6.1 Zelfrechtvaardiging

Op 28 april 2011 zat voormalig brandweerman Mark Taylor thuis op de bank voor zich uit te staren. Hij leed aan een post-traumatisch stress syndroom, PTSS, opgelopen toen bij een brand een jongetje was omgekomen. Mark was na een jarenlange depressie een mentaal wrak: ‘I was sick. I was deflated. I was dying.’¹ Wezenloos keek hij voor zich uit, met voor zich de televisiebeelden van Fox News, enkel om iets te doen te hebben terwijl hij zich miserabel voelde. Onwetend was hij op dat moment van het feit dat God een plan had met zijn leven. Taylor: ‘But then it happened. The moment that altered the course of my life.’ Hij schreef zijn visioen op in The Trump Prophecies, The Astonishing True Story of the Man Who Saw Tomorrow. God liet Taylor al in 2011 weten dat Hij wilde dat Donald Trump president zou worden. Het was slechts een kwestie van tijd.

Gods wil geschiede op 20 januari 2017, toen Trump de eed aflegde op het bordes van het Capitool in Washington, D.C.. In de verkiezingen van 2016 werd Donald Trump gesteund door 81 procent van de Amerikaanse evangelicals. Aangezien de (white) evangelicals 26% uitmaakten van het Amerikaanse electoraat zou Trump zonder hun steun nooit president zijn geworden.

Als u zelf niet in God gelooft helpt het volgende gedachte-experiment om de godvrezende Trump-supporter beter te begrijpen: God bestaat en Hij is Almachtig. God kent ons beter dan wij onszelf kennen en heeft voor ieder van ons een plan, dat Hij op een bepaald moment aan ons onthult. Sommigen onder ons krijgen van Hem een glimp te zien van de toekomst. Mensen zoals Mark Taylor. Zij zijn onze profeten. Probeer dit gedachte-experiment dit hele hoofdstuk vol te houden.

Ik heb Deel VI geschreven tijdens de laatste drie maanden van Trumps presidentschap. Pas over vele jaren, als alle getuigen hun verhaal hebben verteld, als alle kanten zijn belicht, als de nasleep ver achter ons ligt en als alle geheime documenten openbaar zijn gemaakt, kan de totale schade worden opgemaakt en zal er voldoende afstand bestaan om de juiste betekenis te geven aan de jaren 2017-2021. Mijn impressie is dan ook niet meer dan een eerste aanzet om Trump en zijn presidentschap te beschrijven, te begrijpen en context te geven.

De politicus Trump was in mijn optiek te vergelijken met een vaccin, dat na toediening eerst had geleid tot hoge koorts bij zo ongeveer elke Amerikaan, met allerlei vervelende bijwerkingen vandien. Uiteindelijk bleek Trump voldoende antilichamen in de Amerikaanse samenleving te hebben getriggerd om de infectie te kunnen overwinnen. Na vier koortsachtige jaren versloeg de democratie de dictator. De Amerikaanse democratie leefde voort, een les rijker. Dat sterke vermoeden had ik al in juni 2020, toen ik voorspelde dat president Trump de verkiezingen zou gaan verliezen (zie media, interview gepubliceerd op 8 juli in managementboek.nl).² Mijn voorspelling was niet gebaseerd op een visioen, maar op een logische analyse.

Deel VI, The Art of Believing gaat voornamelijk over Trumps gelovige aanhangers, zijn megalomanie en zijn rolmodellen in Het Witte Huis. Ik besluit dit deel met een drieluik over de geheime voorbeeldrol van president Richard Nixon. Trumps jarenlange bedrog en zelfrechtvaardiging, enthousiast gekopieerd door zijn sekteleden, hadden uiteindelijk een bijna fatale uitwerking op alle fronten: de partijpolitiek in Washington, de eenheid van het land, de volksgezondheid, de democratie, het imago van Amerika in de wereld, de economie, het vertrouwen van de bevolking in haar eigen bestuurders, het aanzien van het presidentschap en de integriteit van de regering. Trump besloot zijn eerste en enige ambtstermijn daardoor niet als ‘winner’, maar als ‘loser’.

De eerste drie hoofdstukken van dit deel vormen een drieluik, waarin de chemie tussen Trump en zijn evangelicals centraal staat. Het drieluik maakt de interactie duidelijk tussen magisch denken, doelbewust bedrog en geloof in God. In combinatie met ons vermogen onze fouten voor onszelf te rechtvaardigen kan die interactie de koers van een land bepalen, als zowel de leiders als hun volgers zich er aan overgeven. Om zichzelf te kunnen laten infecteren door Trumps alternative reality moesten zij eerst hun eigen immuunsysteem overwinnen. Hoe zij dit deden is het onderwerp van dit hoofdstuk: zelfrechtvaardiging.

In de aanloop naar Trumps verkiezingswinst in 2016 en gedurende zijn presidentschap kwamen magisch denken, zelfrechtvaardiging en geloof in God samen als in een perfecte storm. Geen ander boek beschrijft de essentie van zelfrechtvaardiging in mijn ogen beter dan Mistakes Were Made (but not by me), geschreven door twee psychologen uit Californië, Carol Tavris & Elliot Aronson.

De passende ondertitel is Why We Justify Foolish Beliefs, Bad Decisions, and Hurtful Acts. In 2011 werd het in het Nederlands vertaald, getiteld Er zijn fouten gemaakt (maar niet door mij). Tavris & Aronson schreven hun boek in 2007, lang voor de politieke opkomst van Donald Trump. Tavris & Aronson konden toen nog niet weten dat Trump 10 jaar later hun president zou worden, laat staan dat zij konden weten dat zelfrechtvaardiging de belangrijkst steunpilaar zou worden van hem, zijn partij en zijn kiezers.

