6.4 Chauvinisme

Chauvinisme is een bindende factor tussen een dictator en zijn volk, en daarmee één van de 15 veelvoorkomende uitingsvormen die ik in Het Dictatorvirus heb beschreven.¹ In een tijd dat patriottisme nog geen chauvinisme heette, had Napoleon al geconcludeerd: ‘Er is geen instinct zo groot als vaderlandsliefde.’

Dat had Donald Trump goed begrepen toen hij had besloten een gooi naar de macht te doen. Hij noemde zijn aanhangers graag ‘true patriots’, alsof zijn tegenstanders dat niet waren. Zijn favoriete slogans waren ‘Make America Great Again’ en ‘America First’. Dat waren uitingen van Amerikaans chauvinisme. Chauvinisme met een zweem van xenofobie en racisme.

Hoe was Trump eigenlijk aan zijn slogan ‘America First’ gekomen? Zoals hij altijd aan zijn ideeën was gekomen: door ze af te kijken bij anderen, om ze vervolgens zelf uit te proberen, om te zien wat het hem kon opleveren. In dit hoofdstuk schets ik in grove stroken de oorsprong en de gevolgen van ‘America First’, en stuitten wij op een nieuw rolmodel van Trump, in Parijs, de geboorteplek van het chauvinisme.

Ik heb Trump in al die jaren op vrijwel geen enkel oorspronkelijk idee kunnen betrappen, wel op het schaamteloos credits opeisen voor wat een ander had bedacht of gecreëerd. Soms stal hij het gewoon. Zo had hij het familiewapen dat hij had aangetroffen op Mar-a-Lago gestolen en, met een kleine wijziging, tot familiewapen van de Trump-dynastie verklaard (zie hoofdstuk 3.7) Hij liet er zelfs een beschermd trademark van maken. Zo had Donald Trump zich voor zijn presidentscampagne ook de slogan Make America Great Again toegeëigend. Ook dat had hij gedeponeerd als trademark, ofschoon het een slogan was die al veel vaker door anderen was gebruikt, waaronder zijn rolmodel Ronald Reagan in 1980 (zie hoofdstuk 3.10).

Op soortgelijke wijze was Trump al jaren eerder op de term ‘America First’ gestuit, waarmee hij het chauvinisme in Amerika een verse impuls heeft gegeven. In dit specifieke geval was hij al in de jaren ’90 op de hoogte van de term, en werd hij in zijn campagne van 2016 een handje geholpen door de historische kennis van campagnestrateeg Steve Bannon, die precies wist welke sentimenten de historische term bij Trumps witte, conservatieve achterban zou activeren.

Tijdens zijn inauguratiespeech, die net als zijn boeken niet door hemzelf was geschreven, maar door Steve Bannon en Stephen Miller, zette de kersverse president Trump zijn land op een isolationistisch spoor: ‘From this day forward, a new vision will govern our land. From this moment on, it’s going to be America First.’ ² Die visie was echter helemaal niet nieuw. Net zo min als de slogan ‘America First’.

Sarah Churchwell, professor in Amerikaanse literatuur aan de University of London en auteur van het boek Behold America (2018), legde in oktober 2018 in een interview met verslaggever Sean Illing van Vox haarfijn uit hoe lang die term al bestond en waarom hij zo beladen was. ‘Language matters,’ zei ze, ‘and the words we use carry their own historical baggage, whether we’re aware of it or not.’ ³ De term ‘America First’ fungeerde al als een Republikeinse slogan rond 1880, werd jaren later afgestoft door de Democratische president Woodrow Wilson in 1915, in een poging Amerika buiten de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) te houden. Tevergeefs.

President Wilson probeerde in 1915 de Amerikaanse neutraliteit en het wereldleiderschap met elkaar te verenigen, maar dat mislukte op spectaculaire wijze. De term ‘America First’ werd in eigen land direct opgepakt in de naam van isolationisme. Dat had consequenties voor de relatie tussen de Verenigde Staten en de rest van de wereld en dus voor de buitenlandse politiek. Vervolgens werd in Amerika ook al snel de connectie gemaakt met andere ideëen die op dat moment in opkomst waren, met name de opkomst van de Ku Klux Klan. Dat had consequenties voor de interraciale verhoudingen en de binnenlandse politiek. Zo kreeg de term zijn zweem van xenofobie en racisme. En die zweem is nooit verdwenen, omdat het meer dan een zweem was. Het was de kern.

‘America First’ werd gelinkt aan anti-immigratie bewegingen (in reactie op een groei van het aantal immigranten) en aan sympathisanten van het fascisme (dat in de jaren ’20 en ’30  in opkomst was in Italië en Duitsland). Charles Lindbergh, de piloot die wereldfaam verwierf door op zijn 25^ste in 1927 als eerste de Atlantische Oceaan over te vliegen, pikte de term in de jaren ’30 op en maakte het populair.

Lindbergh leidde het ‘America First Committee’, een groep van 800.000 Amerikanen die het land buiten de Tweede Wereldoorlog wilden houden. Hij beschuldigde president Roosevelt ervan dat hij een dictator was, die Amerika de oorlog tegen Hitler in wilde loodsen.

Vox-interviewer Sean Illing vroeg aan professor Sarah Churchwell: ‘So it [America First] began as an antiwar isolationist slogan, and then morphed into an explicitly xenophobic and fascist slogan?’

Sarah Churchwell: ‘Yeah, and it happened pretty predictably. If you’re in an anti-immigrant and xenophobic debate, then “America First” will kind of magnetically accrue those anti-immigrant sentiments. Put America first, native-born first. It connects back to the nativism of the 1840s and 1850s, and it sounds broadly anti-immigrant. In a moment where people were very concerned about waves of immigration, which was a big motivating force for the KKK, it was only natural that America First would become a rallying cry for nativists and racists.’

