7.9 Bedrog (deel 7)

Op 22 januari 2020 was president Donald Trump aanwezig op het World Economic Forum in het Zwitserse Davos, waar hij werd geïnterviewd door CNBC-verslaggever Joe Kernen.¹ Kernen opende het interview met een vraag over ‘a case of coronavirus’ die door de CDC, het federale Centers for Disease Control and Prevention was geïdentificeerd in Washington State.²

Kernen: ‘Have you been briefed by the CDC?’

Trump: ‘I have.’

Kernen: ‘Are there worries about a pandemic at this point?’

Trump: ‘No. Not at all. And, we’re, we have it totally under control. It’s just one person coming in from China, and we have it under control. It’s going to be just fine.’ ³

It’s going to be just fine…

Dat dacht Donald Trump half januari. Met China had hij net een eerste handelsverdrag afgesloten. De economie bloeide en de werkloosheid was uitzonderlijk laag na een decennium van groei. De aandelenmarkten boekten record na record. De Republikeinen zouden binnenkort Trumps impeachment in de Senaat afronden met een vrijspraak.

It’s going to be just fine…

Zijn herverkiezing in november zou een eitje zijn. Hij stond achter in de peilingen, maar wie zou hem kunnen verslaan? Sleepy Joe Biden? Bernie Sanders, de socialist? Elizabeth ‘Pocahontas’ Warren? Pete Buttigieg, de homosexuele burgemeester? Geen denken aan. Hij lustte ze allemaal rauw. Had hij niet in 2016 afgerekend met al zijn tegenstanders?

It’s going to be just fine…

Zijn campagne-rallies gingen fantastisch, met tienduizenden fans die gek op hem waren. Zijn base was opnieuw geactiveerd door zijn impeachment, zijn social media-campagne was op de rit, zijn campagnekas was tot de nok gevuld en hij wist zich ook dit jaar weer verzekerd van de heimelijke steun van Poetins hackers en internetbots.

It’s going to be just fine…

Of niet?

Al een week later, op 28 januari, werd president Trump ruw uit de droom geholpen. Op die dag werd hij door zijn veiligheidsadviseurs ingelicht over ‘a mysterious pneumonia-like virus outbreak in China’, schreef Bob Woodward in Rage, zijn tweede boek over Trumps presidentschap. Robert O’Brien, de opvolger van John Bolton, vertelde Trump: ‘This will be the biggest national security threat you face in your presidency.’ ⁴

De 53-jarige O’Brien, Trumps vierde National Security Advisor, wist waar hij het over had: ‘This is going to be the roughest thing you face.’ Het virus zou zich razendsnel kunnen ontwikkelen in de Verenigde Staten, wist hij.

O’Briens tweede man, Matt Pottinger was het met hem eens: ‘I agree with that conclusion.’⁵ Op de linkerfoto zien we O’Brien en op de rechterfoto zien we Pottinger. Pottinger wist nog beter dan O’Brien hoe groot de dreiging was. Hij had 7 jaar lang in China gewoond en was een verslaggever voor The Wall Street Journal geweest tijdens de SARS-uitbraak.

Bob Woodward schreef over de gedecoreerde Marine intelligence officer: ‘Pottinger knew firsthand that the Chinese were masters at concealing trouble and covering it up.’ ⁶ In het vorige hoofdstuk hebben we kunnen zien dat de Chinezen daar op datzelfde moment opnieuw mee bezig waren. Daarin heb ik de verschillende onderdelen beschreven van de Chinese corona cover-up. Pottinger zou niet veel tijd nodig hebben om de meeste daarvan zelf ook te ontdekken. De China-expert sprak vloeiend Mandarijn en had nog volop contacten in China zelf.

Pottinger had als journalist van The Wall Street Journal 30 artikelen geschreven over SARS en over de manieren waarop de Chinezen in 2002-2003 maandenlang doelbewust informatie hadden achtergehouden over de ernst, de verspreiding en ‘the mishandling that allowed SARS to move around the globe.’ The Wall Street Journal had Pottingers werk destijds voorgedragen voor een Pulitzer Prize. ⁷

Op 4 mei 2020 zou hij een speech uitspreken in het Chinees voor het Miller Center op de University of Virginia. Hij noemde daarbij Hu Shih, één van de meest invloedrijke leiders van de 4 mei-beweging die in 1919 was gestart. En hij citeerde de beroemde schrjiver Lu Xun: ‘Lies written in ink can never disguise facts written in blood.’

Pottinger schonk in zijn speech ook aandacht aan de aan corona overleden whistleblower Dr. Li Wenliang (zie vorige hoofdstuk): ‘Dr. Li did a big brave thing. He went public with his experience of being silenced by the police.’ Hij sprak ook over Dr. Ai Fen, de dokter die haar collega’s had ingelicht over het nieuwe virus: ‘Dr. Ai Fen, a colleague of Dr. Li Wenliang who also raised the alarm about the outbreak in Wuhan, reportedly can no longer appear in public after she spoke to a reporter.’⁸

Pottinger was een loyale fan van president Trump. In zijn speech in mei zou hij daarvan getuigen: ‘When a privileged few grow too remote and self-interested, populism is what pulls them back or pitches them overboard. It has a kinetic energy. It fueled the Brexit vote of 2015 and President Trump’s election in 2016. It moved the founder of your university to pen a declaration of independence in 1776. It is an admonition to the powerful of this country to remember who they’re supposed to work for: America first.’