Richard Nixon, een van Trumps rolmodellen, was een meester in zelfrechtvaardiging. Hij werd in 1977 geïnterviewd door de Britse journalist David Frost. Het televisie-interview werd destijds uitgezonden in vier delen, en bekeken door miljoenen kijkers in de hele wereld. Tijdens de derde uitzending sprak Nixon een tekst uit die beroemd is geworden als schoolvoorbeeld van zelfrechtvaardiging: ‘When the president does it … that means that it is not illegal.’ ⁴

Zelfrechtvaardiging is voor een dictator een absolute noodzaak om te kunnen functioneren, en derhalve één van de 10 essentiële kenmerken die ik in mijn boek Het Dictatorvirus had geïntroduceerd.⁵ Daarin gaf ik als voorbeelden de Argentijnse dictator Videla, ‘er was geen andere oplossing’, en de Cambodjaanse Broeder Nummer Twee onder dictator Pol Pot, ‘mij valt niets te verwijten’. Aangezien de wandaden van een dictator diep van binnen conflicteren met een positief zelfbeeld zijn dictators noodzakelijkerwijs meesters in het rechtvaardigen van hun acties. Hun eigen terreur is ‘nodig’ om reële en imaginaire vijanden te bestrijden, die zij met de meest negatieve bewoordingen moeten afschilderen. Hoe erger de vijand is, hoe erger zijn eigen acties mogen zijn. Het doel heiligt de middelen. Vreedzame demonstranten heten daarom ‘terroristen’, zodat zij met harde hand kunnen worden bestreden – law and order.

Dit mechanisme geldt niet alleen voor de dictator, maar zeker ook voor zijn volgers. Zonder zelfrechtvaardiging is een dictator namelijk niet te volgen. Het mechanisme waarmee wij foute acties voor onszelf goedpraten staat in de psychologie bekend als ‘reductie van cognitieve dissonantie’. Hoe dat proces werkte in het brein van Donald Trump was in de kern identiek aan datzelfde proces in ons eigen brein, met dien verstande dat hij er veel beter in was dan de gemiddelde mens, enerzijds door het ontbreken van een gevoel van schaamte, en anderzijds door meer dan 70 jaar dagelijkse oefening.

Reductie van cognitieve dissonantie stelde president Trump in staat meer dan 20.000 keer publiekelijk te liegen tijdens zijn presidentschap, of kinderen te scheiden van hun ouders die vanuit Mexico de Amerikaanse grens probeerden over te steken. In vrijwel alle 95 hoofdstukken van dit boek staan voorbeelden van uitspraken waarmee Trump zijn fouten rechtvaardigde, zoals ‘I’m not responsible’, ondanks het falen van zijn testbeleid tijdens de eerste coronagolf. Laat staan dat hij enige verantwoordelijkheid aanvaardde voor de 350.000 coronadoden die waren gevallen under his watch in de eerste 10 maanden van de crisis. Dit hoofdstuk gaat echter niet over Trumps vermogen zichzelf te rechtvaardigen, maar over zijn volgelingen. Hoe reduceerden zij hun cognitieve dissonantie?

Tavris & Aronson gaven in hun boek Mistakes Were Made (but not by me) een treffend voorbeeld van de sfeer die in de omgeving van Richard Nixon was ontstaan tijdens de Watergate-affaire.⁶ Nixons naaste adviseur John Dean, degene die uiteindelijk bijdroeg aan diens val, beantwoordde de vraag of Nixons medewerkers zelf in hun eigen onwaarheden geloofden. Zijn toenmalige uitleg zou later vrijwel een-op-een van toepassing blijken te zijn op de regering van Trump.

Interviewer: ‘You mean those who made up the stories were believing their own lies?’

Dean: ‘That’s right. If you said it often enough, it would become true. When the press learned of the wire taps on newsmen and White House staffers, for example, and flat denials failed, it was claimed that this was a national-security matter. I’m sure many people believed that the taps were for national security; but they weren’t. That was concocted as a justification after the fact. But when they said it, you understand, they really believed it.’⁷

Dean zou later regelmatig op televisie verschijnen om commentaar te geven op het presidentschap van Donald Trump. Sprekend vanuit zijn eigen ervaringen met Nixon zag hij duidelijker dan vele anderen wat er precies gaande was. In 2020 schreef hij samen met auteur Bob Altemeyer het boek Authoritarian Nightmare, Trump and his Followers. Daarin schreef Dean: ‘It seemed to us that Trump proceeded to make the same mistakes he had been making for the past three years, while his followers, whom this book is mainly about, kept cheering him on.’ ⁸

John Dean had zich bij het schrijven regelmatig afgevraagd of de wereld wel zat te wachten op het zoveelste boek over Trump. Dean: ‘If you Google “books about Trump,” the answer seems obvious: “You’ve got to be kidding!” But while there are many books about the man and his presidency, favorable and not so favorable, we could find no book that explains why he acts the way he does. Nor are there any books that explains his base, the source of his power. In fact, many observers have thrown up their hands in despair at Trump’s very steadfast supporters. They seem beyond the pale, beyond understanding.’ ⁹

Dean vond zijn antwoorden in de wereldliteratuur over autoritaire leiders uit de geschiedenis: ‘It has been possible to do a great deal of scientific research on authoritarian followers … After all, the followers make someone into a dictator.’ ¹⁰

‘Donald Trump only has the power to flaunt American institutions, treaties, and laws because he has a large, dedicated base who will believe whatever he says and do whatever he wants.’ ¹¹ Deans boek verscheen voor de verkiezingen van 3 november 2020. Hij kon toen nog niet weten dat Trump die verkiezingen zou verliezen en dat hij hemel en aarde zou bewegen om de uitkomst terug te draaien. En dat zijn partij en zijn kiezers hem daarin blindelings zouden volgen. Deans ‘authoritarian nightmare’ leek wekenlang bewaarheid te worden.

