5.3 De Meedogenloze Outlaw

De macht van dictators is voor een belangrijk deel gebaseerd op hun vermogen angst op te roepen bij anderen. Napoleon, die aan het einde van zijn leven verzuchtte dat hij misschien teveel oorlog had gevoerd, zei gedurende zijn regeerperiode: ‘Mijn rijk gaat ten onder als ik niet intimiderend ben.’¹ Trump had een soortgelijke conclusie getrokken, nog voor hij zijn intrek in Het Witte Huis had genomen. Tegen auteur Bob Woodward zei hij in maart 2016: ‘Real power is, I don’t even want to use the word: ‘Fear’.’²

De zakenman Donald Trump had zijn neiging tot agressief gedrag altijd benut om te overleven en succesvol te zijn. Maar hij wist ook dat het zijn valkuil was, erkende hij in een interview met de Nederlandse televisiepresentator Ivo Niehe, toen die hem eind jaren ’80 vroeg naar zijn slechtste eigenschap. Trump zei toen: ‘Well, I probably get overly aggressive with people I don’t like or people I feel who are not treating me properly.’

Dit agressieve aspect van Trumps karakter is kenmerkend voor Enneagramtype Acht, De Baas. Dit type heb ik in een aantal eerdere hoofdstukken reeds besproken, omdat het samen met type Drie, De Winnaar, het overgrote deel van Trumps stijl van leidinggeven verklaart. Trump kende die karaktertrek van zichzelf, zei hij tegen Niehe, en hij wist dat het niet positief was: ‘I’m overly agressive. I’m not sure that would be a trait’.

Sommige successen in zijn leven zouden voortkomen uit deze karaktertrek, maar het zou er ook voor zorgen dat hij zich geregeld in zijn eigen voet schoot en tegenstand creëerde waar dat niet had gehoeven. In dit hoofdstuk beschrijf ik hoe De Baas in Trumps persoonlijkheid steeds ongezondere vormen aan begon te nemen, met grote gevolgen voor Trumps presidentschap. Daarbij maak ik wederom dankbaar gebruik van het werk van auteurs Riso & Hudson en hun Enneagram Basisboek, waarbij ik in hun teksten ‘de Acht’ heb vervangen door ‘de Baas’, ten behoeve van de leesbaarheid.³

Tegen de tijd dat Donald Trump in 2017 zijn intrek nam in Het Witte Huis was De Baas in hem reeds afgedaald tot het ongezonde niveau 7, door Riso & Hudson genoemd De Meedogenloze Outlaw.

Riso & Hudson: Door een slechte behandeling en deprivatie in hun jeugd of meer recente verliezen en verbroken relaties, voelen Bazen op dit niveau zich door en door verraden en afgewezen. Ze vertrouwen niemand en zien de wereld als een wrede, genadeloze plaats. Ze beschouwen zichzelf als outlaws, ‘verschoppelingen’ van de samenleving.

Zijn campagne had zich onderscheiden van die van andere kandidaten doordat hij zich presenteerde als een politieke ‘outlaw’, een outsider die zich geliefd had gemaakt onder de Republikeinse aanhang door politiek incorrect te zijn. Trump beschouwde zich al zijn hele leven als een ‘verschoppeling’ van de Amerikaanse elites waar hij diep van binnen zo graag bij had willen horen, niet alleen in New York, maar later ook in West Palm Beach en nu in Washington.

Zijn kinderen had hij letterlijk en herhaaldelijk op het hart gedrukt niemand te vertrouwen, inclusief hemzelf. De wereld was nu eenmaal een wrede, genadeloze plaats. Wat hij niet besefte dat juist mensen als hijzelf die wereld nog wreder en genadelozer maakten.

Riso & Hudson: Het pragmatisme van gemiddelde Bazen is op de ongezonde niveau’s afgegleden naar meedogenloosheid en bruutheid. In dit stadium omhelsen ze de ‘macht van de sterkste’-filosofie. Op dit niveau werkt de Baas in op angst om mensen te motiveren.

Trumps voornaamste wapen was het creëren van angst bij zijn tegenstanders én bij zijn medewerkers en geallieerden. In een rally in 2020, middenin de coronapandemie, citeerde hij zijn voorganger Franklin Delano Roosevelt, die in zijn eerste inauguratiespeech had gezegd ‘The only thing we have to fear is fear itself’. Wat Trump er niet bij zei was dat hij juist gebaat was bij angst in de harten van zijn supporters, angst voor de Democraten, angst voor een wereld waarin hij niet hun president was. Aan hun angst voor een wereld zonder hem ontleende hij namelijk een belangrijk deel van zijn macht over hen.