Illing: ‘When you hear President Donald Trump declare the American dream dead and promise to put America first, what do you think?’

Churchwell: Trump’s version of the American dream is a cartoon version from the 1950s, when guys like him had it really good, even better than today. ‘And when he says he’s going to put America first, he specifically means this vision of America first. . It’s not a coincidence. They chose the phrase “America First” pretty late in the campaign, and it seems pretty deliberate. Donald Trump didn’t stumble on it. One of the things I talk about in the book [Behold America] is that Trump was very well aware of what it meant.’

Illing: ‘To be clear, who did the America-First-ers want to keep out?’

Churchwell: ‘Anybody who’s not white, not Protestant, not what they saw as a native-born American, an old-style American. And that was their notion of what America was supposed to be. So America First did have very strong resonances with ideals like “Make America Great Again,” which was a phrase that they nearly echoed as well. The idea then, as now, was that the true version of America is the America that looks like me, the American fantasy I imagine existed before it was diluted with other races and other people.’⁴

Voor Donald Trump sneed het mes dus aan twee kanten.

Enerzijds versterkte hij met ‘America First’ zijn band met zijn hoofdzakelijk witte, protestantse achterban. De term was namelijk geheel in lijn met zijn inspanningen om immigratie, economie en veiligheid tot hoofdthema’s te maken, inspelend op de latente angsten van de Republikeinse kiezers, met name de witte protestanten, net zoals Lindbergh dat had gedaan rond 1940 in zijn strijd tegen de Democraat Roosevelt. Trumps opkomst betekende een heropleving van xenofobie en racisme.

Anderzijds sloot ‘America First’ naadloos aan op de kritiek die hij al jarenlang had op de buitenlandse ‘vrienden’ van Amerika, profiteurs eigenlijk, die er volgens hem alleen maar op uit waren om misbruik te maken van Amerika’s goede bedoelingen. Nadat hij tot president was gekozen trok hij zich binnen de kortste keren terug uit het klimaatakkoord van Parijs en diverse handelsverdragen, om in plaats daarvan met vriend en vijand handelsoorlogen te starten. Trumps opkomst betekende een heropleving van het isolationisme, wat door hem gekoppeld werd aan Amerika’s economische toekomst. Ook dat thema sloot naadloos aan op de zorgen van zijn achterban.

LifeWay Research had in november 2016 gevraagd welk thema voor witte evangelicals het belangrijkste was.⁵

Myriam Renaud, auteur van het boek Multi-Religious Perspectives on a Global Ethic: Toward A Common Morality, wees er in januari 2017 op dat uit hetzelfde onderzoek bleek dat de gemiddelde witte Amerikaanse evangelical andere prioriteiten stelde dan de gemiddelde religieuze leider van hun kerk. Rechters in de Supreme Court stonden bijvoorbeeld bij hen minder hoog op het prioriteitenlijstje dan op de lijstjes van witte evangelical pastors. Hetzelfde gold voor abortus. Een bloeiende economie (voor 26% het belangrijkste) en de strijd tegen terrorisme (voor 22% het belangrijkste). Daar ging het om. Doordat Trump succesvol inspeelde op hun economische zorgen met zijn slogan ‘Make America Great Again’ raakte hij een belangrijke snaar.

Auteur Eric Hoffer had in zijn boek The True Believer de term ‘new poor’ geïntroduceerd voor de witte Amerikaanse middenklasse die een relatieve teruggang had ervaren sinds de jaren ’90. Mede door de depressie van 2008-2009 was bij hen de onvrede gegroeid. Renaud refereerde aan Hoffers bevindingen: ‘Discontent, the emotion Trump tapped into so adeptly, is more likely to afflict people who have experienced prosperity.’

Actuele financiële problemen, tesamen met recente herinneringen aan betere tijden, verklaarden volgens Renaud ‘why worries about the economy took precedence over distaste for Trump as a person.’ ⁶ Trump had plechtig beloofd ‘the greatest jobs producer that God ever created’ te zijn en als schijnbaar succesvolle zakenman kreeg hij van bijna de helft van de Amerikaanse bevolking in 2016 het voordeel van de twijfel.

De bevindingen van Hoffer en Renaud bleken uitermate relevant, doordat het de ideale voedingsbodem verklaarde voor de opkomst van Donald Trump en het fanatisme van zijn supporters, na een economisch zware tijd, toegenomen immigratie uit Latijns-Amerikaanse landen en een periode waarin gruwelijk islamistisch terrorisme regelmatig op televisie en internet te zien was.

Renaud: ‘When their comfortable life is diminished in some way, the result is intolerable. According to Hoffer, it is usually “those whose poverty is relatively recent, the ‘new poor,’ who throb with the ferment of frustration. The memory of better things is as fire in their veins.”’

Donald Trump haakte met ‘America First’ en ‘Make America Great Again’ in op de frustraties van de ‘new poor’ en beloofde een snelle fix met het elimineren van internationale handelsverdragen, het terughalen van banen, een verlaging van de belastingen en een keihard beleid jegens illegale immigranten. Zijn achterban verwachtte dat hij er met gestrekt been in zou gaan richting Amerika’s zogenaamde ‘vrienden’ in Europa en de grote Chinese vijand. President Trump stelde hen niet teleur.

Trumps verwijten richting NATO en de Europese Unie koesterde hij al decennialang, sinds hij deze onder invloed van rolmodel Lee Iacocca had ontwikkeld (zie hoofdstuk 2.8). NATO noemde hij tijdens zijn campagne ‘obsolete’.⁷ Hij vond dat de andere NATO-landen Amerika lieten opdraaien voor de kosten van hun militaire defensie en hij beklaagde zich dat andere landen oneerlijke handelsvoordelen ontleenden aan eerder gesloten verdragen. Hetzelfde geluid was eind jaren ’60 te horen in de speeches van Richard Nixon.