Ik was het volledig eens met de conclusie die Dean & Altemyer trokken uit hun literatuurstudie: ‘We believe the base’s endless loyalty springs from the same psychological traits that some observers think run deeply in Donald Trump himself, authoritarianism. Our understanding of these people is based on decades of research on people who might well support an autocratic takeover of a democracy.’ ¹²

Trumps tactiek om zijn eigen leugens oneindig te herhalen, zoals ‘it’s a hoax’, ‘the investigation is a witch hunt’, ‘it’s a rigged election’ en ‘the election was stolen’ hadden hetzelfde effect op zijn volgers als Nixons leugens hadden gehad op zijn medewerkers in de jaren ’70 van de vorige eeuw. Trumps medewerkers hadden dagelijks met hem te maken en namen zijn gedrag over. Zijn volgers op Twitter lazen dagelijks zijn tientallen tweets en geloofden wat hij zei.

Geloven in de leugens van Trump en zijn propagandakanalen hielp hen enorm, op de korte termijn althans. Zo waanden zij zich gelukkig met een leider die hen verzekerde dat hij hoe dan ook de strijd zou winnen tegen de verderfelijke Democraten. Een leider die hen verzekerde dat hij nog een tweede termijn zou regeren. Hij was briljant en hij ‘wist’ al dat de Democraten vals zouden spelen. Maar daar had hij vast al een plan voor. Zij geloofden hem en zijn geloofden ín hem. Op 6 januari zou het allemaal goed komen.

Je afsluiten voor strijdige informatie en uitsluitend praten met geestverwanten hielp ook. Trump-aanhangers moesten, net als Trump zelf, goed worden in zelfrechtvaardiging. Zij moesten dagelijks een beroep doen op hetzelfde psychologische mechanisme als hun leider, om hun steun aan hem voor zichzelf goed te kunnen praten, mee te kunnen gaan in zijn leugens, hem overtuigend op televisie te kunnen verdedigen of de andere kant op te kijken als hij moreel in de fout ging. Zij moesten goed worden in zelfrechtvaardiging om in 2020 opnieuw op hem te kunnen stemmen. Dat lukte niet iedereen, maar de meesten wel. 74 miljoen Amerikanen stemden op hem, na vier jaar lang getuige te zijn geweest van zijn daden en uitspraken. Duizenden van hen waren bereid voor hem het Capitool te bestormen.

Volgerschap is in de reguliere leiderschapsliteratuur onderbelicht. Onterecht, want de meest essentiële eigenschap van een leider is dat hij of zij volgers heeft. Zonder volgers geen leider. John Dean had terecht opgemerkt: ‘the followers make someone into a dictator’.¹³ Zonder een dieper inzicht in het geloof van Trumps volgers in hun leider is de aard van zijn presidentschap, inclusief het begin en het einde, dan ook niet te begrijpen.

Aangezien Trump zijn macht ontleende aan de grip die hij had over zijn volgelingen is het interessant om te weten hoe zij hun eigen cognitieve dissonantie reduceerden. Wie waren die volgelingen? Bij een meerderheid van zijn miljoenenaanhang speelde het geloof in God een doorslaggevende rol. Het belang van het geloof in Amerika was aanvankelijk een groot probleem voor Trump, want slechts 15% van de witte evangelicals vond hem ‘authentically Christian’.¹⁴

In Deel IV, The Art of the Cult, heb ik het sekteleiderschap van Trump besproken. Buiten zijn familie en vazallen in de media en in politiek Washington bestond zijn meest loyale aanhang uit white evangelicals. Velen van hen ervoeren aanvankelijk echter een innerlijk dilemma, dat moest worden opgelost voordat zij daadwerkelijk hun stem op hem konden uitbrengen. Onderzoek van de Barna Group wees uit dat 49% van de witte evangelicals vond dat Trump ‘lacked a strong moral character’.¹⁵

Hun innerlijke dilemma, hun persoonlijke cognitieve dissonantie, kwam dus mede voort uit hun geloof, waarin morele waarden juist werden gepredikt. Reductie van cognitieve dissonantie houdt in dat als wij iets doen wat moreel fout is, we geneigd zijn daar niet eerlijk over te zijn, niet alleen tegenover anderen om onze huid te redden, maar juist ook tegenover onszelf om ons positieve zelfbeeld intact te houden. Ziedaar de noodzaak voor de evangelicals om die dissonantie te reduceren.

De enige waarde in het geloof die nog hoger staat dan moraliteit is loyaliteit aan God. In dat gegeven lag de oplossing voor het dilemma van de evangelicals. Als God nu zelf zijn zegen zou geven aan het presidentschap van Donald Trump, dan zou loyaliteit aan God automatisch overgedragen worden aan Trump. Loyaal aan Trump zou dan betekenen: loyaal aan God. Als God Trump Zijn zegen geeft, wie ben ik dan om een negatief oordeel over hem te vellen? Trump is verre van perfect, maar dat geldt ook voor mij zelf. Door Trump in te passen in hun reeds bestaande geloof in God ontstond tijdens de presidentscampagne van 2016 als het ware een nieuwe geloofsgemeenschap, waar buitenstaanders en verifieerbare feiten geen vat meer op hadden. Loyaal zijn aan Jezus, de Zoon van God, betekende loyaal zijn aan Trump. Nadenken was dan niet meer nodig. Geloven en doen wat hij zegt was voldoende.

Maar hoe kon de gemiddelde Amerikaanse witte evangelical weten of Trump de zegen van God had? Daarin lag een cruciale rol voor tientallen evangelische leiders, die wekelijks hun volgelingen toespraken, en voor een handjevol hedendaagse profeten, die door God persoonlijk waren aangewezen om als zijn instrument op aarde aan de rest van de wereld te vertellen dat hij wilde dat Donald Trump president zou worden (denk aan ons gedachte-experiment).

Echte profeten worden niet altijd direct op hun woord geloofd en hun visioenen zijn niet altijd even helder of specifiek. Dat is nu eenmaal het lot van mensen die in rechtstreeks contact staan met God. Zo iemand was Mark Taylor, de brandweerman die op 28 april 2011 naar de televisie zat te staren en een visioen kreeg.