Trumps eigen angst was dat hij zijn grip op zijn aanhang zou verliezen, dat zij hem zouden doorzien en dat zij zijn coronabeleid zouden afkeuren. Die angst was terecht, want zijn beleid was gebaseerd op ontkenning van de feiten. Trump was bang dat de feiten het zouden winnen van zijn leugens. Zijn opponent Joe Biden sprak van ‘facts & fiction’. Als de feiten zouden winnen zou Trump niet worden herkozen. Alle middelen waren gerechtvaardigd om dat verlies te voorkomen.

Riso & Hudson: De wet van de jungle en de doctrine van de survival of the fittest voorzien ongezonde Bazen van een rationale om kracht te gebruiken wanneer dat hun doelen dient. Ze zijn nu een wet op zichzelf en leven cynisch in een wereld van Realpolitik, waar het enige wat telt is dat je zo sterk bent dat je wint, ongeacht goed of fout. Opportunisme is troef.

De harde wereld waarin Donald Trump leefde, met in zijn optiek slechte mensen die het op hem hadden gemunt, vergde niet alleen dat hij altijd in gevecht was, maar ook dat hij die gevechten altijd moest winnen. In The Art of Survival schreef Trump (p16): ‘My main purpose in life is to keep winning. And the reason for that is simple: If I don’t win, I don’t get to fight the next battle.’ Zijn taal was dan ook doorspekt met bijpassende termen als ‘fight’, ‘toughness’, ‘winning’, ‘battle’ en ‘war’.

De keiharde opvoeding door zijn vader, versterkt door zijn schooljaren op NYMA, hadden die agressieve vechtlust diep verankerd in Trumps persoonlijkheid. Als president merkte hij dat die agressiviteit nu extra veel macht opleverde, doordat deze versterkt werd door het gezag van zijn positie als machtigste man van het land. Elke uitspraak die hij nu deed, was niet zomaar een uitspraak; het waren de woorden van De President van Amerika, het machtigste land van de wereld. En die wereld was een jungle. Van andere landen in de wereld wist hij niet zo veel, maar van de wetten van de jungle wist hij alles. Nu was hij de koning van de jungle en iedereen zou het weten.

Riso & Hudson: Vooral degenen het dichtst bij hen krijgen het fiks te verduren: ongezonde Bazen vernederen anderen en mishandelen hen verbaal en mogelijk lichamelijk.

Trumps eerste Attorney General Jeff Sessions kon daar over mee praten. Voordat Trump hem ontsloeg had hij hem al talloze malen verbaal beledigd en vernederd, in speeches, interviews en in tweets. Dat hield niet op na Sessions’ ontslag. De president maakte er een persoonlijke doelstelling van om te voorkomen dat Sessions de Republikeinse kandidaat zou worden om wederom senator te worden voor de staat Alabama, de post die hij in 2017 had verlaten op verzoek van Trump voor een post in diens kabinet.

In Trumps brein was zijn wraakactie volstrekt gerechtvaardigd. Hij had Sessions namelijk nooit vergeven dat die zich had teruggetrokken uit het onderzoek van de FBI naar de Russische inmenging van de presidentsverkiezing van 2016, waardoor de president zich onbeschermd had gevoeld.

Sessions probeerde zich in zijn eigen tweets nog te verdedigen tegen de sloophamer van de president, maar dat was onbegonnen werk. Zijn argumentatie, dat de wet hem had gedwongen zich terug te trekken, maakte op Trump geen enkele indruk. Trump had namelijk zelf geen enkele achting voor de wet. Hij had Sessions juist nodig gehad om hem te beschermen tegen de wet.

Trump was opgetogen toen Sessions de eerste ronde verloor, en kon het niet laten zijn voormalige trouwe vazal nog een trap na te geven.

Na de definitieve overwinning van Sessions tegenkandidaat maakte Trump duidelijk dat Sessions nu definitief geschiedenis was. Opnieuw claimde de president een overwinning en opnieuw nam hij alvast een voorschot op een volgende overwinning.⁴

Riso & Hudson: Ongezonde Bazen spelen om een torenhoge inzet – de controle over hun gezin, over fortuinen, bedrijven of naties – letterlijk kwesties van leven en dood.

Iedereen in Trumps omgeving leerde al snel dat Trump je verbaal helemaal kon afmaken. Wie het lang wilde uithouden wist uiteindelijk precies wat je wel en wat je niet moest doen om Trumps agressie niet te triggeren. Anthony Senecal, die 25 jaar lang Trumps butler was geweest en tegenwoordig antiek verkoopt in West Palm Beach, kon daarover meepraten.

