2.1 Monumenten (deel 1)

Donald Trump vertelde in The Art of the Deal¹ over een herinnering uit zijn vroegste jeugd. Met de geleende blokken van zijn twee jaar jongere broertje Robert bouwde de dictator in spe de hoogst mogelijke blokkentoren. Trump: ‘I ended up using all of my blocks, and then all of his, and when I was done, I’d created a beautiful building.’ Hij vertelde er nog iets achteraan: ‘I liked it so much that I glued the whole thing together. And that was the end of Robert’s blocks.’ Dictators zien geen enkel probleem in het zich toeëigenen van andermans eigendommen. Die neiging zat er bij Trump al heel vroeg in.

Napoleon zei ooit: ‘Mannen zijn alleen groots door de monumenten die ze achterlaten’. Hij bouwde twee triomfbogen in Parijs, waarvan de beroemdste zijn Arc de Triomphe is, naar een Romeins voorbeeld. De bouw startte in 1806 en werd na zijn dood afgerond in 1836. In 1982 werd Napoleons triomfboog in Pyongyang nagebouwd door de Noord-Koreaanse dictator Kim Il-sung, de grootvader van Kim Jong Un, maar wel 10 meter hoger dan zijn Parijse voorbeeld.²

Een jaar later, in 1983, opende Donald Trump op Fifth Avenue zijn eerste en mooiste wolkenkrabber. Trump Tower, zijn vlaggeschip, heeft 58 verdiepingen, maar Donald ‘verhoogde’ de etages virtueel met 10 verdiepingen. Zijn penthouse bevindt zich volgens de aanduiding dus op ‘etage 68’.³ Tussen 1982 en 1986 werden er in New York ongeveer 60 nieuwe wolkenkrabbers gebouwd, waaronder Trump Tower.⁴ Aanvankelijk was het erg in trek. Er werden topprijzen voor betaald, maar sinds Trumps verkiezing in 2016 niet meer. Als toeristenattractie was het nog steeds in trek, maar er in wonen bleek een ander ding. Een makelaar merkte op: ‘The name on the building became a problem. No one wants in that building.’⁵

Wolkenkrabbers zijn de triomfbogen van de moderne tijd. In de 20^ste eeuw stond New York in dat opzicht met stip bovenaan het lijstje. Manhattan stond er in de hele wereld om bekend. Dictators houden van deze moderne fallussymbolen. Trumps meest recente plan was een Trump Tower in Moskou. Het zou het hoogste gebouw van Europa moeten worden, met een penthouse voor Vladimir Poetin.⁶ Poetin is opgegroeid in St. Petersburg, waar een ouderwetse triomfboog staat ter ere van de Russische overwinning op Napoleon in 1812.

Dictators van een land kijken graag de kunst af van dictators uit de geschiedenis. Aan Poetin werd ooit gevraagd welke staatsman hij het meest bewonderde. Zijn antwoord was: ‘Napoleon’.⁷ Zo ver terug in de tijd hoefde Donald niet te zoeken. Zijn eigen vader, Fred Trump, regeerde over zijn gezin als een dictator, die al de nodige monumenten had gebouwd.

Dochter Maryanne beschreef in een interview een strict patriarchaal huishouden, waarin de orde bewaakt werd middels ‘Fear of Dad’. Moeder Mary en de dienstmeid hielden bij wat de kinderen overdag fout deden, waarna Fred in de avond de straffen bepaalde – vaak hield dat klappen met een houten lepel in. Oud-klasgenoten van Fred junior en Donald herinnerden zich dat zij zeiden: ‘the old man was a terror’.⁸

De kinderen werden gestraft als zij vloekten of elkaar ‘nicknames’ gaven (een gewoonte die Donald later tot kunst zou verheffen). De dochters mochten geen lipstick dragen.

‘Everything about Donald Trump’s adulthood suggests a boy forever marked by a rigid, demanding, pathologically fastidious, and even possibly physically abusive father,’ schreef Nina Burleigh, auteur van Golden Handcuffs, The Secret History of Trump’s Women.⁹ Donald Trump claimde in The Art of the Deal: ‘I was never intimidated by my father, the way most people were. I stood up to him, and he respected that.’¹⁰ Maar dat was niet altijd het geval.