Deze overtuigde Trumpfan zou er echter langzaam maar zeker achter komen dat zijn eigen president meer op had met het dictatorschap dan met de democratie die Pottinger zo lief was. Matt Pottinger was één van de eerste medewerkers die na de door Trump geïnstigeerde bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 onmiddellijk ontslag zou nemen uit de regering. Zo verblind kon een naaste medewerker in de Trump-sekte zijn. Pas op 6 januari ging Trump in Pottingers ogen te ver.

Maar dat stadium had Pottinger nog lang niet bereikt in zijn denken toen hij zijn president op 28 januari 2020 gedetailleerd voorlichtte over het nieuwe coronavirus dat in China de kop had opgestoken. Toen dacht hij nog dat Trump het beste voorhad met het Amerikaanse volk en zijn kennis goed zou benutten om het aanstaande gevaar tijdig af te wenden. Hij kwam bedrogen uit.

Pottinger was voorafgaand aan de meeting met Trump op 28 januari vier dagen non-stop bezig geweest met het bellen van doktoren in Hong Kong en China, mensen die hij nog kende uit zijn tijd in het land. Hij had bovendien intensief de Chinese social media gevolgd. Zoals we in het vorige hoofdstuk hebben gezien was op 28 januari feitelijk alle relevante informatie over het virus bekend bij een aantal experts en was Wuhan inmiddels al vijf dagen in lockdown. Pottinger was dan ook goed op de hoogte. Wat hij zei klopte.

Trump vroeg: ‘What do you know? Is this going to be as bad as ’03?’

Pottinger antwoordde: ‘Don’t think SARS 2003. Think influenza pandemic 1918.’

De China-expert was overdonderd door de informatie die hij had verzameld. De Spaanse griep van 1918 had wereldwijd zo’n 50 miljoen slachtoffers geëist, waarvan er in de Verenigde Staten ongeveer 675.000 waren gevallen. Nu stond Amerika een vergelijkbare pandemie te wachten. Het aantal doden kon opnieuw in de honderdduizenden lopen.

Trump vroeg hem daarop: ‘Why do you think it will be worse than 2003?’

Pottingers contactpersonen in China hadden hem verteld dat er drie factoren waren waardoor de zaak er dramatisch slecht voor stond. Ten eerste werd het nieuwe virus, in tegenstelling tot de officiële Chinese berichten, gemakkelijk van mens-tot-mens overgedragen. Ten tweede had Pottinger diezelfde ochtend nog vernomen dat het virus ook verspreid werd door mensen die nog geen symptomen vertoonden. Zijn bron had gezegd dat misschien wel 50% van de geïnfecteerde mensen geen symptomen hadden. Dat betekende ‘a once-in-a-lifetime health emergency, a virus out of control with a vast amount of the spread not immediately detectable.’ ⁹ En ten derde bevond het virus zich inmiddels al ver weg van wat gedacht werd dat de bron was, Wuhan. De verspreiding was dus al volop gaande.

Bovendien, vertelde Pottinger aan Trump, hadden de Chinese autoriteiten Wuhan, een stad van 11 miljoen inwoners, weliswaar afgegrendeld van de rest van China, maar zij hadden China niet afgesloten van de rest van de wereld. Dat betekende dat het virus nu al de Verenigde Staten binnenstroomde.

Trump: ‘What do we do about it?’

Pottinger: ‘Cut off travel from China to the United States.’

Op 31 januari sloot president Trump inderdaad de Amerikaanse grens voor alle buitenlanders die de voorafgaande 14 dagen in China waren geweest, met uitzondering van directe familie en Amerikaanse staatsburgers. Dat liet overigens nog tienduizenden reizigers toe Amerika binnen te komen uit China – alsof daar geen besmette personen tussen zouden kunnen zitten. Op dat moment waren wereldwijd bijna 10.000 mensen besmet met het coronavirus en waren er 213 mensen aan overleden, volgens de officiële (onder-)schattingen.¹⁰

De conversatie tussen Trump, O’Brien en Pottinger in The Oval Office op 28 januari werd pas begin mei 2020 ontdekt door Bob Woodward. Zijn boek Rage kwam in september uit, twee maanden voor de verkiezingen. Ter gelegenheid van de publicatie van zijn boek werd Woodward geïnterviewd door de media. Toen pas werd geopenbaard dat de president de hem bekende informatie over het coronavirus maandenlang geheim had gehouden voor het Amerikaanse publiek. Trump had zijn volk bewust bedrogen.

Publiekelijk hield Trump het Amerikaanse volk dus maandenlang onkundig van zijn eigen kennis over het coronavirus. Hij sprak eind januari over de aanstaande Super Bowl, over de Democratische voorverkiezingen in Iowa en over het impeachment trial in de Senaat, waarvan op 5 februari een uitspraak werd verwacht.