Taylor: ‘Then it happened. The moment that altered the course of my life. That moment – in 2011, sitting in front of my television in my cream-colored living room – that everything changed… In the unlikeliest of ways and from the unlikeliest angle.’ Hij tekende zijn visioen op in het boek The Trump Prophecies. Taylor zag het beeld nog zo voor zich: ‘I saw Donald Trump’s face come on the air, and although I had seen him in the media hundreds of times prior and never thought a thing about it, something deep within my spirit immediately snapped to awareness… like an invisible sergeant within the Army of the Lord calling me to attention.’ ¹⁶

Kijkend en luisterend naar Donald Trump op Fox News (de foto dateert uit december 2011, met Trump op bezoek bij Fox & Friends) drong het tot Taylor door dat God hem iets probeerde duidelijk te maken. Taylor: ‘I now understand why the Lord allowed me the extra energy to plant my feet on that tan-carpeted floor and stand to hear the voice behind the microphone. It wasn’t what Trump was saying in his address about international currencies, it was the frequency that he was emulating that harmonized with a Holy Spirit-led call for me, Mark Taylor, to respond.’

God had namelijk een plan met het leven van Trump. Dat plan hield in dat Trump in 2016 de presidentsverkiezingen zou winnen. Wat Hij er nog niet bij vertelde was dat Hij van plan was Trump in 2020 weer in te ruilen voor iemand anders (een beter bewijs van het feit dat Gods wegen ondoorgrondelijk en onvoorspelbaar zijn lijkt mij lastig te vinden).

God sprak direct tot de nieuwbakken profeet. Taylor: ‘An epiphany of truth with the most evident clarity rooted me to the floor as I heard the Lord speak… You are hearing the voice of a president.’ Vervolgens liep Mark naar zijn werkkamer en ging achter zijn bureau zitten: ‘I listened as the Spirit gave me the words to write, never once comprehending the impact it would have on the globe in the short years that followed.’ ¹⁷

In The Trump Prophecies valt te lezen dat de voormalige brandweerman de door God aangewezen profeet was die het goede nieuws over Trump aan de wereld mocht vertellen: ‘This prophet, this reserved man of God, was retired firefighter Mark Taylor. The word given by the Holy Spirit was delivered on April 28, 2011 in the middle of the most debilitating sickness.’ God had hem de helpende hand geboden door hem te koppelen aan een co-auteur, Mary Colbert.

In de volgende tekst horen we het onder evangelicals wijdverbreide geloof dat God mensen uitkiest om als zijn instrumenten op aarde te dienen, in dienst van zijn plannen (denk aan het gedachte-experiment): ‘When the prophecy later fell into the hands of New York Times bestsellers Don and Mary Colbert, God used this new team of passionate individuals to lead the nation into a fervent prayer chain that would accomplish one of the most incredible miracles our country has ever seen. But Trump’s victory was only the beginning…’

Mark Taylor en Mary Colbert schreven een paar maanden na de inauguratie van Trump: ‘In November of 2016, the world witnessed the impossible. Nearly every household in America was tuned in to the election feeds, and every update pointed to a loss for the Republican Party. But when the map of the states flipped red in the final hour, there were a select few who weren’t surprised. They had always known Trump was going to win. He was chosen “for such a time as this.” The prophecy had said so.’

Het was dus allemaal voorbestemd. Door God.

Wie door het geloof in God is aangeraakt, gelooft ook dat Hij gevoelig is voor de gebeden van zijn volgelingen. Wie hard genoeg bidt wordt op een zeker moment door Hem gehoord, althans, dat gelooft de gelovige. De telefonische ‘national prayer chain’, een succesvol internet-initiatief van co-auteur Mary Colbert leverde dan ook een doorslaggevende bijdrage aan Trumps verkiezingsoverwinning in 2016. Zo fanatiek was er gebeden. In het hele land.

Colbert: ‘The prayer chain started as scheduled on Labor Day, Monday September 5, 2016, at nine in the morning. “Good morning, Church! I declared enthusiastically. “This is Mary Colbert! Welcome to the Nation Builders prayer line! We are praying for Donald Trump! We are praying for our country! We are praying for the wisdom of God! Let’s enter His gates with thanksgiving! Let’s enter His courts with praise!”’ ¹⁸ Dat werd de standaard groet, elke dag tot en met de verkiezingen. Colbert: ‘I started instructing callers to shout out the state they were representing as soon as their call was connected, and all the voices in turn would erupt in a cry: “Texas!” “New York!” “Florida!” “California!” “Oregon!”.’¹⁹

Al na een week moest de capaciteit van de hotline worden uitgebreid. Het nationale gebed was een doorslaand succes. Trump won de verkiezingen. De overwinning kon worden aangevoerd als nieuw bewijs dat de profeten gelijk hadden gehad. Trumps overwinning was Gods Wil. Trumps overwinning was tevens het bewijs dat de gebeden daar een bijdrage aan hadden geleverd. Of zou God Trump ook zonder al die gebeden de overwinning hebben geschonken? Dat kregen de gelovigen niet te horen. Die moesten afwachten wat God verder van plan was. Zij moesten de verdere gebeurtenissen zelf interpreteren, daarbij geholpen door hun leiders en profeten. Gelukkig hield Trump zelf hen dagelijks op de hoogte, geholpen door de hem goedgezinde media.

Tijdens de campagne en het daaropvolgende bewind van Donald Trump was er een miljoenenmarkt ontstaan voor diegenen die met droge ogen konden beweren dat God zijn oog op Trump had laten vallen, zodat elke witte evangelical zichzelf met goed fatsoen kon overtuigen dat het okay was om zijn lot aan Trump te verbinden. Wie dat punt eenmaal gepasseerd was was onbewust met zijn hele ziel en zaligheid toegetreden tot zijn sekte, de sekte van Trump.

De sekteleden van Trump geloofden na enige tijd dat God expres de imperfecte Trump had uitverkoren, dat God een plan had voor Amerika en zijn gelovigen en dat het gelukkig helemaal goed zou komen, mits Trump aan de macht zou blijven. Dat geloof mengde zich onder Trump met een reeds bestaand, niet te onderschatten wantrouwen jegens de Amerikaanse overheid. Daardoor onderging een deel van zijn sekte een opvallende mutatie, alsof de ene infectie zich mengde met een andere infectie en een nieuw virus produceerde.

