Epiloog – Lord of the Lies

Trumps politieke loopbaan ging van start met birtherism, de welbewuste leugen dat Amerika’s eerste zwarte president niet legitiem was en hij eindigde zijn presidentschap met de leugen dat zijn opvolger niet legitiem was. Trumps eigen verkiezing was verdacht door de leugen dat Rusland er niets te maken had. Zijn inauguratie was memorabel door de leugen dat de menigte groter was dan die bij Obama’s inauguratie. Zijn verkiezingsbelofte dat Mexico voor Trumps Muur zou betalen was een leugen. Dat het coronavirus vergelijkbaar was met het griepvirus en in april 2020 op miraculeuze wijze zou verdwijnen was een leugen. Dat er in Amerika geen systemic racism bestond was een leugen. Dat Trump de verkiezingen in 2020 met een landslide had gewonnen was een leugen.

Trump had zijn hele leven en zelfbeeld gebouwd op leugens.

Terugkijkend concludeer ik dat president Trump op vrijwel ieder terrein had gefaald, maar op één terrein de onbetwiste winnaar was. Hij was met afstand de grootste leugenaar die Amerika ooit heeft gekend en zal kennen, in welke officiële functie dan ook. Liegen had hem de leider gemaakt van een miljoenensekte. Zijn leugens dienden meerdere doelen, waarvan dominantie de belangrijkste was. Zelf wilde hij altijd domineren over de waarheid. Daarom was Donald Trump in mijn ogen de ‘Lord of the Lies.’

Zes weken na de verkiezingen van 2020 geloofde 83% van de Republikeinen dat Joe Bidens verkiezing niet legitiem was. Zij geloofden Trumps leugens en handelden daarnaar. Vrijwel iedere Trump-fan keek naar Fox News, waar Trumps leugens het nieuws bepaalden. Van alle kijkers van de volgende 7 grootste nieuwszenders geloofde slechts 6% dat Biden niet legitiem was gekozen.¹

Na 101 hoofdstukken over Donald Trump en zijn presidentschap is enige reflectie op zijn plaats. In deze epiloog reflecteer ik op drie ontwikkelingen die door Trump met leugens aan elkaar zijn verbonden: zijn status als profeet, de essentie van de Republikeinse partij en de verdeeldheid in de Verenigde Staten.

In dit uitgebreide laatste woord stel ik de volgelingen van Trump centraal. Zonder volgers die meegingen in zijn  leugens was hij nooit president geworden. Zonder volgers had dit boek niet bestaan. Zonder volgers had de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 niet plaatsgevonden. Geen leiderschap zonder volgerschap.

‘The morning after’ verging niet alle Capitool-bestormers even goed. Sommige Trump-volgelingen hadden spijt. Josiah Colt werd door zijn actie in de zaal van de Senaat tot zijn schrik een Bekende Amerikaan.

Colt bood daarop zijn excuses aan aan heel Amerika.

Brad Rukstales had ook spijt. Hij was in het Capitool op 6 januari, maar de volgende dag wenste hij dat hij de tijd kon terugdraaien. Eigenlijk wilde hij er ook niet meer aan worden herinnerd: ‘I was at the wrong time at the wrong place.’

Naar een schatting van de Capitol Police waren zo’n 800 aanvallers van de 10.000 Trump-supporters het gebouw daadwerkelijk binnengedrongen. Eind april, bijna vier maanden na de bestorming, waren ruim 400 van hen inmiddels gearresteerd en aangeklaagd. De FBI verwachtte dat daar nog minstens 100 mensen bij zouden komen. Waarom hadden zij gedaan wat ze hadden gedaan?

Trump-aanhanger Robert Sanford behoorde tot de bestormers van het Capitool die inmiddels waren gearresteerd en voorgeleid. Hij verklaarde tegenover de FBI dat hij naar de speech van president Trump had geluisterd en vervolgens diens instructies had gevolgd.

Een andere aanhanger, Garrett Miller, legde een soortgelijke verklaring af: ‘I was following the instructions of former President Trump and he was my president and the commander-in-chief.’

Miller geloofde Trumps leugen dat de verkiezing van hem was gestolen. Die verdedigingsstrategie werd door vrijwel elke Trump-aanhanger gevolgd die een aandeel had gehad in de aanval op het Congres. Trump was inderdaad de aanstichter geweest, daarover bestond geen twijfel, maar de gebruikte verdedigingslinie klonk als een slap excuus. Wie zijn gezond verstand in een sekte eenmaal had ingeleverd bij de sekteleider had kennelijk tegelijkertijd afstand gedaan van zijn eigen verantwoordelijkheidsbesef. Of de rechters het hier mee eens zouden zijn was maar zeer de vraag.

Zo had ook Jack Chansley geredeneerd (zie ook hoofdstuk 6.1 en 7.16). De ‘QAnon Shaman’ was zo ongeveer het meest herkenbare gezicht van de bestorming geworden. Menig cartoonist had hem vereeuwigd.

Het was gemakkelijk om hem niet serieus te nemen vanwege zijn uitdossing, maar dat zou onverstandig zijn geweest. Wat hij zei was namelijk kenmerkend voor de duizenden Trump-volgers die op 6 januari naar Washington waren gekomen. Chansley legde na zijn arrestatie via zijn advocaat uit dat hij naar Washington was gekomen ‘because president Trump called for his supporters to come and that he organized a group to heed the president’s call to action.’ Chansley’s advocaat Al Watkins legde het persoonlijk uit aan CNN-presentator Chris Cuomo.²

Cuomo: ‘So, just to be clear, you’re client believes that he was invited to go. He was told to go. He was instructed to go by the Commander in Chief himself, Donald Trump. Is that accurate?’

Watkins: ‘It’s very accurate…’

Cuomo: ‘The QAnon Shaman, that’s what he calls himself. He is the fool with the painted face and the weird horns on his head…’

Watkins wees Cuomo eerst op diens taalgebruik: ‘What’s really important. We should stop calling people fools, because we have a large percentage of our population who spent a great deal of time in their lives hanging on every word of president Trump.’ Interessante logica: als miljoenen mensen ‘fools’ zijn mag je ze niet meer zo noemen, omdat ze met zovelen zijn.

Vervolgens oefende de advocaat alvast op televisie met wat zijn verdediging zou zijn tegenover een rechter. Watkins legde uit: ‘My client did not break into the Capitol. My client had the doors of the Capitol held for him by Capitol Police. My client did not shroud his face in secrecy, wasn’t wearing a bullitproof vest. My client was not armed. He didn’t have zip ties. My client was in the military, served honorably. No criminal background whatsoever and he, like a lot of other disenfranchized people in our country, felt very, very, very solidly in sync with president Trump. He felt like his voice was, for the first time, being heard.’

Nou en?

Watkins: ‘And what ended up happening over the course of a lead up to the election, over the course of the period from the election to January 6 it was a driving force by a man he hung his hat on, he hitched his wagon to. He loved Trump. Every word he listened to him. He felt like he was answering the call of our president. My client wasn’t violent. He didn’t cross over any police lines. He didn’t assault anyone. He was there at the invitation of our president, who would walk down Pennsylvania Avenue with him.’

Trump was de sekteleider waar Chansley in had geloofd, zoals zo vele sekteleden. Zij kwamen om voor Trump te vechten, ook al bleek later dat menig bestormer zelf niet eens had gestemd op 3 november.

Als rechtgeaard advocaat voegde Watkins een constructieve suggestie toe aan zijn betoog. De president zou zijn cliënt een presidentieel pardon kunnen verlenen. Cuomo’s meewarige blik gaf wel aan dat die er anders over dacht.

Cuomo: ‘You want him to pardon the people who broke into the Capitol and killed a policeman and were trying to get to members of Congress?’

Watkins gaf toe dat het onwaarschijnlijk was, maar zijn professie noopte hem het toch op zijn minst te proberen. Met Trump, zei hij, wist je het per slot van rekening maar nooit.

Watkins: ‘Who knows? With Trump, you never know. He may say “I want the guy with the horns.”’

Cuomo: ‘Why does this man believe what the president tells him? There has been no proof of any alleged fraud.’

Watkins: ‘You know, in 1978 a whole bunch of people in San Francisco followed a guy by the name of Jim Jones down to Georgetown, Guyana.’

Cuomo: ‘That was a cult.’

Watkins: ‘That’s right, and you know, the only thing different here is there was no Kool-Aid.’

Cuomo: ‘So you think this guy, the Shaman, has this kind of complete devotion to Trump and believes that Trump said to him: “You go down there with the rest of these people and try to stop this and get into that Capitol?’

Watkins: ‘The president’s words mean something. The president said “I’m gonna walk down Pennsylvania Avenue with you. The president has the right to go into any federal building he wants, any time he wants, with whomever he wants. That’s not trespassing.’

Dat was natuurlijk een onzin-redenering, dat vond zelfs Tucker Carlson. Over één ding waren Fox News en CNN het in dit zeldzame geval eens: de bestorming van het Capitool was geen protest, maar een ‘insurrection’.³

Een andere aanduiding was daarentegen niet op Fox te zien, en wel op CNN: ‘cult leader’. Fox was namelijk lange tijd onderdeel geweest van de sekte van Trump en sektes duiden zichzelf nu eenmaal nooit aan als ‘cult’. Ik ben van mening dat het effect van de verloren verkiezingen op de meeste Trump-aanhangers het beste te schetsen is vanuit het perspectief van een sekte, een cult. Dat Trump de leider was van een sekte had ik al beschreven in Deel IV. The Art of the Cult. Dat deel schreef ik halverwege 2020. Toen had Trump zelf nog geen COVID gehad en hadden de verkiezingen van 3 november nog niet plaatsgevonden. Bussa Krishna leefde toen nog.

Wie was Bussa Krishna?

Het meest fanatieke sektelid van president Donald Trump woonde niet in de Verenigde Staten, maar in India. Bussa Krishna, een boer en weduwnaar in India, vereerde Donald Trump als een god. Hij had een levensgroot beeld van hem laten maken en in zijn achtertuin gezet, waar hij dagelijks twee uur voor de Amerikaanse president bad, conform allerlei Hindoe-rituelen.

Toen Trump besmet bleek te zijn met het coronavirus en in het ziekenhuis was opgenomen schreef Krishna op facebook: ‘I feel very sad that my god, Trump, has contracted the coronavirus. I ask everyone to pray for his speedy recovery.’⁴

Bussa Krishna was 4 jaar eerder een volgeling geworden van Trump, nadat de president aan hem was verschenen in een droom, waarin hij had voorspeld dat India’s nationale cricket team de volgende dag aartsrivaal Pakistan zou verslaan.

India had de cricketwedstrijd inderdaad gewonnen ‘and from that day he started worshiping Donald Trump,’ zei Mr. Vivek, een neef van Mr. Krishna. Vivek: ‘At first everyone in the family thought he was mentally disturbed, but he kept at it, and everyone eventually came around.’ Krishna’s grootste droom was een ontmoeting met zijn idool. Hij reisde naar de Amerikaanse ambassade in Delhi voor Trumps bezoek aan India. Vemula Venkat Goud, de hoofdman van het dorp, zei: ‘It’s really sad that his dream never came true.’⁵

Bussa stopte met eten uit solidariteit met het lijden van zijn idool en sloot zich op in zijn kamer. De aangeslagen dertiger viel vervolgens ten prooi aan een diepe depressie en overleed na een paar dagen aan een hartstilstand. Trump overleefde zijn eigen besmetting met het coronavirus, maar zijn meest fanatieke fan overleefde Trumps besmetting niet.

Gelukkig heeft Bussa Trumps vertrek uit Washington niet meer hoeven meemaken. Diens profetie in Bussa’s droom mocht dan wel zijn uitgekomen, Trumps latere voorspelling dat hij de verkiezingen zou winnen, bleek niet te kloppen. Trump was een valse profeet.

Hoe kan het dat mensen die toetreden tot een sekte het contact met de realiteit verliezen en gaan geloven in een onrealistische voorspelling?

Voor het antwoord op die vraag gaan we terug in de tijd, naar de jaren ’50. In een klassiek geworden onderzoek, gepubliceerd in 1956 met de titel When Prophecy Fails, deden drie wetenschappers van de University of Minnesota, Leon Festinger, Henry Riecken en Stanley Schachter, verslag van hun ‘Social and psychological study of a modern group that predicted the destruction of the world’. Het fenomeen waar zij onderzoek naar hadden gedaan doen legden zij als volgt uit, in het hoofdstuk ‘Unfulfilled Prophecies and Disappointed Messiahs’:⁶

Festinger c.s.: ‘A man with a strong conviction is a hard man to change. Tell him you disagree and he turns away. Show him facts or figures and he questions your sources. Appeal to logic and he fails to see your point.’ Met alleen die 4 zinnen al zou menigeen anno 2020 direct aan Donald Trump denken, of aan een eigenwijze vriend of familielid. Maar het bleek ook te gelden voor sekteleden. Hun onwrikbaarheid bleek sterker naarmate een gelovige meer in zijn overtuiging had geïnvesteerd. Feiten en bewijzen verloren in dat psychologische proces steeds meer aan waarde.

Festinger c.s.: ‘We have all experienced the futility of trying to change a strong conviction, especially if the convinced person has some investment in his belief … But man’s resourcefulness goes beyond simply protecting a belief. Suppose an individual believes something with his whole heart; suppose further that he has a commitment to this belief, that he has taken irrevocable actions because of it; finally, suppose that he is presented with evidence, unequivocal and undeniable evidence, that his belief is wrong: what will happen?’

Na de verloren verkiezing van Donald Trump in 2020 kon de hele wereld zien ‘what will happen’.

Verslaggever Donie O’Sullivan hield in het verkiezingsjaar 2020 voor CNN maandenlang de stemming bij onder de supporters van Donald Trump. Aan een supporter met de naam Steve Coats vroeg hij: ‘Who did you vote for, if you don’t mind me asking?’

Steve antwoordde: ‘The greatest president we’ve ever had, Donald J. Trump.’ Hij was niet de enige Trump-aanhanger die er zo over dacht. Maar de mensen die er voor hadden doorgeleerd velden een noemenswaardig afwijkend oordeel.

Historici, politieke wetenschappers en presidentiële onderzoekers plaatsten Trump in de rangorde van Amerikaanse presidenten op de derde plek, van onderen.

CBS News-verslaggeefster Elisha Fieldstadt schreef op 22 april 2021: ‘It’s official: Donald Trump is not going down in history as America’s best president – or the worst. According to the very latest available survey of presidential historians, there are two presidents who delivered worse performances during their tenure in the White House.’⁷

Volgens een survey van de Siena College Research Institute was Andrew Johnson (1865-1869) de slechtste en James Buchanan (1857-1861) de op-een-na-slechtste. Johnson was de opvolger van Lincoln. Buchanan was Lincolns voorganger. De bronzen medaille van Amerika’s slechtste presidenten ging naar Donald Trump (2017-2021). Lincoln was één van zijn rolmodellen.

In hetzelfde overzicht stond George W. Bush (2001-2009) op nummer 33, Richard Nixon (1969-1974) op nummer 29, Jimmy Carter (1977-1981) op nummer 26, Barack Obama (2009-2017) op nummer 17, Bill Clinton (1993-2001) op nummer 15, Ronald Reagan (1981-1989) op nummer 13, Abraham Lincoln (1861-1865) op nummer 3, Franklin D. Roosevelt (1933-1945) op nummer 2 en George Washington (1789-1797) op nummer 1.⁸

Volgens de experts was Donald Trump dus in feite de slechtste president van de afgelopen 150 jaar. Zijn ‘approval rating’ bij zijn vertrek was, geheel in lijn met die beoordeling, ook historisch laag. Slechts 29% van de Amerikaanse bevolking was tevreden over hun president. Maar volgens zijn sekteleden, en volgens zichzelf, was Trump echter de beste president ooit en had hij al zijn beloftes ingelost.

Trump-supporter Steve Coats was dus misschien niet de meest objectieve Trump-kenner, maar hij was niet de enige.

Donie O’Sullivan hield zijn interview een paar weken na de verkiezingen van 3 november 2020, in de aanloop naar de ‘run-off’-verkiezingen op 5 januari 2021 in Georgia, waar twee senaatzetels op het spel stonden. Donie confronteerde Steve met een ongemakkelijke waarheid: ‘And he [Trump] lost.’

Steve: ‘He didn’t lose. Are you kidding me? He ain’t gonna lose.’ Steve was één van de miljoenen sekteleden die er heilig van overtuigd waren dat Trump niet alleen de verkiezingen had gewonnen, maar zelfs op 20 januari 2021 zou gaan beginnen aan zijn tweede termijn. Vooraf waren de volgers van Trump er zelfs van overtuigd dat hij de verkiezingen met overmacht zou gaan winnen. Zie bijvoorbeeld deze tweet, de wereld in gestuurd op 2 november, de dag voor de verkiezingen. This is my serious prediction.