Een journalist vroeg hem: ‘Would he lose his temper?’

Senecal: ‘Oh, sure. And the amazing thing is, five minutes later he’s lost it. It’s over.’

Journalist: ‘Would you fight with him?’

Senecal: ‘No, I always listened to him. Never made a comment. I figured it was safer that way.’

Riso & Hudson: Het is onmogelijk om intiem te zijn met een ongezonde Baas en gevaarlijk om hem te vertrouwen, omdat hij elk blijk van vriendelijkheid of medewerking opvat als een teken van zwakte, en derhalve een invitatie om van anderen te profiteren. Hij is achterbaks en immoreel en liegt en bedriegt zonder ook maar een greintje wroeging; hij steelt en verbreekt zijn beloften. Hij zal zijn toevlucht tot onverschillig welke vorm van illegaliteit nemen of zich van welke list dan ook bedienen om zijn zin te krijgen.

Tony Schwartz, Trumps ghostwriter van The Art of the Deal, had de kiezers nog zo proberen te waarschuwen tijdens de presidentsverkiezingen. Na het verschijnen van het Mueller Report merkte hij op dat Trump duidelijke redenen had om zijn belastingpapieren en andere financiële gegevens niet beschikbaar te willen maken aan het Congres en aan federale aanklagers, en dat hij zijn medewerkers niet wilde laten getuigen: ‘they will all reveal he is a stone cold felon’.⁶

Donald Trump is in menig opzicht een ordinaire witte boordencrimineel, maar niemand in de Trump-sekte mag dat hardop zeggen, ook al zien zij er dagelijks de bewijzen van. Bovendien heeft de sekteleider de top van zijn sekte inmiddels medeschuldig gemaakt, wat zijn voormalige fixer Michael Cohen op een jarenlange gevangenstraf kwam te staan.

Riso & Hudson: Bazen kunnen zich wel schuldig voelen over hun daden, maar ze verzetten zich tegen schuldgevoelens als iets wat hen naar hun idee zou verzwakken en tot een kwetsbare prooi voor anderen zou maken. Ze kunnen het zich niet permitteren zacht of empatisch te zijn, en dus maken ze zichzelf doelbewust genadeloos. Het wegdrukken van schuldgevoelens en andere emoties, zoals empathie voor anderen en angst voor vergelding, stelt ongezonde Bazen in staat nog meedogenlozer te handelen.

Dit zelfbeschermingsmechanisme had Donald Trump zich al in zijn vroegste jeugd volledig eigengemaakt. Eén van zijn biografen, Michael D’Antonio, had in zijn boek The Truth About Trump beschreven dat Trumps vechtlust al dateerde uit zijn vroege jeugd.⁷

D’Antonio: ‘In 8th grade?’

Trump: ‘I loved to fight. I always loved to fight.’

D’Antonio: ‘Physical fights?’

Trump: ‘All types of fights. Any kind of fight, I loved it, including physical.’

De oorzaak van alle gevechten legde Trump altijd steevast buiten zichzelf neer. Anderen waren altijd de schuld. Het alternatief, dat de schuld bij hemzelf lag, was niet bespreekbaar. In zijn interview met Niehe had Trump al gezegd: ‘You have to be tough against bad people. I think there are many bad people. I watch people who are gunning for me. I fight them as hard as possible to win the war, the conquest or whatever it might be. You must be tough.’ De meeste andere mensen waren ‘bad’, er altijd op uit om hem schade toe te brengen. Dat was zijn favoriete vorm van zelfrechtvaardiging. Daarom was hij agressief. Hij had geen keus.

Riso & Hudson: Ongezonde Bazen zijn als groep veelvuldig de mensen achter de Grote Leugen, een flagrante en schandalige onwaarheid, die zo vaak en zo fel herhaald wordt, dat ‘men’ haar als de waarheid begint te aanvaarden.

Van Trump heb ik daar al menig voorbeeld van gegeven in Deel III, The Art of Deception, en in Deel IV, The Art of the Cult. Het schoolvoorbeeld van een ‘Grote Leugen’ was natuurlijk de bewering dat Barack Obama niet in de Verenigde Staten geboren zou zijn (zie hoofdstuk 4.2).

