1.11 De Imagobewuste Pragmaticus

Charles Bagli, journalist van The New York Times, vertelde over Trumps ongewoon sterke gevoel voor imago en branding in de documentaire The Trump Dynasty.¹ Succesvol zijn en succesvol overkomen was een allesoverheersend thema voor Trump. Donald zou er hard aan moeten trekken om zijn naam te vestigen en geaccepteerd te worden. Want in Manhattan werd hij gezien als ongewenste outsider. De heersende klasse in het New York van de jaren ‘80 zag hem aanvankelijk niet staan. In de ogen van de New Yorkse ‘adel’ was hij een nobody uit Queens. De eerste jaren werkte hij nog voor zijn vader en reisde hij dagelijks van Manhattan op en neer naar Queens, maar zijn ultieme doel was naar eigen zeggen ‘to change the skyline of New York’, waar niemand hem nog kende.

Trumps imago zou doorslaggevend zijn als hij het wilde maken in zijn nieuwe omgeving. Biograaf D’Antonio merkte eens op: ‘I often think of him as a producer of his own life, that he imagined this character, started creating it. So before he was rich, he had the chauffeured car. Before anyone knew who he was, he had to have an armed guard. It’s more security than I’ve seen anywhere.’ Aangevuld door collega-biograaf O’Brien: ‘And he knew how that would play.’ ² Met zijn gewenste imago in het achterhoofd ging Trump in Manhattan op jacht naar de juiste, mooie vrouw. Inmiddels reed Donald rond in Manhattan in een Cadillac – met kenteken DJT (Donald John Trump), voorzien van een autotelefoon. ‘Donald very much wanted to match his father’s success’, merkte zijn oudere zus Maryanne eens op.³  Eerst evenaren, daarna overtreffen. Dat was het plan. En daarvoor bleef Donald niet hangen in Brooklyn en Queens, het domein van zijn vaders imperium. Hij verhuisde in 1971, op 24-jarige leeftijd, naar een bescheiden 1-slaapkamer-appartement in Manhattan, ondanks het feit dat zijn vader dat niet zag zitten. Zelf zei Donald daarover eens: ‘You know, being the son of somebody, it could have been competition to me. This way, I got Manhattan all to myself’.

Trumps manier om zijn imago op te bouwen in de jaren ’70 en beginjaren ‘80 waren kenmerkend voor Enneagramtype Drie op gezondheidsniveau 5, zoals beschreven door de Amerikaanse Enneagramkenners Riso & Hudson in hun boek Enneagram Basisboek.¹ In hun publicatie uit 1996 noemden zij dit niveau ‘De Imagobewuste Pragmaticus’.

Riso & Hudson schreven over De Imagobewuste Pragmaticus: Vanaf niveau 5 verder omlaag zijn Drieën primair geïnteresseerd in hun zelfpresentatie, in hun beeld of imago. Ze willen hoe dan ook een gunstige indruk maken, ongeacht of het door hen geprojecteerde beeld wel of niet weerspiegelt wie ze werkelijk zijn. Vanaf dit niveau is hoe ze bij anderen overkomen hun allesoverheersende zorg – vorm boven inhoud. Hun zelfpresentatie wordt gladjes en professioneel, hun verschijning berekender.⁵

Reeds lang voor zijn komst naar Manhattan had de knappe Donald al door dat vrouwelijk schoon een belangrijk onderdeel was van het door hem gewenste imago. Zijn eerste succes in dat opzicht was de titel ‘Ladies Man’ in het jaarboek van zijn middelbare school, waar alleen jongens op zaten. Op de universiteit had hij de bekende, blonde filmactrice Candice Bergen op een date gevraagd. Een relatie werd het niet. In Manhattan gedroeg hij zich als een playboy, die zo vaak mogelijk gezien wilde worden in de belangrijkste gelegenheden met een mooie vrouw aan zijn arm. Zoals auteur Nina Burleigh opmerkte had dat een duidelijk oogmerk: ‘Trump was quite young when he intuited that having some hot female arm candy wasn’t just cause for personal pleasure: in his estimation, it increased a man’s status.’ ⁶

Volgens Riso & Hudson verraadt de grote aandacht van Enneagramtype Drie voor zijn imago een onderliggend gebrek aan authentieke zelfachting.