Altijd gedroeg Trump zich alsof Amerika of hijzelf het slachtoffer was van iets of iemand, waarmee hij zich een goede representant toonde voor zijn achterban, waarvan een groot deel zichzelf als slachtoffer beschouwde van de globalisering.

Trumps reactie was altijd aanvallend, zoals hij al vroeg in zijn loopbaan had geleerd van zijn mentor Roy Cohn: terugvechten en opeisen wat hem of Amerika toekwam. Cohn had al in 1984 in zijn boek How to Stand up for Your Rights & Win! geschreven: ‘The real embarrassment is being taken. Avoid that shame!’⁸ Dit was de basismotivatie voor Trumps handelsoorlog met China en Europa. Nadat zij decennialang hadden geprofiteerd van Amerika, was nu de tijd gekomen ‘to get even’ (Copy Cohn lesson 19. Get even).

Ironisch genoeg was Duitsland, notabene het land van Trumps grootouders en het land waar de America First-beweging in de jaren ’30 nog positief tegenover had gestaan, anno 2017 het Europese land bij uitstek waar de nieuwe president zijn ‘America First’-pijlen op richtte. Duitsland was het machtigste en rijkste land van de Europese Unie, in zowel politiek als economisch opzicht, met een indrukwekkende auto-industrie die een fors marktaandeel in Amerika had veroverd.

Illustratief voor de nieuwe verhoudingen tussen Europa en Amerika was de relatie tussen Angela Merkel en Donald Trump. Die was goedbeschouwd al gedoemd voordat hij goed en wel was gestart. Dat kwam mede doordat TIME Magazine in 2015, toen Trump nog presidentskandidaat was en de kans klein leek dat hij gekozen zou worden, Merkel had verkozen tot Person of the Year. Dat was tegen het zere been geweest van de jaloerse Trump, die dezelfde eer pas een jaar later te beurt zou vallen, na zijn verkiezing. In Trumps universum is alles persoonlijk en draait alles om hem.

Trumps uitspraken als president waren tekenend voor de verstoorde relatie tussen beide grootmachten. Kandidaat Trump was halverwege 2015 nog in staat geweest om Merkel een half compliment te maken: ‘Germany’s like sitting back silent, collecting money and making a fortune with probably the greatest leader in the world today, Merkel.’

Maar die toon was al snel veranderd. In een interview met Duitse en Britse media zei hij: ‘I think she made one very catastrophic mistake and that was taking all of these illegals, you  know taking all of the people from wherever they come from.’

Tijdens een NATO-top twee jaar later was Trumps oordeel vernietigend: ‘The Germans are bad, very bad … Look at the millions of cars they sell in the US. Terrible. We’ll stop that.’ ⁹

Wat niet hielp was dat Donald Trump en Angela Merkel, in ieder opzicht absolute tegenpolen van elkaar, geen enkele onderlinge chemie hadden. Zelfs de vriendschappelijke momenten waren awkward.

In zijn eerste twee jaar als president had Trump Merkel slechts één keer in Duitsland ontmoet, tijdens de G20 van 2017 in Hamburg.

Soms probeerde president Trump het Duitse volk zelfs tegen hun eigen leider op te zetten: ‘The people of Germany are turning against their leadership as migration is rocking the already tenuous Berlin coalition. Crime in Germany is way up. Big mistake all over Europe in allowing millions of people in who have so strongly and violently changed their culture!’¹⁰ Net als in zijn eigen land deed hij niets liever dan vuurtjes opstoken en tweedracht zaaien. Trump gedijde bij chaos en strijd, zowel in het binnenland als in het buitenland.

De Amerikaanse samenzweringsbeweging QAnon, dat zich inmiddels ook in Europa steeds meer begon te roeren, hielp Trump in Duitsland een handje, tijdens massale demonstraties in augustus 2020 tegen Merkels anti-corona-maatregelen. Op sommige borden stond ‘Stop the corona lies’, eraan voorbijgaand dat met name Trump verreweg de meeste leugens over het virus had verspreid. Merkels beleid, met op dat moment slechts 10.000 coronadoden, was bovendien vele malen effectiever dan Trumps mismanagement.

Rond dezelfde tijd protesteerden Engelse demonstranten in London tegen de coronamaatregelen. Social media versterkten de wildste conspiracy theories, die vervolgens overal in de wereld de kop op staken. De coronacrisis vormde daarbij een vruchtbare voedingsbodem.

Donald Trump had de Engelse taal bovendien tijdens zijn presidentschap blijvend veranderd. Zijn invloed reikte ver voorbij zijn eigen landsgrenzen. Tijdens demonstraties, met teksten als ‘HOAX’, ‘Fake News’ en ‘Masks are Muzzles’. Niet alleen Amerikanen waren gevoelig voor Trumps demagogie. Professor Sarah Churchwell had gelijk toen zij zei ‘language matters’.¹¹

Trump had volgens John Bolton, zijn nationale veiligheidsadviseur, een hekel aan de Europese gemeenschap. In zijn boek The Room Where It Happened schreef Bolton: ‘Trump’s real target was the EU. As usual, he trotted out that old stand-by, “The EU is worse than China, only smaller.”’ ¹² Trump wilde Rusland terughalen bij de G7, om er weer een G8 van te maken. Rusland was in de Obama-tijd door de andere leden uit het selecte gezelschap verbannen na de Russische annexatie van De Krim. De rest voelde er niets voor om Rusland weer in de armen te sluiten.