Op 2 februari vroeg Fox News-presentator Sean Hannity hem tijdens een televisie-interview voorafgaand aan de Super Bowl: ‘How concerned are you about coronavirus?’ Trump antwoordde: ‘We pretty much shut it down coming from China. We’re offering tremendous help. We have the best in the world for that … But we can’t have thousands of people coming in who may have this problem, the coronavirus.’¹¹ Dat interview was een uitgelezen kans geweest om het miljoenenpubliek eerlijk en open in te lichten op de komende uitdagingen, zonder paniek te zaaien.

Het was Hannity’s best bekeken interview ooit, met 10,3 miljoen kijkers. Helaas had president Trump er voor gekozen zijn trouwe Fox-kijkers liever in slaap te sussen. Hij ageerde liever tegen Nancy Pelosi, die hij ‘a very confused, very nervous woman’ noemde.¹² Zijn propagandakanaal deed volledig mee in Trumps eigen versie van de corona cover-up. In Amerika was er nog niemand overleden aan het nieuwe virus. Waar hadden we het over?

Op 4 februari keken bijna 40 miljoen Amerikanen naar Trumps State of the Union-speech. Het was wederom een gemiste kans om de bevolking eerlijk in te lichten en voor te bereiden op het komende drama. Ongeveer halverwege zijn speech noemde Trump het virus slechts in een korte alinea. De essentie: niets aan de hand. Alles onder controle. Trump: ‘Protecting Americans’ health also means fighting infectious diseases. We are coordinating with the Chinese government and working closely together on the coronavirus outbreak in China. My administration will take all necessary steps to safeguard our citizens from this threat.’ ¹³

Dat bleek een volstrekt loze belofte. Trump deed vrijwel niets. Hij dacht dat hij met zijn reisbeperkingen het coronaprobleem had opgelost, richtte zijn aandacht weer op zijn herverkiezing en liet het virus vervolgens 6 weken lang ongestoord zijn gang gaan. De president zou daarentegen zijn ‘China travel ban’ tientallen keren aanhalen in speeches, persconferenties en interviews als wapenfeit waarmee hij tienduizenden levens zou hebben gered. Achteraf is duidelijk dat het gedeeltelijk sluiten van de grenzen met China zo ongeveer Trumps enige wapenfeit is geweest, en dat het de uitbraak van het virus in Amerika hooguit heeft vertraagd. Het virus was er namelijk al.

En dat virus was niet alleen afkomstig uit China, maar ook uit Europa.

De Chinese president Xi Jinping bracht Trump al op 6 februari 2020 op de hoogte van de besmettelijkheid en dodelijkheid van het nieuwe coronavirus, zo bleek uit een telefoongesprek dat Bob Woodward de dag erna met Trump had gehad. Het had Woodward verbaasd dat het virus Trump überhaupt bezig hield, gegeven dat hij net twee dagen ervoor zijn impeachment trial had overleefd. Hij schreef: ‘There were only 12 confirmed cases in the United States.’ In Amerika was nog niemand overleden aan het virus, voor zover bekend. Woodward schreef: ‘The news had been all impeachment all the time. The Chinese were very focused on the virus, Trump said.’ ¹⁴

Trump vertelde Woodward waar hij met Xi Jinping over had gesproken: vooral over het virus. Xi Jinping had zijn Amerikaanse collega kennelijk overtuigd dat hij de zaak volledig onder controle had. Trump zei tegen Woodward: ‘Oh, we were talking mostly about the virus. And I think he’s going to have it in good shape, but you know, it’s a very tricky situation.’¹⁵

Trump nam Woodward wel in vertrouwen, maar zijn bevolking niet, inclusief zijn eigen kiezers. Het was alsof hij met zijn nieuw verworven kennis over het virus indruk wilde maken op de befaamde auteur.

Trump: ‘It goes through air. That’s always tougher than the touch. You don’t have to touch things. Right? But the air, you just breathe the air and that’s how it’s passed. And so that’s a very tricky one. That’s a very delicate one. It’s also more deadly than even your strenuous flu.’ ¹⁶

Woodward schreef in zijn boek: ‘“Deadly” was a very strong word. Something was obviously going on here that I was not focused on.’ De auteur was toen nog niet op de hoogte van het gesprek dat Trump al op 28 januari had gehad met O’Brien en Pottinger.¹⁷

Woodward herinnerde zich: ‘In our call, Trump had surprising detail about the virus. Trump continued, “Pretty amazing. This is more deadly” than the flu, maybe five times more so. “This is deadly stuff,” Trump repeated.’

Trump was lovend over Xi Jinping:  ‘I think he’s going to do a good job. He built a number of hospitals in record-setting time. They know what they’re doing. They’re very organized … And the relationship is very good. Much better than before. It was strained because of the [trade] deal.’¹⁸

Het nieuwe coronavirus was dus airborne, van-mens-op-mens overdraagbaar, ook door mensen die geen symptomen hadden en het virus was mogelijk 5 keer dodelijker dan de gewone griep en de president wist dat allemaal al op 7 februari. Stel je eens voor als hij dat in een persconferentie tegen het Amerikaanse volk had verteld in een persconferentie op dat moment.