Dat de peilingen duidden op een fors verlies voor Trump deed niets af aan de verwachting van deze Trump-fan. Integendeel. In 2016 waren de peilingen immers ook in het nadeel geweest van Trump en toen had hij ook gewonnen, met een ‘landslide’ naar eigen zeggen. Waarom zou hetzelfde niet weer kunnen gebeuren? Dit keer bleek de profetie echter een typisch geval van wishful thinking. Dit keer had God kennelijk anders besloten.

Met terugwerkende kracht bleek Amerika tal van valse profeten in huis te hebben. Eén van hen was Donald Trump zelf.

Wat gebeurt er als een diepgekoesterde profetie, waar iemand zijn hele hebben en houden in heeft geïnvesteerd, niet uitkomt? Het antwoord op die vraag was volgens Festinger en de zijnen in 1956: ‘The individual will frequently emerge, not only unshaken, but even more convinced of the truth of his beliefs than ever before. Indeed, he may even show a new fervor about convincing and converting other people to this view.’⁹ In de sekte van Donald Trump wemelde het na de verkiezingen van miljoenen ‘individuals, even more convinced of the truth of his beliefs than ever before.’

De sekte was na 3 november 2020 een geheel nieuwe fase in gegaan. President Trump had met grote stelligheid voorspeld dat hij zou winnen, tenzij de Democraten vals zouden spelen (zie hoofdstukken 7.15 en 7.16). Hij verloor met een enorme achterstand, maar door zijn stellig gebrachte leugen vergrootte hij paradoxaal genoeg zijn grip op zijn meest fanatieke gelovigen. Zij werden nog fanatieker nadat alle media Biden hadden uitgeroepen tot winnaar, en waren er heilig van overtuigd dat Trump een plan had om alsnog te winnen.

Die indruk voedde hij althans bij elke gelegenheid die hij had.

The Trump Prophecies, reeds besproken in hoofdstuk 6.1, kwamen niet uit, ondanks alle gebeden van de Trump-gelovigen.

Het in 1956 verschenen boek When Prophecy Fails bleek een redelijk goede voorspeller voor het gedrag van Trump-supporters na de verkiezingen in 2020. Festinger, Riecker & Schachter hadden zich de volgende onderzoeksvraag gesteld betreffende cognitieve dissonantie: ‘How and why does such a response to contradictory evidence come about?’ Hun onderzoek, over de nasleep van een niet uitgekomen profetie van een sekteleider, gaf niet alleen een uniek inkijkje in het sektegedrag waar zij getuige van waren geweest, maar ook in het sektegedrag van Trumps aanhangers.

Elke tegenslag werd weggerationaliseerd. Nadat de voorspelling over 3 november 2020 niet was uitgekomen volgde een nieuwe voorspelling: rechters zouden de uitslagen afwijzen. Toen dat niet gebeurde volgde de voorspelling dat de swing states op 14 december de uitslagen niet zouden certificeren, wegens fraude. Toen dat niet gebeurde volgde de voorspelling dat op 6 januari de uitslagen niet door het Congres of door Mike Pence zouden worden gecertificeerd. Toen dat niet gebeurde volgde de voorspelling dat Trump op 20 januari de staat van beleg zou afkondigen of dat een militaire staatsgreep Trump alsnog een tweede termijn zou bezorgen. Maar ook dat gebeurde niet in 2021. Als Festinger nog had geleefd zou hij dat een reeks ‘disconfirmations’ hebben genoemd.

Wat was er eigenlijk (niet) gebeurd in 1954?

Festinger c.s. stuitten bij hun onderzoek naar cognitieve dissonantie en sektegedrag op talloze voorbeelden in de menselijke geschiedenis. Bij toeval kregen zij een gouden kans om ook zelf actueel veldonderzoek te verrichten in een Amerikaanse sekte. De sekte, genaamd The Seekers of The Brotherhood of the Seven Rays, geloofde in UFO’s. De groep was in 1953 opgericht door Charles Laughead, een medewerker van de Michigan State University. De sekte werd geleid door Dorothy Martin, een suburban housewife in Lake City, die binnen de sekte Sister Thedra werd genoemd. Zij beweerde dat zij in direct contact stond met buitenaardse wezens, spacemen die zij The Guardians noemde. Wat zij van hen hoorde schreef zij op en vertelde zij door aan de andere groepsleden.

Die ruimtewezens, afkomstig van de planeet Clarion, hadden haar gewaarschuwd over een aanstaande ramp. Festinger, Riecker & Schachter gaven de twee hoofdrolspelers in hun boek de pseudoniemen Dr. Armstrong en Mrs. Keech. Ik zal hier de pseudoniemen gebruiken en citeren uit Festingers boek.¹⁰

Festinger c.s. waren attent gemaakt op de sekte door een artikel in een lokale krant, de Lake City Herald. Daarin had Marian Keech de bevolking in september 1954 op de hoogte gebracht van haar profetie: ‘PROPHECY FROM PLANET. CLARION CALL TO CITY: FLEE THAT FLOOD. IT’LL SWAMP US ON DEC. 21, OUTER SPACE TELLS SUBURBANITE.’ ¹¹

In het kort kwam de profetie in het krantenbericht neer op het volgende: ‘Lake City will be destroyed by a flood from Great Lake just before dawn, Dec. 21 … Mrs. Marian Keech … says the prophecy is not her own. It is automatic writing, she says … The messages, according to Mrs. Keech, are sent to her by superior beings from a planet called Clarion.’

These beings have been visiting the earth, she says, in what we call flying saucers. During their visits, she says, they have observed fault lines in the earth’s crust that foretoken the deluge. Mrs. Keech reports she was told the flood will spread to form an inland sea stretching from the Arctic Circle to the Gulf of Mexico. At the same time, she says, a cataclysm will submerge the West Coast from Seattle, Washington, to Chile in South America.’¹²

Kortom: hier werd, niet voor de eerste keer in de geschiedenis, het einde van de wereld voorspeld. Marian Keech beweerde dat zij was uitverkoren als persoon om te leren en door middel van ‘automatic writing’ boodschappen door te geven ‘from the superior beings.’ Leon Festinger besloot met zijn twee collega’s om lid te worden van de groep rondom Mrs. Keech. Zo zouden zij zelf getuige kunnen zijn van het gedrag van de sekteleden en hun leider voor, tijdens en na het moment dat de profetie had aangegeven.

Die was namelijk heel specifiek: op 21 december 1954 zou de ramp plaatsvinden. In de ochtend.

Festinger c.s.: ‘The three of us joined the group and, as participants, gathered data about the conviction, commitment, and proselyting activity of the individuals who were actively interested in Mrs. Keech’s ideas.’¹³ Op de linkerfoto zien we hoe Mrs. Keech zich met haar groepje langs een rij publiek bewoog. Op de rechterfoto zien we Leon Festinger, die na zijn onderzoek één van de beroemdste psychologen ter wereld zou worden.

Ik zal mij hier beperken tot de hoofdlijnen van wat er rond de voorspelde datum gebeurde. Interessant is het gebruik van het woord ‘disconfirmation’ door Festinger c.s., telkens als een voorspelling niet uitkwam.

Festinger c.s.: ‘For Marian Keech and the group around her in Lake City there was not just one disconfirmation but a series of them occurring over several days. The great flood was due to engulf the city at dawn on December 21, but the believers thought that they would be rescued before the cataclysm took place. They expected flying saucers to land, pick up the chosen ones, and transport them either to other planets or to some “safe places” designated by the Guardians. The first disconfirmation occurred on December 17, and the series came to an end at 5 A.M. on the morning of December 21.’ ¹⁴

Op de 17^de zou er al een vliegende schotel landen, maar dat was niet gebeurd. Daar werd een plausibele verklaring voor bedacht, zoals voor elke keer dat een voorspelde gebeurtenis niet was uitgekomen. Het werd extra spannend toen Marian en een ander lid dat boodschappen doorkreeg van The Guardians op de ochtend van 20 december te horen kregen dat de groep exact om middernacht klaar moest staan om opgehaald te worden, een paar uur voordat de vloed de stad zou overspoelen.

De boodschap die Marian om 10 uur in de ochtend had ontvangen luidde: ‘At the hour of midnight you shall be put into parked cars and taken to a place where ye shall be put aboard a porch [flying saucer]  and ye shall be purposed by the time you are there.’

Dit was het bericht waar ieder lid van de groep op had gewacht. Festinger c.s.: ‘This message brought a great release of tension to the believers. This was it. Now they knew what was to happen and when … The most important … was the information that precisely at midnight a spaceman would come to the door and escort them to the place where the saucer was placed.’ ¹⁵

De avond van 20 december 1954 was superspannend in huize Keech, waar de groep zich had verzameld. Sommigen van hen hadden alle schepen achter zich verbrand, hun huis verkocht, hun baan opgezegd of kwijtgeraakt, hun familie vaarwel gezegd. Maar nu zag het er goed uit. Het zou eindelijk gaan gebeuren. De sekteleden hadden een heilig geloof in Marian Keech. Zij waren de uitverkorenen. Festinger c.s.: ‘At about 11:15, Mrs. Keech received a message ordering the group to get their overcoats and stand by … At 11:30 all was in readiness and there was nothing to do but wait and think of things that had been overlooked.’ ¹⁶

Niemand twijfelde aan de juistheid van de voorspelling van hun sekteleider.

Zo stel ik mij voor dat de inner circle van president Trump zich op de verkiezingsavond van 3 november in Het Witte Huis zich klaarmaakte om de aanstaande overwinning van hun president te gaan vieren. Hij stond een paar uur na sluiting van de stembussen nog ruim voor in de belangrijke swing states en beweerde zelf dat hij ging winnen.

Het was spannend, maar niemand twijfelde aan de juistheid van de voorspelling van hun sekteleider.

Trumps senior campaign adviser Jason Miller twitterde om 10:30: ‘It’s happening.’ Persfunctionaris Kayleigh McEnany twitterde: ‘FACT: President @realDonald Trump will WIN Florida.’ ¹⁷ Maggie Haberman & Annie Karni schreven op 4 november in The New York Times: ‘Inside the East Room, the mood was upbeat as hundreds of people, including cabinet secretaries, ambassadors and former officials who have remained loyal to Mr. Trump, mingled and dined … Officials who had been pessimistic about the president’s re-election chances suddenly started to picture four more years in power.’¹⁸

Plotseling was er op 20 december 1954 paniek in huize Keech, een half uur voor middernacht. Festinger c.s.: ‘At about 11:35, one of the authors let it be known that he had not removed the zipper from his trousers. This knowledge produced a near panic reaction.’ Dat euvel moest onmiddellijk worden verholpen, want met het metaal in zijn kleding zou hij niet in het ruimteschip worden toegelaten.

Plotseling was er op 3 november 2020 paniek in Het Witte Huis, een half uur voor middernacht. Haberman c.s.: ‘That mirage of victory was pierced when Fox News called Arizona for former Vice President Joseph R. Biden at 11:20 p.m., with just 73 percent of the state’s vote counted. Mr. Trump and his advisers erupted at the news. If it was true that Arizona was lost, it would call into doubt on any claim of victory the president might be able to make.’¹⁹

Terwijl de tijd verstreek gebeurde niet wat was voorspeld door de sekteleider.

Niet in 1954. Niet in 2020.

Er landde geen vliegende schotel in Lake City. Er werd geen president herkozen in Washington.

In beide gevallen leek het er op dat het einde van de wereld nabij was.

Festinger c.s.: ‘Midnight had passed and nothing had happened. The cataclysm itself was less than seven hours away. But there was little to see in the reactions of the people in that room. There was no talking, no sound … The next morning both Bertha Blatsky and Dr. Armstrong, for example, admitted that the shock had been overwhelming.’

Er kwamen eerst berichten door dat er sprake was van een kleine vertraging, maar die verklaring werd in de daaropvolgende uren herhaaldelijk bijgesteld. Wat volgde was een haast ondraaglijke zoektocht naar een passende verklaring. Ieder sektelid maakte zijn eigen denkproces door.

Festinger c.s.: ‘By 12:30 the talk of the Creator began to crystallize into the promise of a miracle, a miracle that would be wrought that very night … everyone in the group was reluctant to talk about the failure of the midnight prediction … Bob Eastman seemed disillusioned. The promised pickup at midnight had not materialized and he seemed inclined to write the whole thing off … The others, however, were neither willing to accept the disillusionment nor tranquil about the failure of the escort to appear at midnight. Dr. Armstrong responded, “Have no fear, don’t ever not believe, he’ll show up, he’ll come.’ ²⁰

Marian Keech gaf ook geen krimp: ‘I’m not going to change one bit … All I know is that the plan has never gone astray. We have never had a plan changed … I’m not sorry a bit. I won’t be sorry no matter what happens.’ Maar op de een of andere manier moesten de gelovigen toch een verklaring zien te vinden voor wat er (niet) was gebeurd. Die verklaring moest komen van de sekteleider.

In de nacht van 20 op 21 december 1954 waren alle ogen gericht op Marian Keech.

In de nacht van 3 op 4 november 2020 waren alle ogen gericht op Donald Trump.

Haberman & Karni: ‘What ensued was a night of angry calls to Republican governors and advice from campaing aides that he [Trump] ignored, leading to a middle-of-the-night presidential briefing in which he made a reckless and unsubstantiated string of remarks about the democratic process.’ ²¹

Haberman & Karni: ‘Standing in the East Room at 2:30 A.M., he dismissed the election as a “fraud” and claimed he wanted to stop the counting of votes and leave the results to the Supreme Court.’ Trump beweerde met grote stelligheid: ‘Frankly, we did win this election.’ De aanwezige Trump-fans waren uitzinnig van vreugde. De ‘disconfirmation’ was van een afdoende verklaring voorzien. Iedereen geloofde weer in de eindoverwinning die ongetwijfeld zou volgen. De sekteleider had gedaan wat hij moest doen om zijn volgers aan boord te houden.

Marian Keech had iets meer uren na middernacht nodig dan Donald Trump voordat zij een verklaring door had gekregen vanuit de ruimte. Deze bleek afdoende te zijn om de meeste gelovigen aan boord te houden.

Festinger c.s.: ‘At about 4:45 A.M. Marian once more summoned everyone to the living room, announcing that she had just received a message which she read aloud. She then read these momentous words: “Not since the beginning of time upon this Earth has there been such a force of Good and Light as now floods this room and that which has been loosed within this room now floods the entire Earth. As thy God has spoken through the two who sit within these walls has he manifested that which he has given thee to do.”’ ²²

Het rotsvaste geloof van de sekteleden in huize Keech die nacht had God doen besluiten de zondvloed af te gelasten. Je zou het een wonder kunnen noemen. De mensheid mocht de sekte wel dankbaar zijn.

Festinger c.s.: ‘It was an adequate, even an elegant, explanation of the disconfirmation. The cataclysm had been called off. The little group, sitting all night long, had spread so much light that God had saved the world from destruction.’ ²³ De boodschap en verklaring van sekteleider Keech in de nacht van 20 op 21 december 1954 werd met enthousiasme ontvangen door de groep. Ook deze ‘disconfirmation’ was nu van een verklaring voorzien.

Zo werd ook de boodschap en verklaring van sekteleider Trump in de nacht van 3 op 4 november 2020 met enthousiasme ontvangen door de aanwezige sekteleden, en vervolgens door al zijn aanhangers in het hele land. Correctie: bijna alle. Langzaam maar zeker haakten sommige aanhangers af. Zij gingen niet meer in de verzinsels van hun sekteleider, zoals ook was gebeurd in 1954.

Festinger c.s.: ‘Soon after this second message had been read Kurt Freund got up from his chair, put on his hat and coat, and departed. The group had lost another member as a result of the disconfirmation.’ Een ander sektelid moest nog even bekomen van alle consternatie: ‘Bob Eastman was exhausted and somewhat bitter. “Right now, I don’t know how to feel. I just – it’s not clear. The way it is around here, your right hand doesn’t know what your left hand is doing”.’

Festinger c.s.: ‘The disconfirmation had been rationalized but it still left an uncomfortable situation.’²⁴

Aardbevingen die op die dag elders in de wereld hadden plaatsgevonden werden door Marian Keech direct verwerkt in haar eigen verhaal: ‘She took this news in stride, telling the inquiring editors that “It all ties in with what I believe.”’ ²⁵

Conflicterende feiten werden gemakshalve genegeerd.

Fanatieker dan ooit gingen de overgebleven sekteleden op 21 december 1954 aan de slag ‘as the members of the group sought frantically to convince the world of their beliefs.’ ²⁶ Er was per slot van rekening een wonder gebeurd. En bovendien had Marian Keech een nieuwe boodschap doorgekregen: ‘The message commanded the group to assemble at 6 P.M. on the 24th on the sidewalk in front of the Keech home and to sing Christmas carols. The group would be visited there by spacemen, the message continued, who would land in a flying saucer.’ Dit keer mochten zij er pers bij uitnodigen.