Freds absolute heerschappij over zijn gezin werd direct duidelijk tijdens de ontmoeting van Donalds eerste vrouw Ivana met de familie Trump.¹¹ Ze zaten aan een lange tafel in een restaurant in New York voor een gezamenlijke brunch. Het viel haar op dat zij de enige was die het menu bekeek. Toen de ober kwam nam vader Fred het woord: ‘I’ll have the steak’. Moeder Mary zei daarop: ‘The steak, please.’ Donalds broers en zussen zeiden: ‘Steak, steak, steak…’ Met stijgende verbazing vroeg Ivana zich af of er een echo in de ruimte was.

Toen kwam Donald: ‘I’ll have the steak’. Hij ook? Wat was er mis met deze mensen? Het was pas 11 uur in de ochtend en iedereen bestelde een steak! Zij niet.

Toen de ober bij Ivana was aangekomen, zei ze: ‘Could I please have the fillet of sole?’ Donald, die naast haar zat, kromp ineen.

Fred zei: ‘No, she’ll have the steak’.

Waarop Ivana, met een glimlach, zei: ‘No, I’ll have the fillet of sole.’

Er viel een pijnlijke stilte, die minstens drie minuten aanhield. Ivana vroeg zich af of het in de Trumpfamilie een wet was dat je steak at tijdens een brunch. Uiteindelijk trok de sfeer bij en Fred vroeg aan haar hoe de vis smaakte.

‘Delicious, thank you’.

Maar van Donald kreeg Ivana, eenmaal thuis gekomen, de wind van voren: ‘Why didn’t you just have a friggin’ steak? Who cares?’

‘No,’ was Ivana’s antwoord, ‘if I just go along with everything he says from the beginning, your father is going to control our lives’.

Wat Ivana nog niet wist was dat Freds diepste overtuigingen allang al het leven van Donald bepaalden. Loyaal aan zijn vader gelooft Donald oprecht dat de meeste mensen zwakkelingen zijn, dat anderen uit zijn op wat jij hebt en dat alleen de sterksten overleven. Dat had hij met eigen ogen gezien in het gezin waarin hij zelf was opgegroeid. Volgens biograaf Harry Hurt III was Donalds oudere broer Fred junior doodsbang voor zijn vader.¹² Donald zelf was vast van plan los te komen van Fred senior, om zijn eigen vastgoedportefeuille op te bouwen in Manhattan.

Zijn ‘zwakke’ oudste broer was een loser gebleken in de ogen van vader Fred. Dat mocht Donald niet overkomen. Het verklaart de reactie van Donald bij de geboorte van zijn eigen eerste zoon. Ivana schreef daarover in haar boek Raising Trump:¹³

‘Donald said, “What should we name him?”’

‘Donald Junior,’ I said.

‘You can’t do that!’

 ‘Why not?’

‘What if he’s a loser?’

‘I carried him for nine months. I get to decide on the name! He’s Donald.’

Helaas kunnen we gevoeglijk aannemen dat Donald senior zijn oudste zoon Donald junior niet respecteert, net min als Fred senior diens oudste zoon Fred junior voor vol aan zag. Erik Whitestone, een TV-medewerker die tijdens de opnamen van The Apprentice dagelijks met Trump te maken had, zei tegen auteur Michael Wolff over hem: ‘He kept saying how much he had wished he’d never given Don Jr. his name and wished he could take it back’.¹⁴ Trumps voormalige advocaat Michael Cohen getuigde in februari 2019 tegenover congresleden: ‘Mr. Trump had frequently told me and others that his son Don Jr. had the worst judgment of anyone in the world.’¹⁵ Toch een ‘loser’ dus, in de ogen van zijn vader.

‘Fear of Dad’ is in de familie Trump en in de Trump Organization nog steeds de gangbare leiderschapsstijl. In het Witte Huis is het Fear of Trump. Als de leider van een land die stijl toepast heet het dictatorschap. Fear was de toepasselijke titel van het eerste boek van journalist Bob Woodward over Trumps eerste presidentsjaar. In dat licht bezien is de kans nihil dat zoon Donald Junior een ontmoeting in Trump Tower zou mogen hebben met een aantal Russen met ‘dirt’ over Hillary Clinton, zonder expliciete voorkennis en toestemming van zijn vader. Zo’n ontmoeting zou mogelijk grote gevolgen hebben voor de presidentscampagne van Donald senior. Don Juniors schriftelijke en gelogen ontkenning van die ontmoeting werd in elk geval expliciet geredigeerd door Donald senior, die zoiets belangrijks natuurlijk niet aan zijn oudste zoon kon overlaten.