Riso & Hudson: Gemiddelde Drieën hebben zichzelf afgewezen en zijn nu vastbesloten op de proppen te komen met een ‘verpakking’ die hen meer de moeite waard en waardevoller moet maken dan hun authentieke zelf in hun eigen veronderstelling is. Het ironische resultaat is dat gemiddelde Drieën minder begerenswaardig als mens worden en begeerlijker als artikel. Gemiddelde Drieën hebben bijgevolg iets glads en oppervlakkigs, ze hebben een emotionele leegte over zich, omdat wat ze zeggen en doen geen waarheidsgetrouwe reflectie is van wie ze echt zijn. ‘Wie ze zijn’ wordt almaar moeilijker vast te stellen, zowel voor anderen als voor henzelf.

Jammer genoeg voor Trump wemelde het in de door hem begeerde New Yorkse kringen van vrouwen wier imago net zo nep was (‘vain, crazy or phony’, in zijn herinnering) als dat van hemzelf. Met dien verstande dat zij er al snel achter kwamen dat hij bepaald niet zo rijk was als hij zich voordeed. Zij beoordeelden hem en zijn bezittingen en bevonden hem te licht. Trump herinnerde zich: ‘I quickly found out that I couldn’t take these girls back to my apartment because by their standards what I had was a disaster’.⁷

Zijn toekomstige huwelijkspartner zou dan ook niet een Amerikaanse nazaat van een rijke magnaat uit New York zijn, maar een 27-jarig fotomodel uit Tsjechoslowakije, woonachtig in Canada, voorzien van een aantrekkelijk uiterlijk, een ambitieus innerlijk en een hoorbaar Oost-Europees accent, maar zonder de kapsones van de Amerikaanse high society van Manhattan. Voor haar was die knappe, charmante Amerikaan met zijn limousine met chauffeur de ultieme kans op een mooie toekomst. Zij noemde hem per abuis ‘The Donald’ en die bijnaam bleef aan hem hangen.

Riso & Hudson: Omdat gemiddelde Drieën zichzelf ervaren als een artikel, raken ze geobsedeerd door hoe ze bij anderen overkomen. Hun gedachten draaien constant om de vraag of ze wel succesvol genoeg , competent genoeg, aantrekkelijk genoeg zijn. Ze hebben het gevoel alsof alle ogen op hen gericht zijn en moeten er immer op voorbereid zijn de juiste blik, het juiste woord, het juiste niveau van affect ‘paraat’ te hebben.

De herinnering van Ivana Marie Zelníčková, in 1949 geboren in het Tsjecho-Slowaakse Zlin, aan haar eerste ontmoeting met Donald Trump leest als een kasteelroman.⁸ Dat is geen toeval. Donald had zijn woorden en acties destijds al zorgvuldig gekozen en het vertellen van het verhaal is in de jaren daarna vaak geoefend, in verschillende versies, door beide geliefden.

‘I am sorry to bother you. My name is Donald Trump, and I noticed that you and your friends are waiting for a table. I know the manager and I can get you one fast.’

Ivana was met zeven collega-fotomodellen naar een beroemd restaurant van New York, Maxwell’s Plum, gegaan, hopend op een glimp van beroemdheden die daar geregeld kwamen, zoals Warren Beatty of Barbra Streisand,. Maar ze was niet op zoek naar een vriend, want ze had al een vriend in Montreal, waar ze woonde. Een tafel voor haar en haar vriendinnen was echter meer dan welkom.

