5.1 Oorlog (deel 1)

Oorlogen behoren tot de meest voorkomende uitingsvormen van dictators, zie Het Dictatorvirus, en dat heeft alles te maken met de persoonlijkheid van een ongezonde Baas, Enneagramtype Acht, vooral als die zich in een machtspositie bevindt. Deze types worden volgens Enneagramkenners Riso & Hudson ‘oorlogszuchtige, hardhandige mensen, als dat de manier is waarop ze hun zin krijgen.’ ¹ Donald Trump is zo’n ‘oorlogszuchtig, hardhandig’ persoon, die naar eigen zeggen vaak heeft nagedacht over het onderwerp ‘oorlog’.

Trump, of zijn ghostwriter en medewerkster Meredith McIver, schreef de volgende woorden in 2009 in zijn boek Think Like a Champion:² ‘I remember realizing back in school that two things in particular seemed to shape the world as I knew it then – war and nature. Nature is a powerful force and so is war. It changes the landscape of countries and cultures, and nature can just plain change the landscape.’ Wijze woorden die je misschien niet van hem zou verwachten. Hier was kennelijk nog niet de consequente ontkenner van klimaatverandering aan het woord, die hij als president zou blijken te zijn. Maar hier was wel iemand aan het woord die al zijn hele leven oorlog voerde met alles en iedereen, en dat op de dag van vandaag nog steeds doet. Het had zijn leven en zijn karakter gevormd, en hem het presidentschap opgeleverd.

Dit Deel V, The Art of War, staat in het teken van Trumps ‘koude’ binnenlandse oorlogen, zijn verbale oorlogen, zijn militaire oorlogen, en zijn handelsoorlogen, en met name hoe hij daarbij zijn inspiratie opdeed bij zijn rolmodellen. Terwijl de neergaande ontwikkeling van Trumps karakter zich onverminderd voortzette, nam hij herhaaldelijk een voorbeeld aan hedendaagse dictators, waaronder Xi Jinping, Erdoğan, Orbán, Poetin, Kim Jong Un en bij een aantal legendarische Amerikaanse generaals die hun sporen hadden verdiend in de Tweede Wereldoorlog, Douglas MacArthur en George Patton.

In veel gevallen vielen Trumps oorlogen nadelig uit voor hem zelf, voor zijn land of voor zijn manschappen, maar in alle gevallen claimde hij de overwinning. Zoals we eerder hebben geconstateerd was gezien worden als ‘winning’ en ‘tough’ een hoofdthema voor Donald Trump. Dat gold in versterkte mate als het ging om strijd. Gezien worden als verliezer, ‘loser’, was traumatisch voor hem en daarom onbespreekbaar. Datzelfde gold in feite voor het gehele land waar hij de president van was. Amerika had al een lange historie van oorlogvoering, lang voordat Trump aan de macht kwam.

Oorlog hoort bij Amerika. In de eerste 100 jaar groeide het aantal staten van 13 naar 38 en 12 ‘territories’ (die later bijna allemaal staten werden). Het land voerde expansieoorlogen (zoals de oorlogen met Mexico en de oorspronkelijke Indiaanse stammen) en het was het strijdtoneel van een burgeroorlog tussen de Zuidelijke en Noordelijke staten. Tijdens de tweede periode van 100 jaar namen de Verenigde Staten de positie in van wereldmacht  en speelde het een doorslaggevende rol in zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog. Daarna voerde Amerika een militaire oorlog in Korea (wapenstilstand), een Koude Oorlog met de Sovjet-Unie (gewonnen) en een militaire oorlog in Vietnam (verloren). Van alle oorlogen was de Civil War voor Amerika de dodelijkste. Die werd gewonnen door de Noordelijke staten, met een traumatisch verlies voor de Zuidelijke, slaven houdende staten tot gevolg.