Misschien had u het al geraden: ook op 24 december landde er geen vliegende schotel voor de deur van huize Keech. Keer op keer waren de sekteleden geconfronteerd met voorspellingen die niet uitkwamen. De ene disconfirmation volgde op de andere. Elke keer haakte er wel iemand af. Maar elke keer kwam de sekteleider met een nieuwe verklaring, waarna de overgebleven sekteleden met versterkt fanatisme doorgingen. Volgens hen waren de spacemen wel degelijk op bezoek geweest op Kerstavond, maar waren zij onzichtbaar geweest voor ‘nonbelievers’. Voor elke disconfirmation was er een sluitende verklaring te vinden. Stoppen met geloven was namelijk geen optie. Nu niet meer althans, want de sekteleden hadden hun hele hebben en houwen geïnvesteerd in hun geloof.

Voor Dr. Armstrong en Mrs. Keech stond er in december 1954 teveel op het spel om ooit van mening te kunnen veranderen. Dr. Armstrong had tijdens de nacht van 20 december een weifelend sektelid toegesproken: ‘I’ve had to go a long way. I’ve given up just about everything. I’ve cut every tie. I’ve burned every bridge. I’ve turned my back on the world. I can’t afford to doubt. I have to believe. And there isn’t any other truth … I’ve taken an awful beating in the last few months, just an awful beating. But I do know who I am and I know what I’ve got to do … We all have to take a beating. I’ve taken a terrific one, but I have no doubt.’ ²⁷

Hetzelfde gold voor Donald Trump en zijn inner circle in november 2020. They had burned every bridge. They had to believe. And there wasn’t any other truth. The election was stolen.

De bevindingen van Festinger, Riecken & Schachter vormden een jaar later een belangrijk fundament voor Festingers boek A Theory of Cognitive Dissonance (1957).²⁸ Daarin ontvouwde Festinger zijn psychologische theorie van de ‘reductie van cognitieve dissonantie’, die ik in hoofdstuk 6.1 heb besproken in relatie tot Donald Trump en zijn volgelingen. Trump en zijn volgelingen waren in mijn ogen net zo’n goed schoolvoorbeeld van het door Festinger beschreven fenomeen als Marian Keech en haar volgelingen, met dien verstande dat dit keer de hele wereld er getuige van was.

In het programma Buitenhof, uitgezonden op de zondag na de verkiezingen van 3 november, interviewde presentator Twan Huys in New York de Amerikaanse Trump-supporter en campagnemedewerkster Diane Atkins. Hij liet haar een video-fragment zien van Trumps eerste persconferentie na 3 november 2020.

Trump had gezegd: ‘I easily win. If you count the illegal votes, they can try to steal the election.’ Huys vroeg vervolgens aan Atkins: ‘Will you accept the fact that he [Biden] is now the president elect and that he will be the next president of the United States?’

Diane Atkins: ‘At the moment absolutely not.’ ²⁹

Huys vroeg haar naar het bewijs van de beweerde fraude: ‘The president has said there was fraud, but he hasn’t given any evidence.’

Atkins antwoordde: ‘Actual evidence belongs in the court room. So the actual evidence will be presented by Donald Trump, president Trump’s laywers, by Rudy Giuliani.’ Zij verwees naar een enorm aantal video’s en getuigeverklaringen, die ‘viral’ waren gegaan op internet.

Atkins: ‘There is absolute proof.’

Op de vraag van Twan Huys waarom we geen voorbeelden van fraude hadden gezien op Fox News of in The Wall Street Journal, Trump-vriendelijke media, moest Atkins het antwoord echter schuldig blijven.

Atkins: ‘Of that I have no idea. All I can say is that there have been irregularities that have been reported.’

Huys: ‘Are you convinced, for example, just to check, that president elect Joe Biden will not be the president on the 20th of January?’

Atkins: ‘I am 100% certain of that. I am 100% certain that president Donald J. Trump won this election fair and square and that, by the time this goes to the court process, the legal proceedings, I am 100% confident that Donald J. Trump will be re-elected for four more years as the president of The United States.’

De ‘100% certain’-terminologie werd opvallend vaak gebruikt door Trump, Giuliani, Atkins en andere leden van de Trump-sekte, net zoals het woord ‘absolutely’.

Op geen enkele wijze werd die stelligheid ooit degelijk onderbouwd met bewijzen. Het werkte juist andersom: stelligheid moest het gebrek aan bewijs compenseren. Als het ene argument was ontkracht kwam de Trump-gelovige simpelweg met een volgende verklaring. Voor twijfel was geen ruimte in de wereld van Trump, waarin stellige beweringen noodzakelijk waren om leugens op een geloofwaardige manier aan de man te kunnen brengen. Die strategie nam men over van De Grote Leider en van geloofsgenoten. Iedereen in de sekte was besmet met hetzelfde stelligheidsvirus.

Mark McKinnon, verslaggever van Showtime / The Circus, vroeg een vrouwelijke Trump-supporter naar haar verwachting, een week voor de geplande inauguratie van 20 januari 2021. Zij antwoordde hem met dezelfde 100% zekerheid, ondanks het feit dat Trump alle rechtzaken had verloren (op één na), het feit dat er geen enkel bewijs van grootschalige fraude was opgedoken en het feit dat alle electoral votes inmiddels waren gecertificeerd.³⁰

McKinnon: ‘You think he [Trump] will be president a week from now?’

De vrouw met de cowboyhoed keek recht in de camera en antwoordde: ‘Oh yes, a 100%. I’ll eat a shoe on camera if he’s not.’

In december 2020 werd een aantal fanatieke Trump-supporters geïnterviewd voor het NOS-NTR-programma Nieuwsuur, tijdens een pro-Trump-demonstratie in Washington. Hier volgt een bloemlezing.³¹

Trump-aanhangers hadden hun teksten vaak letterlijk overgenomen van De Grote Leider: socialisten willen ons land overnemen, wij hebben de verkiezingen gewonnen, zij willen het stelen, zij spelen vals, we zijn kwaad, er was fraude, er kwamen ineens stemmen bij, met koffers vol stemmen, in het midden van de nacht, wij houden van Amerika en van God en van onze vuurwapens, Biden is een pedofiel, corona en de media hebben ons land verpest, jullie gaan naar de hel. Zonder Jezus. Trump gaat winnen. Ik geloof er in. Zo zal het zijn.

Alsof de Trump-geloofsgenoten net uit de kerk kwamen en werden overhoord over de preek.

CNN-verslaggever Donie O’Sullivan volgde de hondstrouwe Trump-supporters maandenlang op hun tocht langs de voornaamste rally’s. Hij leefde zich helemaal in in hun belevenswereld en zijn interviews leverden boeiend onderzoeksmateriaal op, alsof hij een wetenschapper was in dienst van Leon Festinger. In dit hoofdstuk maak ik dankbaar gebruik van Donie’s veldwerk.³²

Begin januari 2021 ging Donie in Georgia op onderzoek uit. Twee Democraten namen het op tegen twee Republikeinen in de strijd om twee senaatzetels. De uitkomst zou bepalen of de Republikeinen wel of niet de leiding in de Senaat zouden behouden. Trump had zich er intensief mee bemoeid, maar zijn boodschap zou averechts uitpakken, doordat hij beweerde dat de verkiezingen in Georgia doorgestoken kaart waren. Mede hierdoor waren veel Republikeinse kiezers volledig afgehaakt en zouden de Democraten met de winst aan de haal gaan. Donie interviewde in Georgia een aantal Trump-supporters voorafgaand aan de verkiezingen en hoorde vertrouwde geluiden.

Donie: ‘Do you trust the next months run-off elections are gonna be fair?’

Marjorie Womack: ‘Not a 100%, but I still encourage people to vote.’

Donie vroeg aan een andere supporter: ‘Are Trump and his supporters just sore losers?’

De man uit Georgia antwoordde beslist: ‘No, we haven’t lost.’

Donie: ‘Will you accept Joe Biden as president?’

Man: ‘No, he’ll never be my president.’

Donie: ‘But you accept that he’s gonna be inaugurated?’

Man: ‘No, I don’t.’

Donie: ‘I mean, how could that change at this point?’

Man: ‘Well, there could be Civil War. You never know.’

Let wel: een paar dagen later zouden Trump-supporters daadwerkelijk het Capitool bestormen in Washington.

Donie: ‘You don’t actually want a Civil War, do you?’

Man: ‘I don’t. Show us the ballots. Show us that this was a fair election or we’ll never accept another vote again. Ever.’

Grappig om te zien dat de man de bewijslast voor de fraude niet bij Trump neerlegde, maar vond dat de media moesten aantonen dat er niet was gefraudeerd, terwijl alle reguliere verkiezingsautoriteiten hun werk goed hadden gedaan.

Donie vroeg een vrouw: ‘So, he [Trump] will be president for two more weeks?’

Vrouw: ‘No, he’ll be president until 2024.’

Donie vroeg aan twee andere supporters: ‘Do you think that Trump will eventually accept that Biden is the next president?’

Vrouwen: ‘No. Biden is not the next president. Trump is the next president. I’m going to the inauguration for Trump. I booked it before the election. I’ve got my hopes up. Because I have faith. He’s gonna be there. He’s gonna be elected.’

Echte sekteleden twijfelden niet aan hun sekteleider.

Een paar dagen later, op 6 januari, bevond Donie O’Sullivan zich in Washington, waar hij getuige was van de bestorming van het Capitool. Zoals gebruikelijk ondervroeg hij een aantal Trump-supporters. Zo vroeg hij aan één van de deelnemers, die op de terugtocht was, waarom hij naar Washington was gekomen.

Donie: ‘Why did you decide to come here today?’

Trump-supporter: ‘To represent my country. To fight for what I believe in and what I know to be true.’

Donie: ‘Which is?’

Trump-supporter: ‘Which is that Trump won. That there are people in high places trying to take advantage of everybody in lower places.’

Donie constateerde op 6 januari, direct na de bestorming, dat menig Trump-supporter ter plekke trots was op wat er zojuist was gebeurd.

Donie: ‘Are you proud of what happened here today?’

Vrouw met muts: ‘Absolutely. I think we should have gone on in and yank our senators out by the hair and the head and drag them out and said “No more”.’

Donie: ‘But what has this achieved, this violence?’

Vrouw met MAGA pet: ‘The rally? There’s no violence. This was just a people’s protest.’

Donie: ‘People have been hurt.’

Vrouw met MAGA pet: ‘Not anybody here.’

Vrouw met muts: ‘You’re wrong.’

Donie: ‘Is this the way a president should be behaving?’

Beide vrouwen riepen daarop in koor: ‘Absolutely! Yes!’

Donie keek de volgende dag terug op zijn gesprekken: ‘You know, the delusion that these people view themselves as patriots. And conspiracy theories about what happened yesterday in the Capitol, even though those people were there, they were sharing conspiracy theories in real time, trying to blame some of this on left wing activists, antifa. Even though the pictures and videos are there for the world to see. People draped in MAGA hats and MAGA flags on the floor of the US Senate.’ ³³

Donie O’Sullivan was niet de enige die het woord ‘delusion’ in de mond nam om te beschrijven wat er was gebeurd. Jeffrey Goldberg, hoofdredacteur van The Atlantic, schreef er over in zijn blad, en legde in een TV-interview uit wat hij om zich heen had gezien toen hij zich tussen de Trump-supporters had begeven op 6 januari.

Goldberg: ‘What struck me initially was that the crowd, thousands and thousands of people, were maskless. Maybe five percent of the people were wearing masks. And what I mean by ‘mass delusion’  is that somehow the message has been received by these thousands of people is that there is no virus, right? That there is no pandemic. It was almost in a kind of way, maybe this is too much, it’s a little bit like a mass suicide event.’

Goldberg voegde er aan toe: ‘In other words: it was a rally against reason. Reason when it comes to science. Reason when it comes to observable reality. Reason when it comes to the election results, that have been certified and recertified and recertified. What struck me was the comprehensiveness. The fantasyland, as you would say. That people were completely untethered, many in their own ways, different obsessions. But many people I talked to were completely untethered from observable reality.’ ³⁴

Na 6 januari was het nog niet gedaan met de zinsbegoocheling, ondanks het feit dat de certificatie van de stemmen definitief achter de rug was. Op social media gingen met name de QAnon-volgers aan de slag om nieuwe scenario’s te bedenken waarin Donald Trump alsnog president zou blijven. De reductie van cognitieve dissonantie beheerste de gehele sekte.

Totdat dat niet meer mogelijk was en de realiteit niet meer genegeerd of weggerationaliseerd kon worden.

Toen kwam de man met de hamer.

Op 20 januari 2021 verliet Donald Trump Het Witte Huis zonder Joe Biden te feliciteren met diens overwinning, zonder diens inauguratie bij te wonen, maar ook zonder verdere pogingen zelf aan te blijven als president. Op Andrew’s Air Force Base hield hij nog een korte afscheidsspeech voor een klein gezelschap, waaronder natuurlijk zijn familie. Hij had liever een grotere menigte toegesproken, maar hij had niet zoveel meer te willen.

Trump liet zich daarna voor de laatste keer naar Mar-a-Lago brengen met Air Force One, terwijl het groepje aanhangers dat hem uitzwaaide luisterde naar ‘My Way’, het lied dat Trump speciaal voor deze gelegenheid had uitgezocht. Het vliegtuig steeg op terwijl Frank Sinatra de volgende woorden zong: ‘Yes, there were times I’m sure you knew, when I bit off more than I could chew.’ ³⁵

Direct na het vertrek van Air Force One schakelden alle televisiezenders in het land over naar een kerk in Washington, waar Joe Biden en Kamala Harris, in gezelschap van zowel de Democratische als de Republikeinse partijtop, een katholieke dienst bijwoonden, voorafgaand aan de inauguratieplechtigheid, die vlekkeloos verliep.

De meeste lof ging achteraf uit naar Amanda Gorman, een 22-jarige Afro-Amerikaanse dichteres, die een prachtig gedicht voordroeg, zich in de rug gesteund wetend door president Joe Biden en vice president Kamala Harris. Zij stond op hetzelfde bordes waar op 6 januari nog zo hard gevochten was door de supporters van Trump tijdens de bestorming van het Capitool. De aanblik moet een gruwel zijn geweest in de ogen van de fanatieke white supremacists die zo hun best hadden gedaan Trump aan de macht te houden. Hun gevecht ‘to Save America’ was totaal mislukt.

Bij de Proud Boys lag Trump uit de gratie na 20 januari. Zij spraken van ‘a total failure’ en raadden hun leden aan zowel de Republikeinen als de Democraten te verlaten. De extreem-rechtse milities hadden een militaire coup verwacht en dat Trump zou afrekenen met al zijn vijanden. Voor de witte nationalisten hadden zowel Trump als Biden afgedaan en zij gebruikten de gebeurtenissen om Trump-supporters voor hun eigen groepen te recruteren.

De meeste Trump-aanhangers waren gedemoraliseerd, teleurgesteld, boos, verward en uit het veld geslagen. Trouwe Trump-aanhangers en QAnon-gelovigen bleven verbijsterd achter toen Air Force One vertrok met Trump aan boord en er geen plan meer bleek te zijn om de zaak te keren.

CNN-presentatrice Alisyn Camerota interviewde in het programma New Day de Israëlische internet-expert Arieh Kovler, die alle conspiracy-ontwikkelingen op social media had gemonitord. Binnen QAnon moesten nieuwe verklaringen worden gevonden voor de gebeurtenissen, als middel om de ontstane cognitieve dissonantie te reduceren. Kovler had als een van de weinigen al halverwege december gewaarschuwd voor de bestorming van het Capitool op 6 januari (zie hoofdstuk 7.16). Nu volgde hij de fall-out in de Trump-geloofsgemeenschap.

Alisyn Camerota: ‘Conspiracy theories about government and pedophiles, how Donald Trump was going to save them, and he was going to free children who were in the basement of a pizza parlor, or whatever it is, are they coming to their senses? Are they, I mean, I understand there is all this cognitive dissidence – what happened? How did the apocalypse not happen that we were expecting? … Are you seeing that or is this going to require some sort of intervention?’³⁶

Arieh Kovler: ‘There are definitely some people who hung up on QAnon, ended the relation and walked away. Definitely some.’

De afvalligen verdwenen van de radar. Maar volgens Kovler waren er nog steeds vele aanhangers die hun geloof koesterden en nieuwe verklaringen hadden bedacht om de ‘disconfirmation’ te bezweren. Er moest toch nog een plan bestaan. Dat kon haast niet anders.

Kovler: ‘They woke up the next morning convinced that there must still be a plan. That Trump is still in control. Some of the messages that I’ve seen is that they’re convinced that Joe Biden right now is not in the White House. He’s in a movie set and is really under military arrest and is being forced to pretend that he’s the president in a fake White House. Or there are those who are absolutely convinced that the whole District of Columbia is being occupied by the military, is no longer part of the United States and everyone is there. The President and Vice President and Congress in an open air prison. So there’s some really wild ideas out there.’

Bij dergelijke theorieën moest ik direct terugdenken aan de vliegende schotels van Marian Keech en haar volgelingen. Met haar sekte liep het overigens niet goed af. Zij had voor haar laatste voorspelling, de komst van een ruimteschip op 24 december, alle media ingelicht, met als gevolg dat er een menigte naar haar huis was gekomen om het spektakel met eigen ogen te zien. Haar sekte had met luide stem kerstliederen gezongen, maar de onverwacht grote menigte belangstellenden had wel voor overlast gezorgd.