Trump beweerde dat hij onderzoekers naar Hawaii had gestuurd om de zaak uit te zoeken, maar ook dat was een leugen geweest, volgens Michael Cohen. Cohen beschreef in hoorzittingen, interviews en in zijn boek Disloyal diverse voorbeelden van crimineel gedrag van Donald Trump, zoals fraude, omkoping en oplichting. Daarbij was het altijd zijn taak om er voor te zorgen dat Trump er ongeschonden mee weg kwam en de wetshandhavers een stap voorbleef.

Riso & Hudson: Ze geloven ergens een lijn overschreden te hebben waarbij geen terugkeer mogelijk is. Ze zijn over grenzen heengegaan van wat de maatschappij ooit aanvaardbaar zou vinden – of dat denken ze althans – en dus valt er niets meer te verliezen. Wanneer je eenmaal een misdaad hebt gepleegd, ben je minder bang om een volgende te plegen. Je status als crimineel staat al vast.

Washington was door Trump een dagelijks strijdtoneel geworden, waardoor elke nieuwscyclus werd gedomineerd door een nieuw gevecht, een onbetamelijk tweet of schandalige uitspraak. Het maakte Trump niet uit. Zijn status als ‘crimineel’ stond toch al vast.

Riso & Hudson: En of ongezonde Bazen in staat zijn tot crimineel gedrag. Dermate groot is hun angst door anderen beheerst te worden, dat bijna elke aan hen opgelegde restrictie een uitnodiging tot heftig verweer is. Elke in het zand getrokken lijn zal gegarandeerd overschreden worden. Er zijn geen regels waarvoor een ongezonde Baas zal buigen, en als hij nog steeds een positie inneemt om zelf regels te stellen, is er geen grens aan de controle die hij over anderen zal uitoefenen.

Wie Donald Trump tot wat dan ook probeerde te dwingen, bemerkte al snel dat dat hem juist triggerde om precies het tegengestelde te doen. Trump overtrad elke norm en beschaafde traditie die een Amerikaanse president geacht werd te volgen en te eren. Elke lijn die hij kon overschrijden overschreed hij, zoals hij altijd al had gedaan. Het presidentschap was voor hem geen enkele reden om van gedrag te veranderen. Integendeel.

Alle grenzen die de maatschappij ooit aanvaardbaar had geacht werden door hem verlegd, alle normen voor het presidentschap werden overboord gegooid, alle impliciete spelregels werden genegeerd, waardoor na enige jaren ‘normaal’ werd geacht wat kort daarvoor nog het einde van een politiek loopbaan zou hebben betekend.

Riso & Hudson: Ongezonde Bazen zijn volslagen meedogenloos, despotisch en tiranniek: ze onderdrukken mensen en ontnemen ze hun rechten, hun vrijheid, hun waardigheid. Doordat ze hun machtsmisbruik laten escaleren, worden ze gaandeweg dermate immoreel dat ze in toenemende mate immorele dingen moeten blijven doen om schuldgevoelens te vermijden. Of eenvoudiger gesteld: hoe verschrikkelijker ze zijn, hoe verschrikkelijker dingen ze moeten doen teneinde zich er niet schuldig over voelen.

De Meedogenloze Outlaw had het geschopt tot president en in die rol verviel hij al snel van kwaad tot erger. Hij was niet afgestraft voor zijn gedrag, hij was er voor beloond. Iedereen die dacht dat Trump zich als president ‘presidentiëler’ zou gaan gedragen moest die illusie al snel laten varen. Trump was er nu juist meer dan ooit van overtuigd geraakt dat hij overal mee weg kon komen. De outlaw was de facto tot dictator gekroond, gegeven het feit dat de Republikeinen in 2017 en 2018 twee jaar lang een meerderheid hadden in zowel de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden. Machtsmisbruik was daardoor gegarandeerd.

Riso & Hudson: Wat daarentegen wel altijd belangrijk voor hem is, is zijn ego: een Baas geeft niet op en bindt niet in, want zijn trots staat op het spel.

Elke keer als iemand iets vervelends over Trump zei of hem tegenwerkte moest hij reageren. Want zijn trots stond op het spel. Altijd. Daarom kon hij ook dreigende conflicten nooit van hun angel ontdoen door simpelweg ‘sorry’ te zeggen, zijn excuses aan te bieden en te zeggen dat hij dat inderdaad anders had moeten doen. ‘Sorry’ was simpelweg een ontoelaatbaar teken van zwakheid.