Tijdens de derde periode van 100 jaar vocht Amerika al twee oorlogen uit met Irak en is het nog immer verwikkeld in een langslepende oorlog in Afghanistan. Anders dan Nederland is het land sinds zijn eigen onafhankelijkheidsoorlog in 1776 dus bijna continu in militaire oorlogen verwikkeld geweest. Amerika kent 17,4 miljoen veteranen, op een bevolking van bijna 330 miljoen. Dat is ruim 5% van de bevolking. Nederland daarentegen heeft 107.000 veteranen op een bevolking van 17 miljoen; dat is slechts 0,6%.

Overal in de wereld bevinden zich Amerikaanse soldaten, militaire kampen, schepen en vliegtuigen. Het voeren van oorlogen heeft van de Verenigde Staten de wereldmacht gemaakt die het tegenwoordig is. Oorlogen hebben bovendien altijd een belangrijke rol gespeeld in de Amerikaanse overheidsuitgaven, economie en technologische vooruitgang. Geen ander land geeft jaarlijks zoveel geld uit aan zijn defensie. Oorlogvoeren is duur.

Deze gewelddadige historie is relevant als je Amerika en Amerikanen wilt begrijpen. Amerikanen zijn gewend aan oorlogvoering, oorlogsfilms en oorlogstaal. In Trumps geboorteland wordt elke strijd al snel een ‘war’ genoemd. Dat is fundamenteel anders dan in Nederland, waar het woord ‘oorlog’ vaak juist wordt vermeden. Het kleine Nederland ziet zichzelf, honderden jaren na de Tachtigjarige Oorlog en de epische zeeslagen tegen de Spanjaarden en de Engelsen, toch vooral als een vreedzaam land, dat in de Eerste Wereldoorlog zijn neutraliteit koesterde en ondanks die neutraliteit later toch betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog.

De eigen oorlogshandelingen tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië werden in Nederland eufemistisch aangeduid met ‘politionele acties’. Maar het was natuurlijk ‘gewoon’ een militaire onafhankelijkheidsoorlog, die vier jaar duurde en 5.000 Nederlandse soldaten en naar schatting 97.000 Indonesiërs het leven kostte. Het mocht alleen geen oorlog heten.³

Amerika’s geschiedenis heeft in tal van opzichten een keiharde, meedogenloze cultuur doen ontstaan, waarin niet elk mensenleven evenveel waard is als het andere. Dat zie je terug in het gezondheidsstelsel, waarin armen en onverzekerden zijn aangewezen op liefdadigheid. Je ziet het op het werk, waar ontslag meestal betekent dat je onmiddellijk het pand moet verlaten. Je ziet het in de sport, waarin gehelmde American football-spelers als geharnaste soldaten in gepaste slagorde tegenover elkaar staan om ‘offense’ en ‘defense’ te spelen met levensbedreigende hersenschade als gevolg.

De Amerikaanse hardheid zie je ook bij de politie, waarin agenten worden voorzien van een militaire uitrusting en te vaak ongestraft zwarte, ongewapende burgers kunnen doodschieten. Je ziet het in het gevangeniswezen, waar zich meer gevangenen bevinden dan waar ook ter wereld, ongelijk verdeeld over de etnische bevolkingsgroepen. Amerika telt bijna 2,2 miljoen gevangenen. China, een dictatuur, telt met een vier keer zo grote bevolking ‘slechts’ 1,5 miljoen gevangenen (ofschoon die getallen misschien niet accuraat zijn). Alleen Rusland, ook een dictatuur, komt verhoudingsgewijs in de buurt van Amerika in dit opzicht.⁴

Je hoeft niet veel fantasie aan de dag te leggen om in de Verenigde Staten een politiestaat te zien. Wapengeweld is in Amerika gemeengoed. Amerika is in tal van opzichten een hard land. In de persoon van Trump koos het land in 2016 een harde leider, die samen met zijn propagandazender Fox News graag elk smeulend vuurtje met liefde verder opstookte.