Maar Donald Trump, de man die zijn hele leven had gebouwd op geheimen, leugens en bedrog en die de instincten had van een dictator, was uitsluitend gericht op zijn eigen belang. Hij hield zijn kennis zorgvuldig voor zich.

Woodward: ‘Over the next month I would make trips to Florida and the West Coast, oblivious to the mounting pandemic. I’d heard no one calling for any change in Americans’ behavior other than not traveling to China. Americans went about their daily lives, including more than 60 million who traveled by air domestically that month.’¹⁹

Donald Trump benaderde de epidemie als een public relations uitdaging, een risico voor zijn herverkiezing. Hij viel terug op zijn vertrouwde strategie als zakenman: gebakken lucht verkopen en daarbij twee scenario’s voor ogen houden. Scenario 1. Indien het succesvol is eis je het succes voor jezelf op. Scenario 2. Indien het mislukt zorg je dat je iemand anders de schuld kan geven.

Voor Trump was een dergelijke manier van doen volledig vertrouwd. Zo had hij namelijk zijn hele imperium gebouwd. Zo was hij president geworden. Zo zou hij de coronapandemie managen. Zaak was dan wel dat niemand precies mocht weten hoe de vork in de steel zat, want dan wist iedereen dat je gebakken lucht verkocht, dat het succes door iemand anders kwam en dat je wel degelijk verantwoordelijk was voor wat mislukte. De president had zijn medewerkers geïnstrueerd op soortgelijke wijze te communiceren als hijzelf.

Trump en zijn regering bleven in de praktijk zwaar in gebreke op vrijwel alle punten, niet in het minst doordat het speciale team dat zich had voorbereid op een dergelijke pandemie al eerder tijdens zijn regeerperiode, in 2018, was ontbonden. Dat team was onder Obama opgericht en had geleerd van de ebola-epidemie. Het had een draaiboek gemaakt en geoefend. Niets daarvan was door de Trump-regering benut.

Op 30 januari 2020 had de WHO een ‘global health emergency’ uitgeroepen.

Op 2 februari had Robert O’Brien, de man die een paar dagen eerder Trump nog had gewaarschuwd voor een pandemie, tegen CBS News gezegd, tegen beter weten in: ‘Right now, there’s no reason for Americans to panic. This is something that is a low-risk, we think, in the U.S.’ Larry Kudlow, Trumps director of the National Economic Council, beweerde op CNBC dat het coronavirus ‘contained’ was en geen serieuze schade zou toebrengen aan de economie.²⁰ Dat was een fabel, maar geheel consistent met Trumps boodschap.

Op 10 februari, tijdens een campaign rally, suggereerde Trump dat het virus verdwenen zou zijn in april. Die uit de lucht gegrepen claim herhaalde hij vaak.

Trump was het meest beducht voor paniek op de aandelenmarkten. Daarom was het voor hem zo belangrijk dat iedereen zijn mond hield, net zoals de Chinese autoriteiten dat in de eerste weken van de pandemie hadden gedaan.

Op 11 februari had de ziekte een officiële naam gekregen: COVID-19 (COronaVIrusDisease-2019)

Op 15 februari was het eerste coronaslachtoffer in Europa overleden. Het was een 80-jarige Chinese toerist in een ziekenhuis in Parijs. Vele Europeanen zouden hem volgen. Ook Europa had de pandemie onderschat. Eind februari verloor Italië de grip op het virus, en daarmee werd het land een voorbode voor heel Europa.

In Lombardije, Noord-Italië, konden de ziekenhuizen de coronazieken niet meer aan en de begrafenisondernemers en begraafplaatsen werd het aantal coronadoden te groot, waardoor legervrachtwagens de doodskisten moesten vervoeren naar omliggende steden. Beelden uit Italië gingen de hele wereld rond. Dat was het nieuwe schrikbeeld, maar teveel landen dachten dat het bij hen niet zo erg zou worden, waardoor zij te traag reageerden. Zo ook Nederland.

Op 11 maart verklaarde de WHO de corona-uitbraak officieel ‘a pandemic’.

In Nederland leek er half februari 2020 nog niets aan de hand. Dat bleek een misvatting, want het virus waarde al onopgemerkt rond. Door de brandhaard in Noord-Italië, de wintersport in Oostenrijk en het carnaval in Noord-Brabant zouden ook Nederlanders besmet worden. Exponentiële groei volgde.

Op 27 februari was in Loon op Zand de eerste Nederlandse coronapatiënt geregistreerd. Wat de Chinezen in Wuhan al sinds januari wisten, begon men in Nederland twee maanden later langzaam maar zeker ook te beseffen. Het aantal doden liep snel op, met name in Noord-Brabant, het eerste epicentrum in Nederland. Dit was nog pas de eerste golf, maar Nederland dacht met een ‘intelligente lockdown’ de juiste aanpak te hebben gevolgd. Achteraf bleek dat beeld te rooskleurig.