De ongezonde Baas in Trump ‘geeft niet op en bindt niet in’. Rick Reilly, auteur van het boek Commander in Cheat had al geconstateerd dat Trumps favoriete alternatief voor een fysiek gevecht het uitvechten van een juridisch gevecht was. Reilly: ‘Sueing as the next best thing instead of punching’. Daar kon advocaat Brad Edwards, die Trump in 2018 een zwaarbevochten juridische nederlaag had bezorgd, over meepraten. Edwards zei tegen Reilly: ‘Trump is a fighter who’s gonna fight to the bitter end, no matter what.’ ⁸

Edwards voegde er aan toe: ‘You don’t just have to beat him, you have to beat him three or four times. You have to keep beating him even as he’s laying on the ground because he’ll get up and fight some more. The guy will never, ever quit.’

De Baas in Trump ‘geeft niet op en bindt niet in’. Voor het minste of geringste begon Trump een rechtzaak tegen iemand, als die ander dat al niet tegen hem was gestart. Zo gaf auteur James Zirin zijn boek over Trump de veelzeggende titel Plaintiff in Chief: A Portrait of Donald Trump in 3,500 lawsuits, zonder overigens alle lawsuits in detail te bespreken.

Verslaggevers van USA Today zochten uit waar al die rechtzaken over waren gegaan. In de meeste gevallen was Trump de initiatiefnemer. Van de 1.300 zaken waar de details nog van konden worden achterhaald bleek Trump er 450 te hebben gewonnen. 500 zaken waren geseponeerd of onderbroken. Hij had er 38 verloren en in 175 gevallen had hij gesetteld. In 137 gevallen was er een andere uitkomst gevonden.⁹

De Baas in Trump ‘geeft niet op en bindt niet in’. Dat Hillary Clinton dacht dat zij Trump verslagen had in 2016, op grond van de gunstige peilingen in de weken voorafgaand aan de verkiezing, was een dure vergissing geweest. Trump had de laatste dagen van de campagne benut om nog even stevig door te gaan met zijn rallies in de ‘battleground states’, waar hij uiteindelijk met een miniem verschil van zo’n 70.000 stemmen alsnog het aantal benodigde kiesmannen in het Electoral College binnenhaalde.

De Baas in Trump ‘geeft niet op en bindt niet in’. Ironisch genoeg kwam hij in zijn rol als president tot de conclusie dat de Amerikaanse grondwet nog twee andere machten in het leven had geroepen, die hem geregeld de voet dwars zouden zetten: de rechterlijke macht en het Congres. De auteurs van de Grondwet hadden ruim 200 jaar eerder de expliciete bedoeling gehad om de macht van de president te begrenzen, omdat zij niet opnieuw aan de grillen van een koning zouden worden overgeleverd. Trump wilde juist als koning regeren en vaardigde vanaf Dag 1 een reeks decreten uit. Diverse executive orders uit Trumps eerste maanden als president werden vervolgens nietig verklaard door rechters.

Toen de macht van Het Huis van Afgevaardigden tijdens de midterm-verkiezingen van 2018 overging van Republikeinse in Democratische handen, werd de machtsbalans die de schrijvers van de Amerikaanse Grondwet voor ogen hadden gehad deels hersteld, met als gevolg dat Trump noodgedwongen wel degelijk af en toe moest inbinden. Het versterkte de impuls van de ongezonde Baas in hem om de strijd nog harder te gaan voeren. Nancy Pelosi, leider van de Democraten in Het Huis van Afgevaardigden, en dus majority leader en Speaker of the House, werd in 2019 daarmee zijn grootste vijand op dat moment.

Politieke strijd werd openlijke oorlogvoering, die zou moeten leiden tot de ultieme vernietiging van de ander. Drie weken voor de verkiezingen van 3 november 2020 riep Donald Trump zijn aanhangers vanaf zijn balkon in Het Witte Huis letterlijk op de Democraten ‘into oblivion’ te stemmen. Op dat moment was zijn presidentschap al aan alle kanten aan het afbrokkelen.

Trumps karakter was inmiddels verder afgedaald naar een nog ongezonder niveau, waardoor hij alle flexibiliteit had verloren om een andere optie te kiezen dan de totale oorlog, tot het bittere einde. Het was alles of niets vanaf het moment dat de Democraten de midterm-verkiezingen hadden gewonnen, waarmee zij Trumps dictatorschap feitelijk hadden beëindigd. Zijn alleenheerschappij was hem door het volk afgepakt, maar het duurde even voordat dat besef tot hem was doorgedrongen. Zijn reactie was voorspelbaar: nog harder vechten, om zijn verloren gegane almacht te heroveren.

Riso & Hudson: De Baas heeft een oorlog van intimidatie en confrontatie gevoerd met de wereld om hem heen. Door zijn lichtgeraaktheid heeft hij bijna al zijn relaties tot aan de rand van de afgrond gedreven – en eroverheen.