Met president Trump wisten de andere wereldleiders nooit precies waar zij aan toe waren. Hoe zou zijn pet dit keer staan? Tijdens zijn presidentschap verliepen de meeste internationale bijeenkomsten dan ook teleurstellend. Men was al blij als er geen ruzie was uitgebroken. President Trump had weinig respect voor zijn westerse collega’s, waar hij zich tijdens goepsfoto’s noodgedwongen tussen moest begeven. Hij was er niet de baas, hij had geen controle over de enscenering, en hij werd bovendien achter zijn rug bespot. Hoe eerder hij kon vertrekken hoe beter. Soms vertrok hij inderdaad vroegtijdig of bleek het niet mogelijk na afloop een gezamenlijk persbericht uit te laten gaan.¹³

Tijdens zijn internationale reizen kwam hij niet alleen terecht in allerlei bijeenkomsten waar hij een hekel aan had, hij ontmoette soms ook mensen waar hij redelijk goed mee op kon schieten, en soms zelfs een voorbeeld aan kon nemen. Al in 2017 bleek dat Donald Trump met de 31 jaar jongere Emmanuel Macron de meeste chemie ervoer.

Trump zat liever naast Macron dan naast Merkel, wat overigens geen enkele garantie inhield voor een succesvolle topconferentie. Met Macron kon Trump het beste overweg, zo leek het althans voor de buitenwacht. John Bolton relativeerde die gedachte. In zijn boek schreef hij:¹⁴ Trump didn’t really like either Trudeau or Macron, but he tolerated them, mockingly crossing swords with them in meetings, kidding on the straight. I assume they understood what he was doing, and they responded in kind, playing along because it suited their larger interests not to be in a permanent tiff with the US President.’

Bolton herinnerde zich: ‘it was Macron, whom Trump accused of always leaking their conversations, which Macron denied, smiling broadly.’¹⁵ Waarschijnlijk herkende Trump veel van zichzelf in zijn Fanse evenknie, waaronder ook een aantal dictatortrekjes. Op het politieke vlak lagen de twee doorgaans totaal niet op één lijn. Denk daarbij aan het klimaatakkoord, het nucleaire verdrag met Iran, NATO en handelsoorlogen. Maar op één gebied nam Donald Trump een voorbeeld aan Macron. Dat verhaal vergt een korte inleiding over een essentiële karaktertrek van Donald Trump en een eeuwenlange Franse traditie.

Donald Trump was altijd op de loer, als een roofdier op zoek naar zijn prooi, speurend naar iets waardevols. Als een ander iets waardevols bezat wilde hij het ook hebben. En meer. Als een ander iets bijzonders meemaakte wilde hij dat ook meemaken. Maar grootser. Hij hanteerde wel een aantal randvoorwaarden voordat hij iets overnam, letterlijk of figuurlijk. Elk nieuw idee moest hem rijk, krachtig, geliefd, slim, knap of succesvol doen lijken. Een combinatie daarvan mocht natuurlijk ook. Zo had Trump in de loop van zijn leven zijn inspiratie opgedaan bij tientallen, meestal succesvolle, maar soms ook onverwachte rolmodellen, van wie hij precies dat aspect afkeek waar hij zelf beter van dacht te kunnen worden. Hij was zich zeer bewust van het belang van rolmodellen.

In een promotiefilmpje voor Think Like a Champion (co-auteur Meredith McGiver) zei Donald in 2009: ‘In Think Like a Champion I’ve been asked, and I think perhaps I really wanted to be a little bit more reflective of my self … So I’ve really been very introspective in a big way, more so than in any other book I’ve written.’ ¹⁶

Trump schreef in zijn boek hoe belangrijk rolmodellen altijd voor hem waren geweest: ‘People who have endured great hardship often say they survived because they kept some sort of hope going, a vision of the future, despite horrible immediate circumstances … Try to emulate their example; it is obviously an effective thought process for survival. Sometimes a dead end can be a new beginning … We’ve had some good examples, from Thoreau to Churchill to my father, so let’s pay attention to them and keep them in mind in the years to come.’ ¹⁷ Trump nam niet alleen een voorbeeld aan mensen die het zwaar te verduren hadden gehad.

Op 20 januari 2017 had Donald Trump een rol op zich genomen waarmee hij geen enkele ervaring had. In de rol van president, mogelijk de zwaarste baan ter wereld, had hij misschien wel meer behoefte aan nieuwe rolmodellen dan ooit tevoren. Afkijken, overnemen, nadoen en stelen waren altijd al Trumps favoriete manieren geweest om zich verder te ontwikkelen en zijn imago verder uit te bouwen (zie Deel I. The Art of Imitation en Deel II. The Art of Building). Die karaktertrek was nu meer dan ooit nodig.

Trumps neiging tot kopieergedrag is de lezer van dit boek inmiddels wel bekend. Denk bijvoorbeeld aan het runnen van casino’s (afgekeken van Steve Wynn), het winnen van rechtzaken (afgekeken van Roy Cohn), positief denken (afgekeken van Norman Vincent Peale), het omgaan met supporters (afgekeken van Bob Hope), een visie op handelsoorlogen (afgekeken van Lee Iacocca) of het toespreken van grote menigtes (afgekeken van Billy Graham).

Door zijn televisie- en filmverslaving had Trump inspiratie opgedaan bij filmpersonages, zoals bij Clint Eastwoods naamloze cowboy in The Good, the Bad and the Ugly, Charles Foster Kane in Citizen Kane, Auric Goldfinger in de gelijknamige Bond-film en Freddy Valentine in de televisieserie The Twilight Zone. Hij had persoonlijk ervaring opgedaan met televisie-decors en props in de door Mark Burnett geproduceerde The Apprentice.

Voor onderwerpen, meningen en teksten kon hij in zijn nieuwe rol als president terecht bij social media en zijn favoriete propagandakanaal. Dagelijks bracht hij naar schatting 3 tot 6 uur door voor de televisie, om ‘zijn’ meningen op te halen bij Fox News.