Diep verborgen in Trumps psyche zat de brandende ambitie zijn vader te overtreffen. In dat geval zou hij zijn vaders grootste succes moeten overtreffen: Trump Village, het eerste bouwwerk van de Trump Dynastie die de familienaam had gekregen. Het was een enorm appartementencomplex, bestaande uit zeven woontorens, gebouwd in 1963-64 op Coney Island, Brooklyn, New York City. Op de foto zien we Donald bovenop een van de torens van zijn vader. Ooit zouden de rollen worden omgedraaid.

‘I don’t think I wanted to outdo him, but maybe psychologically I did. You’re always looking to do a little better than your parents… deep down inside, maybe I did.’¹⁶ Donald werkte met zijn vader in Queens en Brooklyn. Manhattan lonkte in de verte. Daar zou hij zelf naam maken. In de naam van zijn vader. Alleen als Donald ‘tough’ en succesvol genoeg zou worden, zou hij misschien ooit de trots van zijn vader mogen ervaren.

Vader Fred was niet zo bedreven in het uiten van zijn liefde voor zijn kinderen, ook niet voor Donald. Biograaf Harry Hurt III had ooit een opmerking gehoord van Fred tegen diens secretaresse/maitresse, tijdens het eten van een hot dog. Hurt schreef: ‘Donald was flying somewhere at the time, and we overheard Fred wipe some mustard off his lip, and he said, “I hope his plane crashes.”’

Harry Hurt keek daarop naar zijn researcher, die naast hem stond, en zei: ‘Did you hear what I just heard?’ Zijn researcher beaamde: ‘Yes, I did.’ Waarop Hurt constateerde: ‘Well, that’s my man. That’s Fred. The apple don’t fall far from the tree.’¹⁷ Om die reden gaf verslaggever Wayne Barrett zijn eerste artikel over Donald de titel ‘Like father, like son’, in The Village Voice in 1979.

Er zijn voorbeelden, ofschoon zeldzaam, dat een journalist vader Trump zich trots hoorde uitdrukken over zijn tweede zoon: ‘I gave Donald free reign. He has great vision and everything he touches seems to turn to gold. As long as he had this great energy in abundance, I’m glad to let him do it.’¹⁸ Volgens het tijdschrift Newsweek (1987) praatten vader en zoon elke dag met elkaar en was Fred ‘awed by his son’.

De piepjonge Donald had ontegenzeggelijk visie en het geloof in zichzelf dat hij grote dingen zou kunnen bereiken. In de jaren ’70, een tijd waarin delen van New York er steeds slechter aan toe waren, zag Trump toekomst in een verpauperd gebied rondom het vervallen Commodore Hotel. Hij wilde het renoveren en van een glazen gevel voorzien. Op de foto’s zien we hem met verschillende overheidsfunctionarissen, die hij nodig had voor de goedkeuring van zijn plannen en voor belastingvoordelen van tientallen miljoenen dollars. Dat lukte hem allemaal, met behulp van zijn vader en diens politieke connecties, waarmee hij het hotel een nieuw leven gaf als the Grand Hyatt New York, en de omliggende buurt daarin meetrok.

Ondanks Donalds ontegenzeggelijke succes en Freds lovende woorden over hem tegen anderen, betwijfel ik of Fred ooit letterlijk een compliment rechtstreeks naar zijn zoon heeft uitgesproken. Daar was hij de man niet naar. Fred senior had Donald net als Fred junior juist altijd bewust stevig aangepakt om hem te harden. Fred was zo’n vader die tegenover anderen opschepte over zijn zoon: ‘Donald is the smartest person I know.’¹⁹ Donald zei in 2014 tegen biograaf Michael D’Antonio over zijn vader: ‘In fact, he gave a statement to Business Week Magazine, many many years ago: “Everything Donald touches turns to gold.”’²⁰ Donald heeft bij mijn weten nooit gezegd dat zijn vader hem recht in zijn gezicht heeft gezegd dat hij trots op hem was. Trump was volledig aangewezen op indirecte complimenten, waarbij hij in de derde persoon werd genoemd. Complimenten, die hij via via te horen kreeg of in een spaarzaam interview van Fred in een tijdschrift moest lezen.