Doordat Trump zijn politieke lot had verbonden aan de Muur tussen de VS en Mexico moest hij eind 2018 openlijk de strijd aangaan met Nancy Pelosi, omdat die als Democratische leider van het Congres voor de financiering van de Muur moest zorgen, wat zij weigerde. Dat Mexico niet voor die Muur zou gaan betalen, wat Trump wel tijdens zijn campagne had beloofd, was inmiddels al wel duidelijk.

Tijdens een bespreking met Pelosi en Schumer in Het Witte Huis zei Trump dat hij de government shutdown voor zijn rekening zou nemen: ‘If we don’t get what we want, one way or the other – whether it’s through you, through a military, through anything you want to call – I will shut down the government’ (letterlijk geciteerd; Trumps zinnen zijn niet altijd grammaticaal correct). Voor het oog van de camera interrumpeerde Trump Pelosi diverse malen en noemde haar ‘Nancy’, negerend dat zij de machtigste vrouw van het land was geworden.

Pelosi benadrukte dat Trump niet voldoende stemmen had in Het Huis van Afgevaardigden om een Muur te financieren.

Trump zei, zich richtend tot Senator Chuck Schumer, zich volledig bewust van de camera’s en de verslaggevers in de ruimte: ‘I am proud to shut down the government for border security, Chuck, because the people of this country don’t want criminals and people that have lots of problems and drugs pouring into our country.’

Schumer zei na de verhitte bijeenkomst tegen de media: ‘This temper tantrum that he seems to throw will not get him his wall. He will get no wall and he will get a shutdown.’ Schumer kreeg gelijk. Trump had zijn hand overspeeld.¹¹

Riso & Hudson: Als hij door een crisis overweldigd wordt zou hij even goed zijn oorlog met de wereld nog een stap verder kunnen laten escaleren. Hij is nu bereid bijna alles te doen om te overleven en over zijn vijanden te zegevieren.

De oorlog tussen Trump en de Democraten woedde na de government shutdown onverminderd voort. Trump zou Pelosi later in 2019 opnieuw op zijn pad vinden. Niet door het Mueller-rapport, waarvan vooraf nog gedacht werd dat het misschien zou leiden tot Trumps impeachment. Wel door Pelosi’s actie later dat jaar om het afzettingsproces alsnog in gang te zetten naar aanleiding van de Oekraïne-kwestie (daarover meer in Deel VI). Hierbij kwam het voortbestaan van Trumps presidentschap op het spel te staan. Hij zou er in dat gevecht inderdaad alles aan doen om te overleven en over zijn vijanden te zegevieren.

Riso & Hudson: Overwinnen in wat een zaak van leven of dood is geworden – in ieder geval figuurlijk en misschien letterlijk – is nu het enige waar het nog op aankomt.

De oorlog tussen Trump en de Democraten zou in 2020 nog vuiler worden gespeeld dan in de voorgaande jaren. En met ‘verraders’ in eigen kring zou Trump korte metten maken. De ene zuivering na de andere volgde in Het Witte Huis, totdat hij alleen nog maar jaknikkers om zich heen had, die hun loyaliteit hadden bewezen. Met als gevolg dat de president geen enkel tegenspel meer ondervond vanuit zijn ‘inner circle’, dus ook niet het tegenspel kreeg dat hij nodig had om hem tegen zichzelf te beschermen. Keer op keer schoot hij zich in de eigen voet, terwijl de tegenstand die hij oproep gestaag aan kracht won.

Joep Bertrams had daar in 2016 voor De Groene Amsterdammer al een passende illustratie bij getekend, toen Trump dat ook deed.¹¹ In 2020 had de tekenaar Trump wel een mitrailleur in zijn handen kunnen geven. Tijdens zijn herverkiezingscampagne riep de president steeds meer tegenstand op met zijn optreden, met name ook in Republikeinse kringen, maar zijn karakter had niet meer de flexibiliteit om van gedrag te veranderen.

Riso & Hudson: Op deze tweesprong kan hij terecht waarnemen dat anderen zich tegen hem aan het keren zijn en ofwel openlijk deserteren of openlijk in opstand komen. Als hij anderen ernstig genoeg geprovoceerd heeft, is het waarschijnlijk dat ze de krachten tegen hem verenigd hebben.