Amerika is een land met een rechts televisiekanaal dat graag harde taal spreekt, waar Sean Hannity de nationale, vreedzame protesten tegen onrechtvaardig politiegeweld een ‘war on cops’ noemt en waar op een ander moment vier witte mannen een paneldiscussie kunnen voeren over de ‘war on women’. Die harde kant van Amerika zien we in Europa soms over het hoofd. Maar als we president Trump en zijn aanhang willen begrijpen is die context van belang.

Het leven van Donald Trump is nooit anders geweest dan een continue strijd om het bestaan, althans in zijn beleving. Objectief klopte dat niet, want hij is geboren en opgegroeid in rijkdom, en er was altijd een vangnet om zijn mislukkigen voor hem te verzachten. Maar om te slagen in de ogen van zijn vader en te overleven op de New York Military Academy moest hij hard worden, harder dan zijn oudere broer Fred Junior (zie Deel I).

Het leven was in de ogen van Fred Senior een oorlog, een aaneenschakeling van kleinere en grotere veldslagen, en dat wereldbeeld had Donald van hem overgenomen. In een artikel uit 2015 in The Huffington Post, over de bedrijfscultuur in The Trump Organization, zei een voormalige directiesecretaresse dat Trump oprecht geloofde dat mensen het hardst werken als je ze met elkaar laat vechten om je goedkeuring. De kop boven het artikel was ‘Trump at War’.⁵

Peter Baker en Maggie Haberman, journalisten van The New York Times, schreven op 24 december 2018 dat president Trump steeds vaker gefrusteerd raakte met zijn assistenten en adviseurs: ‘He has grown more sure of his own judgment and more isolated from others’. Hun artikel kreeg de titel ‘For Trump, ‘a war every day’, often waged alone’. Een ander artikel van Peter Baker kreeg de titel ‘Trump’s war on a pillar of society: Law enforcement’.⁶ Hierin ging het voornamelijk om Trumps gevecht met de FBI.

Onder leiding van Trump kregen niet alleen de pers en de FBI het moeilijk, maar ook de universiteiten. Newsweek schreef op 2 september 2018: ‘For decades, conservatives have waged a lonely WAR ON COLLEGE, but they are finally winning. They suddenly have allies on all sides, eager to tear down higher education and start over.’ Conservatieven beweerden dat ‘many graduates are leaving college with ideas that are un-American’.⁷

Ook de wetenschap in zijn algemeen kwam onder vuur te liggen. Columniste Michelle Goldbergs artikel over de wijze waarop Trump zijn eigen wetenschappers tegensprak had de titel ‘Casualties of the war on science’. Goldberg: ‘The Trump administration kneecaps experts as the coronavirus rages’.⁸ Alle vormen van wetenschap kregen het moeilijk onder Trump: ‘War on climate science spreads in Washington ranks’ luidde de kop boven een artikel van Lisa Friedman in The New York Times: ‘Taking cue from Trump, midlevel government stifle research’.⁹

Een andere categorie overheidsfunctionarissen die het onder president Trump zwaar te verduren kreeg waren degenen die tot taak hadden hem en zijn regering te controleren. Onder de kop ‘Mr. Trump’s war on accountability’ schreef de hoofdredactie van The New York Times: ‘Firing the watchdogs charged with protecting the U.S. public’s money and policing the executive branch undermines democracy’.¹⁰

Altijd ligt er een nieuwe oorlog op de loer in het universum van Donald Trump. In dat opzicht is hij in het juiste land geboren en getogen. Het woord ‘war’ is nooit ver weg in Amerika, en beperkt zich bepaald niet tot militaire oorlogen. Elk heftig conflict heet een ‘war’ en gaat gepaard met oorlogstaal. Elk strijdperk is een ‘battlefield’. Dat geldt natuurlijk ook voor de verkiezingen, met ‘battleground states’. Het Britse The Guardian Weekly voelde dat goed aan en gaf de voorpagina op 16 november 2018 de kop: ‘Battlefield, Can the Democrats ever win back rural America?’¹¹

Van elke verkiezingsstrijd in Amerika wordt verslag gelegd alsof het een oorlog is, maar onder Trump nam de dreigende lading voelbaar toe. Verslaggever Adam Liptak gaf in The New York Times van 9 mei 2019 de bezorgde titel ‘The Constitution offers no solution’: ‘Battle between Trump and Congress is turning into an all-out war’.¹² Die zorg was volkomen terecht.