Ivana antwoordde de galante Amerikaan: ‘That would be great. Thank you.’ Ze zag er fantastisch uit, in een rode mini-jurk, op hoge hakken, met lang blond haar tot aan haar middel. Donald zorgde in een mum voor de beste tafel, hield hen gezelschap tijdens de maaltijd (hij nam zelf een hamburger) ‘and acted like a gentleman’.

Riso & Hudson: Het probleem is dat ze zich gedragen overeenkomstig de behoeften van het beeld dat ze projecteren, niet overeenkomstig hun eigen ware behoeften en niet omdat ze oprecht geloven in wat ze zeggen of wat ze doen. Gemiddelde Drieën leren de ene gesimuleerde emotionele toestand na de andere te projecteren, elk ervan passend in de situatie van het moment en stuk voor stuk even overtuigend.

Ivana schreef in haar boek: ‘I can spot a bullshit artist from three blocks away. My instincts told me that Donald was smart and funny – an all-American good guy.’ Donald nam het etentje voor zijn rekening en reed de dames in zijn grote, zwarte Cadillac limousine terug naar hun hotel, waar zij afscheid van hem nam met een kus op zijn wang.

Riso & Hudson: Een gemiddelde Drie kan ongelooflijk subtiel zijn in het projecteren van een geloofwaardig beeld en dat het voor anderen net zo moeilijk kan zijn om te doorzien in welke mate het beeld authentiek dan wel onecht is, vooral als de Drie intelligent en goed opgeleid is.

De jacht was geopend. De volgende dag werden honderd rode rozen bezorgd op haar hotelkamer, met een berichtje: ‘To Ivana, with affection, Donald’. De volgende ontmoeting was een diner bij Le Club, waar je zomaar Jacqueline Kennedy of Al Pacino kon tegenkomen. Ivana: ‘Donald wore a three-piece suit with a tie and pocket square. He looked like a smart businessman, which, I was coming to realize, was his look.’ Het imago van een ‘smart businessman’ was inderdaad de look waar Donald op uit was. Het aantal foto’s van hem uit die tijd zonder pak en stropdas is bewust zeldzaam. Ook op de foto met Ivana zit er bij als een ‘smart businessman’.⁹

Riso & Hudson: Een gemiddelde Drie is bang voor dieper gaande intimiteit, want stel je voor dat de ander zijn innerlijke leegte ontdekt. Vaker echter is hij, met zijn aanzienlijke charme en aanpassingsvermogen, in staat de indruk van intimiteit te wekken, waarbij hij schijnbaar meer van zichzelf onthult dan hij feitelijk doet. Juist om deze reden maken gemiddelde Drieën zich doorgaans zo bezorgd om hun geloofwaardigheid, om de vraag of mensen wel geloven in het geïdealiseerde beeld dat ze construeren.

De jonge Donald Trump was er in elk geval bedreven genoeg in om Ivana met zijn goed gecultiveerde imago te veroveren. Een limousine met chauffeur, bekende restaurants met beroemdheden, (veel) rode rozen, een ski-vakantie. Donald bood de Oost-Europese Ivana het perfecte Amerikaanse plaatje en liet nergens een steek vallen.

Eenmaal weer thuis in Montreal werd Ivana dagelijks door Trump opgebeld, drie maanden lang. Hij zocht haar op tijdens modellenshows en nodigde haar uit om met hem op ski-vakantie te gaan naar Aspen, Colorado, om Kerstmis te vieren (het zou een familietraditie worden). Donald, van jongsaf een competitieve sportman met aanleg, arriveerde een paar dagen eerder in Aspen om ski-les te nemen. Ivana was al een volleerd skieër – ze had in haar geboorteland op hoog niveau gesport, in het nationale jeugdteam. Donalds jacht leverde de gewenste trofee op. Ivana: ‘We had the same kind of drive and energy. Not a lot of people are like us, and we recognized those qualities in each other.’  Zij dumpte haar vriend en begon een relatie met Trump.