Naarmate Trumps presidentschap vorderde gingen in Republikeinse kringen steeds meer stemmen op die zich tegen Trump keerden. Zij hadden zich verenigd in allerlei anti-Trump groeperingen, die zich middels televisie-reclames en andere wegen luidkeels lieten horen. Verslaggeefster Annie Kari wijdde er op 14 oktober, drie weken voor de verkiezingen, in The New York Times een artikel aan, getiteld ‘Republican against Trump? Get in line.’¹² De lijst was lang: Reclaim Our Party, The Lincoln Party, Republican Voters Against Trump, The Bravery Project, Christians Against Trumpism & Political Extremism, The Republican Political Alliance for Integrity and Reform (REPAIR), 43 Alumni for Joe Biden, Right-Side PAC. Onderstaande foto is ontleend aan een advertentie van The Lincoln Project.

De naam Lincoln Project was strategisch gekozen door Trumps Republikeinse tegenstanders. Abraham Lincoln was per slot van rekening niet alleen de president die in de meeste rijtjes bovenaan stond als beste Amerikaanse president uit de geschiedenis. Lincoln was ook de persoon aan wie een uitspraak werd toegeschreven die tijdens het presidentschap van Donald Trump actueler was geworden dan ooit: ‘You can fool all the people some of the time and some people all the time, but you cannot fool all the people all the time.’ ¹³

Eén van de initiatiefnemers was George Conway, de echtgenoot van Trumps senior adviseur Kellyanne Conway. Zij was de eerste die de term ‘alternative facts’ had gebruikt en was één van Trumps meest loyale medewerkers sinds de campagne. George was zelf een Republikein, maar hij had net op tijd het licht gezien voordat hij in dienst was getreden bij Trump. George noemde de president ‘insane, psychotic and an habitual liar’. De president noemde George ‘a stone cold LOSER & husband from hell!” ¹⁴

De Conway’s werden op deze manier Amerika’s beroemdste echtpaar waarbinnen de tweepalt tussen de Trump-sekte enerzijds en hun tegenstanders anderzijds zichtbaar was. The Lincoln Project werd een favoriete steen des aanstoots voor de ongezonde Baas in Trumps persoonlijkheid.

Een paar weken voor de verkiezingen van 3 november 2020 nam Kellyanne ontslag en trok George zich terug uit het project, omdat hun dochter Claudia de hele situatie helemaal zat was en dat via social media aan heel Amerika duidelijk had gemaakt. Het echtpaar koos voor het eigen gezin.

Het doel van The Lincoln Project was het ondermijnen van Trump in de ogen van diens aanhang. De tactiek was erop gebaseerd om onder de huid van de president te kruipen. Oorlog is oorlog. Rick Wilson, één van de oprichters, zei tegen New York magazine: ‘Some of the ads are … psychological warfare with Donald Trump. Those ads are very much meant to disrupt his campaign at a meaningful level.’ 

Wilson en de zijnen hadden het nodige succes, want de ongezonde Baas in Trump werd er keer op keer door getriggerd. Hij moest wel reageren. Na elke video die op televisie te zien was geweest of online circuleerde, ageerde Trump via tweets of tijdens zijn rally’s. Wilson: ‘We are able to know very quickly … how badly it affected Trump, how much he lost his mind about whatever we did that day or that week.’ ¹⁵

Lucy Caldwell, een Republikeinse strateeg, merkte op: ‘The Never Trump movement is having a moment.’ Steve Schmidt, een van de oprichters van The Lincoln Project, zei: ‘the groups are all organic, and they’re all conviction-based and necessary to show defiance and opposition to a president and political class that’s completely enabled him.’ Veel Republikeinse tegenstanders van Trump wilden graag voor de verkiezingsdatum laten weten dat zij aan de juiste kant van de historie stonden. Sarah Longwell, een van de oprichters van Republican Voters Against Trump, benadrukte dat punt: ‘People want to be counted, people want to be on the record saying they, in this moment, stood up against Trump.’ NYT, 14 okt 2020

Riso & Hudson: Wanneer ongezonde Bazen er eenmaal mee zijn begonnen de wet te trotseren en alle moraliteiten en fatsoen aan hun laars te lappen, kunnen ze nauwelijks stoppen. En erger nog, ze willen helemaal niet stoppen, omdat ze er al tot hun nek aan toe in zitten.