Festinger c.s.: ‘The band of believers, no longer shy, gathered in front of the Keech home to make their final bid for salvation. As they caroled and waited for a spaceman to visit, they were ringed about by a crowd of some 200 unruly spectators, and police were flooded to control the mob. That evening the police were flooded with complaints against Mrs. Keech.’

Ironisch genoeg werd het einde van zowel Mrs. Keech als dat van president Trump ingeluid door het gedrag van een ‘mob’.

Keech verliet in december 1954 noodgedwongen Lake City, nadat de politie had gesuggereerd dat zij juridische actie zou moeten nemen op grond van klachten vanuit de omgeving. En ‘once legal action began, the community could try to commit Mrs. Keech to a mental hospital.’ ³⁷ Festinger c.s. schreven in 1956: ‘She traveled alone, under an alias, taking elaborate precautions not to be detected at the airport. Exactly what has happened to her since we do not know.’³⁸

Wat er daarna gebeurde kon Festinger destijds niet weten, maar is inmiddels op internet te lezen. Dorothy Martin alias Sister Thedra alias Marian Keech, verhuisde in 1954 naar Peru, waar zij actief in contact bleef met stemmen uit de ruimte. Zij legde later uit dat zij was geheeld door Sananda (Jezus) en door hem was geïnstrueerd om naar Peru te verhuizen. In 1961 keerde zij terug naar de Verenigde Staten, waar zij in 1965 een nieuwe groep vormde met de naam Association of Sananda and Sanat Kumara. Dorothy, geboren op 6 mei 1900, bleef tot aan haar dood op 13 juni 1992 boodschappen ontvangen van ‘advanced beings’ uit de ruimte. Volgens de website encyclopedia.com bestaat haar Association nog steeds, maar: ‘no new channel has arisen to take her place.’³⁹

Trump verliet in januari 2021 noodgedwongen Washington, nadat het Congres zijn verlies had bekrachtigd en het Huis van Afgevaardigden hem voor de tweede keer had impeached. Als een sekteleider te ver gaat reageert de samenleving soms met uitstoting. Maar dat betekent nog niet dat alle sekteleden hun geloof verliezen. Hun geloof muteert.

Een teleurgestelde QAnon-aanhanger schreef na 20 januari: ‘It’s time to get off our devices and get back to reality. If something happens then something happens, but for now I’m logging out of all social media. It’s been fun guys but it’s unfortunately over.’

Maar niet iedereen kon zich van het ene op het andere moment bekeren tot de realiteit. Menigeen kon nog steeds niet geloven wat er was gebeurd.

Wat Leon Festinger c.s. in december 1954 hadden waargenomen bij de minuscule sekte van Marian Keech, en hadden beschreven in When Prophecy Failed, kon de hele wereld na 20 januari 2021 waarnemen bij miljoenen Amerikanen die heilig hadden geloofd in de voorspelling dat Donald J. Trump een tweede termijn zou bemachtigen als president van de Verenigde Staten.

Donie O’Sullivan sprak een 27-jarige moeder uit South Carolina die in korte tijd een fanatieke QAnon-gelovige was geworden en na 20 januari noodgedwongen moest afkicken van haar Trump-verslaving.⁴⁰

Ashley Vanderbilt zei tegen Donie: ‘When president Biden was sworn in I was just crying. I mean, I couldn’t stop. It was that ugly cry that you do. It just kept going. I was like, Oh my Gosh, like I’m seeing my funeral of our country.’

Ashley: ‘And instantly I went into panic mode. I had to call my Mom and told her: “We’re all gonna die. We’re gonna be owned by China. I might have to pull my daughter out of school, because they’re gonna take her. I was scared to death.’

Zo allesoverheersend had de hersenspoeling toegeslagen bij Ashley Vanderbilt. Zij was tijdens de pandemie haar baan kwijt geraakt en in 2020 helemaal in de ban geraakt van de QAnon-samenzweringstheorieën op social media.

Donie: ‘How did you get into this world and go down this rabbit hole?’

Ashley: ‘Well, it started seeing TikTok. And I didn’t know that it was conspiracy things. I just thought they were telling me something that nobody else knew. So then I would reach out to different friends of mine who were bigger Trump supporters. I said “I saw this on Tiktok, what do you think?” And they started sending me YouTube videos. They would start sending me different facebook live videos and one thing led to another. I went down this rabbit hole learning all this stuff.’

Donie en Ashley waren niet de eersten noch de laatsten die het proces dat zij had doorgemaakt beschreven in termen van de ‘rabbit hole’ uit Alice in Wonderland. HBO had er een documentaire over gemaakt, met QAnon als konijnenhol.

Ashley had tegen die tijd al ruim vier jaar het reguliere nieuws niet gevolgd.

Ashley: ‘Don’t watch the news. Fake news, fake news. I don’t watch the news. I don’t read newspapers. Like, I don’t do anything. I’ve always been someone that you just tell me what to do and I do it. I grew up being told we’re being Republicans. I’ve always been that straight run ticket … Originally I was just following entertainment stuff. But sometime when people started campaigning I started liking a lot of Trump posts and things that were anti-Biden. The algorithms must have just brought that kind of stuff to me.’

Donie: ‘Right before the inauguration you didn’t believe Biden was really gonna get sworn in.’

Ashley: ‘No, I expected a black out. I expected the TV to go black and nothing would work, so we wouldn’t see anything. The assumption that what would happen would be that most of the Democratic leaders there, quite a few of the Republican leaders, all the Hollywood elite that had attended, they’d all be arrested. The military was gonna hold off.’

Ashley: ‘They said that Trump opened back up Guantanamo Bay and then the military would run the country, put us in martial law, because the left come too unhinged and be a danger to us. And then Trump would come back when the government was rebuilt.’

Nu kon ze er zelf om lachen: ‘I know it sounds crazy.’

Maar op 20 januari was zij er heilig van overtuigd geweest dat het allemaal zo zou gaan gebeuren zoals QAnon-aanhangers elkaar hadden wijsgemaakt. Ze was toen nog deep down the rabbit hole.

Donie: ‘But you believed it.’

Ashley: ‘I did.’

Donie: ‘And then Biden got sworn in. How did you feel?’

Ashley: ‘I was devastated.’

Pas na Biden’s rimpelloze inauguratie realiseerde zij zich dat zij in een samenzweringscomplot was gaan geloven. En het mis had. Achteraf keek ze terug op een periode dat zij veel thuis was geweest, zonder baan en depressief was geworden.

Donie: ‘How do you feel now, knowing you believed all this stuff?’

Ashley: ‘It’s weird … I think in a way I lost touch with a little bit of reality and with my common sense. So, I’m not so much embarrassed about what I believed, but I feel foolish.’

Zij zei dat het enige wat haar er uit had kunnen halen vóór de inauguratie was als Trump zich tegen QAnon had uitgesproken.

Ashley: ‘I was the biggest Trump supporter there was. If he were to have said something and he would have said “be diligant, nothing is real in there” I think some people would leave. Maybe not all. There are people who are way to far into it. But I think it would have helped a lot of people.’

Donie: ‘It would have helped you?’

Ashley: ‘Yes. I thought the world of him. So if he would have said “It’s not real. I’m not coming back. It is over” I would have believed him’.

Donie voegde er in zijn rapportage aan toe dat Ashley Vanderbilt een religieus persoon was, maar zich op een gegeven moment realiseerde dat zij elke dag meer tijd besteedde aan conspiracy-groepen dan aan haar kerk. Donie: ‘She’s a Christian … She said she got to the point where she was wondering if she was putting Trump, a sort of idol figure within the QAnon conspiracy, above God.’

20 januari 2021 was voor de QAnon-aanhangers van Donald Trump wat 24 december 1954 was geweest voor de aanhangers van Marian Keech. Op de dag na Bidens inauguratie zei Donie O’Sullivan tegen CNN-presentator John King: ‘Some QAnon-followers are really in shock this morning. They were told the election was stolen. They believed that Biden’s inauguration in some way would be stopped, because Trump would declare martial law.’

Op de vroege ochtend van 20 januari, 9 uur voor de inauguratie van Joe Biden, liep Donie tegen een Trump-supporter aan die op YouTube live aan het streamen was. Donie: ‘He believed this martial law conspiracy theory. And after Biden was sworn in I caught up with him in the afternoon. Here’s what he had to say.’⁴¹

William Wieting, supporter van Trump en aanhanger van QAnon: ‘I was just kind of shocked. I had to reevaluate everything the way my life was gonna be now. Because it’s so different than my expectations. And I literally was just kinda walking around, like, what now?’

Donie: ‘Do you think maybe you were wrong, with Joe Biden being sworn in, you might be wrong about the whole election rigging thing?’

William: ‘Nah, I’m convinced the election was a fraud.’

Na 20 januari, na het vertrek van Trump uit Washington en het verdwijnen van zijn Twitter account, was de sekte van Trump een belangrijke bindende factor kwijt, wat niet wil zeggen dat QAnon verdween. Al snel deden nieuwe verklaringen voor de ‘disconfirmation’ werden omarmd en rondgestuurd. Er zou nooit een tekort aan vergezochte, maar aantrekkelijk simpele samenzweringstheorieën ontstaan. Met of zonder Trump.

Arieh Kovler: ‘QAnon hasn’t gone away. It might become a bit less about Trump this time. There’s a lot of voices out there who say they believe that Trump is not the president anymore, but now the military is in charge. Now America is a military dictatorship, I guess, and they are very happy about that.’ ⁴²

Vele QAnon-aanhangers concludeerden dat het geen zin meer had om zich te verbinden met de politiek. Zij bleven absoluut ervan overtuigd dat de verkiezingen doorgestoken kaart waren geweest en dat de volgende verkiezingen dat ook zouden zijn.

Arieh Kovler voegde er een onheilspellende conclusie aan toe: ‘Instead, they’re saying “the ballot box has failed us. We need to look to the bullet box.”’ Dat belooft nog wat, want kogels en wapens om ze mee af te vuren zijn er meer dan genoeg in Amerika. En ze bevinden zich vooral in boze, gedesillusioneerde Republikeinse handen.

Bovendien gelooft nog steeds een grote meerderheid van de Republikeinen in de grootste leugen van Donald Trump: hij had de verkiezingen gewonnen.

Absoluut. 100% zeker.

Op exact hetzelfde moment dat de QAnon-aanhangers van Trump de grootste leugen van hun idool onder ogen moesten zien, stopten de fact checkers van The Washington Post met tellen. Om 18:00 uur, op 20 januari 2021, stond de teller op 30.573 ‘false or misleading claims’. Dat was een record van Olympische proporties.

Een verslaggever die hem in zijn laatste jaar als president expliciet de vraag stelde of hij spijt had van alle leugens kreeg geen antwoord. Trump wilde van dergelijke aantijgingen nooit iets weten.

Trump negeerde de vraag volkomen en gaf direct het woord aan een andere journalist. De leugenaar wilde onder geen beding worden uitgemaakt voor leugenaar, maar iedereen die een beetje oplette wist het. Vanaf het begin van zijn politieke loopbaan grossierde Trump in valsheden.

De brief van zijn huisarts uit 2015, waarin Donald Trump tijdens zijn campagne werd beschreven als ‘de gezondste persoon die ooit tot president gekozen zou worden’, bleek door hem zelf te zijn opgesteld. Huisarts Jacob Bornstein had weliswaar zijn naam onder de brief gezet, maar bekende in 2018: ‘Hij dicteerde de hele brief. Ik heb die brief niet geschreven.’ De huisarts vertelde ook dat de geheime dienst Trumps medische dossier had opgehaald. Dat was gebeurd nadat Trump twee weken eerder president was geworden, en een paar dagen nadat Bornstein tegen The New York Times had verteld dat Trump een medicijn gebruikte tegen haaruitval en een ander medicijn innam tegen hoge bloeddruk.⁴³

Trump loog over alles.

Ik dacht dat ik een originele benaming had bedacht voor Trump, ‘Lord of the Lies’, een benaming die de essentie van zijn presidentschap weergaf, totdat ik de woorden voor de zekerheid intypte in Google Search en zag dat meerdere auteurs mij al een paar jaar geleden voor waren geweest.

Timothy Egan, een columnist voor The New York Times, schreef bijvoorbeeld al op 9 juni 2016: ‘Trump lies about big things … and small things … He lies about himself, and the fake self he invented to talk about himself. He’s been shown to lie more than 70 times in a single event.’ Op dat moment dachten weinig mensen dat Trump het ooit tot president zou kunnen schoppen, laat staan dat The Washington Post al was begonnen met het tellen van zijn leugens.

Egan gaf zijn column de titel ‘Lord of the Lies.’ Hij maakte zich zorgen: ‘How can we discuss the economy when Trump suggests that the unemployment rate, just under 5 percent, is actually 42 percent?’ Egan concludeerde: ‘Professional truth-seekers have never seen anything like Trump, surely the most compulsive liar to seek high office. To date, the nonpartisan PolitiFact has rated 76 percent of his statements lies … Only 2 percent – 2 percent! – of his assertions were rated true, and another 6 percent mostly true.’

De columnist voegde er aan toe: ‘He even lies about his lies … Sadly, a lot of voters don’t care if a candidate is a pathological liar. But most of us should.’ ⁴⁴ Egans zorgen waren volkomen terecht, zoals we in dit boek keer op keer hebben kunnen vaststellen. Maar de credits voor het bedenken van de term ‘Lord of the Lies’ gaan niet naar hem.

Lynn Sherr was Egan een week voor geweest, in een bijdrage aan de Huffington Post, ⁴⁵ en misschien was zij ook niet de eerste. Sherr maakte op 1 juni 2016 de vergelijking tussen Trump en de jonge dictator Jack in de roman The Lord of the Flies (zie hoofdstuk 3.11 over het originele boek Lord of the Flies als inspiratiebron voor het TV-programma Survivor). Kunstenaars bleken sinds 2016 ook al door de aanduiding te zijn geïnspireerd. Okay, niet origineel dus. Maar wel passend.

We hebben al eerder in dit boek gezien dat Trump het liegen had geleerd van een aantal van zijn rolmodellen. Hij was vervolgens in al zijn leugenachtigheid op zijn beurt een rolmodel geworden voor al zijn fans. De vraag die bij mij opkwam was hoe zijn eigen rolmodellen hem al dan niet onbewust ook hadden beïnvloed bij het vormgeven van de laatste fase van zijn leven.

Nadat ik voor mezelf een opsomming had gemaakt van de tientallen verinnerlijkte rolmodellen van Donald Trump kwam ik tot de conclusie dat zij hem eerder hadden voorgeprogrammeerd tot vergaande zelfdestructie aan het einde van zijn leven dan tot een positieve wending, inkeer of berouw. De werkelijke ontwikkelingen in 2020 en 2021 bevestigden mijn analyse. Neem bijvoorbeeld alleen al de verschillende rolmodellen uit films.

Orson Welles’ personage Charles Foster Kane overleed op tragische wijze, eenzaam en alleen in zijn onafgebouwde paleis Xanadu. Filmschurk Auric Goldfinger mislukte in zijn opzet en verloor het leven toen hij in gevecht met James Bond een vliegtuig dat onderweg was naar Washington onvrijwillig moest verlaten. Hij viel letterlijk van grote hoogte zijn ondergang tegemoet. The Twilight Zone-personage Freddy Valentine werd doodgeschoten tijdens een inbraak en ontdekte dat hij niet in de hemel maar in de hel terecht was gekomen.

Of kijk naar zijn illustere Republikeinse rolmodellen. Ronald Reagan leed een groot deel van zijn tweede presidentstermijn aan Alzheimer en overleed op 93-jarige leeftijd zonder zich nog iets te herinneren van zijn filmrollen, presidentschap en beroemdheid. Richard Nixon eindigde zijn presidentschap op smadelijke wijze, door noodgedwongen af te treden, met onherstelbare gevolgen voor zijn imago en plek in de geschiedenis. Hij overleed op 81-jarige leeftijd.

Donald Trump was vastbesloten om in dat laatste opzicht Nixons voorbeeld beslist niet te volgen.

CNN-correspondent Joe Johns vertelde dat een betrouwbare bron in Het Witte Huis had gezegd ‘that the President has shut down any talk of resigning and also shut down any talk of Richard Nixon, who was the last person who was in the office of the presidency to resign.’⁴⁶

Volgens betrouwbare bronnen ‘explodeerde’ Trump als iemand over Nixons aftreden begon. Ter herinnering: Nixon was afgetreden in 1974 om zijn impeachment wegens de Watergate-affaire voor te zijn. Hij werd door zijn Vice President Gerald Ford opgevolgd, die hem later met een presidentieel pardon voor vervolging zou behoeden.

Johns: ‘One adviser says the President has told his people never to talk about Richard Nixon again. He says, in fact, he doesn’t believe he can trust the Vice President Mike Pence to pardon him in the same way that Gerald Ford pardoned Richard Nixon.’