Riso & Hudson: Gemiddelde Drieën zijn meesters van het jargon en volleerd in het manipuleren van symbolen tenieinde hun oogmerken te verwezenlijken, of het nu om een presidentsverkiezing gaat of om het verkopen van tandpasta of het promoten van zichzelf.

Terug in New York voorzag Donald het levensverhaal van zijn nieuwe vriendin al gauw van een upgrade, want hoe beter haar verhaal hoe beter zijn imago. Trump:  ‘She moved to Montreal and very quickly became one of the top models in Canada’, wat niet zo was. In zijn versie had Ivana zelfs meegedaan aan de Olympische Winterspelen, wat ook niet zo was. Auteur Nina Burleigh merkt op: ‘He enveloped the pretty Czech immigrant in a warm nest of all-American advertising hyperbole. It felt pretty great.’  Als onderdeel van zijn verleidingsstrategie stuurde Donald Ivana krantenknipsels. Over zichzelf.¹⁰

Trumps huwelijksaanzoek, op Oudejaarsavond 1976, was zelfverzekerd: ‘If you don’t marry me, you’ll ruin your life.’ Ivana was inmiddels overtuigd: ‘My life is saved, I’ll marry you.’ Donald: ‘How about February?’ Het tekende Donalds ongeduld en het was zeker efficiënt, dat wel, maar het ging Ivana iets te snel. Het werd april. De huwelijksreis naar Acapulco duurde slechts twee dagen, net zo lang als de huwelijksreis van Donalds vader ooit was geweest. Fred senior was altijd aan het werk. Zo ook Donald.

Riso & Hudson: Ze moeten altijd ergens heen en hebben altijd nog wat te doen en worden hoe langer hoe bruusker, efficiënter en emotioneel afstandelijker.

Een belangrijke deal in New York, aangaande een vervallen hotel dat Donald wilde omvormen tot een luxe Grand Hyatt hotel, zijn eerste grote, eigen project, eiste zijn aanwezigheid. Zaken gingen altijd voor in de familie Trump. Negen maanden later werd Donald junior geboren.

Riso & Hudson: Doordat ze van hun gevoelens ontkoppeld zijn, kunnen ze geweldig efficiënt werken en zijn ze als geen ander in staat zich met hun onverdeelde energie te richten op het realiseren van gestelde doelen.

Het huwelijk tussen Donald en Ivana hield 15 jaar stand, tot 1992. Toen had het zijn doel gediend. De liefde was al zeker drie jaar eerder uitgewerkt. Ivana had haar fysieke aantrekkingskracht op Donald verloren en plastische chirurgie had daar onvoldoende verandering in kunnen brengen. Bovendien had Ivana’s aanzienlijke zakelijke bijdrage aan The Trump Organisation als executive vice president een averechts effect gehad op de relationele kant van het huwelijk. Trump: ‘She became an executive not a wife.’ ¹¹

Riso & Hudson: Ze zijn capabel en doelgericht en goed in het oplossen van praktische problemen, omdat ze door hun pragmatisme op situaties kunnen inspringen zonder gehinderd te worden door abstracte principes of turbulente emoties. Hun gevoelens blijven nochtans een privé-aangelegenheid.

Zelfs Donalds jarenlange secretaresse en vertrouweling Norma Foerderer, de vrouw die alles van hem wist, dus ook dat zijn huwelijk al jarenlang dood was, wist niets over zijn diepere gevoelens: ‘We don’t know how he really feels.’ ¹²

Riso & Hudson: Hoewel ze snel en sterk aangedaan zijn, willen ze zo vlug mogelijk weer ‘overgaan tot de orde van de dag’.  Gaandeweg worden hun gevoelens een vreemd en onbekend terrein voor hen – iets wat hun doelgerichtheid en hun beeld van efficiëntie dreigt te verstoren. Het gevolg is dat Drieën onzeker worden over wat ze eigenlijk voelen en vinden. In een kwestie kunnen ze beide standpunten innemen – en met onvoorstelbaar gemak van het ene op het andere overstappen – omdat ze vervreemd zijn van hun passies en persoonlijke overtuigingen.