Trump leerde ook het een en ander van Amerikaanse voorgangers, zoals Jackson, Lincoln, Nixon, Reagan en Clinton. Van dictators als Poetin, Xi Jinping, Erdoğan, Orbán en Kim Jong-Un  kon hij afkijken hoe sterke mannen zich op het wereldtoneel gedroegen. Op zijn beurt werd Trump een rolmodel voor andere leiders, zoals de Braziliaanse president Bolsonaro, die niet alleen woorden als ‘fake news’ en ‘hoax’ overnam, maar ook zijn desastreuze coronabeleid kopieerde en het nutteloze hydroxichloroquine aanprees.

Bij het schrijven van mijn boek Het Dictatorvirus had ik reeds ontdekt dat dergelijk onderling kopieergedrag tussen dictators al eeuwenlang gebruikelijk was. Zo was Napoleons Arc de Triomphe een kopie van een Romeinse triomfboog, terwijl Kim Il Sungs triomfboog in Pyongyang een kopie was van de Arc de Triomphe (maar wel 10 meter hoger).¹⁸ Het kopieergedrag van dictators ging vroeger en gaat nog steeds gepaard met competitiedrang.

Trumps nieuwe positie had hem ook de overtreffende trap van een privéjet bezorgd: Air Force One. Wie in de wereld had zoiets tot zijn beschikking?  Niemand! Trump reisde de hele wereld rond als nooit tevoren. Hij werd ontvangen als de koning die hij zich altijd al had gevoeld. Overal in de wereld deed hij nieuwe ervaringen op en zag hij mogelijkheden om zijn koningschap van nieuwe impulsen te voorzien. Af en toe ontmoette hij zelfs een nieuw rolmodel, die hem liet zien hoe je het presidentschap kon combineren met het nodige showmanship. Zo iemand was Emmanuel Macron.

Er ging een wereld voor Donald Trump open toen hij in 2017 op bezoek was bij zijn Franse collega in Parijs. Frankrijk wist als geen ander westers land wat ‘grandeur’ inhield en hoe je dat moest combineren met patriottisme. Niet voor niets waren het de Fransen die daar een passende naam voor hadden bedacht: chauvinisme.

Het woord ‘chauvinisme’ is afgeleid van de naam Nicolas Chauvin, een soldaat in Napoleons Grande Armée. Bovenstaande foto is afkomstig uit de recente film The Glorious Acceptance of Nicolas Chauvin. De legende wil dat Chauvin als boerenjongen vrijwillig in dienst was getreden, alle veldslagen van de legendarische dictator had meegemaakt, 17 keer gewond was geraakt en had meegelopen naar Moskou als lid van de oude garde.

Het is vrijwel zeker dat Chauvin een verzonnen personage was, uitgevonden om de nationalistische waarden onder de soldaten een gezicht te geven.¹⁹ In de 19^de eeuw werd Chauvin een populair, komisch toneelpersonage, gekenmerkt door zijn overdreven patriottisme en gedweep met Keizer Napoleon.²⁰

Franse staatshoofden hadden het nationalistische stokje overgenomen van Napoleon en keer op keer doorgegeven aan de volgende, met een voorname rol voor Generaal Charles de Gaulle, de stichter van de Vijfde Republiek. Het moderne Frankrijk was weliswaar een republiek, maar de Franse president had de meest verregaande bevoegdheden van alle westerse democratieën en ambtstermijn van 5 jaar.

Napoleon was een inspiratiebron geweest voor zijn opvolgers. Hij had ooit gezegd: ‘Onmogelijk? Dat woord ken ik niet. Het is geen Frans woord. Schrap het uit uw woordenboek’. Generaal De Gaulle had al van jongs af een fascinatie voor Napoleon Bonaparte gehad: ‘Napoleon heeft Frankrijk weer in vuur en vlam gezet met ambitie.’ Maar na diens fatale Russische veldtocht in 1812 was de Keizer nooit meer dezelfde geweest. De Gaulle: ‘Alles wat hij doet na de terugkeer uit Rusland lijkt een avontuur. Hij levert de slagen alsof hij zichzelf niet meer was.’ Hij citeerde Napoleon toen hij concludeerde: ‘Ja, het is triest; net als de grootsheid.’ ²¹

De Gaulle verbleef tijdens de Tweede Wereldoorlog in Londen, nadat de Duitsers Frankrijk hadden veroverd. Hij had met eigen ogen kunnen zien hoe Churchill zich gedroeg. De 16 jaar oudere Britse regeringsleider was een rolmodel geweest voor De Gaulle. ‘De grootste glorie ter wereld is die van mensen die niet zijn gezwicht’, had De Gaulle geconcludeed. Hij leed niet aan valse bescheidenheid. Vanuit Engeland had hij het Franse verzet geleid, aanvankelijk vrijwel in zijn eentje. Tegen een Franse schrijver/diplomaat zei hij: ‘Ik was Frankrijk! Als ik Frankrijk niet zou zijn, wat doe ik dan hier in uw bureau?’ ²² In 1944 liepen Churchill en De Gaulle gezamenlijk door een bevrijd Parijs.

Het beeld van de Avenue des Champs-Élysées, met op de achtergrond Napoleons Arc de Triomphe, werd iconisch. De militaire bevrijding van Parijs en de daaropvolgende overwinningsparade van de wereldleiders zetten de toon voor de jaarlijkse militaire parades die sinds 1880 op 14 juli, Quatorze Juilliet, in Parijs werden gehouden. Chauvinisme ten top.