De ‘deposed king’ trok zich op de dag van de inauguratie van Joe Biden terug in zijn winterpaleis Mar-a-Lago, ooit het beoogde Southern White House voor Richard Nixon. Trump ging een potje golfen, en nog een potje en nog een potje. Met een hart vervuld van woede en wrok, en een hoofd gevuld met waanbeelden, dacht hij overdag na over de laatste fase van zijn leven. ’s-Nachts schrok hij soms wakker, achternagezeten door de geest van zijn rolmodel. I’m not a crook! Leave me alone!

De veelgehoorde vraag was natuurlijk: zal hij een politieke comeback maken in 2024? Ik denk het niet. Zijn presidentschap was tenslotte al zijn ‘Third Act’. Zelfs een dictator als Donald Trump was uiteindelijk slechts een passant in Het Witte Huis, net als alle andere presidenten voor hem.

Na zijn ‘First Act’ als vastgoedmagnaat/casinobaas en zijn ‘Second Act’ als televisieberoemdheid was zijn politieke carrière al een unieke prestatie. Qua leeftijd zou je kunnen zeggen dat hij in 2024 dezelfde leeftijd zal hebben als Biden toen die president werd, dus het zou theoretisch kunnen. Maar of Trumps gezondheid tegen die tijd even goed zal zijn als die van Biden in 2020 is nog maar de vraag.

Bovendien vond 68% van de Amerikaanse bevolking na de gebeurtenissen van 6 januari 2021 dat Trump geen rol meer zou moeten spelen in de nationale politiek. Uit metingen bleek dat de hoeveelheid misinformatie over de verkiezingen op internet daalde met 73% nadat Trump van Twitter en Facebook was verbannen. Ex-presidenten verliezen doorgaans in ijltempo hun relevantie.

Ik verwacht dat Trump niet het risico zal willen lopen op een nieuwe verkiezingsnederlaag en dus niet mee zal doen in 2024.

Maar hij zal de optie op een volgende termijn wel zo lang mogelijk open houden, met als doel om op het juiste moment zijn invloed aan te wenden, en ondertussen zoveel mogelijk geld op te blijven halen bij zijn overgebleven fans. Ondertussen zal hij tot aan zijn dood blijven volhouden dat hij de enige legitieme koning, pardon: president, van Amerika is.

Een échte ‘Fourth Act’ lijkt mij dan ook onwaarschijnlijk. Dat gezegd hebbende, voorspel ik dat Donald Trump de komende jaren nog wel regelmatig voor de nodige publiciteit, ophef en gedoe zal zorgen, vanuit zijn ballingsoord Mar-a-Lago tot de dood hem van ons scheidt. Hij is simpelweg te belangrijk geweest en te fascinerend om langdurig te negeren, en hij is nooit te beroerd om te voorkomen dat het leven saai wordt.

Mar-a-Lago wordt na zijn dood waarschijnlijk een bedevaartsoord voor zijn vele volgelingen, zoals Graceland in Memphis dat werd voor alle Elvis-fans. Trumps erfenis zal nog lang nagalmen in de Verenigde Staten van Amerika en menig Trump-impersonator zal er een goedbelegde boterham aan kunnen verdienen.

Wat betekende Donald Trump voor de Republikeinse partij, die in 2016 door hem was overgenomen, tegen de wens van de toenmalige partijtop?

De affiliatie van kiezers met hun partij was in de loop der jaren meer dan ooit een identiteitskwestie geworden. Auteur Nathan Bomey schreef in zijn boek After the Fact dat ‘partisanship’ de afgelopen jaren aan belang had gewonnen in het definiëren waar je als Amerikaan wel bijhoorde en waar niet. Bomey wees op resultaten van wetenschappelijk onderzoek: ‘discrimination based on party affiliation exceeds discrimination based on race.’ Onderscheid op ras was sociaal onacceptabel geworden. Daarvoor was de identificatie met één van de twee partijen in de plaats gekomen. Onderzoek toonde aan dat ‘partisanship has become a socially acceptable form of prejudice in American society.’ ⁴⁷

Het gevolg van het toegenomen stammengevoel was een afgenomen belang van de feiten: ‘Fearing rejection among their peers for embracing the facts, people instead reject the truth.’ ⁴⁸ Met andere woorden: geplaatst voor de aloude keuze ‘truth or tribe’ koos men steeds vaker voor de eigen ‘tribe’ in weerwil van de feiten. Die tendens droeg zeker bij aan de omvorming van de Republikeinse ‘tribe’ tot de sekte van Trump, die zich afsloot voor de waarheid en voor de rest van het land.

Dan Kahan, een door Bomey geciteerde professor in rechten en psychologie van de Yale Law School, had onderzoek gedaan in het Cultural Cognition Project naar de neiging van mensen om wetenschappelijke gegevens naast zich neer te leggen. Kahan: ‘Their position is a badge of loyalty to the group, and at that stage, people are going to use their reason to form and persist in the kinds of beliefs that identify them as a good group member, rather than use their reason to figure out what the truth is.” ⁴⁹

Truth or tribe.

De koers van het liegen steeg als het de tribe ten goede kwam. En Trump was de beste leugenaar van allemaal.

Toen aan Jeffrey Toobin, politiek commentator en auteur van het boek True Crimes and Misdemeanors, The Investigation of Donald Trump uit 2020, werd gevraagd naar de analogieëen tussen de verschillende onderzoeken naar Trump en zijn gedrag tijdens de pandemie, zei hij: ‘Well, I think the through line of all of this is lying. Lying about what went on in the past and what is going on in the future.’ ⁵⁰

Niet alleen de pers had al ruim voor zijn verkiezing in 2016 door dat de waarheid geen rol van betekenis speelde in het leven van Donald Trump. Luister even naar een aantal uitspraken van Republikeinse presidentskandidaten, uit 2015 en 2016. CNN-presentator Brianna Keilar zette een aantal uitspraken op een rijtje.⁵¹ Misschien herkent u een aantal namen.

Rand Paul: ‘How can anyone in my party think that this clown is fit to be president? … If no one stands up to a bully, a bully will just keep doing what they’re doing.’

Lindsey Graham: ‘He’s a race bating, xenophobic, religious pig. You know how you make America great again? Tell Donald Trump to go to hell.’

Kayleigh McEnany: ‘I don’t like what Donald Trump said. Donald Trump has shown himself to be a showman. I don’t think he is a serious candidate.’

Marco Rubio: ‘We’re on the verge of having someone take over the conservative movement and the republican party. He’s a con artist.’

Lindsey Graham: ‘I just really believe that the Republican party has been conned here. And this guy is not a reliable conservative Republican. This is a defining moment for the Republican party.’

Deze Republikeinen zouden allemaal bijdraaien na Trumps verkiezing en hun eigen oordelen gemakshalve vergeten. Hun politieke loopbaan, of zelfs een promotie binnen de sekte, ging boven alles. De enige voorwaarde van Trump was: meeliegen met de president en publiekelijk zeggen hoe goed hij was. Dat konden zij allemaal uitstekend. Door zelf  te liegen maakten zij het Trump mogelijk met zijn leugens door te gaan, wat ironisch genoeg betekende dat hun eigen, eerdere voorspellingen uit zouden komen.

Brianna Keilar merkte na de gebeurtenissen van 6 januari 2021 op: ‘Of all the republican predictions, Marco Rubio’s may have been the most prescient of all of them … before he drank the Kool-Aid …’

Wat is dat toch met Trump en Kool-Aid?

Marco Rubio had op 14 maart 2016 tijdens een rally opgemerkt: ‘Leadership is not about going to an angry and frustrated people and saying “You should be even angrier and more frustrated” … That is not leadership. You know what that is? That’s called demagoguery.’

Dezelfde Rubio had daar een voorspelling aan toegevoegd: ‘You mark my words. These are people that … are going to be explaining for a long time how they fell into this. If we’re going to be the party of fear, we’re going to spend some time in the wilderness. If we’re the party of fear, with a candidate who basically is trying to prey upong people’s fears to get them to vote for him, I think we’re going to pay a big price in November and beyond. I don’t know how this is all going to end. This is uncharted territory.’

Deze mensen hadden na het lid worden van de Trump-sekte alle Trumps leugens de schijn van waarheid gegeven door ze zelf te herhalen, bij voorkeur op Fox News, waar alle Trump-aanhangers naar keken. Na zijn verkiezing was de Republikeinse partij feitelijk samengevallen met de sekte van Trump. The Grand Old Party wás de sekte geworden.

Trump had gelijk toen hij zei dat het Amerikaanse volk werd opgelicht. Hij zei er alleen niet bij dat hij zelf de oplichter was, gesteund door zijn partij. Hij had ook gelijk toen hij zei dat iemand probeerde de verkiezingen te stelen. Hij zei er alleen niet bij dat hij dat zelf was. Met een beetje hulp van zijn vrienden.

Louie Gohmert was één van de congresleden die bij Trump op bezoek was geweest op 21 december om 6 januari voor te bereiden, weet u nog (zie vorige hoofdstuk). Volgens hem hadden meer dan 10.000 overleden mensen in Michigan gestemd om Biden de overwinning te bezorgen. Hij loog. Lindsey Graham had na de bestorming gezegd dat hij niet begreep hoe mensen dergelijke leugens konden geloven: ‘Give me 10. I got one.’ Het was alsof hij een waarheidsserum toegediend had gekregen, dat al na enige uren was uitgewerkt.

Het antwoord op zijn vraag hoe mensen al die leugens over verkiezingsfraude konden geloven was verrassend simpel: doordat hooggeplaatste Republikeinen zoals hijzelf, Kevin MacCarthy en Ted Cruz de leugens van hun sekteleider continu hadden herhaald, bij voorkeur op Fox News.⁵²

Ted Cruz had Trump voor diens verkiezing in 2016 terecht een dwangmatige leugenaar genoemd: ‘He doesn’t know the difference between truth and lies. He lies practically every word that comes out of his mouth.’ ⁵³

Maar na zijn toetreding tot de Trump-sekte had Cruz zich opgewerkt tot een hoge officiersfunctie. Hij had in die hoedanigheid op 6 januari hoogstpersoonlijk de actie in de Senaat geleid om de certificatie van de einduitslag te blokkeren, en zette dat plan zelfs nog door nadat het Capitool was bestormd.

Michael Cohen, Trumps voormalige advocaat en fixer, had al in zijn boek Disloyal gewezen op de noodzaak om met Trump mee te gaan in diens leugens als je in zijn organisatie wilde verkeren. Cohen: ‘… witness the politicians and media folks like Sean Hannity and Rush Limbaugh making excuses for Trump, or saying he did nothing wrong. Or the pathetic spectacle of Rudy Giuliani committing harakiri for Trump, just like I used to do, somehow imagining that the fate that befell me and Roy Cohn won’t happen to him – as if the rules of gravity have been suspended magically.’

Cohen: ‘Think of all the responsible and conservative and moral, even devoutly religious, Trump supporters not just rationalizing or explaining away his transparent dishonesty, but actually turning it upside down and saying it’s perfectly normal … It was a huge part of a process that I fell victim to and know intimately. Once the small lies and delusions pass, then it became easier and easier to swallow bigger and bigger lies and delusions. I know this insanity up close and personal.’ ⁵⁴

Het aantal Republikeinse congresleden die na 4 jaar Trump geen ruggegraat meer over hadden was enorm. Zij stemden op 6 januari zelfs na de bestorming vrijwel allemaal conform Trumps wensen tegen het certificeren van de electoral votes in Arizona en Pennsylvania.

Voormalig stafchef Mick Mulvaney had er een vergoeilijkende verklaring voor: angst. Na 6 januari zei hij in een interview: ‘There were folks who were afraid for their families … The Capitol Police doesn’t have the ability to protect 535 families all around the country. So I think some of them have actually been afraid for their own safety.’ ⁵⁵

Senator Mitt Romney was zo ongeveer de enige Republikein in het Congres die het lef had om zowel voor, tijdens als na Trumps presidentschap consistent publiekelijk te verklaren dat Trump niet geschikt was voor het presidentschap.

Het had Romney eenzaam gemaakt in de Senaat en een outcast in zijn eigen partij. In het vliegtuig op weg naar Washington op 5 januari werd hij door medepassagiers aan boord luid uitgescholden: ‘Traitor! Traitor! Traitor!’ Zij waren juist op weg om een dag later deel uit te maken van de meute die door Trump naar het Capitool zou worden gestuurd om ‘verraders’ aan te pakken.

Die bestorming noopte Nancy Pelosi en haar partij een tweede impeachment in gang te zetten. De aanklacht luidde ‘incitement of insurrection’. Gegeven de meerderheid van de Democraten in het Huis van Afgevaardigden stemde het Huis voor afzetting, tot ergernis van de president. Hiermee was hij de eerste president in de geschiedenis van Amerika die twee keer een impeachment aan zijn broek had.

Van de Amerikaanse bevolking vond 56% dat Trump nog voor 20 januari moest vertrekken. Van de Republikeinen vond slechts 24% dat en van zijn supporters vond slechts 1% dat hij weg moest.

Tien Republikeinse volksvertegenwoordigers in het Huis van Afgevaardigden stemden met de Democraten mee. Hun namen belandden direct op Trumps ‘hit list’. Daarna kon de aanklacht door naar de Senaat, maar dat gebeurde pas na Trumps vertrek uit Het Witte Huis.

Korte tijd na de inauguratie van Biden liepen Democratische impeachment managers in een statige stoet naar de vergaderzaal van de Senaat, voor de tweede keer binnen een jaar. Zij legden hun aanklacht, onder leiding van Jamie Raskin, op voortreffelijke wijze uit aan de Senaatsleden en aan het Amerikaanse volk. Er was geen ruimte voor twijfel: Trump was schuldig aan ‘inciting an insurrection’.

Na afloop werden de stemmen geteld. Of beter gezegd: geturfd.

Het was natuurlijk een bizar proces, want een groot deel van de ‘jury’ behoorde tot de medeplichtigen van maffiabaas Trump en zijn ‘mob’. Natuurlijk stemden de meeste Republikeinen dan ook ‘not guilty’. Toch stemden 7 Republikeinse senatoren met de Democraten mee. Daarmee stonden zij aan de goede kant van de geschiedenis, maar knipten zij hun eventuele verbintenis met Trump door. Hun namen werden toegevoegd aan zijn ‘hit list’.

De schaarse Republikeinse volksvertegenwoordigers die voor de certificatie van de electoral votes hadden gestemd op 6 januari, en in februari zouden behoren tot de kleine groep Republikeinen die voor zijn afzetting zouden stemmen, kregen het in hun thuisstaat zwaar te verduren. Boze Republikeinse kiezers richtten hun woede op hen. Maar mensen als Ben Sasse en Liz Cheney lieten zich niet intimideren. Zij bleken nog over een greintje integriteit te beschikken, waar hun collega’s afscheid van hadden genomen.

Ben Sasse sprak zich uit tegen de persoonscultus rondom Trump. Politiek was volgens hem niet ‘the weird worship of one dude.’

Liz Cheney had zich ‘compelled’ gevoeld om tegen Trump te stemmen: ‘Somebody who has provoked an attack on the United States Capitol to prevent the counting of electoral votes, which resulted in five people dying, who refused to stand up immediately when he was asked to stop the violence … that is a person who does not have a role as the leader of our party going forward.’⁵⁶

Cheney steunde ook het plan van Nancy Pelosi om een onafhankelijke commissie in te stellen om de bestorming van het Capitool te onderzoeken. Die commissie zou volgens haar ook een ‘clear-eyed look’ moeten richten op Trumps herhaaldelijke claim dat de de verkiezingen waren gestolen.⁵⁷ Toen een verslaggever aan Cheney vroeg of zij vond dat oud-president Trump een speech zou moeten geven tijdens de CPAC-bijeenkomst in februari 2021, zei ze: ‘I don’t believe he should be playing a role in the future of the party or the country.’

Dapper en duidelijk.

Senator John Thune zag net als Cheney voor zich dat de Republikeinse Partij zich voor een keuze geplaatst zag: ‘Do they want to be the party of conspiracy theories and QAnon?’

Ze bestonden dus nog wel, Republikeinse volksvertegenwoordigers met een ruggegraat, met een scherp beeld van wie Donald Trump was en met de bereidheid te handelen conform dat oordeel. Maar ze waren veruit in de minderheid. Cheney werd zelfs door leider Kevin McCarthy onder druk gezet om haar excuses aan te bieden voor haar tegenstem.  Bij andere prominente Republikeinen bleek een eventuele ruggegraat slechts een tijdelijk fenomeen.

Voormalig VN-ambassadeur Nikki Haley zei kort na de gebeurtenissen van 6 januari: ‘He’s not going to run for federal office again. I don’t think he’s going to be in the picture. I don’t think he can. He’s fallen so far. … We need to acknowledge he let us down. He went down a path he shouldn’t have, and we shouldn’t have followed him, and we shouldn’t have listened to him. And we can’t let that ever happen again.’