De strijd tussen de Republikeinen en de Democraten heeft het karakter van een eeuwigdurende, raciaal getinte oorlog, alsof de burgeroorlog weliswaar in militaire zin is beëindigd, maar in woorden en daden nog immer voortwoedt. Jennifer Senior beschreef de Republikeinse Conventie van 1992 in haar column in The New York Times van 26 augustus 2020. Pat Buchanan had in 1992 campagne gevoerd met de slogan ‘Make America First Again’ en zijn speech op de eerste dag beëindigd met het beeld van de U.S. Army die de straten van Los Angeles heroverde: ‘My friends, we must take back our cities, and take back our culture, and take back our country.’ Trump gebruikt soortgelijke woorden. Jennifer Senior gaf haar column de titel ‘Let the culture wars begin. Again’.¹³

In april 2020 beraamden drie Amerikaanse veteranen in de staat Nevada aanslagen op overheidsgebouwen, met de bedoeling een tweede Amerikaanse burgeroorlog teweeg te brengen – wat zij noemden de ‘Boogaloo’. Army reservist Andrew Lynam, voormalig Navy-militair Stephen Parshall en voormalig lid van de Air Force William Loomis hadden elkaar leren kennen via een Facebook-groep van aanhangers van de Boogaloo-ideologie, The Boogaloo Boys. Onderstaande foto dateert van 2 mei 2020, van demonstranten in Concord, New Hampshire, waar aanhangers van de Boogaloo-beweging protesteerden tegen de coronamaatregelen.

Het doel van het bewuste trio was ‘disrupting the U.S. economy and government’, volgens een federaal onderzoek. In reactie op de corona-lockdown maatregelen oefenden de drie mannen in militaire kleding gehuld met automatische geweren in de bossen buiten Las Vegas en bezocht het diverse ‘Reopen Nevada’-rallies.

Het plan van Lynam, Parshall en Loomis werd op tijd ontrafeld door de FBI, na een tip van een bekende van de drie mannen. Het is slechts één van de vele voorbeelden van toenemend extreem-rechts terrorisme in Amerika. Verslaggever Masood Farivar beschreef dit en andere voorbeelden voor VOA News. Hij gaf zijn artikel de titel ‘Boogaloo Boys Aim to Provoke 2nd US Civil War’.¹⁴

Farivar was niet de enige die het in 2020 over een nieuwe burgeroorlog had. De midterm-verkiezingen van 2018 waren voor Thomas L. Friedman een passende aanleiding om zijn column ‘The American civil war, part II’ te noemen.¹⁵ Hij begon zijn verhaal met de zin ‘I began my journalism career covering a civil war in Lebanon. I never thought I’d end my career covering a civil war in America’.

Het was nog net geen échte burgeroorlog volgens Friedman, maar bijna wel. Friedman constateerde in 2018: ‘America is deeply divided, with each side seeing the other as “the enemy”.’ Columnist David Brooks sprak een paar dagen later van ‘The rich white civil war’.¹⁶ Columnist Daniel McCarthy schreef: ‘If Donald Trump inaugurated a new era of conflict in American politics, Tuesday’s midterm elections were just another skirmish, not a turning point in the war.’¹⁷

Een oorlog en een slagveld was het inderdaad, maar in 2018 was er nog geen echt bloed bij gevloeid. Dat zou in 2020 veranderen, waarbij de strijd een stuk grimmiger werd. Na de moord van de zwarte George Floyd door een witte politieman laaide het aantal protestdemonstraties op in het hele land. Tal van standbeelden van zuidelijke helden van de burgeroorlog werden neergehaald. Een artikel in De Volkskrant kopte ‘De energie van de vroegere godsdientsoorlogen is terug’.¹⁸ The Guardian Weekly schreef: ‘Go to war on Trump’s racism – or lose, say black leaders’.¹⁹