De sekteleden van Trump bleken niet alleen gevoelig voor zijn leugens, maar ook voor de meest bizarre samenzweringstheorieën. Zo werden aanhangers van de ‘deranged conspiracy cult’ QAnon vanaf de zomer van 2018 steeds vaker gesignaleerd op rallies van Trump. De beweging was aan de oppervlakte gekomen in oktober 2017, tijdens Trumps eerste jaar als president. Volgens QAnon-aanhangers was er sprake van een geheim complot van de ‘deep state’, bestaande uit een netwerk van hooggeplaatste, pedofiele politici en entertainment-prominenten, die er een internationaal kinderporno-netwerk op na hielden. Dat geheime complot had als ultiem doel het omverwerpen van Donald Trump.²⁰ Geloven in God én geloven in QAnon bleek heel goed met elkaar verenigbaar te zijn, en met Amerikaans patriottisme. Dezelfde Trump-supporter kon in zijn ene hand een bord vasthouden met de tekst ‘HOLD THE LINE PATRIOTS – GOD WINS’, en in zijn andere hand ‘Q SENT ME’.

Jacob Anthony Angeli Chansley, beter bekend als Jake Angeli, beter bekend als ‘the QAnon Shaman’, was een vaste bezoeker van Trumps rally’s. Hij had zijn onmiskenbare ’15 minutes of fame’ op 6 januari 2021. Waarschijnlijk herkent u hem van de televisiebeelden, die wereldwijd te zien waren.

De ‘QAnon Shaman’ was slechts één van de duizenden sekteleden van Trump die op 6 januari 2021 het Capitool bestormden, op het moment dat het voltallige Congres onder leiding van vice president Mike Pence de verkiezing van Joe Biden en Kamala Harris officieel zou ratificeren. Op CNN en social media was de fotogenieke Angeli echter niet te missen. Ivanka Trump noemde de bende, net als haar vader, ‘American Patriots’.

Zo zagen de ‘patriots’ zichzelf ook. Zij geloofden écht dat zij Amerika moesten redden uit de handen van ‘the radical left’ , in opdracht van Trump en in de naam van God. Hun vrijheid en dat van hun kinderen en kleinkinderen stond op het spel. De QAnon Shaman riep herhaaldelijk ‘Freedom!’ en ‘USA, USA!’. Hun mars heette niet voor niets The March to Save America. De bestorming van Het Capitool eiste 5 levens. Op 6 januari 2021, de dag dat een bonte verzameling QAnon-aanhangers, Proud Boys, white supremacists, gun activists en white evangelicals geschiedenis schreef in Washington, overleden tegelijkertijd meer dan 4.000 Amerikanen aan COVID-19 – meer dan op 9/11 of Pearl Harbor. Maar voor dat feit was die dag geen aandacht.

Trumps ‘patriots’ vonden de bestorming een geslaagde actie. De rest van de wereld vond het een beschamend voorbeeld van ‘domestic terrorism’, een ‘insurrection’, een mislukte ‘coup’. Aangezien Donald Trump zijn supporters zelf had opgeroepen en naar het Capitool had gestuurd gingen de volgende dag stemmen op om het ‘25^th amendment’ aan te roepen, de wet die het kabinet de macht geeft de president uit zijn functie te ontzetten. John Kelly, Trumps voormalige Chief of Staff, zei desgevraagd dat als hij nog in het kabinet zou zitten, hij vóór zou hebben gestemd.

Wat vond president Trump zelf van zijn ‘patriots’? Volgens een bron in Het Witte Huis had hij voor de televisie gezeten met ‘borderline enthusiasm’. In een video zei hij: ‘We love you. You’re very special.’

Dr. Joe Pierre, een professor in de psychiatrie op UCLA en auteur van de Psych Unseen-blog, merkte op: ‘What seems novel about QAnon is that at least parts of its sprawling theories have been endorsed not only by the like of anti-government extremists but also media celebrities and politicians such as Alex Jones, Sean Hannity, or President Trump.’²¹

Toen Trump in augustus 2020 naar de beweging werd gevraagd zei hij er dit over: ‘I don’t know much about the movement other than I understand they like me very much, which I appreciate. I have heard that it’s gaining in popularity.’ Hij suggereerde toen dat QAnon-volgers zijn harde aanpak tijdens onlusten zoals in Portland, Oregon, goed vonden: ‘I’ve heard these are people that love our country and they just don’t like seeing it.’²²

Het coronavirus was kennelijk niet het enige virus dat zich als een veenbrand in Amerika verspreidde tijdens Trumps regeerperiode. QAnon went viral. Dr. Pierre was er niet verbaasd over dat QAnon een breed publiek bereikte: ‘With QAnon, the conspiracy theories are fundamentally rooted in mistrust of US government. Survey suggest that about half of the US population believes in at least one conspiracy theory.’ Mede daardoor was Trump, zelf een fervent gelover en verspreider van samenzweringstheorieën en een politieke outsider die Washington zou gaan zuiveren, de aangewezen persoon om de QAnon-beweging onderdeel te maken van zijn eigen geloofsgemeenschap.

Tegen het einde van de verkiezingscampagne van 2020, in oktober, werd aan Trump in een televisie-uitzending gevraagd door interviewster Savannah Guthrie om de beweging af te wijzen, maar dat weigerde hij te doen. In plaats daarvan paste hij een veelgebruikte tactiek toe: doen alsof hij van niets wist.²³

Guthrie: ‘Let me ask you about QAnon. It is this theory that Democrats are a satanic pedophile ring, and that you are the savior of that. Now, can you, just once and for all, state that that is completely not true? Do you disavow in its entirety?’

Trump: ‘I know nothing about QAnon.’

Guthrie: ‘I just told you.’