Maar ook bij Haley bleek het waarheidsserum slechts kort werkzaam te zijn, net als bij Lindsey Graham. Al snel stelde zij haar harde oordeel bij ten gunste van Trump. Tja, zij wilde haar kansen op een eventueel presidentschap niet verkleinen door zich te vervreemden van de uitgebreide Trump-aanhang. Graham, een uitgesproken criticus na de bestorming van het Capitool, ging al na een paar dagen met president Trump op reis naar Texas. Kevin McCarthy reisde naar Mar-a-Lago om zijn band met Trump weer aan te halen. Mar-a-Lago werd ’the place to go’ voor Republikeinse congresleden met ambities, hopend op de steun van hun Grote Leider.

In een interview met Axios-verslaggever Jonathan Swan legde Graham zijn opportunisme uit.

De Republikeinse partij was gegijzeld door Trump, daar kwam het op neer. Graham: ‘Donald Trump was my friend before the riot. And I’m trying to keep a relationship with him after the riot. I still consider him a friend. What happened was a dark day in American history, and we’re going to move forward. So here’s what you need to know about me: I want this to continue – I want us to continue the policies that I think will make America strong. I believe the best way for the Republican Party to do that is with Trump, not without Trump.’

Een toekomst met Trump vereiste het herschrijven van de geschiedenis. Dat begon met het reframen van de bestorming van het Capitool: Graham noemde 6 januari weliswaar ‘a dark day in American history’, maar liet de rol van Trump onvermeld. Eind april citeerde Politico Mike Pence, die zijn jaren naast Trump ’the greatest honor of my life’ noemde. Hij sprak over ‘four years of promises made and promises kept’. 6 januari noemde hij een ’tragedy at our nation’s Capitol’, maar ook hij zei niets over het geweld of over Trumps rol.

Ooit had Lindsey Graham in een eerder interview met het magazine van The New York Times gezegd dat zijn drijfveer was ‘to try to be relevant.’ Tegen Swan zei hij dat Trump iemand was met een ‘dark side’, maar ook in staat tot ‘magic’: ‘What I’m trying to do is just harness the magic.’ Graham: ‘He could make the Republican Party something that nobody else I know can make it. He can make it bigger. He can make it stronger. He can make it more diverse. And he also could destroy it.’

Swan vroeg kritisch door over Grahams aanmoediging aan het adres van Trump om zich in 2024 opnieuw herkiesbaar te stellen: ‘I just don’t understand how you could – you don’t really believe that, do you? You’re just BSing [BullShiting] so he doesn’t go off and form a third party.’

Graham erkende: ‘A third party would be a disaster.’

Swan: ‘I know it! That’s what you’re doing. You’re stroking his ego.’ ⁵⁸

De partij was de gegijzelde van Trump. De partij wás Trump.

Nog steeds.

Mitch McConnell zorgde er eerst voor dat het tweede impeachment proces pas na 20 januari plaats kon vinden, waarna hij als argument aanvoerde dat je een president na zijn termijn niet meer kon afzetten. Een politieke slimmigheid. Hij stemde in februari ‘onschuldig’, maar sprak vervolgens duidelijk uit dat hij de volledige verantwoordelijkheid voor de gebeurtenissen van 6 januari toeschreef aan Donald Trump. Tussen McConnell en Donald Trump kwam het niet meer goed. Zij bleven hangen in een machtstrijd en McConnell bleef verstrikt in dubbele boodschappen. Als Trump in 2024 opnieuw de Republikeinse kandidaat zou worden, zei hij, zou hij hem steunen.

McConnell was ten opzichte van Trump niet de enige die een dubbele standaard aanhield, die zich heen en weer bewoog tussen slaafse volgzaamheid en verbitterd afgrijzen. Een deel van de angst was veroorzaakt door de verbondenheid van Trump met extreem-rechtse groeperingen. Het kernbegrip waar het in de Republikeinse partij om draaide was ‘white supremacy.’ Dat feit werd vaak gemakshalve vergeten of ontkend. Maar het was toch echt zo.

Het in 2020 uitgebrachte boek It Was All a Lie, How the Republican Party Became Donald Trump, geschreven door Stuart Stevens, ‘the most successful Republican political operative of his generation’, legde helder bloot wat het fundamentele probleem was van de aloude GOP, the Grand Old Party.

Stevens had decennialang winnende (en soms verliezende) verkiezingscampagnes geleid voor Republikeinse presidenten, senatoren en lokale functionarissen en kwam tot de conclusie dat alles waar hij al die jaren voor had gewerkt in feite gebaseerd was op hypocrisie en een netwerk van leugens. Zijn boek werd als volgt samengevat: ‘Stevens shows how Trump is in fact the natural outcome of five decades of the party’s hypocrisy and self-delusion, dating all the way back to the civil rights legislation of the early 1960s. Stevens reveals how racism has always lurked in the modern GOP’s DNA, from Goldwater’s opposition to desegragation to Ronald Reagan’s welfare queens and states’ rights rhetoric.’

Stevens wist als geen ander waar hij het over had: ‘He gives an insider’s account of the rank hypocrisy of Republicans’ claims to embody “family values” and shows how the party’s vaunted commitment to fiscal responsibility has been a charade since the 1980s.’ In zijn boek spaarde de auteur zichzelf niet, als zijnde mede verantwoordelijk voor de macht die de GOP in de loop der jaren uit had kunnen oefenen door verkiezingen te winnen.⁵⁹

Na lezing van Stevens’ boek was het volkomen duidelijk dat Donald Trump uitstekend paste bij de hedendaagse Republikeinse partij.

Trump had tijdens zijn jaren als politicus extreem-rechts acceptabel gemaakt voor gematigd rechts. Zij hoorden allemaal bij elkaar, in de strijd tegen de linkse Democraten en tegen de ‘verraders’ in de Republikeinse partij. Historicus Terry Bouton had het resultaat van Trumps inspanningen om rechts te verenigen met eigen ogen waargenomen op 6 januari. Bouton was als observator meegelopen met de Trump-supporters naar het Capitool en had geconstateerd dat de opstandige menigte uit een dwarsdoorsnede van de hedendaagse Republikeinse partij bestond.

Bouton: ‘This insurrection wasn’t just redneck white supremacists and QAnon kooks. The people participating in, espousing, or cheering the violence cut across the different factions of the Republican Party and those factions were working in unison. Preppy looking “country club Republicans,” well-dressed social conservatives, and white Evangelicals in Jesus caps were standing shoulder to shoulder with QAnon cultists, Second Amendment cosplay commandos, and doughy, hardcore white nationalists.’

Bouton, als hoogleraar gespecialiseerd in de Amerikaanse revolutie en auteur van het boek Taming Democracy, had zijn impressies op 10 januari opgeschreven in een lange tweet.⁶⁰

Bouton: ‘We eavesdropped on conversations for hours and no one expressed the slightest concern about the large number of white supremacists and para-military spewing violent rhetoric. Even the man in the “Camp Auschwitz” sweatshirt wasn’t beyond the pale. They were all “patriots.” … the most common emotions we witnessed by nearly everyone were jubilation at the take over and anger at Democrats, Mike Pence, non-Trump supporting Republicans, and the Capitol Police.’

Roger Stone zei in de documentaire Trump’s American Carnage, uitgezonden op CANVAS, dat de extreem-rechtse white supremacists zich aan Trump hadden verbonden: ‘They attached themselves to Trump.’⁶¹ Maar dat was slechts de halve waarheid, zoals kon worden verwacht van Stone. Trump had zichzelf namelijk ook verbonden aan extreem-rechts. En daardoor had hij zijn partij onlosmakelijk verbonden aan extreem-rechts, waardoor de Republikeinen niet meer konden doen alsof extreem-rechts los stond van de partij.

Stone: ‘Let’s face it: he was larger than the Republican Party. In fact, his nomination was the hostile takeover of the Republican Party.’

Evan Osnon, verslaggever voor The New Yorker, zag het gebeuren: ‘They ceded the reigns to somebody who was pulling together this  enormous movement on the far right, a flank that was swamping the  party.’

Osnon: ‘They thought, the GOP thought, they were in control, but by that point they were already losing it.’⁶²

Door het veroveren van de nominatie in 2020 had Donald Trump de absolute macht in de partij volledig naar zich toegetrokken. Vier jaar lang was hij alleenheerser. Na de gewelddadige gebeurtenissen op 6 januari 2021 en zeker na Bidens inauguratie op 20 januari had de Republikeinse Partij een gouden kans gehad om de controle terug te pakken uit de handen van Trump. Maar zo gemakkelijk ging dat niet. En niet iedereen wilde dat ook. De kans vervloog.

De Republikeinse partij ging na het vertrek van Trump uit Het Witte Huis een periode tegemoet waarin een onderlinge machtstrijd zou moeten uitmaken welke richting de partij uit zou gaan. De ene richting werd bepaald door Donald Trump, zijn familie, zijn aanhangers in het Congres, waaronder een aantal QAnon-aanhangers. Deze richting was openlijk in lijn met white supremacism en voter suppression. Deze richting hield The Big Lie dat de verkiezingen van 3 november waren gestolen door de Democraten in stand en bagatelliseerde of verzweeg Trumps rol in de bestorming van het Capitool.

Het ging zelfs zover dat Trump en de zijnen in april 2021 in Arizona alle uitgebrachte stemmen opeisten voor een hertelling door een private Trump-gezinde onderneming, zonder onafhankelijke toezichthouders, om alsnog te ‘bewijzen’ dat er was gefraudeerd en dat Trump in die staat toch had gewonnen.⁶³ Waar de geschiedenis herschreven kon worden werd dat gedaan. Zo zouden antifa-aanhangers in de meute van 6 januari bijvoorbeeld de werkelijke boosdoeners zijn geweest onder een ‘false flag’-operatie. Mike Shirkey, de hoogst geplaatste Republikein in Michigan, noemde de bestorming van het Capitool zelfs een ‘hoax’. In een YouTube-video zei hij: ‘It was all staged.’

Maar Shirkey sprak niet namens iedereen in zijn partij. Jon Smith bijvoorbeeld, de secretaris van de organisatie, had de video met Shirkey’s uitspraken online gezet met een reden. Smith vertrouwde Shirkey niet ‘to be honest with me and I wanted to expose his lies and I might need it to keep it for my own record.’⁶⁴ De partij zou door mensen als Shirkey onlosmakelijk verbonden blijven met de leugens van Trump en mensen als Smith probeerden dat te voorkomen. De alternatieve richting in de Republikeinse partij wilde zich juist wegbewegen van Donald Trump, weg van QAnon en weg van openlijke white supremacist groeperingen.

Deze richtingenstrijd zou op de korte termijn mede bepaald worden door de uitkomsten van de aankomende midterm-verkiezingen in november 2022. Welke flank van conservatief Amerika zou zijn vertegenwoordigers de winst bezorgen in de Republikeinse voorverkiezingen? En zouden die kandidaten het kunnen winnen van hun Democratische tegenstanders? De toekomst zou het leren.

Liz Cheney, de derde in de lijn van het leiderschap van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden, waarschuwde in een toelichting op haar stemgedrag over Trumps aandeel in de gebeurtenissen op 6 januari dat zij niet wilde dat haar partij de white supremacist party zou worden.

Cheney: ‘It’s very important, especially for us as Republicans, to make clear that we aren’t the party of white supremacy.’ Zij wees op de vele haatsymbolen, van anti-semitisme en de ontkenning van de Holocaust tot de vlag van the Confederacy, die de Trump-supporters mee naar het Capitool hadden gebracht. De GOP had volgens haar ‘the duty and obligation to stand against that, to stand against insurrection.’ Zij voegde er aan toe: ‘It’s very important for us to ignore the temptation to look away.’ ⁶⁵

Het fundamentele probleem van de GOP, de Republikeinse partij, was echter dat het al enige decennia geleden ‘the party of white supremacy’ was geworden. Trump had effectief voortgebouwd op die ontwikkeling, die was ingezet in de jaren ’60 onder president Johnson en daarna stevig was verankerd door president Nixon en nog later door Reagan. Het beleid van Trump was in die zin slechts de voortzetting geweest van hun beleid. Hij was dus wel degelijk een ‘rasechte’ Republikein. Trump vertegenwoordigde de essentie van waar de GOP werkelijk voor stond.

Na de Civil War had de Democratische partij een eeuw lang het zuiden beheerst. Auteur David Goldfield zei daarover: ‘The Democratic party came to be more than a political party in the South – it came to be a defender of a way of life. And that way of life was the restoration as much as possible of white supremacy.’ De meeste confederate standbeelden waren opgericht door Democraten. De erosie begon in 1948 toen de Democratische president Truman aandacht begon te geven aan de civil rights, waarna de zogeheten ‘Dixiecrats’ uit het zuiden zich afsplitsten van de nationale partij.⁶⁶

De Dixiecrats liepen definitief over van de Democraten naar de Republikeinen in reactie op de verregaande Burgerrechtenwetgeving van de Democratische president Lyndon Johnson in de jaren ’60. Die wetgeving betekende het einde van de segregatie in het zuiden en het gaf op belangrijke punten gelijke rechten aan de zwarte bevolking. Wederom volgde er dus een backlash na een grote stap voorwaarts richting gelijkheid en rechtvaardigheid.

Op de avond in 1964 dat Johnson zijn handtekening had gezet onder de Civil Rights Act, die discriminatie op basis van ras, kleur, religie of nationale oorsprong verbood, trof zijn speciale assistent Bill Moyers hem aan in een melancholische bui in zijn slaapkamer. Op de vraag van Moyers wat er mis was, had Johnson geantwoord: ‘I think we just delivered the South to the Republican party for a long time to come.’ ⁶⁷

In 1965 zette Johnson zijn handtekening vervolgens onder de Voting Rights Act, die discriminatie bij het stemmen verbood, en in 1968 tekende hij nog een aanvullende Civil Rights Act, die discriminatie bij verkoop, huur, financiering of behuizing op grond van ras, kleur of nationale oorsprong verbood. Het waren historische wetten, met grote gevolgen. Voor zwarte Amerikanen en voor de politiek. Johnson kreeg gelijk met zijn voorspelling.

Goldfield: ‘the defections became a flood. And so the political parties began to reconstitute themselves.’

De Republikeinse kandidaat Richard Nixon speelde in zijn campagne van 1968 handig in op de onvrede bij de witte Amerikanen in het zuiden, met zijn racistisch getinte ‘Southern Strategy’ en slaagde er in de witte meerderheid in een aantal van oudsher Democratische bolwerken naar zijn kant te halen. Hij won in 1968 met 301 Electoral Votes.⁶⁸

Op het kaartje zien we ook dat Texas in 1968 nog behouden was gebleven voor de Democraten en dat 5 zuidelijke staten, Arkansas, Louisiana, Mississippi, Alabama en Georgia, naar de onafhankelijke kandidaat George Wallace waren gegaan.

Wallace was de voormalige Democratische gouverneur van Alabama en een felle voorstander van het behoud van de segregatie. Toen dat werd verworpen door de nationale Democratische partij splitste hij zich af met zijn American Independent Party. De foto’s tonen welk gedachtegoed Wallace onder zijn aanhangers vertegenwoordigde: ‘VOTE FOR FREEDOM, NOT SOCIALISM’. Klinkt het bekend?

De linkerfoto is uit 1968. De rechterfoto is uit 2020: ‘STOP SOCIALISM, CHOOSE FREEDOM’.

Wallace was een onversneden racist, een white supremacist die de ‘goede, oude tijd’ niet wilde loslaten. Zijn motto was: ‘segregation now, segregation tomorrow, and segregation forever!’

Maar ook Wallace kon het tij niet keren. De emancipatie van de zwarte Amerikaan was niet te stoppen. Maar wel te frustreren. En dat is wat gebeurde.

De aanhang van Wallace zou later een belangrijk deel uitmaken van de aanhang van Ronald Reagan, die president werd in 1980, en van Donald Trump in 2016. Sindsdien bestond het zuiden van Amerika grotendeels uit ‘rode’ staten, waar het zwarte burgers uiterst moeilijk werd gemaakt hun stem uit te brengen, voter suppression. De repressie paste zich telkens aan aan de nieuwe tijd, maar het motief bleef onveranderd: het behoud van de witte suprematie.

Het was niet voor niets dat in reactie op het verlies van de Republikeinen in 2020 op alle fronten (Witte Huis, Senaat en Huis van Afgevaardigden) een golf van door Republikeinen voorgestelde wetswijzigingen over Amerika spoelde om het stemmen door ethnische minderheden nog verder te bemoeilijken. De officiële reden was het tegengaan van (niet-bestaande) kiezersfraude. Dat was een leugen. De werkelijke reden was het verdedigen van de witte, dominante kaste. En de partij van die dominante kaste was de Republikeinse partij.