Voor president Donald Trump stond machtsbehoud gelijk aan overleven. Verderop in dit en het volgende deel zal blijken tot hoe ver een ongezonde Baas bereid is te gaan om aan de macht te blijven. Cover ups, het blokkeren van onderzoeken, het intimideren van getuigen, het verspreiden van desinformatie en leugens, het achterhouden van documenten, het verbieden van medewerkers om verklaringen onder ede af te leggen, het dreigen met sancties, het verlenen van ‘pardons’, ingrijpen in lopende rechtzaken, politie en leger inzetten voor politieke doeleinden, verkiezingen manipuleren en nog veel meer acties. Hij kon ze allemaal afkijken van andere dictators. In tijden van oorlog acht een ongezonde Baas alles geoorloofd. Machtsbehoud is niet voor niets één van de 10 kenmerken van een dictator (zie hoofdstuk 5.15).

Riso & Hudson: Stoppen ze, dan dreigt immers de vergelding door degenen die ze kwaad hebben aangedaan – een vreeswekkend vooruitzicht. Als ze eenmaal zijn begonnen anderen geweld aan te doen, streven ze er wanhopig naar koste wat kost hun macht te behouden. Dit niet doen zou niet alleen hun levenswijze in gevaar brengen, maar niets minder dan hun overleving.

In Trumps vroegere leven waren zijn rolmodellen overwegend zakenmannen of filmpersonages. Nu hij president was had hij andere voorbeelden nodig om te weten hoe hij zich in zijn nieuwe rol moest gedragen, hoe hij er uit moest zien, hoe hij zich moest handhaven en welke acties nodig waren om succesvol te zijn. Niet toevallig zocht hij zijn heil wederom bij mannen die zich hadden laten gelden als sterke mannen, ‘strongmen’.

Kortom: de dictators van deze wereld.

Trumps nieuwe rolmodellen in zijn nieuwe rol als wereldleider waren bij voorkeur autoritaire leiders. Hij bewonderde hun stoerheid en hun meedogenloosheid. Hij deelde hun afkeer van kritische journalisten. Andere dictators vermoordden de meest kritische verslaggevers of zetten die op zijn minst in de gevangenis. Dergelijke optie’s lagen voorlopig buiten Trumps bereik in eigen land, maar autoritaire voorbeelden versnelden wel de ongezonde ontwikkeling die zich toch al meester had gemaakt van Trumps karakter. Absolute heersers die vrijelijk beschikten over leven en dood, en stuk voor stuk onmetelijk rijk waren geworden door onbeschaamd misbruik te maken van hun positie. Het waren stuk voor stuk mannen die angst inboezemden en respect afdwongen bij hun collega’s.

Tussen stoere regeringsleiders voelde president Donald Trump zich het meeste thuis. In hen herkende hij de ongezonde Baas, die zo belangrijk was in zijn eigen persoonlijkheid. Deze mannen vormden zijn nieuwe ‘tribe’, een levensgevaarlijke ‘tribe’ waar hij dolgraag bij wilde horen. De ‘tribe’ van de ongezonde Bazen. De ‘tribe’ van de dictators van deze wereld.

Jos Collignon, politiek tekenaar van de Volkskrant, wijdde er een briljante cartoon aan, en schiep geheel eigenhandig een nieuwe, imaginaire vereniging, de OCSMPBVFC, waarvan Trump direct tot voorzitter werd benoemd. Een hele eer, in een alternatief universum.

Er was eigenlijk maar één probleem: Trumps nieuwe vrienden waren de baas van een dictatuur of semi-democratie en hij niet. Hij was de baas van ’s-werelds oudste presidentiële democratie. Dat was lastig. Trump kon weliswaar veel van hen leren, maar in zekere zin stond hij er toch alleen voor, in zijn dagelijkse gevecht tegen een vrije, onafhankelijke pers, een échte oppositie in het Congres en een rechterlijke macht die geschillen vaker dan hem lief was in zijn nadeel besliste.

President Trump beweerde wel graag dat hij de absolute macht had. ‘I have an Article II’, claimde hij in 2019, refererend aan het artikel in de Amerikaanse Grondwet dat de rechten van de president beschrijft, ‘where I have the right to do whatever I want as president, but I don’t even talk about that.’¹⁷ Maar keer op keer liep hij tegen grenzen aan die andere dictators niet hadden of waar zij al mee hadden afgerekend, aangezien de meesten van hen al in hun derde of vierde termijn zaten. Amerika was weliswaar het machtigste land ter wereld, maar toch voelde Trump zich geregeld beperkt in zijn eigen macht. De Meedogenloze Outlaw was jaloers op zijn vakbroeders, aan wie hij kon zien wat er allemaal mogelijk was als hij lang genoeg zou kunnen regeren. De stap naar een nog ongezonder niveau, De Almachtige Megalomaan, kon dan ook niet uitblijven. Daarover meer in Deel VI.