Het Franse volkslied, de Marseillaise, lijkt geschreven voor dergelijke momenten, met teksten zoals ‘Komt, kinderen des vaderlands, de dag der overwinning is aangebroken!’ en ‘Te wapen, burgers! Vormt uw bataljons! Laten we marcheren, marcheren. Zodat het onreine bloed onze voren doordrenkt.’²³ Tegen de tijd dat president Emmanuel Macron zijn jaarlijkse moment van ultieme glorie mocht ervaren was de traditie om op 14 juli in Parijs met de gehele krijgsmacht en alle mogelijke grandeur uit te rukken stevig verankerd in de Franse samenleving.

Toen Macron zijn Amerikaanse collega Trump uitnodigde voor een meerdaags bezoek dat begon op 13 juli 2017 wist hij al waar hij de Amerikaanse president mee zou kunnen imponeren. Hij bouwde de spanning rustig op. Macron bood zijn Amerikaanse ambtsgenoot een uniek diner aan in het prestigieuze restaurant Le Jules Verne, hoog in de Eiffeltoren. Daar kon zelfs diens eigen Trump Tower niet tegenop. Macron liet zijn Amerikaanse ambtsgenoot ook de tombe van keizer Napoleon zien. Zou Trump Macron verteld hebben dat hij Napoleon zelfs een keer letterlijk had geciteerd? In Think Like a Champion had Trump geschreven: ‘As Napoleon said, “A leader has the right to be beaten, but never the right to be surprised.”’ ²⁴

Tijdens de gezamenlijke persconferentie, na afloop van een werkvergadering op de eerste dag, benadrukten de twee presidenten de onderlinge overeenkomsten, met uitzondering van het klimaatbeleid. Trump bleef helaas kijken als een hork, maar Macron toonde zich een begripvol gastheer in 2017.

De Franse media spraken tijdens het geslaagde bezoek van Donald en Melania Trump in 2017 van ‘une certaine camaraderie’. Volgens de pers had Trump Macron ‘un super président’ genoemd.²⁵ Het was de Franse media evenmin ontgaan dat de Amerikaanse president zijn knappe vrouw met zorg had uitgezocht. Paris-Match verrijkte het imago van Donald Trump met een vleugje ‘oh là là’, in de persoon van voormalig fotomodel Melania.

De twee echtparen leken het prima met elkaar te kunnen vinden, ondanks de bijzondere leeftijdsverschillen. De in 1953 geboren Brigitte was 25 jaar ouder dan haar man; de in 1970 geboren Melania was 24 jaar jonger dan haar man. De beide echtgenotes hadden het zelfs uitgesproken leuk met elkaar.

Een jaar later zei Brigitte over Melania tegen Le Monde, na afloop van een meerdaags tegenbezoek in Washington: ‘We have the same sense of humour, we laugh a lot together.’ Wel had zij te doen met haar nieuwe vriendin: ‘Melania can’t do anything, she can’t even open a window at the White House. She can’t go outside. Me, I’m out in Paris every day.’ Ze herkende bovendien de druk waar de Amerikaanse First Lady mee te maken had: ‘Everything is interpreted, over-interpreted. She’s someone who has a strong personality, but works hard to hide it. She laughs very easily, at everything, but shows it less than I do.’ ²⁶

De twee dames hadden niet alleen hun gevoel van humor en hun hoge positie met elkaar gemeen. Zij deelden ook een gevoel voor mode. Tijdens Melania’s bezoek aan Parijs in 2017 (foto links) bleek al dat zij dol was op de Parijse mode, wat de Franse pers deed denken aan Jacqueline Kennedy, die begin jaren ’60 hun hart had gestolen. Brigitte leek Melania’s vrolijke kant naar boven te halen, zo bleek uit foto’s uit haar bezoek aan Melania in 2018 (middelste foto). Tijdens de G7 in 2019 zochten Brigitte en Melania elkaar weer op (foto rechts). Vriendinnen voor het leven.

Vrouwenkenner Trump kreeg in de pers kritiek over zich heen vanwege zijn opmerkingen over Brigitte’s uiterlijk. Tegen haar zei hij: ‘You’re in such good shape.’ Hij draaide zich nog een keer om en voegde er aan toe: ‘Beautiful’. Daarna richtte hij zich tot de net benoemde Franse president: ‘She’s in such good shape.’²⁷ In Trumps universum was dat een passend compliment aan een mooie vrouw, en aan een man over diens mooie vrouw, maar in de echte wereld was het indiscreet gedrag, zeker als het werd uitgesproken door een predator als hij. Brigitte en Emmeanuel negeerden het. De vriendschap moest nog ontluiken tussen de beide echtparen.

Macron zou een van Trumps beste politieke vrienden worden, ook al ging het niet altijd van harte. Macron wist tenminste hoe hij een stevige handdruk moest geven, in tegenstelling tot de meeste andere staatshoofden met wie Trump kennismaakte in zijn nieuwe job. Trump was altijd bezig anderen te testen. Macron doorstond de test, met vlag en wimpel. En hij hield ook van goud, zo leek het.

Macron had ondertussen elke gelegenheid benut om duidelijk te maken dat hij geenszins de mindere was van Trump. Dat had hem het respect van de Amerikaanse president opgeleverd. Emmanuel Macron was de wereldleider met wie Donald Trump het meest frequent aan de telefoon hing in de eerste anderhalf jaar van zijn presidentschap, vaker dan met de geallieerde Britse May, de Japanse Abe en de Zuid-Koreaanse Moon. Dat bleek uit een analyse van Reuters. Trump had tot juli 2018 ruim 200 telefoongesprekken gevoerd met meer dan 40 wereldleiders. 25 daarvan waren met zijn Franse collega.²⁸

Trumps telefoontjes met Macron waren ook veel frequenter dan die met de Duitse Merkel of zijn Canadese buurman Trudeau. Met hen ervoer hij geen klik. Hij belde misschien zelfs wel liever met de door hem zo bewonderde dictators als Poetin, Xi Jinping en Erdoğan. Uit de telefoonstatistieken bleek dat Macron de enige wereldleider was die in de top Drie van zowel Trump als Poetin stond.