Verslaggever Leonard Pitts schreef in 2017 in The Miami Herald dat de gewelddadige bijeenkomst van white supremacists in Charlottesville, Virginia, geen toeval was geweest: ‘this is said to have been the largest public gathering of white supremacists in many years. There is, it seems, an unmistakable new energy on the extreme right.’ ⁶⁹

Donald Trump was één van de aanleidingen voor de opleving. Jamal Collins, een Afro-American onderwijzer uit Cleveland, zei in 2017 tegen The Guardian: ‘I’m kinda glad it happened. It really is an eye opener on what’s really going on. The real truth about America. The real truth is there’s still a lot of racism. People voted for this sort of stuff.’ In 2020 werd hij opnieuw geïnterviewd. Toen voegde hij er aan toe: ‘Trump blew life back into white supremacy. Him being so open and unapologetic about the stuff he says, and things that he’s done, really gave that power.’⁷⁰

We kennen Trumps reactie op de rellen in Charlottesville in augustus 2017 en we kennen Bidens reactie op Trumps woorden. Minder bekend zijn de woorden die voormalig Ku Klux Klan-leider David Duke die dag in Charlottesville uitsprak tegenover een verslaggever: ‘We are determined to take our country back. We’re gonna fulfil the promises of Donald Trump. That’s what we believed in. That’s why we voted for Donald Trump.’ ⁷¹

Hoe kwam het dat extreems-rechts zo springlevend was tegenwoordig? Dat vroeg Leonard Pitts zich af. Natuurlijk speelde Trump zoals gezegd daarin een rol, en de rechtse media, en natuurlijk ook het feit dat het land net een eerste zwarte president had gehad. Maar Pitts legde toch de voornaamste oorzaak bij de Republikeinse partij.

Pitts: ‘But without question, the most repugnant contribution to this new dawn of white supremacy comes from the Republican Party. It has called to these people, invited these people, for decades. It has done so overtly, with laws and statements … Republicans have also employed so-called “dog whistle” politics, coded words, policies and imagery that preserve deniability while speaking with implicit clarity to white racial and cultural fears.’

Pitts constateerde dat die politiek de Republikeinen in 2016 de macht had bezorgd in Het Witte Huis, in het Huis van Afgevaardigden en in de Senaat: ‘Yet seldom has a party controlled so much and looked so bad doing it. Republicans find themselves saddled with an incompetent president elected on an implicit promise to make America white again. Under him, they are able to accomplish exactly nothing.’ ⁷²

Het aloude Electoral College getuigt tot op de dag van vandaag van de getalsmatige implicaties van de rassenkwestie. Julian Moravia legde in oktober 2020 in The Financial Times⁷³ uit dat het Electoral College een produkt was van een ‘slaver constitution’: ‘The south only agreed to ratify the constitution because it allowed them three-fifth of a voter for every slave.’

Let wel: aangezien slaven niet mochten stemmen, maar hun aantallen wel voor 60% meetelden hadden de witte stemmen in slavenstaten veel meer impact dan de stemmen in andere staten. Moravia: ‘With that supplement to their population, they gained electoral clout that they lacked through popular vote, had blacks been free to vote. There’s no mystery why we had four presidents from Virginia among our first five.’

Met andere woorden: ofschoon zwarte Amerikanen, eerst als slaaf en later als tweederangs burger, eeuwenlang niet mochten stemmen werden hun aantallen via een verdeelsleutel wel meegeteld bij de dominante kaste. Nu zwarte Amerikanen sinds enige tijd wel zelf mogen stemmen, maar die stemmen merendeels niet bij Republikeinen terechtkomen, zoals in 2020, stelt de dominante kaste alles in het werk die stemmen teniet te doen, met instandhouding van het voordeel dat zij via het Electoral College aan de zwarte bevolking te danken hebben.

The New York Times berichtte op 24 november 2020, drie weken na de verloren verkiezingen: ‘Republicans update effort to wipe out Black votes – The campaign playbook returns to an old tactic of disenfranchisement’.⁷⁴

De verloren verkiezing en de daaropvolgende mislukte couppogingen van president Trump hadden tot gevolg dat de partij en de sekte niet meer exact samenvielen. De hierboven geschetste richtingenstrijd had voor barsten gezorgd. De tekening die sekte-expert Steven Hassan in 2019 had gemaakt, en die ik heb besproken in Deel IV. The Art of the Cult, was dus na 20 januari toe aan een grondige herziening.⁷⁵

Zo was de nummer 2, Mike Pence, uit de gratie. Hij had zijn plek in de sekte, naast de troon, verspeeld. Twitter was inmiddels verdwenen als Trumps belangrijkste communicatiekanaal met zijn sekteleden. En bovendien had 6 januari aangetoond dat er een belangrijke factor ontbrak in het plaatje: de extreem-rechtse paramilitaire milities, zoals de Proud Boys en de Oath Keepers. Iedereen was bezig de aardschok te verwerken, maar de scheuren in het aardoppervlak waren nog volop zichtbaar. Ook bij de evangelicals en de rechtse media waren scheuren ontstaan.

Een paar weken na 6 januari begon zich een tweedeling af te tekenen in de Republikeinse partij. Trump was geen president meer na 20 januari, woonde niet meer in Washington en zijn status bladderde in februari verder af als gevolg van zijn tweede impeachment. Daardoor was hij niet alleen een one term-president, maar nu ook de enige president ooit die twee keer een impeachment aan zijn broek had gehad. Hij was niet meer almachtig, maar hij was nog wel de machtigste Republikein van het land.

Met name het stemgedrag van een aantal voormalige sekteleden plaatsten deze congresleden buiten de Trump-sekte, maar zij behoorden nog wel tot de Republikeinse partij. Trump was geen sekteleider meer over de gehele Republikeinse partij. En dat zat hem dwars. Iedereen werd in 2021 in feite voor een keuze geplaatst: behoor ik als Republikein wel of niet tot de sekte van Trump?

Zo behoorden Graham, Cruz, McCarthy en Jordan nog wel tot de Trump-sekte, net als voormalig Chief of Staff Meadows en QAnon-aanhanger Taylor Greene.

Republikeinen die niet meer tot de sekte van Trump behoorden waren Pence, McConnell en Cheney. McConnell hield Trump verantwoordelijk voor het verlies van Het Witte Huis, van het Huis van Afgevaardigden en van de Senaat. Republikeinen die nooit waren toegetreden tot de sekte waren Romney, Sasse en Kinzinger. Never Trumpers van het eerste uur zagen in de splitsing een mogelijkheid om hun dierbare GOP terug te veroveren op Trump.

Donald Trump noemde de verraders letterlijk bij naam tijdens zijn eerste speech na zijn vertrek. De gelegenheid was CPAC, de Conservative Political Action Conference, op 28 februari 2021. Zijn ‘hit list’ bestond uit de congresleden die tegen hem hadden gestemd toen hij voor de tweede keer ‘impeached’ werd.

Voor iemand als Michael Cohen was dit gedrag van Trump geheel vertrouwd. In zijn boek zei hij: ‘Trump is a master at getting otherwise seemingly sensible people to enter into his fantasyland because of the fear that failure to do so means banishment. This explains the behavior of many members of Congress and the Cabinet, as displayed daily in the news, terrified of facing a primary or a tweet or a tantrum.’⁷⁶

Banishment, uitstoting, was wat de meeste Republikeinen inderdaad vreesden, als ultieme straf voor het wekken van Trumps toorn. Zijn CPAC-speech herinnerde hen daaraan. Wat Trump betreft mocht iedereen voortaan vrij schieten op de volgende volksvertegenwoordigers.

Trump: ‘The Democrats don’t have grandstanders like Mitt Romney, little Ben Sasse, Richard Burr, Bill Cassidy, Susan Collins, Lisa Murkowski, Pat Toomey; and in the House, Tom Rice, South Carolina, Adam Kinzinger, Dan Newhouse, Anthony Gonzalez. That’s another beauty. Fred Upton, Jamie Herrera Butler, Peter Meyer, John Katko, David Valadeo. And of course the warmonger, a person that loves seeing our troops fighting, Liz Cheney. How about that? The good news is in her state, she’s been censured. And in her state, her poll numbers have dropped faster than any human being I’ve ever seen. So hopefully, they’ll get rid of her with the next election. Get rid of them all.’ ⁷⁷

Het deed mij denken aan zijn eerdere uitspraaak ‘Lock ‘em all up!’. Met dien verstande dat die uitspraak in 2020 betrekking had op Democratische tegenstanders. Nu richtte hij zijn pijlen op Republikeinen. Als het aan hem lag moest de partij volledig gezuiverd worden van mensen die niet loyaal waren aan hem.

In woorden toonde Trump zich in zijn speech strijdbaar als voorheen: ‘As we discussed earlier, we’re in a struggle for the survival of America as we know it. This is a struggle. This is a terrible, terrible, painful struggle. The path ahead will not be easy, but we will win. We are going to win. Ultimately we always win.’ ⁷⁸

Wat was de dieperliggende betekenis van Trumps uitspraak ‘we’re in a struggle for the survival of America as we know it?’

Na Donald Trump jarenlang te hebben bestudeerd en 101 hoofdstukken over hem te hebben geschreven, begreep ik zijn werkelijke betekenis voor de Verenigde Staten pas na het lezen van een boek dat niet over hem ging. Dat boek verscheen in 2020 en was nog niet in het Nederlands vertaald toen ik deze woorden opschreef in april 2021. Caste, The Lies That Divide Us was geschreven door Isabel Wilkerson, hoogleraar en winnaar van de Pulitzer Prize en de National Humanities Medal.

Lees het. Het is een belangrijk boek. Ook voor Nederlanders.

Wilkerson beschreef op briljante wijze hoe onder alle raciale en politieke verschillen in Amerika een verborgen kaste-syseem schuilgaat, dat al sinds eeuwen de basis vormt van de maatschappij in de Verenigde Staten: ‘The hierarchy of caste is not about feelings of morality. It is about power – which groups have it and which do not.’ Het uiterlijke kenmerk dat de dominante kaste scheidt van de onderliggende kaste is huidskleur: ‘Linking America, India and Nazi Germany, Wilkerson reveals how our world has been shaped by caste – and how its rigid, arbitrary hierarchies still divide us today.’

Wilkerson maakte duidelijk dat de onderliggende zwarte klasse in Amerika vergelijkbaar is met de joden in Nazi-Duitsland en de Dalith (de onaanraakbaren) in India. Deze kaste-maatschappijen hebben volgens haar 8 vergelijkbare ‘pillars’ waarmee de dominante kaste haar positie heeft verankerd en de laagste kaste op haar plaats houdt. Haar inzichten veranderden mijn perspectief op de Amerikaanse samenleving, en en passant ook op die in andere landen.

Racisme was natuurlijk een bekend thema, maar het inzicht dat daar een minder zichtbaar, maar veel ingrijpender kaste-systeem onder zat opende mijn ogen voor de actualiteit ervan. De slavernij werd weliswaar afgeschaft, maar het kaste-systeem bleef. De segregatie werd weliswaar afgeschaft, maar het kaste-systeem bleef. Een zwarte Amerikaan werd weliswaar president, maar het kaste-systeem bleef. Of beter gezegd: het kaste-systeem muteerde telkens weer bij elke grote verandering, maar bleef ondertussen recht overeind staan, ofschoon het zich vaak aan het oog onttrok.

De grootste leugen waarop dit Amerikaanse kaste-systeem rust is de vermeende suprematie van het blanke ras, oorspronkelijk vertegenwoordigd door de witte, protestantse Britse kolonisten, later aangevuld met miljoenen witte Europeaanse immigranten, waaronder de voorouders van Donald Trump. In honderden jaren had de noodzaak om de zwarte Amerikaan zijn plaats te wijzen en daar te houden de basis geweest voor talloze zichtbare, wettelijke en onzichtbare regels. Tientallen generaties waren daarmee opgevoed en zodanig geprogrammeerd dat zij dit kaste-onderscheid bewust en onbewust in stand hielden. Het is een leugen waar juist de witte Amerikanen in de onderste lagen van de maatschappij zich aan vast hielden en houden: er is namelijk altijd nog een lagere kaste, de zwarte bevolking.

Caste deed mij terugdenken aan een anecdote uit het boek The Method to the Madness uit 2019, van de auteurs Salkin & Short. Derek Arteta, een witte advocaat die deelnam aan het 6^de seizoen van Trumps programma The Apprentice, herinnerde zich dat hij in de voorbereidende gesprekken had gezegd ‘I’m from Covina. I’m white trash’. Covina was een deel van Los Angeles, maar Arteta legde aan Salkin & Short uit: ‘In my mind it’s a small town, very conservative and very white.’ Arteta herhaalde die uitspraak in het bijzijn van Donald Trump, met grote gevolgen: ‘in the boardroom it all came out, and the fun camaraderie that Trump and I had suddenly ended.’⁸⁰

‘I’m white trash,’ zei Arteta tegen Trump in de boardroom, ‘I only eat at restaurants with deep-fried appetizers.’ Trump keerde zich tegen hem, alsof hij zich persoonlijk beledigd voelde: ‘What do you mean, you’re white trash … you don’t joke about that … that’s a pretty stinking statement.’

Dereks opmerking bleef niet zonder consequenties.

Trump: ‘You know what? Derek, you’re fired. I think that is so stupid. You’re fired. Go. Terrible. You shouldn’t use that expression anymore either. How stupid can you be?’ ⁸¹

Dit voorval was volgens mij bij nader inzien niet één van de vele voorbeelden van Trumps racistische inborst, maar een uiting van een nog veel dieper ingebed kaste-identiteitsbesef. Een witte Amerikaan die zichzelf ‘white trash’ noemde deed niet alleen aan zelfbevlekking, maar hij beledigde de hele dominante kaste waar hij toe behoorde. En daarmee beledigde hij elk lid van die kaste, waaronder Trump zelf.

Het besef dat de Verenigde Staten in zijn diepste vezels een twee klassenmaatschappij is, deed mij inzien dat de strijd die gaande is in Amerika op een dieper liggend, ‘tektonisch’ niveau een bijna 500 jaar durende strijd is met als inzet de eeuwigdurende dominantie van de witte kaste.

In dat licht moet de populariteit en verkiezing van Donald Trump worden gezien, na een periode waarin een lid van de laagste kaste 8 jaar lang door de dominante kaste geduld moest worden als hoogste leider van het land. In dat licht moet Trumps obsessie worden gezien om alle prestaties van Obama uit te wissen.

In dat licht moet ook de prominente angst voor massale immigratie uit Latijns-Amerikaanse landen en ‘shithole-countries’ worden gezien. In dat licht moet de symbolische waarde van Trumps Muur aan de zuidgrens worden gezien.

Zijn aanhangers begrepen de onderliggende boodschap en grepen elke confrontatie met gekleurde minderheden aan om hun eigen dominantie te benadrukken. Het ging niet alleen om racisme en xenofobie, maar om dominantie.

De gespierde, agressieve witte Trump-fan in onderstaande foto’s liet tijdens een demonstratie tegenover een Amerikaan van Mexicaanse afkomst geen misverstand bestaan over wie volgens hem tot de dominante kaste behoorde: ‘Go back making fucking tortilla’s, motherfucker! And build that fucking wall! For me! Trump! I love Trump!’ ⁸²

In dat licht moet ook Trumps reactie op de moord op George Floyd door een witte politie-agent worden gezien, en zijn vergoeilijkende woorden over de 17-jarige witte Kyle Rittenhouse die in Kenosha twee linkse Black Lives Matter-demonstranten had doodgeschoten. Het ging niet alleen om racisme. Het ging om behoud van dominantie.

In dat licht moet de overwegend witte menigte in Washington op 6 januari 2021 worden gezien. De dominante witte kaste vocht eensgezind voor het behoud van haar positie en bestormde het Capitool om hun eigen leiders bij de les te houden. We fight like Hell. And if you don’t fight like Hell, you’re not going to have a country anymore.’

Hoezo, anders heb je geen land meer? Over welk land had Trump het?

Hij had het over een land waar witte Amerikanen de dominante kaste vormen.

Dat land werd bedreigd door demografische ontwikkelingen die al decennia aan de gang waren en hun schaduw vooruit hadden geworpen.

Onderstaande grafiek, ontleend aan een artikel in The Financial Times, geeft de ingrijpende verandering weer in de herkomst van Amerikaanse immigranten. De bovenste grafiek laat de absolute aantallen zien; de onderste grafiek de relatieve percentages.⁸³

Tot 1950 kwam het leeuwendeel van alle immigranten uit Europa of Canada, Deze witte immigranten versterkten de dominante kaste getalsmatig. In hun land van herkomst behoorden velen van hen tot de onderlaag van de maatschappij, maar in hun nieuwe land werd hen al heel snel duidelijk gemaakt dat er nog een kaste onder hen leefde. Zij werden geacht hun steentje bij te dragen om dat zo te houden. Hun witte kleur had ineens immense waarde. Wat er ook zou gebeuren in hun leven, hoe slecht zij ook zouden krijgen, hoeveel mislukkingen en tegenslagen zij ook te verduren zouden hebben, hoe laag zij in hun geboorteland ook op de ladder hadden gestaan, in Amerika was er altijd nog een bevolkingsgroep die nog lager stond dan zij: de zwarte Amerikanen.