Door het tekort aan testmogelijkheden was het aantal geregistreerde corona-besmettingen en -doden een schromelijke onderschatting van de werkelijk door het coronavirus veroorzaakte oversterfte, zo bleek uit latere analyses. Mensen die thuis waren gestorven zonder getest te zijn waren bijvoorbeeld niet meegeteld. Het werkelijke aantal in de eerste golf was wellicht 50% hoger dan de officiële RIVM-opgave.

Alleen België telde alle sterfgevallen als gevolg van het coronavirus op de correcte wijze. Bij hen viel dat aantal daardoor volledig gelijk met de berekende oversterfte. In de vergelijkende rijtjes coronadoden per 100.000 inwoners stond dat land dan ook vaak bovenaan.

President Trump bewaarde zijn geheime informatie over het nieuwe virus met exact dezelfde zelfrechtvaardiging als de autoriteiten in Wuhan. De Chinese ziekenhuisleiding had de doktoren het zwijgen opgelegd met betrekking tot informatie over het virus (zie vorige hoofdstuk: ‘senior doctors should not go about scaring people’) en het gebruik van mondmaskers door hun eigen personeel buiten de Intensive Care-afdeling verboden (zie vorige hoofdstuk: ‘maskers zorgen voor een gespannen sfeer’).

Tegen Woodward zei Trump tijdens een interview op 19 maart: ‘I wanted to always play it down. I still like playing it down, because I don’t want to create a panic.’ ²¹

De waarheid zou Trump in verlegenheid hebben gebracht en de kans op zijn herverkiezing schaden, dacht hij. Maar het zou de rest van Amerika veel rampspoed hebben bespaard als hij wel direct had gekozen voor openheid en transparantie. Als hij de coronacrisis goed had aangepakt zou hij zijn herverkiezing waarschijnlijk zelfs hebben veiliggesteld. Dan was hij een geslaagde leider in crisistijd geweest, die een tweede termijn had verdiend om zijn karwei af te maken.

Op 13 april zei Trump tegen Bob Woodward: ‘This thing is a killer if it gets you. If you’re the wrong person, you don’t have a chance.’

President Trump had door zijn keuze eigenlijk maar één groot probleem: het coronavirus trok zich niets aan van zijn retoriek en gedijde juist als het werd genegeerd. Trumps vertrouwde strategieën werkten niet of averechts. Het virus was geen beïnvloedbare deelnemer aan een gescripte reality show, geen bankier die overtuigd kon worden een vastgoedproject of lening te financieren, geen journalist die om de tuin kon worden geleid, geen potentiële klant die nog niet doorhad dat hij een kat in de zak had gekocht, geen kiezersgroep die misleid kon worden, geen sektelid dat blindelings geloofde wat de sekteleider zei en geen regeringsmedewerker die Trumps orders gehoorzaam moest opvolgen.

Dit virus luisterde niet naar Trump. Trump had geen controle over dit virus. Dit virus was hém de baas.

Hoe zag dat ‘downplayen’ van president Trump er uit? Hoe klonk het? Welke woorden gebruikte hij? Sommige uitspraken werden eindeloos herhaald en zijn overbekend, maar wat ik opvallend vond was dat hij van 22 januari tot 16 maart zo consistent was in zijn denial. Zijn hele strategie was aanvankelijk gebaseerd op ontkenning van de feiten. Ondertussen moest geen van zijn medewerkers het in zijn of haar hoofd halen een andere boodschap uit te dragen dan het bagatelliseren van het virus en het belachelijk maken van al te harde maatregelen of risicomijdend gedrag.

De bevolking was daardoor al die tijd doelbewust door hem in slaap gesust, precies de houding waardoor het coronavirus zich kon vermenigvuldigen. Trumps gok zou dan ook desastreus uitpakken. President Trump was een king en een killer geworden, precies zoals zijn vader hem altijd had voorgehouden. Maar dan letterlijk.

Bob Woodward keek later terug op Trumps besluit ‘to play down the virus’, dat volgens hem had geresulteerd in ‘a monumental, catastrophic leadership failure’. In interviews naar aanleding van zijn boek zei de auteur: ‘Historians are going to write about the lost month of February for tens of years’.²²

Het reeds aanwezige coronavirus groeide gedurende februari en de eerste helft van maart 2020 volstrekt ongestoord, en dus exponentieel. Het was namelijk al binnengekomen uit China, Iran en Europa. Trumps strategie van denial was daardoor op een gegeven moment onhoudbaar geworden. Het aantal besmettingen liep simpelweg te hoog op.

Op 11 maart noemde de WHO de coronavirus-uitbraak officieel een pandemie.

Twee dagen later kondigde Trump een ‘national emergency’ af, met terugwerkende kracht.

Proclamation 9994 of March 13, 2020: ‘Now, therefore, I, Donald J. Trump, President of the United States, … do hereby find and proclaim that the COVID-19 outbreak in the United States constitutes a national emergency, beginning March 1, 2020.’²³

Op 15 maart kwam de CDC met een advies om het aantal mensen op bijeenkomsten te maximeren op 50 personen.