Ook al was Frankrijk op zichzelf een maatje kleiner dan Amerika, Europa in zijn geheel was juist groter, zowel in bevolkingsaantal als in economisch opzicht. Europa was gebouwd op samenwerking, na twee rampzalige wereldoorlogen die waren voortgekomen uit ongezond nationalisme. Macron liet Trump weten dat nationalisme en patriottisme geen synoniemen zijn, wat hem betreft. Op dat punt waren de twee het fundamenteel oneens.

In november 2018, bij de 100^ste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog had Trump niet alleen een kleine rol ten opzichte van zijn gastheer, hij had ook nog eens een bak kritiek over zich heen gekregen door wegens de regen niet naar een militair kerkhof te gaan met Amerikaanse oorlogsdoden.

Wat de relatie nog meer onder spanning had gezet was Macrons speech waarin hij had gezegd: ‘Nationalism is a betrayal of patriotism. By saying, “Our interests first, who cares about the others,” we erase what a nation holds dearest, what gives it life, what makes it great and what is essential: its moral values.’²⁹ Dat was een niet mis te verstane terechtwijzing van Trumps America First-beleid. In de onderlinge strijd tussen Europa en Amerika ontmoette Trump in Macron zijn meest formidabele concurrent, waar hij respect voor had en een soort vriendschap mee ontwikkelde. Mij deed het denken aan zijn tijd in Atlantic City, waar hij in casinobaas Steve Wynn zijn meerdere had gevonden, waarna Trump Wynn imiteerde, met de bedoeling hem voorbij te streven. Trumps casino’s moesten groter zijn en succesvoller dan die van Wynn.

Op 14 juli 2017 had Macron al een indrukwekkend openingssalvo afgevuurd tijdens Trumps eerste bezoek. Hij had Trump uitgenodigd om naast hem plaats te nemen tijdens het afnemen van het jaarlijkse defilé. Trump werd omver geblazen door het spektakel. Zo’n nationalistisch volksfeest met onverholen militair machtsvertoon was dus wel degelijk mogelijk in een westerse democratie. Trump wist niet beter dan dat zoiets alleen op het Russische Rode Plein, het Chinese Plein van de Hemelse Vrede in Beijing of in het Noord-Koreaanse Pyongyang kon bestaan.

Dit was dus Parijs. Dit was Frankrijk. Dit was ‘grandeur’, eigenlijk een veel beter woord dan ‘great’, Trumps favoriete woord. De Volkskrant kopte een paar maanden later ‘Trump: ik wil ook zo’n parade.’ Wat de Volkskrant er niet bij vermeldde was Trumps parade ook beter en groter moest worden dan die van Macron. Alles in het leven van Trump draait om winnen. Altijd. Winnen is overleven. Verliezen is doodgaan.

‘It was one of the greatest parades I’ve ever seen,’ zei Trump tegen verslaggevers, twee maanden nadat hij in Parijs was geweest. ‘It was military might,’ voegde hij er aan toe. Vox-verslaggever Richard Evans schreef in februari 2018 dat Trump zijn bewondering voor de Franse parade had uitgesproken tijdens een bijeenkomst van de United Nations Assembly in New York, met Macron op gehoorsafstand.

Trump was van plan de competitie met Macron aan te gaan: ‘We’re going to have to try to top it.’ Dat klonk als een grap, maar dat was het niet. Een hooggeplaatste militaire bron in het Pentagon vertelde dat Trump zijn defensie-apparaat had bevolen zijn eigen parade voor te bereiden, ‘like the one in France’.³⁰

Trumps verlangen ontlokte bij de Amerikaanse Democraat Jackie Speier, lid van de Defensie-commissie van het Congress, slechts afkeuring: ‘Deze man is een Napoleon in wording. Iedereen moet toch aanstoot nemen aan zijn constante behoefte om te showen. Hij lijkt ècht op Napoleon.’³¹ De vergelijking tussen Trump en Napoleon was begrijpelijk, maar in dit specifieke geval was een vergelijking tussen vastgoedontwikkelaar Trump en wapenhandelaar Khashoggi toepasselijker geweest.

Nadat Donald Trump in de jaren ‘80 Adnan Khashoggi’s luxueuze appartement in Olympic Tower had gezien wilde hij ook zoiets, maar dan groter en protsiger (zie hoofdstuk 2.9). Dat was gelukt.

In 1987 had Donald Trump daarover in The Art of the Deal geschreven: ‘I was impressed by the huge size of its rooms. Specifically, it had the biggest living room I’d ever seen … Why shouldn’t I have exactly the apartment I wanted?’ ³²

Daarna had hij zijn woning in Trump Tower ingrijpend laten verbouwen en uitbreiden, tot zijn grote tevredenheid: ‘I don’t believe there is any apartment anywhere in the world that can touch it. And while I can’t honestly say I need an eighty-foot-long living room, I do get a kick out of having one.’ Het resultaat deed mij denken aan… Lodewijk XIV, inderdaad, de Franse zonnekoning.

Grandeur. Great. Same thing.

Een essentieel onderdeel van Trumps talloze bedriegerijen in zijn leven was altijd geweest dat hij ook in staat was tot zelfbedrog. Dat nam tijdens zijn presidentschap steeds groteskere vormen aan. Donald Trump was gedurende zijn ambtstermijn inmiddels zelf ook gaan geloven dat zijn presidentschap was voorbestemd en dat hij de geschiedenis in zou gaan als een van de grootste, zoniet dé grootste president van Amerika. Daar hoorde natuurlijk ook een passende viering van Independence Day bij. In 2017 en 2018 had dat nog niet zo veel voorgesteld. In 2019 zou het anders gaan als het aan hem lag. En het lag aan hem. Hij was per slot van rekening de president.

