Het Witte Huis, op zaterdagmiddag 21 januari 2017. Hij begon met een reprimande naar de pers over de foutieve berichtgeving over de buste van Martin Luther King:‘The first punch I threw connected, a solid blow’. Daarna beschuldigde hij de media ervan dat zij middels foto’s van de National Mall opzettelijk een verkeerd beeld lieten zien, met veel witte vlekken waar geen mensen stonden, ‘to minimize the enormous support that had gathered at the national mall.’ Hij zette er zijn eigen conclusie tegenover: ‘This was the largest audience to ever witness an inauguration – period – both in person and around the globe.’ Spicer vertrok vervolgens zonder vragen te beantwoorden, de pers in verbijstering achterlatend.
AUDIENCE OF ONE
Achteraf vond hij zijn presentatie misschien niet zijn beste performance ooit, maar zijn grootste fout was dat hij de wens van Trump kennelijk verkeerd had vertaald. Waar hij een compliment van de president had verwacht (“attaboy”) liet stafchef Reince Priebus hem al weten dat het niet goed zat: ‘the president wasn’t happy at all with how I had performed. He didn’t like my not taking questions. He thought I was hung up on the wrong issues. He wanted to know why I hadn’t run my statement by him.’
Elke onderdaan van Donald Trump heeft slechts een audience of one: de grote baas zelf. Als een keizer die op televisie naar zijn gladiatoren zit te kijken en na afloop van elk gevecht beschikt over hun lot: duim omlaag of duim omhoog? Minuten later belde de president zelf Spicer op en ‘he was not pleased. And I started to wonder if my first day would be my last. In fact, as I drove past the White House gates that night, I wasn’t sure I’d be driving back in. I had made a bad impression, and looking back, that was the beginning of the end.’ Duim omlaag.
REVANCHE
De maandag na de zaterdag zou Spicer revanche nemen. Dit keer was hij beter voorbereid, beter gekleed en in een betere vorm: ‘I stood my ground and answered questions for almost two hours. When I left the podium, I was mentally exhausted but thinking I had righted the ship. I wanted to sit down, but there was one more thing I needed to do. I almost sprinted to the Oval Office and the president’s back dining room. This was it – was I back or not?’ Duim omhoog of duim omlaag?
Spicer: ‘The television at the end of the room was on, and President Trump was leaning back in his chair at the end of the table, remote in his hand, and beaming. To my eternal surprise, he rose up and gave me a bear hug. “That’s my Sean. Good job,” he said. “Right way to do it.”’ Duim omhoog.
Spicers einde in Het Witte Huis zou zich zes maanden later alsnog aandienen, toen Trump een nieuw hoofd communicatie had aangetrokken, Anthony Scaramucci. Spicer diende zelf zijn ontslag in. Trump stribbelde nog even tegen: ‘Sean, you’re an important member of this team.’ Maar Spicers besluit stond vast, waarop de president zei: ‘Okay, if that’s what you think.’ Spicer was verbaasd over de kant van Trump die hij die dag voor zich zag:11 ‘I have seen a lot of sides of Donald Trump – tough talking negotiator, political pitchman – but that day I saw another. He was caring, kind, and gracious.’ Dat is een kant die we inderdaad zelden zien van Donald Trump: zorgzaam en aardig. Als de meedogenloze keizer die af en toe iemand in leven laat en beloont met zijn genade. Die kant laat Donald Trump alleen zien aan uiterst loyale medewerkers die voor hem door het stof zijn gegaan.
FLATTERENDE FOTO’S
Wat Sean Spicer overigens ‘vergat’ te vermelden in zijn boek is dat hij die bewuste zaterdagochtend na de inauguratie niet alleen bezig was geweest met het uitzoeken van de feiten. Hij was ook bezig geweest die feiten actief naar zijn hand te zetten. Anderhalf jaar later zou uit onderzoeksdocumenten blijken dat Spicer een aantal telefoontjes had gepleegd naar The National Park Service, die de luchtfoto’s had gemaakt, met het dringende verzoek om ‘flatterende’ foto’s.
Ook Trump zelf wilde foto’s zien waarop het drukker leek. Een van de NPS-fotografen had daarop de luchtfoto’s nog een beetje extra bijgesneden aan de onderkant en aan de zijkanten, zodat het inderdaad leek alsof het drukker was, na te hebben begrepen dat ‘een autoriteit dat van hem wilde’ 12. In de hierboven getoonde bijgesneden versie zien we het gewenste effect. Bij Trump gaat het nooit om de waarheid, maar om het plaatje, de show, de illusie. Die man was gekozen tot president van de Verenigde Staten. Rohr had een punt in 1988: Amerika is het land van De Drie. Helaas had het land een ongezonde versie van het type gekozen.