Op 16 maart, terug in Het Witte Huis, claimde Donald Trump dat de uitbraak tijdens de zomer zou verdwijnen (verdwijnen in april deed het virus kennelijk niet en de besmettingen waren ook niet op miraculeuze wijze gedaald tot 5). Trumps uitspraken hadden inmiddels elke vorm van geloofwaardigheid verloren: ‘So it could be right in that period of time where it, I say, wash – it washes through. Other people don’t like that term. But there it washes through.’ Trump adviseerde de mensen bijeenkomsten met meer dan 10 aanwezigen te vermijden, maar zelf hield hij zich daar niet aan.

Op 17 maart prees Trump de respons van zijn eigen regering op de pandemie. De enige fout die zijn regering volgens hem had gemaakt was het mismanagen van de relaties met de media. Trump zei: ‘I’ve always viewed it as very serious. There was no difference yesterday from days before. I feel the tone is similar, but some people said it wasn’t.’ In Trumps ogen had alleen de PR-aanpak van de coronacrisis beter gekund.

Trump bedroog zijn volk terwijl het aantal besmettingen groeide, zoals bovenstaande grafiek laat zien. Bovendien was inmiddels in de hele wereld bekend dat het aantal ziekenhuisopnames na-ijlde op het aantal besmettingen, en dat het aantal sterfgevallen op zijn beurt na-ijlde op het aantal ziekenhuisopnames. Op 29 februari 2020 was het eerste officiële coronasterfgeval in de Verenigde Staten geregistreerd, een man in Seattle. Achteraf zou blijken dat er twee eerdere coronadoden waren geweest, maar hun COVID-19 diagnoses werden pas maanden later ontdekt.

Woodward schreef in zijn boek: ‘I now see that Trump’s handling of the virus – certainly the greatest test for him and his presidency, at least so far – reflects the instincts, habits and style acquired in the first years as president and over the course of a lifetime.’²⁴

In de eerste paar maanden werd een gedegen centrale aanpak van het coronavirus ondermijnd door de disfunctionele wijze waarop in Het Witte Huis werd gewerkt. Trumps schoonzoon Jared Kushner ging zich er mee bemoeien, met wisselend succes. Maggi Haberman en Noah Weiland, verslaggevers van The New York Times, schreven op 16 maart 2020 hoe een jarenlang gegroeide interne bedrijfscultuur in Het Witte Huis had geleid tot ‘infighting, turf wars and a president more concerned with the stock market and media coverage than policy.’

Haberman & Weiland: ‘Senior aides battling one another for turf, and advisers protecting their own standing. A president who is racked by indecision and quick to blame others and who views events through the lens of how the news media covers them.’

Daar kwam nog bij dat Trump en de zijnen een groot wantrouwen koesterden voor experts, wetenschappers en ambtenaren. Haberman & Weiland: ‘A pervasive distrust of career government professionals, and disregard for their recommendations. And a powerful son-in-law whom aides fear crossing, but who is among the few people the president trusts.’²⁵

Sommige specialisten die al tientallen jaren ervaring hadden met infectieziekten en ambtenaren met jarenlange ervaring met federale programma’s werden regelmatig in de wielen gereden. Trumps corona-aanpak was te laat, te traag, niet agressief genoeg, onvoldoende onderling afgestemd, slecht voorbereid en niet ondersteund door zichtbaar voorbeeldgedrag.

De op 16 maart aangekondigde ’15 days to slow the spread’ werd op 31 maart aangevuld met een vervolg: ’30 days to slow the spread’. Daardoor werd het in totaal een 45 dagen durende periode ‘to slow the spread’.

The New York Times publiceerde op 17 maart een terugblik van Trumps uitspraken totdantoe, nadat Trump had gezegd dat hij altijd al had geweten dat het hier om een pandemie ging: ‘This is a pandemic. I felt it was a pandemic long before it was called a pandemic.’ ²⁶

Het leek alsof hij bijna twee maanden na de eerste besmetting eindelijk het gevaar te hebben ontkend en te hebben gebagatelliseerd, de realiteit tot zich door had laten dringen en accepteerde. Verslaggeefster Katie Rogers schreef dan ook: ‘The president tried to rewrite his history with advising Americans about the coronavirus. His own words prove him wrong.’²⁷

Maar Rogers wist toen zij dat opschreef niet dat Trump op 17 maart eindelijk, voor het eerst in deze periode, daadwerkelijk de waarheid had gezegd. Hij wíst namelijk inderdaad al vanaf 28 januari dat het hier om een pandemie ging, en niet zomaar een pandemie, maar eentje in de orde van de Spaanse griep ui 1917-1918. Het punt was niet dat de president al die tijd niet had geweten dat het om een pandemie ging, maar dat hij iedereen twee maanden lang had voorgelogen tegen beter weten in. Voor wie nog op zoek was naar een ‘high crime and misdemeanor’: dit was er een. Met grote gevolgen.

Op 26 maart nam de USA de leiding in de wereld als land met de meeste besmettingen ter wereld, met meer dan 81.000 bevestigde infecties (en meer dan 1.000 doden). Het land zou deze positie tijdens het bewind van president Trump niet meer uit handen geven.