In een tijdspanne van slechts 30 jaar nam de immigratie uit niet-witte landen echter de overhand. Na 2010 bedroeg de immigratie uit Europa en Canada nog geen 10%. Ondertussen vertaalden de demografische veranderingen zich in een gestage daling van het percentage witte Amerikanen. Gegeven het feit dat inmiddels elke Amerikaan stemrecht had werkte de democratie niet meer automatisch in het voordeel van de dominante kaste.

In 2010 was ongeveer nog slechts 64% van de bevolking wit. Latino’s waren intussen de zwarte Amerikanen al gepasseerd als grootste minderheid.⁸⁴

Maar het grootste gevaar voor de dominante, witte kaste werd gevoeld na een recente voorspelling. Wetenschappers verwachtten dat in 2045 het aantal witte Amerikanen onder de 50% zou uitkomen. Dat vooruitzicht voedde de angst van de dominante kaste dat het die dominantie binnenkort zal kwijtraken. Dat vooruitzicht gaf Trump de mogelijkheid om in 2016 van immigratie zijn nummer 1 thema te maken.⁸⁵

De overgrote meerderheid van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat vocht op 6 januari 2021 een strijd uit om president Trump, tegen beter weten in, een tweede termijn te bezorgen. Die strijd had als inzet de politieke macht van de witte dominante kaste. Kijk voor de aardigheid eens goed naar de door CNN samengestelde ‘Wall of Shame’, bestaande uit alle Republikeinse volksvertegenwoordigers die tegen het certificeren van Bidens verkiezingswinst stemden. Tel het aantal zwarte of bruine Republikeinen. Pak er gerust een vergrootglas bij.

Welk deel van het Amerikaanse volk vertegenwoordigden zij?

Trump was als president in feite 4 jaar lang de onbetwiste leider van de dominante witte kaste. Dat was goed te zien in zijn kabinet. Hieronder zijn de portretten te zien van Trumps regering: 19 witte mannen, 3 witte vrouwen, 1 zwarte man en 1 vrouw van Aziatische afkomst.

Vergelijk dat beeld eens met onderstaand overzicht van Joe Bidens regering.

Wat valt op?

Biden had zichzelf publiekelijk tot doel gesteld dat zijn kabinet zou lijken op een afspiegeling van de gehele Amerikaanse bevolking – niet alleen het witte deel. Een zwarte vrouw van Jamaicaans-Indiase afkomst werd zijn Vice President. De zwarte bevolking van North Carolina had hem tijdens de Democratische voorverkiezingen teruggebracht in de race en hij had hen beloofd dat nooit te vergeten. In alle swing states hadden Afro-Americans en Latino’s een doorslaggevende rol gespeeld in zijn eindoverwinning. Zijn kabinet en zijn beleid toonden aan dat Joe Biden, een prominent lid van de dominante kaste, een president wilde zijn voor heel Amerika.

White supremacists zagen echter in Bidens kabinet hun grootste angst bewaarheid worden. Dit was nu precies wat zij hadden willen voorkomen.

Enige hoop op een rechtvaardiger toekomst in Amerika is ook te ontlenen aan een onderzoek dat drie jaar geleden verscheen. Vier wetenschappers, Stephen Hawkins, Daniel Yudkin, Miriam Juan-Torres en Tim Dixon, van de organisatie More in Common, concludeerden in 2018, op grond van een grootscheeps nationaal onderzoek, dat Amerika inmiddels geen 2, maar eigenlijk 7 ‘tribes’ kent.

Deze 7 bevolkingsgroepen, waarvan de percentages hieronder te zien zijn, werden zichtbaar na het ordenen van onderliggende overeenkomsten op het gebied van ‘values and worldviews, or “core beliefs.”’⁸⁶ De factoren die het team had onderzocht en geordend waren ‘tribalism and group identification, fear and perception of threat, parenting style and authoritarian disposition, moral foundations and personal agency and responsibility.’

The Hidden Tribes of America

Hawkins c.s.: ‘It provides substantial evidence of deep polarization and growing tribalism. It shows that this polarization is rooted in something deeper than political opinions and disagreements over policy. But it also provides some evidence for optimism, showing that 77 percent of Americans believe our differences are not so great that we cannot come together.’

In een democratie zoals in Nederland, met een meerpartijenstelsel, zouden dergelijke verschuivingen van ‘stammen’ voldoende zijn voor een verschuiving in de onderlinge politieke verhoudingen, en bovendien aanleiding kunnen zijn voor het ontstaan van nieuwe partijen, die klein zouden beginnen maar groot zouden kunnen worden. Zo zijn de afgelopen decennia dominante partijen zoals het CDA en de PvdA verdrongen door relatief jonge partijen als VVD, D66 en de PVV. In de Verenigde Staten vinden dergelijke verschuivingen plaats binnen de bestaande twee partijen, waarbij de algehele bipolariteit over de langere termijn stabiel lijkt te zijn.

Hawkins c.s.: ‘The study finds that this hidden architecture of beliefs, worldviews and group attachments can predict an individual’s views on social and political issues with greater accuracy than demographic factors like race, gender, or income.’⁸⁷

Ik trek hier de conclusie uit dat politieke leiders die de focus leggen op sociale, economische en juridische vooruitgang een reëele kans maken om verbeteringen door te voeren met democratische middelen, mits hun politiek aansluit bij de core beliefs van 4 van de bovengenoemde 7 tribes. Dat kan zowel vanuit de linker- als aan de rechterkant van het spectrum zijn.

Leiders daarentegen die hun politiek grondvesten op rassentegenstellingen, inkomensverschillen en angst voor immigratie zullen daar in toenemende mate demagogische en anti-democratische middelen voor moeten aanwenden, omdat het ingaat tegen wat de meerderheid van de gehele bevolking ten diepste wil. Die autocratische neiging is sterker aanwezig aan de rechterkant van het politieke spectrum, omdat daar de dominante witte kaste is oververtegenwoordigd, die haar macht wil behouden. Zolang witte Amerikanen in de meerderheid waren werkte het democratische principe prima voor hen. Zodra dat getalsmatige voordeel verdwijnt werkt democratie tegen hen.

Dus wat betekenen de bovengenoemde inzichten voor de toekomst van de Verenigde Staten?

De grote makke van het Amerikaanse politieke systeem is dat er slechts twee politieke partijen van enige betekenis bestaan. Het is een bipolair bestel in een multipolaire en multiculturele samenleving. Het grote risico hebben we met eigen ogen kunnen zien. Als er zich een volksmenner, een demagoog, aandient die het onderliggende kaste-systeem activeert kan deze in korte tijd de helft van alle politieke macht, of meer, naar zich toe trekken. Hoe langer die persoon aan de macht is hoe meer hij (of zij) als een dictator kan regeren. Dergelijke personen zijn schaars, maar de geschiedenis toont aan dat elke generatie er wel een paar heeft. Wat dus in Amerika is gebeurd onder Trump kan dus weer gebeuren, al dan niet afgewisseld met perioden van normalisering.

Van Trumps laatste Big Lie is Amerika bijvoorbeeld nog lang niet af.

Dat is misschien wel zijn meest duurzame erfenis: de leugen dat de Republikeinse president Donald Trump de verkiezingen van 2020 had gewonnen en dat zijn opvolger op illegale wijze het presidentschap had verworven.

Ik ben niet de enige die denkt dat Trumps Grote Leugen dat de verkiezingen van 2020 van hem zijn gestolen kan uitgroeien tot het moderne, Amerikaanse equivalent van de Duitse ‘dolkstootlegende’ uit 1918. Door middel van die leugen bleven miljoenen Duitsers vastzitten in hun overtuiging dat Duitsland op weg was de Eerste Wereldoorlog te winnen. Volgens de mythe was de overgave van de Duitsers in WO I onnodig geweest. De overgave was een vorm van verraad vanuit het hoofdkwartier in Berlijn. Daarmee legde die leugen de basis voor de nazi’s om 15 jaar later de macht te grijpen als revanche op de eigen elites. Daarbij werden de joden door de arische ‘Übermenschen’ tot zondebok uitgeroepen. Joden waren volgens de nazi’s niet alleen ‘Untermenschen’, maar hen werd ook een wereldwijde samenzwering toegedicht. Dit alles op grond van een web van leugens, bedoeld om de positie van de eigen dominante kaste te versterken.

In Duitsland volgde op de verloren Eerste Wereldoorlog een periode van herstel en vernieuwing, de democratische Weimar-republiek. Daarna zorgden de nazi’s voor een autoritaire backlash en een nieuwe oorlog, waarin Hitler wraak nam op erfvijand Frankrijk. Pas na het verliezen van die oorlog werd Duitsland structureel hervormd, onder druk van buitenlandse machten en door op te gaan in een nieuwe Europese gemeenschap.

In het Amerika van de 19^de eeuw volgde op de door het Zuiden verloren Civil War een periode van herstel en vernieuwing, de Reconstruction, opgelegd door het Noorden. Daarna zorgde het witte Zuiden voor een backlash, met Jim Crow-wetten en de segregatie, die pas in de jaren ’60 van de 20^ste eeuw werden afgeschaft. Het zou mij niet verbazen als het presidentschap van Biden zal lijken op de Amerikaanse Reconstruction en op de Duitse Weimar-periode. Of die periode lang genoeg zal duren voor duurzame vernieuwing zal nog moeten blijken.

Dat de dominante witte kaste zich echter niet snel gewonnen zal geven is zeker en dat Trumps kinderen de nederlaag van hun vader zullen willen wreken lijkt mij ook een gegeven. Dat de witte milities hun herinneringen aan 6 januari zullen gaan verheerlijken is te verwachten. De Verenigde Staten blijven bovendien met afstand het land met de meeste wapens in de handen van gewone burgers.

Als de witte Amerikanen in 2045 hun getalsmatige meerderheid inderdaad definitief kwijt dreigen te raken zou het naderen van dat jaartal wel eens de katalysator kunnen worden van de definitieve eindstrijd van de Amerikaanse white supremacists. Dat is over ruim twee decennia, voldoende tijd voor de jonge officieren en soldaten van de veldslag van 6 januari 2021 om hen op te laten groeien tot gemotiveerde generaals, zoals Hitler, De Gaulle en Churchill in WO I hun eerste oorlogservaringen hadden opgedaan, die hen motiveerden in hun rol in WO II. Eén of meerdere Trump-erfgenamen spelen in de toekomstige jaren ’40 mogelijk een belangrijke rol in die eindstrijd, in de naam van hun vader.

De eindstrijd zal dan gaan tussen de witte Republikeinen en de multiculturele Democraten, met als ultieme inzet het Amerikaanse kaste-systeem. Zal het twee-kastensysteem worden afgeschaft in een gezondere democratie? Zal het muteren tot een drie of vier-kaste-systeem, of zal het eindresultaat een repressieve witte dictatuur opleveren? Zal er zich een derde politieke partij aandienen? Die vragen zijn nu nog niet te beantwoorden.

De essentie van die strijd zal neerkomen op het eeuwige gevecht tussen de waarheid en de leugen. De leugen zal nog vele slagen winnen, maar ik denk toch (en hoop) dat de waarheid uiteindelijk zal prevaleren en de democratie zal zegevieren, zoals Biden zegevierde over Trump.

Misschien is de essentie van de Amerikaanse democratie wel het simpele feit dat zelfs een door het volk gekozen dictator slechts maximaal 8 jaar de baas kan spelen over het land, en als hij er een zootje van maakt wordt hij al na 4 jaar weggestuurd.

Dus hoe liep het af met de Amerikaanse democratie?

Niet.

Dit is de Amerikaanse democratie.

Het laatste wat ik over Donald Trump nog kwijt wil gaat over een beeld van hem.

Letterlijk.

De grootste blikvanger tijdens de CPAC-bijeenkomst was een gouden standbeeld van Trump, dat prominent in de hal stond, waar fans zich met het beeld konden laten fotograferen. Het beeld was te koop voor wie er $100.000 voor neer wilde tellen. Kunstenaar Tommy Zegan, hier te zien op de linkerfoto, had het beeld naar eigen zeggen gemaakt in Mexico. Zegan: ‘He’s wearing a business suit because he’s a business man. The red tie represents the Republican party, the red white and blue shorts represent the fact that he’s a patriot.’

De foto’s gingen viral en social media repten van een‘golden calf’en ‘Moses’. Dat was natuurlijk overdreven.

Politico meldde op 27 februari wat Zegan hen had verteld: ‘Zegan spent over six months crafting the 200lb fiberglass statue with the help of three men in Rosarito. He transported it to Tampa, Florida, where it was painted in chrome, then hauled it from there to CPAC.’ De ontwerper had bij het maken niet zozeer de echte Trump voor ogen gehad, zoals op de linkerfoto te zien bij CPAC 2019, maar een ‘bobblehead’ van de president.⁸⁸

Het was over the top, maar wel grappig.

Geheel in stijl bleek een paar dagen later, op 3 maart, echter dat een belangrijk deel van het verhaal was gelogen. Het beeld was niet in Mexico gebouwd, maar in China, door de Shijiazhuang D & Z Sculpture Co.. En het was niet door Zegan ontworpen, maar door diens compagnon Jose Mauricio.

Mauricio bekende: ‘Everything is made in China. I want to be straight, because if I’m going to sell these statues, they have to be true.’

True? Waarom dan liegen over wie het beeld had ontworpen?

Mauricio: ‘No one is going to buy “Jose” stuff, at least not a Donald Trump statue.’ ⁸⁹

In Trumps universum voelde iedereen zich kennelijk gedwongen om tegen de klippen op te liegen. Zelfs het levensgrote beeld van Donald Trump op de Conservatieve Conventie hing dus van onwaarheden aan elkaar: goud bleek chroom, het beeld was niet ontworpen door Amerikaan Tommy maar door Mexicaan Jose, en het was niet gemaakt in Mexico maar in China.⁹⁰

De roemloze aftocht van de ‘gouden’ Trump leek mij dan ook een passend einde van de Lord of the Lies.

Get rid of him.

Er zullen de komende jaren nog duizenden boeken, documentaires, films, studies en artikelen over het tijdperk Trump verschijnen. Boeken in de nabije toekomst om naar uit te kijken zijn die van auteur Bob Woodward over Trumps laatste dagen, die van journalist Maggie Haberman over de jaren dat zij Trump dagelijks volgde en natuurlijk de nog te verschijnen memoires van Donald Trump himself, wiens vertekende versie van zijn tijd in Het Witte Huis ongetwijfeld de nodige stof zal doen opwaaien. Er is bovendien materiaal genoeg voor een paar spannende films, een onderhoudende televisiereeks (Breaking Bad in the White House) en diverse ontluikende documentaires.

De definitieve, ongeautoriseerde biografie van Trump zal echter een paar jaar op zich laten wachten. Er zullen de komende decennia nog vele geheimen boven water komen, naarmate ooggetuigen durven gaan praten en archiefstukken openbaar gemaakt zullen worden. Er staan ook nog een paar verhelderende rechtzaken en onderzoeken in de planning. De details zullen onfris zijn. De man hoort in de gevangenis, maar ik denk niet dat we dat nog zullen meemaken.

Dit feuilleton, The Great American Dictator, was niet meer dan een aanzet, met als doel het fenomeen Donald Trump beter te begrijpen. Door hem te bestuderen vanuit drie invalshoeken, te weten rolmodellen, karakter en dictatorschap, heb ik wel de illusie dat ik hem inmiddels voldoende heb doorgrond. Ik hoop dat u mijn bijdrage met plezier heeft gelezen en er enige interessante inzichten aan heeft overgehouden over Trump en de Amerikaanse cultuur, politiek en geschiedenis.

Oneindig veel dank ben ik verschuldigd aan alle journalisten, ooggetuigen, onderzoekers, auteurs, fotografen, tekenaars, columnisten, uitgevers, televisie- en filmmakers wier bijdragen aan de geschiedschrijving ik heb verwerkt in dit feuilleton. In zekere zin fungeer ik vooral als doorgeefluik van vrij toegankelijke informatie, waar ik mijn eigen analyse, ordening en interpretatie aan heb toegevoegd. Ik hoop dat het van enige waarde is.

Dat deze website er zo mooi en verzorgd uit ziet is volledig te danken aan mijn vormgever, Bram Vandenberge. Mijn dank aan hem is groot. Een nog groter woord van dank gaat uit naar mijn vrouw, Carol, die mij ruim 5 jaar lang intensief met Donald Trump bezig heeft gezien en dat was net zo belastend als dat het klinkt. Ik heb haar beloofd nu van hem af te kicken. Of dat helemaal gaat lukken zal de toekomst leren. De volgende stap voor mij is namelijk een Engelstalige online versie, en het maken van een selectie uit alle hoofdstukken voor een papieren uitgave in het Nederlands.

Rest mij om u als lezer hartelijk te bedanken voor uw tijd, uw aandacht, uw doorzettingsvermogen en uw reacties. Indien u interesse heeft in de aanschaf van een gesigneerd boek, stuur mij dan alvast een email, naar frankschaper1@gmail.com.