Biograaf Wayne Barrett beschreef de emotionele eenzaamheid van Trump, zoals waargenomen door zijn naaste medewerkers: ‘To them he would still be alone – “unaware,” one said, “of his own tragedy.” As they saw it, his deeply ingrained remoteness was so much a part of his unexamined life that he neither understood it nor regretted it.’¹³ Donald Trump is nooit met behulp van een psycholoog of therapeut bij zichzelf op zoek gegaan naar zijn innerlijke zieleroerselen: ‘I don’t have time enough to think about it. I must go on to other things.’¹⁴

Riso & Hudson: En wanneer het beeld eenmaal de werkelijkheid is geworden, begint het een vals eigen leven te leiden.

Een essentieel deel van het beoogde beeld in Trumps leven is het beeld van de succesvolle bouwer en dealmaker. Donalds pose in deze foto moet het imago van een bouwer weergeven. Een visionair die weet waar hij mee bezig is. Een bouwer van wolkenkrabbers die omhoog kijkt, naar de toekomst hoog in de lucht. De jonge Donald wilde hoge gebouwen neerzetten met glazen gevels, voor het meest luxe marktsegment, anders dan zijn vader. Trump startte zijn loopbaan als vastgoed- en projectontwikkelaar in Manhattan, waarbij hij zich ontplooide als visionair en durfinvesteerder met andermans geld. Zo stoomde hij zichzelf langzaam maar zeker klaar om op termijn de leiding van het familiebedrijf over te nemen van zijn vader. In die ontwikkeling speelde De Imagobewuste Pragmaticus, zoals hier beschreven, een essentiële rol. Maar er was ook nog een tweede Enneagramtype in Trumps persoonlijkheid bij nodig: Type Acht.

Riso & Hudson over de gemiddelde Acht: Hun stijl van macht is expansief. Het vergroten van hun invloedssfeer vergroot hun zelfbesef, met name het gevoel van hun eigen grootheid. Een typische manier waarop ze hun belangrijkheid demonstreren is hun ‘bouwwoede’. De epische schaal vinden ze aantrekkelijk, zowel in letterlijke als figuurlijke zin. Ze genieten ervan te bouwen, of het nu een huis is of een financieel imperium, zolang het maar zichzelf weerspiegelt.

De oorsprong van Donalds bouwwoede ligt in zijn Enneagramtype Acht. In Trumps persoonlijkheid ontstond in de loop der jaren een onbewuste taakverdeling tussen zijn Drie (de Winnaar) en zijn Acht (de Baas). De Winnaar in hem zorgde voor het juiste imago en de contacten met de media, de Baas in hem nam de leiding over de bouwactiviteiten en ging de strijd aan met mogelijke tegenstanders. In dat opzicht versterkten de Drie en de Acht in Trumps karakter elkaar: hoge torens in hartje Manhattan, met je eigen naam erop, als gezamenlijk doel. Daarbij liet de jonge Donald Trump zich maar al te graag inspireren door vergelijkbare persoonlijkheden die al het nodige hadden gepresteerd, veelal Amerikaanse iconen. Dat konden Hollywoodlegendes zijn (producers, acteurs of filmpersonages), maar ook succesvolle zakenmannen of doorgewinterde vastgoedontwikkelaars die hun sporen hadden verdiend. Hoe de interactie tussen zijn rolmodellen en zijn meest dominante karaktertypes de persoonlijkheid van Donald Trump verder heeft gevormd tijdens de cruciale fase van zijn leven tussen 1970 en 1990 komt uitgebreid aan de orde in Deel II. The Art of Building.