Trump: ‘You told me, but you telling me doesn’t necessarily make it fact, I hate to say that. I know nothing about it. I do know that they are very much against pedophilia. They fight it very hard, but I know nothing about it.’ Dat was een leugen, geheel volgens Copy Cohn – les 7. Deny, deny, deny. Maar Guthrie trapte er niet in. Trumps ontkenning was te ongeloofwaardig. QAnon was door de FBI als ‘domestic terror threat’ aangemerkt en QAnon-aanhangers kwamen vaak naar Trumps rallies, met duidelijk zichtbare Q-tekens op borden en kleding.

Guthrie: ‘They say that it is a satanic cult run by the deep state!’

Trump: ‘Let me tell you what I do hear about it is that they are very strong against pedophilia, and I agree with that. I mean, I do agree with that.’

Guthrie: ‘But there’s not a pedophelia satanic ring run by Democrats?’

Trump: ‘I know nothing about that.’

Guthrie: ‘You don’t know that?’

Trump: ‘No, I don’t know that.’

Guthrie gaf het nog niet op en vroeg naar een actuele kwestie. Een QAnon-account op Twitter had beweerd dat Joe Biden leden had laten vermoorden van Seal Team Six, de commandogroep die Osama Bin Laden had uitgeschakeld, om de ‘namaakmoord’ op Bin Laden toe te dekken. Trump had die volledig verzonnen claim vervolgens geretweet, zoals hij wel vaker complottheorieën rondpompte:

Guthrie confronteerde Trump hiermee in het Town Hall-interview. Trump claimde wederom van niets te weten en gebruikte daarbij een kenmerkende zelfrechtvaardiging: het was niet zijn eigen tweet. Maar ook daar was Guthrie niet van onder de indruk.

Trump: ‘I know nothing about it. That was a retweet – that was an opinion of somebody. And that was a retweet. I’ll put it out there. People can decide for themselves.’

Guthrie trapte er niet in: ‘I don’t get that. You’re the President. You’re not like someone’s crazy uncle who can retweet whatever.’²⁴

Guthrie’s respons was een prachtig voorbeeld van een journalist die de president confronteerde met zijn onverantwoordelijke gedrag. Trumps eigen woorden waren tegelijkertijd een treffend voorbeeld van zijn bedrevenheid om zichzelf te rechtvaardigen, een taktiek die gretig gekopieerd kon worden door zijn volgers: ontkennen, of slechts een deel van de waarheid aanhalen, de ongemakkelijke kant van de waarheid negeren of de waarheid een net iets andere draai geven.

Voor de aanhangers van Trump waren woorden van goedkeuring uit de mond van hun president natuurlijk de beste rechtvaardiging om hun eigen gedrag goed te praten. Trumps retweets werden dan ook steevast opgevat als bevestiging van een bizarre theorie: ‘Potus confirms with a retweet the intell…’.

Op die manier hield het hele desinformatie-ecosysteem zijn eigen zelfrechtvaardigingsmechanismen in stand. Social media-bedrijven, zoals Twitter, Facebook en YouTube, stonden onder toenemende druk om accounts en beweringen van QAnon te weren, wat voor de aanhangers natuurlijk alleen maar meer bewijs was van de deep state-samenzwering die zij moesten bestrijden. Trumps bewuste retweet was al snel niet meer te vinden op zijn eigen Twitter account.²⁵ Maar het leed was al lang geschied tegen de tijd dat de verkiezingen werden gehouden in 2020. Het nieuwe, Amerikaanse Q-virus was al resistent geworden tegen alle bestaande bestrijdingsmiddelen. De nieuwe Q-koorts was niet meer te stoppen.

Dr. Pierre: ‘The appeal of QAnon is that it parallels the more general populist and nationalist concerns that got President Trump elected, the idea, for example, that we need to ‘drain the swamp’ of corrupt Washington officials or that ‘elites’ and ‘globalists’ are trying to bring about the downfall of America’s greatness.’²⁶

De sekteleden van Trump maakten steeds fanatieker onderscheid tussen voor- en tegenstanders van hun president. Hun radicaliseringsproces werd daarbij continu gevoed door de tientallen al dan niet zelfbenoemde onderofficieren van de sekte, zoals Alex Jones (InfoWars), Sean Hannity (Fox News) en Mark Taylor (The Trump Prophecy).

Witte evangelisten, QAnon-aanhangers, wapenliefhebbers, neo-nazi’s en rechts-extreme nationalisten voelden zich allemaal thuis in de sekte van Trump, die zich ontwikkelde tot een walhalla (of vergaarbak, in de ogen van critici) voor valse profeten en samenzweerders, met de expliciete zegen van de sekteleider, Trump himself, en dus ook van God, die hem per slot van rekening in Het Witte Huis had gezet (ons gedachte-experiment is nog niet ten einde). Elk bezoek aan een Trump-rally deed elke oprisping van cognitieve dissonantie verdwijnen. Voor eventjes. Tot de volgende rally.

In het televisieprogramma Reclaiming the Land: Inauguration 2017 van televisiedominee Jim Bakker, waarschuwde Mary Colbert Trumps tegenstanders in niet mis te verstane woorden.

Mary: ‘If you come against the chosen one of God, you are bringing upon you and your children and your children’s children curses like you have never seen. It puts a holy fear in me.’ Volgens Jim Bakker en Mary Colbert was Trump ‘the chosen one’ en viel met God niet te spotten.²⁷ Maar Mary’s waarschuwing bleek buiten de sekte van Trump helaas aan dovemansoren gericht. De Democraten waren eind 2019 uit op zijn impeachment. Dat kon niet anders dan het werk van Satan zijn. Anti-Trump-protestmarsen waren daarom een doorn in Mary’s oog. En niet alleen in haar oog. In het oog van alle fanatieke Trump-aanhangers.