Dr. Deborah Birx, lid van Trumps Coronavirus Task Force, toonde op 18 april een lijstje met per land het aantal coronadoden per 100.000 inwoners. Trump wilde er mee laten zien hoe goed Amerika – lees: hijzelf – bezig was. Trump hield van statistieken, mits zij gunstig voor hem waren; anders niet. Gelukkig voor België, dat bovenaan stond doordat het als enige land de werkelijke oversterfte weergaf, ging Trumps aandacht meer uit naar het onderste getal, dat van China. Trump onderbrak Birx, wees op er naar en zei: ‘Does anybody really believe this number?’

Nee, natuurlijk geloofde niemand dat getal. China was al vroeg gestopt met het rapporteren van betrouwbare cijfers, als ze dat al ooit hadden gedaan. Bovendien kon China het dodental delen door 1,3 miljard inwoners, dus het aantal ‘deaths per 100,000 population’ was sowieso laag geweest als het de Chinezen gelukt was om de epidemie te beperken tot Wuhan en omgeving. Al zouden zij op dat moment 100.000 doden hebben gehad, dan nog zou dit getal niet hoger zijn geweest dan 7,7.

Trump besteedde daarentegen geen aandacht aan het cijfer van Duitsland. Logisch: dat land scoorde toen al veel beter dan de USA en dat verschil zou alleen nog maar groter worden. Het was half april nog vroeg in de pandemie. Amerika telde op dat moment toch al bijna 38.000 coronadoden. Dat aantal zou meer dan vertienvoudigen tijdens Trumps presidentschap.

Deze grafiek is het overigens waard om nog wat langer bij stil te staan, gegeven het feit dat de essentie van Trumps corona-aanpak niet was gericht op het minimaliseren van het aantal slachtoffers, maar op het maximaliseren van zijn eigen succesverhaal als president op weg naar een verkiezing. Tijdens een van de vele briefings hoorde ik hem zelfs letterlijk zeggen ‘the reason we’re doing this is to show the successes’.

Trump vergeleek op 18 april het aantal coronadoden per 100.000 inwoners tussen de USA en een aantal andere landen, met name Europese landen, die na China en Iran het hevigst waren getroffen door het virus. Zij hadden hun eerste golf bijna achter de rug, Amerika zat er midden in. Het had te maken met ongeveer 2.000 tot 3.000 sterfgevallen per dag, maar nog lang niet alle staten maakten al hun eerste golf mee. De president beweerde echter dat het virus zich ‘past its peak’ bevond. Dat was wishful thinking, of beter gezegd ‘magisch denken’.²⁸

Het cumulatieve aantal doden in een paar staten, gedeeld door alle 330 miljoen inwoners van de USA, stak half april dus nog relatief gunstig af bij de Europese landen op dat moment. We hadden natuurlijk kunnen weten dat Donald Trump de zaak te rooskleurig zou voorstellen. Want als Amerika het zo voortreffelijk deed, waarom hebben we diezelfde grafiek daarna nooit meer gezien in één van zijn persbriefings? Misschien om de doodeenvoudige reden dat het rap bergafwaarts ging met de Amerikaanse statistieken.

Het leek mij daarom een goed idee om die vervolggrafieken dan maar zelf te maken.

Eind augustus al naderde Amerika de score van Italië, dat in het voorjaar als afschrikwekkend voorbeeld had gediend voor het Westen.²⁹

Het werd nog erger.

Op 26 januari 2021, een paar dagen nadat president Trump definitief Het Witte Huis had verlaten, was de Amerikaanse score nog dramatischer geworden. Het land had op dat moment nog maar drie westerse landen ‘boven zich’: België, dat als enige land álle coronadoden registreerde op basis van oversterfte, Italië, het eerste epicentrum in Europa, en Groot-Brittannië, dat te maken had met een nieuwe, gemuteerde variant.

Onder leiding van Donald Trump had Amerika een waarlijk historische inhaalslag gemaakt. In de verkeerde richting. Van de 7de plek naar de 4de plek in termen van coronadoden per 100.000 inwoners, in een land met 330 miljoen inwoners, dat naar eigen zeggen aan het begin van de pandemie van alle landen ter wereld het beste was voorbereid op een dergelijke ramp.

Op 26 februari 2020, in zijn eerste Coronavirus Task Force Briefing, had Trump voor het eerst publiekelijk een vergelijking gemaakt tussen het nieuwe coronavirus en de griep: ‘I want you to understand something that shocked me when I saw it that – and I spoke with Dr. Fauci on this, and I was really amazed, and I think most people are amazed to hear it. The flu, in our country, kills from 25,000 to 69,000 people a year.’

Hij kon de verleiding niet weerstaan het aantal coronabesmettingen op dat moment daarmee te vergelijken, met als doel het virus te bagatelliseren: ‘And, so far, if you look at what we have with the 15 people and their recovery, one is – one is pretty sick but hopefully will recover, but the others are in great shape. But think of that: 25,000 … But we’re very, very ready for this, for anything – whether it’s going to be a breakout of larger proportions or whether or not we’re – you know, we’re at that very low level, and we want to keep it that way.’³⁰

Op 9 maart stuurde Trump een misleidende tweet de wereld in waarin hij het coronavirus vergeleek met de griep, een vergelijking waarvan hij al een maand lang wist dat hoe het écht in elkaar zat. Het coronavirus was veel besmettelijker en 5 keer dodelijker dan de griep. Maar Trump, de pathologische leugenaar, bleef zijn landgenoten voorliegen.