Trump wilde groots uitpakken en iedereen moest het weten. In zijn tweets aan zijn 80 miljoen volgers kondigde ‘your favorite president’ hoogstpersoonlijk de viering aan van de traditionele 4^th of July in 2019. Showman/dictator Trump zag het helemaal zitten. Hij voorspelde honderdduizenden toeschouwers.

Het had Trump bijna twee jaar zeuren bij het Pentagon gekost en zijn medewerkers hadden een beetje creatief moeten boekhouden met de kosten, maar op 4 juli 2019 was het dan eindelijk zover. Trump kreeg zijn parade in Washington, met deelname van alle strijdmachten en een flyby van Air Force One.

Er stond zelfs een tank voor het Lincoln Memorial, waar niet iedereen even enthousiast over was. Men zat in Washington nu eenmaal niet te wachten op oorlogssymbolen en parades die mensen deed denken aan dictaturen.

De inwoners van Washington hadden bij het zien van tanks in hun straten niet bepaald het idee van een bevrijdingsdag. Het herinnerde hen eerder aan de keer dat MacArthur en Patton de trieste Bonus Army-veteranen met militair vertoon de stad uit hadden gejaagd (zie hoofdstuk 5.14).

Trump combineerde de gebeurtenis met een speech op dezelfde plek als waar Martin Luther King in 1963 zijn befaamde ‘I have a dream’-speech had gegeven, onder het toeziend oog van opperpresident Lincoln.

Zo sloeg de president twee vliegen in één klap. Zowel Lincoln als King waren immers rolmodellen voor hem (zie hoofdstukken 6.2 en 6.4). Jammer alleen van de regenachtige televisiebeelden en de tegenvallende bezoekersaantallen door het slechte weer.

In plaats van de beloofde honderdduizenden, waren er slechts tienduizenden komen opdagen. Dat waren wel Trumps meest loyale supporters, die de regen hadden getrotseerd en oprecht in hun hart waren geraakt door het nationalistische machtsvertoon.

Supporter Christine Powell was verguld: ‘I’m down here because I love our country and I love this president and I’m a patriot. To me, it’s all about God, the flag, country, family, faith. I think that you should love where you live.’ Patriottisme, American Trump–style.³³

Het was wel jammer dat er slechts één televisiekanaal bereid was de speech live uit te zenden en dat de ratings tegenvielen. Trumps speech was slecht te verstaan, wat misschien wel een geluk bij een ongeluk was. Eén supporter zei: ‘I liked the bits I heard.’  De speech zat vol met historische verwijzingen naar Amerika’s militaire verleden, maar bleek soms niet geheel te kloppen.

Amerikaanse ‘Continental troops’ hadden volgens Trump tijdens de ‘Revolutionary War’ tegen Groot-Brittannië ‘the airports’ ingenomen. Fact check: het vliegtuig zou pas 127 jaar later worden uitgevonden. Hashtag #revolutionarywarairportstories werd sindsdien 4.000 keer gebruikt op Twitter.³⁴

President Trump had op 4 juli weliswaar zijn Salute to America gerealiseerd, maar hij had het zich toch allemaal wat beter voorgesteld. Zijn Amerikaanse versie van de Jour de Bastille haalde het nog lang niet bij het origineel. Dat bleek al 10 dagen later. In Parijs.

Op 14 juli 2019, hield Macron zijn eigen parade. De show werd dit keer gestolen door een man die op een straalgedreven flyboard door de lucht vloog. Trump en Macron, die hun onderlinge alfamannetje-competitie tijdens hun eerste ontmoeting waren gestart met een wedstrijd wie-heeft-de-krachtigste-handdruk (gewonnen door Macron), hadden een nieuw front geopend: wie-heeft-het-beste-luchtspektakel? Deze werd ook gewonnen door Macron.

De Franse parade gaf Franky Zapata de gelegenheid zijn flyboard te showen, een paar weken voordat Zapata met zijn zelfontworpen, vliegende surfplank Het Kanaal over zou steken, 110 jaar nadat de Fransman Louis Blériot dat als eerste had gedaan.³⁵ Het spektakel was jaloersmakend. President Trump zal het jaloersmakende spektakel knarsentandend hebben bekeken op televisie en zich hebben voorgenomen dat zijn eigen 4th of July 2020 nóg spectaculairder moest worden om to beat Macron at his own game. Mar hoe dan? Hoe waren de Fransen te overtreffen in hun eigen spel? Chauvinisme was een Franse uitvinding. Het woord ‘patriottisme’ was ooit afgeleid van het Franse woord ‘patriote’.

Chauvinisme, patriottisme, nationalisme. Dat wilde Trump allemaal bij zijn eigen base opjutten, op een manier die zijn eigen, persoonlijke glorie zou vergroten. Bij een dictator staat het volk in dienst van haar leider. Een gekozen president echter staat in dienst van zijn volk. Dat onderscheid was nooit echt aan Donald Trump besteed. Hij was weliswaar gekozen, maar hij zou het volk negeren als dat hem zou afdanken. Zij waren er voor hém, ‘your favorate President, me’. Niet andersom.

Een jaar na Trumps eerste parade, op 4 juli 2020, was hem door de coronacrisis geen tweede parade in Washington gegund. Geen nood. Op een andere wijze zocht president Trump alsnog zijn revanche (ook een Frans woord), dit keer bij een uniek Amerikaans decor: Mount Rushmore. Opgeven zat namelijk niet in Trumps DNA, megalomanie wel. Trumps megalomanie is het thema van het volgende drieluik.