De linkse Democraten en ongelovige hordes in de straten van Amerika wilden maar niet begrijpen dat wie zich tegen Trump verzette, zich verzette tegen de wil van God. Hard ingrijpen om dat verzet de kop in te drukken was daarom hard nodig en zou volledig gerechtvaardigd zijn. Televangelist Bakker, zelf ooit veroordeeld wegens fraude, was het volledig met Mary eens. Hij hield zijn volgelingen al in 2019 voor dat ‘Christians will start a civil war if Trump is impeached.’²⁸

Net als zijn co-auteur Mary Colbert gaf profeet Mark Taylor in een televisie-interview een niet mis te verstane waarschuwing af aan Trumps tegenstanders, in een helaas vergeefse poging de goddeloze Democraten af te houden van hun demonische sabotage-activiteiten. God had hem laten zien dat hen een gruwelijk lot zou wachten zodra échte patriotten – lees: Trump-supporters – het recht in eigen hand zouden nemen. En hij kon het weten, want hij stond in direct contact met de Allerhoogste (denk aan ons gedachte-experiment; hou nog even vol).

Taylor had zijn voorspelling in The Trump Prophecies²⁹ van ‘bewijsmateriaal’ voorzien door te wijzen op een natuurfenomeen dat rond dezelfde tijd had plaatsgevonden. Natuurrampen, zoals aardbevingen, zondvloeden, sprinkhanenplagen, stormen, droogtes, vulkaanuitbarstingen en hittegolven zijn dankbare onderdelen van historische profetiëen, meestal in combinatie met een voorspelling over het einde der tijden. In dit geval werd een voorspelde natuurramp verbonden aan een blijde gebeurtenis.

Taylor: ‘… in July of 2016, I wrote: “The Spirit of God says, ‘When Donald Trump is elected, a sign will be given. The earth shall quake because of who I have selected.’” On November 14, 2016, just six days after Trump was elected, there was a major earthquake in the city of Christchurch, New Zealand (South Island, Canterbury Region). I knew that this was the earthquake that God was referring to because He told me that the quake would serve as a sign that He was going to shake up His Church.’ (God voert in ons gedachte-experiment ook de regie over natuurrampen, maar kan er soms een paar dagen naast zitten).

In 2018 was Taylors verhaal verfilmd. The Trump Prophecy bracht zijn geld helaas niet op, want het was slechts op twee dagen in oktober in bioscopen vertoond. Volgens de website Vox was de film een sprekend voorbeeld van ‘Christian nationalism’ in de Verenigde Staten, in een tijd dat evangelische leiders als Franklin Graham, Richard Land en Robert Jeffries het idee dat God verantwoordelijk was geweest voor de Trumps verkiezingsoverwinning publiekelijk verkondigden.

Diverse christelijke experts, filmcritici en kritische studenten van de Liberty University beschouwden de film als een vorm van politieke propaganda. Facebook blokkeerde advertenties voor de film als zijnde politiek, en studenten verzamelden meer dan 2.000 handtekeningen voor een petitie die opriep de film een halt toe te roepen.³⁰

Taylor had zijn geloofwaardigheid in evangelische kringen ontleend aan het feit dat zijn voorspelling was uitgekomen. Het presidentschap van Trump was voorbestemd geweest, dat was inmiddels toch wel voldoende bewezen. Taylor schreef in zijn boek: ‘Before Donald Trump swept the nation with the words “Make America Great Again,” a slogan registered for his campaign in July of 2015, God had already told me that He would bring greatness to us again. Het told me that He had chosen Trump as His anointed, for such a time as this.’

Taylor wist dat de MAGA-slogan niet nieuw was, maar ‘this time, God had chosen the words. God had chosen the man. God was putting the words onto the chosen man’s lips, and He was giving the people ears to hear.’³¹

Naarmate Trumps presidentschap vorderde radicaliseerde Taylor steeds verder. In 2019 sprak hij teksten uit zoals: ‘Jesus told me Maxine Waters had “activated Satan’s Pastors” with secretly coded tweets’. Hierin reageerde hij op een tweet van volksvertegenwoordiger Waters, waarin zij kritiek had geuit op president Trump. Elke tegenstander van Trump was een instrument van Satan en moest derhalve te vuur en te zwaard bestreden worden, in de naam van God.³²

De voormalige brandweerman had zijn boek indertijd besloten met een oproep aan alle gelovigen om te allen tijde door te blijven vechten, in Gods naam: ‘God has called you. His Army, to fight. Soldiers are just that, 24/7 … Don’t give in! God is the orchestrator of all of time, and only He will decide when we are to lay down our arms. Don’t stop fighting! Quitting is not an option. Getting others to resign is committing spiritual treason!’³³

In de sekte van Trump hoefde je na de verloren verkiezing van 3 november 2020 echt niet aan te komen met de nuchtere conclusie dat God zijn plannen kennelijk inmiddels had gewijzigd, when the map of the states flipped blue in the final hour, en dat a select few had always known Biden was going to win, of dat Joe Biden een man was, chosen for such a time as this, oftewel: dezelfde tekst als op de achterflap van The Trump Prophecy, maar dan vier jaar later met een andere naam er in. Zo werkte dat natuurlijk niet.

In 2020 zou Donald Trump opnieuw winnen, want dat had God al gezegd tegen Taylor (maar kennelijk niet tegen mij of tegen die 81 miljoen ongelovige Democraten die op Biden hadden gestemd). Duistere krachten waren weliswaar aan het werk om Gods plan te dwarsbomen, maar God verandert nu eenmaal niet in 4 jaar tijd zomaar ineens van gedachten. De verkiezingsstrijd van 2020 moest gezien worden als de zoveelste veldslag in de eeuwige oorlog tussen good en evil. Aangezien Trump good was, was Biden evil.

Taylor had al wel voorzien dat de strijd heftig zou zijn. Zijn oproep in 2017 zou in 2020 meer dan ooit relevant blijken te zijn: ‘Army of God, awaken! … Concentrate on the mission … Take ground for the Kingdom – and hold it – at all costs! … Remember that  even though God has anointed Donald Trump for such a time as this, he is still just a man, called by God to do a work … Onward, Christian Soldier!’³⁴

Voorafgaand aan de presidentsverkiezingen van 2020 richtte de verlichte firefighter Taylor zich als rechtgeaard profeet opnieuw met een voorspelling tot zijn volgers op Twitter, en een dagelijkse peptalk tot de Trump-aanhangers die voor hem door het vuur zouden moeten gaan. Taylor stond gelukkig nog altijd in direct contact met de Allerhoogste. De bijbehorende verantwoordelijkheid nam hij dan ook hoogst serieus.