Op dat moment telde Amerika 22 coronadoden.

Een week later was dit aantal gestegen tot 61.

Op 26 maart werd de grens van 1.000 gepasseerd.

Op 29 maart werd de grens van 2.000 coronadoden doorbroken, terwijl er inmiddels door verschillende gouverneurs maatregelen waren genomen.

Op 24 april passeerde het aantal coronadoden de 50.000.

Op 26 mei werd de mijlpaal van 100.000 doden aangetikt. En dat was nog maar het begin, het resultaat van de eerste golf in een beperkt aantal Amerikaanse staten.

Dit virus was ontegenzeggelijk vele malen schadelijker voor de volksgezondheid dan de griep. En president Donald Trump was ontegenzeggelijk vele malen schadelijker voor de volksgezondheid dan zijn sekteleden wilden toegeven. Velen van hen zouden hun sektelidmaatschap met de dood bekopen, zoals we zullen zien in het volgende hoofdstuk.

Op 6 oktober 2020 had Amerika twee coronagolven achter de rug en verwachtten experts een derde golf (die inderdaad zou komen), maar president Trump stuurde wederom een tweet de wereld in met een valse vergelijking tussen corona en de griep. Dit keer claimde hij niet dat de griep jaarlijks tussen de 27.000 en 70.000 doden eiste, maar soms opliep tot 100.000 (sounds better). Dit keer had Twitter er een waarschuwing aan toegevoegd over misleidende informatie. Inmiddels telde Amerika 215.000 coronadoden en de pandemie was pas 9 maanden oud.

10 dagen later wijdde TIME magazine haar voorpagina aan Het Witte Huis als superspreader-locatie.

In september wijdde de Palm Beach Post, de krant van Trumps nieuwe woonplaats, een uitvoerig artikel aan de impact van diens coronabeleid, naar aanleiding van het uitkomen van Woodwards boek.

Dr. Kitonga Kiminyo, een infectieziekte-specialist in Boynton Beach, Palm Beach County, Florida, vatte het al in september 2020 goed samen: ‘Earlier on, had we just had better leadership we could have responded to this much better than we did. It has been very difficult for all of us … to deal with this knowing we could have made a bigger difference sooner had we acted sooner, had we responded, had we at least admitted what we don’t know so we can go ahead and work on what we do know. And, unfortunately, that didn’t happen. And here we are today.’ ³¹

Kiminyo concludeerde: ‘I’m just an infectious disease doctor. But after the last six months you realize that you need to speak up and be an advocate. Until you see someone suffocate in a hospital bed you don’t get it.’ Zijn woorden leken bijzonder veel op die van de Chinese doktor Ai Fen in Wuhan, die ook vond dat zij zich meer had moeten uitspreken (zie vorige hoofdstuk).

Inger Harvey, een inwoner van Pahokee, Florida, had 5 familieleden verloren aan het coronavirus, waaronder haar grootmoeder, binnen een paar maanden. In de Palm Beach Post zei ze: ‘Downplaying really impacted the way I myself started initially to approach this pandemic. I had to go and find it and look for it. It was almost as if it was being hidden from the American people to keep us from being informed about what we needed to be doing individually and as a country to protect our families.’

Het ergste vond Inger Harvey het gebrek aan vertrouwen dat Trump had laten zien in de Amerikaanse samenleving om om te kunnen gaan met de volle waarheid: ‘Communities like the one I grew up in can handle the tough situations … the lack of information and honest responses when there was time for us to be on the front end of this pandemic places all of us, including my family, and many, many more, on the tail end of now having to bury family members.’ ³²

Op 11 december 2020 passeerde Amerika de mijlpaal van 300.000 coronadoden.³³

Op 15 januari 2021 telde het land 400.000 doden.

Dat was een week voordat Donald Trump Het Witte Huis zou verlaten na een verkiezingsstrijd die hij had verloren als gevolg van een virus dat volgens hem in april 2020 had moeten verdwijnen, ‘like a miracle’. Trump had in maart 2020 nog beweerd: ‘We’re doing very well and we’ve done a fantastic job with respect to that subject [the coronavirus].’ Dat oordeel klopte misschien in Trumps virtuele schijnwereld die hij om zich heen had gecreëerd. Maar in werkelijkheid had Amerika geen slechtere leider kunnen treffen om het land door deze pandemie te loodsen. President Trump had zijn bevolking consequent bedrogen. Hij deed dat met opzet en met dodelijke gevolgen.

Dat roept de logische vraag op hoe het toch in hemelsnaam mogelijk was dat er op 3 november 2020 toch nog 74 miljoen Amerikanen op hem hadden gestemd? Dat kwam door een combinatie van uitgekiende propaganda en jarenlang gecultiveerd sektegedrag. Die thema’s neem ik onder de loep in de volgende twee hoofdstukken.