Op vergevorderde leeftijd liet Fred tijdens een bijeenkomst in het stadhuis van New York aan biograaf Gwenda Blair een foto zien van zijn zoon, die hij in zijn portemonnee droeg. Blair herinnerde zich: ‘He whipped out a picture of Donald in his wallet, when Donald was very young. I think he was with his dad, and maybe he was in his early 20s. And he showed me that that’s his son, as if I wouldn’t have known who his son was. Was he living in the past?’²¹ De laatste jaren van zijn leven leed Fred aan Alzheimer. In zekere zin leefde de oude Trump inderdaad in het verleden. Hij heeft Donalds aanvankelijke successen in New York en Atlantic City nog wel meegemaakt, maar moest hem financieel geregeld bijstaan.

Een vriend van Donald merkte in de jaren ‘80 op: ‘No achievement can satisfy what he wants. What he wants still is acceptance from his father. He is playing out his insecurities on an incredibly large canvas.’²² Fred leefde lang genoeg om met lede ogen toe te moeten zien hoe Donalds eerste huwelijk strandde rond 1990 en tal van Donalds ondernemingen in de jaren daarna failliet gingen. De oude Trump overleed in 1999, op 93-jarige leeftijd, lang voor Donalds kijkcijferhit The Apprentice en diens geslaagde presidentscampagne.

De erkenning van zijn vader voor zijn presidentschap heeft Donald dus nooit kunnen ontvangen. Maar er was één moment in 1982 dat niemand hem ooit nog af zou kunnen pakken, misschien wel het letterlijke en figuurlijke hoogtepunt van zijn leven.

In juli 1982 werd het bereiken van het hoogste punt van de 202 meter hoge Trump Tower feestelijk gevierd. Donald Trump stond op de top, naast zijn vader Fred en burgemeester Ed Koch, onder het toeziend oog van de verzamelde media. Het was een historische dag voor de Trump Dynastie. Fred, zelf een bouwer, kon het bouwkundige hoogstandje wel waarderen: Trump Tower was de hoogste wolkenkrabber in Manhattan die niet uit staal maar uit beton was opgetrokken. Hij zei tegen de pers: ‘It’s a very happy day. It’s the completion of the tallest concrete building in the city of New York.’

De vader van Donald voegde er enthousiast aan toe, wetend hoe belangrijk opgeklopte, positieve publiciteit was voor de business van zijn zoon: ‘I hear the sales are doing excellent, fantastic, unbelievable.’²³

Freds woorden, uitgesproken tegenover de New Yorkse pers in het bijzijn van zijn zoon op het hoogste punt van diens huzarenstukje, klonken Donald als muziek in de oren. Met deze hoogste betonnen wolkenkrabber van de stad, getooid met de familienaam TRUMP in gouden letters, had Donald zijn vader definitief overtroffen. Hij was 36 jaar oud en zijn missie was geslaagd. Hij had de rollen omgekeerd. Donald Trump bevond zich ‘on top of the world’ en het smaakte uitstekend.

De skyline van Manhattan veranderen, dat was zijn droom geweest. Vijf jaar later zou hij in zijn eerste boek The Art of the Deal zeggen: ‘I was looking to make a statement. I was out to build something monumental – something worth a big effort’.²⁴ In die opzet was hij ruimschoots geslaagd. In 1983 werd Trump Tower opgeleverd. De wolkenkrabber, met een indrukwekkend atrium en luxe winkels op de onderste verdiepingen, werd een doorslaand succes. New York was een landmark rijker, een must see voor elke toerist.

Donald Trump had zijn monument. Nu wilde hij meer. Maar om dat te realiseren had hij andere rolmodellen nodig dan zijn vader. Legendarische Amerikanen had hij nodig als voorbeeld, als hij zelf legendarisch wilde worden. Iconen zocht hij om na te volgen, zoals William Zeckendorf Sr., Conrad Hilton, Lee Iacocca, Adnan Khashoggi, Harry Helmsley, Steve Wynn en Carl Icahn. Zij komen allemaal voorbij in dit Deel II. The Art of Building.