‘His second term will be described as the most EPIC WINNING term of any President in History!’ Achteraf gezien was die voorspelling misschien toch iets te hoog gegrepen. Dit keer kwam Taylors profetie tot ieders verbijstering niet uit. Had hij Gods woorden verkeerd begrepen? Of was dit het startschot tot de eindstrijd, the endgame? Was Trump de sterke man op de juiste plek geweest, die als onbegrepen martelaar strijdend tenonder zou moeten gaan, als gevolg van een duivels complot en een noodlottige samenloop van omstandigheden? Waarom stelde God zijn trouwe leger zo op de proef?

God, waarom heeft U ons verlaten?

Had God zich misschien bedacht? Probeerde Hij zijn volgelingen iets duidelijk te maken? Was Trump eigenlijk altijd al ongeschikt geweest als president en derhalve gedoemd om door het ijs te zakken tijdens een nationale crisis? Was het coronavirus door God over zijn volk uitgestort, of was het juist een laaghartige streek van Satan, opererend vanuit China? Was profeet Taylor een eendagsvlieg? Of erger nog: was Taylor een valse profeet?

Met de mogelijkheid dat Trump zelf een valse profeet was had zijn loyale aanhang natuurlijk geen rekening gehouden. Als dat waar zou zijn dan zou dat met terugwerkende kracht betekenen dat zijn aanhangers er in waren getuind, dat zij zich hadden laten misleiden. Dan was alles voor niets geweest.

Dan waren we reddeloos verloren.

Die optie was te verschrikkelijk om serieus te kunnen nemen en werd dan ook categorisch ontkend.

Hoe langer die ontkenning voortduurde hoe moeilijker het werd voor Trump-aanhangers om hun vertrouwde geloofsgemeenschap te verlaten. Wie langere tijd zijn cognitieve dissonantie succesvol heeft gereduceerd passeert een point of no return. Ofschoon de dissonantie steeds nijpender wordt, en daarmee de innerlijke behoefte een kritisch tegengeluid te laten horen, wordt de neiging deze kritiek in de kiem te smoren ook steeds sterker. Een goed voorbeeld daarvan was de kritiek van evangelist Jay Lowder in augustus 2019, na ruim twee jaren van Trumps presidentschap.

Lowder had de juiste geloofsbrieven. Hij behoorde tot een groep christelijke leiders die in oktober 2018 op bezoek was geweest in Het Witte Huis. Lowder: ‘I am a conservative evangelical who cast my vote for Trump for the very same reason many other evangelicals did: his conservative stance on issues concerning abortion and religious freedom.’

Maar hij was in toenemende mate tijdens Trumps presidentschap in gewetensnood gekomen: ‘Christians cannot proclaim their morals, family values and faith, then sit down when such values are tainted and misrepresented by the very leaders we say we support.’ Lowder had kennelijk het ware licht gezien en was tot inkeer gekomen. Maar zijn geloofsgenoten wilden er niets van weten.

Jay Lowder zag het gevaar dat de vorm van zelfrechtvaardiging binnen de christelijke gemeenschap met zich meebracht: ‘As a full-time evangelist travelling all over the United States, I find it increasingly obvious that many people legitimately see evangelicals as hypocrates. Why? Because too often, we dismiss or excuse every indiscretion of the president by approving his other accomplishments. As evangelicals, we have taken a hard line on conservative values, but we have also been moving our standards to fit our narrative.’³⁵

Erkennen dat Lowder gelijk had was te pijnlijk voor de meeste Trump-aanhangers. Erkennen dat Lowder gelijk had zou betekenen dat je erkende dat je zelf een hypocriet was geweest. No way. Lowder was zelf een hypocriet, of in elk geval een verrader. Of hij was zelf misleid, door de duivel natuurlijk. Zo deed die dat, maar de rechtgeaarde Trump-fan trapte er niet in. En ging gewoon door op het reeds ingeslagen pad. Nadat hij of zij zich opnieuw overtuigd had, waren de sekteleden van Trump fanatieker dan ooit.

De centrale plek in alles wat president Trump zei, schreef en deed was zijn immer groeiende ego. Hij had een uniek talent ontwikkeld om zichzelf te promoten en schaamteloos te liegen en beschikte over een ontembare drang om altijd door te vechten. Trump had de bijzondere gave om zijn volgelingen aan zich te binden en voor zich te laten vechten. Ondertussen zette de neergaande spiraal van zijn karakterontwikkeling zich tijdens zijn presidentschap onverminderd voort richting de bodem, daarmee ook zijn sekteleden als lemmingen naar de afgrond leidend.

Waar Donald Trump echter blind voor was was het feit dat zijn gedrag ook fatale gevolgen kon hebben voor zijn eigen herverkiezing, en voor zijn dierbare merk TRUMP. Hoe langer zijn fanatieke volgers hem op handen droegen en de jaknikkers in Trumps directe omgeving hem alleen vertelden wat hij wilde horen hoe meer de president immuun werd voor de waarheid.

In de voorgaande vijf delen van dit boek zijn al talloze voorbeelden langsgekomen van Trumps sektegedrag, grootheidswaan en bedrog, allemaal kenmerken van een dictator, met als bijbehorende uitingsvormen fanatieke volgers, hersenspoeling en een persoonlijkheidscultus. In dit hoofdstuk heb ik laten zien hoe zijn aanhangers hun onvoorwaardelijke loyaliteit aan hem in hun eigen brein rechtvaardigden, en in toenemende mate waren geradicaliseerd in de aanloop naar de verkiezingen van 2020. In de volgende twee hoofdstukken van dit drieluik ga ik dieper in op de evangelische leiders die in dat radicaliseringsproces bewust of onbewust een beslissende rol hebben gespeeld.

Einde gedachte-experiment.