Het maandblad The New Yorker kopte een artikel over de strijd tussen Californië en de president, over onderwerpen van immigratie tot klimaatverandering ‘Inside California’s WAR ON TRUMP’.²⁰ The New York Times legde een maand later uit dat de staat Californië 29 rechtzaken tegen de federale overheid had aangespannen sinds Trump president was geworden.²¹ Jessica Levinson, hoogleraar aan de Loyola Law School in Los Angeles, zei: ‘It’s bloody combat. This isn’t a cold war. It’s a scorching hot war.’

USA Today gaf een voorpagina-artikel op 1 augustus 2017 de volgende kop mee: ‘Trump at war with all sides’.²² Donald Trump maakte al zijn hele leven overal een oorlog van, ook als dat helemaal niet nodig was. Op 23 januari 2017 zei hij in zijn eerste speech als president bij de CIA: ‘I’m fighting a war with the press. They are among the most dishonest people in the world’. Het tijdschrift New York beschreef Trumps gevecht met Jeff Bezos, eigenaar van The Washington Post en Amazon, onder de titel ‘Donald Trump’s War on Journalism’.²³

TIME sprak in juni 2018 van ‘THE WAR ON MUELLER’.²⁴ Verder hadden we natuurlijk tijdens Trumps presidentschap wat The New Yorker noemde ‘THE IMPEACHMENT WAR’.²⁵ Bovengenoemde voorbeelden zouden de indruk kunnen wekken dat het vooral de links georiënteerde media zijn die de strijd tussen Trump en zijn tegenstanders in oorlogstermen beschreven, maar dat was niet het geval. De rechtse media deden exact hetzelfde. Ook zij namen het woord ‘war’ bijna dagelijks in de mond.

Fox News bijvoorbeeld schetste vrijwel elke actie of vermeende actie van ‘links’ als een ‘War on …’. Soms leverde dat onbedoeld grappige beelden op, zoals de paneldiscussie over de ‘War on Thanksgiving’. Niets wat conservatief Amerika liefheeft was volgens Fox News veilig in de handen van de Democraten. God verhoede dat zij ooit weer de macht in Washington zouden heroveren. Thanksgiving en Christmas zouden nooit meer hetzelfde zijn. Deze thema’s zijn te vergelijken met de ‘oorlog’ om Sinterklaas en Zwarte Piet in Nederland.

Journalist Jack Holmes legde in Esquire, op 19 april 2017, met passende beeldspraak uit dat het vertrek van Fox News-icoon Bill O’Reilly, grote gevolgen zou hebben voor de oorlog tussen progressief en conservatief Amerika: ‘It’s big news for the War on Christmas. General Bill was a fearless defender of nativity scenes on government property, and led his troops into battle against the growing scourge of “Happy Holidays!” signs at the nation’s malls on too many occasions to count.’²⁶

Gelukkig voor de kijkers van Fox was er president Trump, die altijd publiekelijk opkwam voor zijn religieuze aanhang en wiens vrouw elke Kerstmis hard werkte om Het Witte Huis te decoreren. Minder gelukkig was een heimelijk opgenomen geluidsfragment van Melania, dat boven water kwam op 27 september. Hierin beklaagde de First Lady zich tegenover een vriendin over haar Kerstactiviteiten: ‘Who gives a fuck about Christmas stuff and decoration?’ In hetzelfde telefoongesprek ergerde Melania zich overigens ook aan de vragen die zij over andere zaken kreeg, zoals bijvoorbeeld over Trumps beleid om immigrantenkinderen aan de grens te scheiden van hun ouders. Melania: ‘I say I’m working on Christmas planning for the Christmas, and they said “Oh what about the children that were separated?” Give me a fucking break!’ Het leven van de vrouw van een oorlogspresident is zwaarder dan wij denken.²⁷

Geregeld was er tijdens Trumps presidentschap sprake van enige inflatie in het oorlogstaalgebruik. USA Today:²⁸ ‘White House worries as his feud with Cohen turns into a war’. The New York Times gebruikte teksten als ‘Mr. Trump’s war on the truth’,²⁹ ‘Trump’s war on the ‘deep state’ turns against him’³⁰ en ‘The art of making war on the Federal Reserve’,³¹ waarin de vergelijking werd gemaakt tussen president Trump en president Nixon, die de onafhankelijke voorzitter van de Federal Reserve zijn eigen financiële beleid probeerde op te leggen.

Newsweek vroeg zich af ‘Why the White House is waging war against an obscure group of number crunchers’.³² Het verhaal ging over het CBO, een soort rekenkamer van het congres, dat economische berekeningen had geproduceerd die Trump niet bevielen. Columnist Nicholas Kristof hekelde de gevolgen van Trumps beleid voor de Amerikaanse arbeiders. Zijn artikel had de kop: ‘A president’s war on workers’.³³

Een editorial van The New York Times repte van ‘A silly war with Harley-Davidson’, gestart door tweets van Trump, nadat de motorfabrikant door Trumps tarieven zich gedwongen voelde om produktie naar Europa over te hevelen.³⁴ Zelfs in allerlei Amerikaanse oorlogen die die benaming niet verdienden bleek Trump een hand te hebben. USA Today kopte op 17 december 2019: ‘Americans brace for Trump-fueled feuds, Social media wars will only intensify in 2020.³⁵

De aanloop van de presidentsverkiezing van 2020 leek op het dagelijkse verslag van een oorlog met elke dag een nieuwe veldslag. The Financial Times van 22 augustus 2020 schreef over de reorganisaties bij de Amerikaanse posterijen over de door Trump benoemde Postmaster General, Louis Dejoy, met als oogmerk het bemoeilijken van het stemmen per post: ‘Republican donor is accused by Democrats of abetting the president’s war on voting by mail’. ³⁶ Met een oneindige serie tweets en mondelinge uitspraken legde Trump alvast een fundament onder zijn claim, zonder enig bewijs, dat de verkiezingen frauduleus zouden zijn als hij zou verliezen. Aangezien Democraten meer geneigd waren om per post hun stem uit te brengen, in vergelijking met Republikeinse kiezers, zeker tijdens de coronapandemie die door Trump consequent werd gebagatelliseerd, verklaarde hij het stemmen per post bij voorbaat al een vorm van grootscheepse fraude.

Volgens vele critici was dit slechts een van de vele manieren van Trump om de democratische instituties van de Verenigde Staten te vernietigen. The New York Times kopte haar editorial op 19 december 2019 in dezelfde lijn: ‘War on the U.S. Constitution’.³⁷ The Atlantic schreef op de voorpagina: ‘How to Destroy a Government, The president is winning his war on American institutions’.³⁸ The Guardian Weekly van 28 augustus trok een soortgelijke conclusie. Op de cover stond in grote hoofdletters ‘THE WAR ON AMERICAN DEMOCRACY’.³⁹

Dit Deel V,The Art of War, gaat over Trumps onbedwingbare neiging altijd en overal de strijd aan te gaan en de noodzaak altijd als winnaar gezien te worden. Tijdens het bestuderen van Trumps rolmodellen stuitte ik eveneens op een aantal opvallende passages uit de Amerikaanse geschiedenis en hun parallellen met 2020. Ook die komen aan bod in dit deel. De geschiedenis herhaalt zich niet, wíj herhalen de geschiedenis, maar dan net even anders, en soms zelfs zonder het te weten. Maar ik begin dit deel met de laatste aflevering van een serie, gewijd aan een man van wie Trump het oorlogvoeren had afgekeken: Roy Cohn.